Beleidsnota Openbare Verlichting

Transcriptie

1 Beleidsnota Openbare Verlichting Februari 2004

2 Documenttitel : Beleidsnota Openbare Verlichting Status : Definitief Datum : 25 februari 2004 Auteur : ing. J. Strijker i.s.m. Essent Lighting Afdeling : Openbare Werken Cluster : Beleidsvoorbereiding

3 INHOUDSOPGAVE VOORWOORD Blz. SAMENVATTING 1 1 INLEIDING 1.1 Aanleiding Doel van dit beleidsplan Wijze van aanpak Leeswijzer 4 2 DE FUNCTIES VAN OPENBARE VERLICHTING 2.1 Doel van de openbare verlichting Sociale veiligheid Verkeersveiligheid Leefbaarheid of ruimtelijke inrichting 7 3 BELEID, WET- EN REGELGEVING, TRENDS EN ONTWIKKELINGEN 3.1 Inleiding Beleid en wet- en regelgeving hogere overheden Aansprakelijkheid volgens Burgerlijk Wetboek Specifieke landelijke normen Politiekeurmerk Veilig Wonen Trends en ontwikkelingen 11 4 HUIDIGE STAND VAN ZAKEN 4.1 Inleiding Uitleg huidige stand van zaken Sterkte- en zwakteanalyse 13 5 VISIE, SPEERPUNTEN BELEID EN RAAKVLAKKEN 5.1 Inleiding Visie t.a.v. de te verlichten ruimten Visie t.a.v. verlichtingsmiddelen en beheer en onderhoud Speerpunten voor het beleid m.b.t. openbare verlichting Samenhang beleidskaders 23 6 UITVOERING VAN HET BELEID 6.1 Inleiding Inzet van instrumenten Randvoorwaarden bij uitvoering van het beleid Beleidskeuzes Gewenste en huidige budgetten Communicatie 29

4 VOORWOORD Openbare verlichting speelt een belangrijke rol in onze moderne maatschappij. Toch zijn we ons hiervan nauwelijks bewust. De noodzaak van een goede openbare verlichting wordt pas duidelijk, wanneer deze, om wat voor reden dan ook niet meer goed functioneert. Dan blijkt gebrek aan goed zicht op de weg voor de weggebruikers een groot gemis. Naast het nut van de openbare verlichting voor de gemeenschap is het diezelfde gemeenschap die de kosten moet dragen. Om enigszins een beeld te vormen over de omvang kan worden vermeld dat het alleen al in de gemeente Steenwijkerland gaat om circa lichtmasten met een totale vervangingswaarde van circa ,00. Het is dan ook de taak van de gemeentelijke overheid om een kostenbewust beleid uit te stippelen alvorens besluiten te nemen over technische realisatie en beheer en onderhoud. Het zijn echter niet alleen de kosten die het formuleren van het beleid voor openbare verlichting noodzakelijk maken. Ook de herziene taakverdeling voor activiteiten op het gebied van openbare verlichting door privatisering van energiebedrijven, klachten op het gebied van verkeersveiligheid, sociale veiligheid en kleine criminaliteit en de toenemende aandacht binnen gemeenten voor energie- en milieuaspecten, versterken de behoefte aan goed geformuleerd beleid. Openbare verlichting is meer dan licht en techniek alleen. Openbare verlichting grijpt in verschillende gemeentelijke beleidsvelden in.

5 SAMENVATTING Vanwege het toenemende belang van de aspecten verkeersveiligheid, sociale veiligheid en leefbaarheid worden steeds hogere eisen gesteld aan het functioneren van de openbare verlichting. Na de komst van de nieuwe versie van het Burgerlijk Wetboek in 1992 is de gemeente als wegbeheerder aansprakelijk voor schade, als de weg, inclusief de openbare verlichting, niet voldoet aan de eisen die men daaraan in de gegeven omstandigheden mag stellen. In deze samenvatting zijn de belangrijkste onderdelen van deze nota weergegeven, alsmede de voorgestelde beleidskeuzes. Hierbij is een onderscheid gemaakt tussen a) de verschillende beleidsaspecten en b) de financieel belangrijke aspecten. A. Beleidsaspecten 1. Algemeen Het gewenste verlichtingsniveau is afhankelijk van de functie van de weg, waarbij het wegencategoriseringsplan als basis dient. In deze nota staat aangegeven waar en hoe openbare verlichting dient te worden aangebracht. Een belangrijk aspect hierbij is ook dat er in bepaalde gevallen een te veel aan openbare verlichting aanwezig kan zijn. Deze verlichting kan worden verwijderd. 2. Wegen buiten de bebouwde kom Op wegen buiten de bebouwde kom wordt in principe volstaan met het aanbrengen van oriëntatieverlichting, dat wil zeggen dat verlichting wordt geplaatst daar waar de omstandigheden dat wenselijk maken als bij bochtige tracés, kruispunten, onoverzichtelijke situaties en woningclusters. Fietspaden buiten de bebouwde kom met een recreatief karakter worden niet verlicht; paden met een overwegend utilitair karakter daarentegen wel. Onderstaand zijn de meest voorkomende wegen c.q. paden aangegeven met de kenmerken en aanbevolen verlichting. Wegcategorie Beleidsaspect Lamptype Gebiedsontsluitingswegen verkeersveiligheid SOX-E 66 W (oriëntatieverlichting) Erftoegangswegen verkeersveiligheid SOX-E 36 W (oriëntatieverlichting) Fietspaden (overwegend sociale veiligheid PLL 18/24 W utilitair) 3. Wegen binnen de bebouwde kom Op wegen binnen de bebouwde kom dient de aan te brengen openbare verlichting in nieuwe wijken en bij reconstructies te voldoen aan de Nationale Praktijkrichtlijn (NPR) welke is opgesteld door de Nederlandse Stichting van Verlichtingskunde (NSvV). Fiets- en voetpaden met een recreatief karakter worden in principe niet verlicht; paden met een overwegend utilitair karakter worden wel verlicht. Openbare Werken, cluster Beleidsvoorbereiding pagina 1

6 Onderstaand zijn de meest voorkomende wegen c.q. paden met aanbevolen verlichting aangegeven. Wegcategorie Beleidsaspect Lamptype Gebiedsontsluitingswegen Verkeersveiligheid SON-T 70 W Woonstraten Sociale veiligheid PLL 24/36 W Winkelstraten Sociale veiligheid en PLL 24/36 W leefbaarheid SON-T 50 W HSE 70 W Parkeerterreinen Sociale veiligheid en PLL 24/36 W verkeersveiligheid SON-T 70 W Bedrijfsterreinen Verkeersveiligheid en SON-T 50/70 W sociale veiligheid Fiets- en voetpaden Sociale veiligheid PLL 18/24 W (overwegend utilitair) Achterpaden Sociale veiligheid PLL 18/24 W 4. Beleid verlichting achterpaden Bestaande situaties: Het huidige beheersysteem waarbij de gemeente de achterpadverlichting beheert en onderhoudt, wordt gehandhaafd. Nieuwe situaties: De eigenaar van het achterpad is verantwoordelijk voor zowel de aanleg, het beheer en het onderhoud van de verlichting. Wel bestaat de mogelijkheid dat de eigenaar de verlichting aansluit op het OV net en de energiekosten verrekent met de gemeente. 5. Politiekeurmerk Indien mogelijk zal bij nieuwe plannen en reconstructies, waaronder wijkplannen, het Politiekeurmerk Veilig Wonen worden toegepast. 6. Beheer en onderhoud Het huidige beheersysteem, waarbij een aantal aannemers routes rijden om de gebreken op te sporen en waarbij ook de servicelijn een belangrijke schakel is, zal worden gecontinueerd. Getracht wordt om redenen van efficiency en aansturing op termijn het onderhoud door één aannemer te laten verrichten. Hiertoe kan bijvoorbeeld om de 3 jaar een aanbesteding gehouden worden. Om redenen van optimaal beheer zal ernaar gestreefd worden om bij nieuwe aanleg en renovatie zoveel mogelijk materialen als masten, armaturen en lampen te standaardiseren. B. Financiële aspecten 1. Renoveren Openbare Verlichting Een fors gedeelte van de openbare verlichting in de gemeente Steenwijkerland is niet meer up to date, zowel in kwalitatief (beheer en onderhoud) als in kwantitatief (verkeersveiligheid en sociale veiligheid) opzicht. Om de installatie weer op een redelijk goed niveau te krijgen, waarbij zoveel mogelijk rekening gehouden wordt met de genoemde NPR , is een aanzienlijke renovatie noodzakelijk. Openbare Werken, cluster Beleidsvoorbereiding pagina 2

7 Aanpassen van de gehele OV installatie aan de NPR zou een zeer forse investering vergen van naar schatting een bedrag in de orde van grootte van ,00. Bedacht moet worden dat alleen de nieuwste wijken (bijv. Woldmeenthe) voldoen aan de NPR en dat zodoende heel veel verlichting zou moeten worden aangepast en bijgeplaatst. Een reëler alternatief is het aanpassen van de OV installatie op een eenvoudiger wijze, waarbij de oudere lichtmasten (circa 25% van de installatie) worden vervangen door energiezuinige exemplaren (optimaliseren) en waarbij de installatie wordt uitgebreid met circa 200 lichtmasten op die locaties waar dat noodzakelijk is. De kosten voor deze renovatie worden geraamd op een bedrag ruim ,00. Dit bedrag is gebaseerd op een globale raming. Nadat deze beleidsnota is vastgesteld zal er een uitvoeringsplan opgesteld worden en kunnen de kosten nauwkeuriger in beeld gebracht worden. In dit verband zal ook onderzocht worden waar overbodige lichtmasten kunnen verdwijnen. Beschikbaar voor het uitvoeren van deze werken is rekening houdende met de cijfers uit de meerjarenbegroting een bedrag van totaal ruim ,00 (jaren 2003 t/m 2006). Het is duidelijk dat deze middelen niet toereikend zijn en dat er nog een bedrag van ruim ,00 nodig is om de OV installatie weer up to date te krijgen. Voorgesteld wordt om met de gereserveerde middelen een gedeelte van het renovatieplan uit te voeren. Wel dienen dan met betrekking tot de besteding van de middelen keuzes gemaakt te worden. - Optimaliseren verlichting, dus verbeteren kwaliteit. - Uitbreiden verlichting daar waar noodzakelijk, dus verbeteren kwantiteit. - Mix van beiden. Geadviseerd wordt om aan de hand van het nog op te stellen uitvoeringsplan een evenwichtige mix van maatregelen samen te stellen en het beleid voor te leggen. 2. Beheer en onderhoud Uitvoering van het gehele renovatieplan (ruim ,00 ) levert enerzijds een besparing op aan energiekosten van circa ,00, terwijl anderzijds de energiekosten met circa 3.000,00 stijgen als gevolg van de uitbreiding met 200 lichtmasten. Op het grondgebied van de oude gemeente Steenwijk dooft s nachts een gedeelte (circa 1/3) van de openbare verlichting, de zgn. avond- en ochtendbranders. Het huidige beleid is dat bij optimalisering van de verlichting in Steenwijk de verlichting als nachtbranders wordt geschakeld. In de rest van de gemeente is er sprake van de aanwezigheid van zgn. nachtbranders ; de verlichting daar blijft gedurende de duistere periodes continu doorbranden. De vraag is of het huidige beleid moet worden gecontinueerd. Alternatieven zijn: - Alle verlichting binnen de gemeente continue laten branden: uniformiteit en sociale veiligheid worden vergroot; extra energiekosten worden geraamd op circa ,00 per jaar. - Daar waar mogelijk verlichting schakelen als avond- en ochtendbranders ; op energiekosten wordt bespaard. Deze optie strookt evenwel niet met de eisen als gesteld in het Politiekeurmerk Veilig Wonen (sociale veiligheid). Alles overwegende wordt geadviseerd de huidige situatie te continueren waarbij in Steenwijk een gedeelte van de verlichting s nachts dooft, maar wordt aangepast en geschakeld als nachtbranders indien deze verlichting wordt geoptimaliseerd. Openbare Werken, cluster Beleidsvoorbereiding pagina 3

8 HOOFDSTUK 1 INLEIDING 1.1 Aanleiding Bij de herindeling van de voormalige gemeenten Steenwijk, Brederwiede en IJsselham tot de gemeente Steenwijkerland per 1 januari 2001 werd duidelijk dat er in de voormalige gemeenten verschillend werd omgegaan met de gemeentelijke taak om te zorgen voor een deugdelijke verlichting in de openbare ruimte. De gemeente Steenwijk had voor de herindeling door het adviesbureau Infra Engineering een beleidsplan openbare verlichting met uitvoeringsplan laten opstellen. Van dit uitvoeringsplan is een (beperkt) gedeelte gerealiseerd. In Brederwiede zijn 2 van de 3 fasen van het uitvoeringsplan openbare verlichting gerealiseerd, terwijl in IJsselham ook een uitvoeringsplan is verwezenlijkt. Na de gemeentelijke herindeling ontstond al snel de bestuurlijke wens om in het gehele grondgebied van de gemeente Steenwijkerland een éénduidig beleid te hanteren en dit vast te leggen in een beleidsplan. Voor u ligt dit plan. 1.2 Doel van deze beleidsnota In de beleidsnota openbare verlichting zullen het doel en de verwachtingen ten aanzien van de openbare verlichting in de openbare ruimte van de gemeente Steenwijkerland worden vastgesteld. Tevens zal worden ingegaan op de noodzaak tot vervanging en uitbreiding van de huidige hoeveelheid openbare verlichting om zoveel mogelijk te kunnen voldoen aan de landelijke richtlijnen welke zijn vastgelegd door de Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde en welke hebben geresulteerd in de praktijkrichtlijn NPR /NSvV. Daarnaast zal aandacht worden besteed aan het Politie Keurmerk Veilig Wonen. Het openbare verlichtingsbeleid heeft raakvlakken met andere taakvelden van de gemeente zoals het openbaar groen en het milieu. Hier zal in deze nota ook op worden ingegaan. Deze beleidsnota is een gereedschap om de route voor de komende jaren uit te stippelen. Kaders worden besproken omtrent de eisen die wij in onze huidige samenleving stellen aan de openbare verlichting. Sociale veiligheid en verkeersveiligheid zijn hierin maatgevende factoren. 1.3 Wijze van aanpak Deze beleidsnota is tot stand gekomen na gesprekken met de deskundigen binnen de gemeente met betrekking tot dit onderwerp en met behulp van de externe deskundigheid van Essent Lighting. Essent heeft een rapport gepresenteerd dat verwerkt is in deze nota. 1.4 Leeswijzer In het tweede hoofdstuk van deze nota zal ingegaan worden op de diverse functies van openbare verlichting. Hoofdstuk 3 bevat een beschrijving van het beleid, de wetgeving van de hogere overheden en de trends en ontwikkelingen die landelijk waarneembaar zijn. In hoofdstuk 4 is de huidige stand van zaken met betrekking tot de openbare verlichting in de gemeente Steenwijkerland aangegeven. De visie van de gemeente Steenwijkerland ten aanzien van de te verlichten ruimten staat in hoofdstuk 5 centraal. Tevens wordt in dit hoofdstuk het beheer en onderhoud aan de orde gesteld, worden de speerpunten van het te voeren beleid aangegeven en worden de beleidsterreinen vermeld waarmee openbare Openbare Werken, cluster Beleidsvoorbereiding pagina 4

9 verlichting raakvlakken heeft. Hoofdstuk 6 ten slotte gaat in op de uitvoering van het te voeren beleid. Voor de lezer die niet de behoefte heeft het gehele plan te lezen is voorafgaand aan deze nota een samenvatting opgenomen. Wellicht nodigt dit uit om de nota alsnog in zijn geheel te lezen. Openbare Werken, cluster Beleidsvoorbereiding pagina 5

10 HOOFDSTUK 2 DE FUNCTIES VAN OPENBARE VERLICHTING 2.1 Doel van de openbare verlichting Openbare verlichting heeft tot doel om het openbare leven bij duisternis (circa 4100 uur per jaar = 47% van het jaar) zo goed mogelijk te laten functioneren. Hoewel met de openbare verlichting het niveau van het daglicht niet bereikt kan worden, moet de openbare verlichting wel bijdragen aan een sociaal veilige, verkeersveilige en leefbare situatie. Een goede kwaliteit van de openbare verlichting is van groot belang. 2.2 Sociale veiligheid Een sociaal veilige omgeving is een omgeving waar men zich zonder direct gevoel voor dreiging of gevaar voor confrontatie met geweld kan bewegen. De wijze van inrichting is voor een belangrijk deel bepalend voor de ervaring van het veiligheidsgevoel. Er zijn een tweetal aspecten te onderscheiden aan het begrip sociale veiligheid, namelijk de objectieve onveiligheid (de criminaliteit die werkelijk plaatsvindt) en de subjectieve onveiligheid (de gevoelens van angst en onveiligheid, die bij de bevolking leven). Sociale veiligheid heeft te maken met alle (semi-) openbare ruimten waar mensen verblijven. Speciaal moet gedacht worden aan toegangswegen naar buurthuizen, scholen, sportaccommodaties, etc. Verlichting en sociale veiligheid staan in nauwe relatie met elkaar. Bij duisternis is eerder sprake van vandalisme, openlijke bedreiging, geweld e.d. dan op klaarlichte dag. Met het oog op de sociale veiligheid moet de openbare verlichting het mogelijk maken om tegemoet komende personen op een redelijke afstand te herkennen, waarbij ook voldoende kleurherkenning mogelijk moet zijn. Dit stelt specifieke eisen aan de openbare verlichtingsinstallatie. Deze eisen kunnen verschillen van de eisen die vanuit de verkeersveiligheid worden gesteld. 2.3 Verkeersveiligheid Onder verkeersveiligheid wordt een veilige en vlotte afwikkeling van het verkeer verstaan. Veilig verkeer bij nacht met name binnen de bebouwde kom is moeilijk zonder straatverlichting te realiseren. De weg moet zodanig verlicht worden dat de situatie in de rijrichting te overzien is. De verkeersdeelnemers moeten het verloop van de weg en de aanwezigheid van zijwegen kunnen waarnemen. Vooral bij ingewikkelde wegsituaties zoals kruispunten, verkeerspleinen en rotondes, is dit van groot belang. De eigen verlichting van auto's of fietsen verlicht slechts een klein weggedeelte en geeft pas in een laat stadium aan in welke richting de weg loopt. Het grootlicht" van auto's kan dit bezwaar ondervangen, maar kan hoogst zelden worden gebruikt in verband met verblinding van tegenliggers. Ook de voetganger op het trottoir moet goed verlicht worden. Openbare verlichting vergroot aan de ene kant de verkeersveiligheid, aan de andere kant kunnen de lichtmasten bij verkeersongevallen een gevaar vormen voor de weggebruikers. Bij de materiaalkeuze van de armaturen en de masten moet hiermee rekening worden gehouden. Openbare Werken, cluster Beleidsvoorbereiding pagina 6

11 2.4 Leefbaarheid of ruimtelijke inrichting Leefbaarheid heeft betrekking op het bevorderen van de herkenbaarheid / sfeer of het benadrukken van het bijzondere karakter van de openbare ruimte. Openbare verlichting speelt een belangrijke rol bij het tot zijn recht komen van de openbare ruimte. Het bijzondere karakter van een plek kan met behulp van de openbare verlichting tot uitdrukking worden gebracht. Hierbij kan gedacht worden aan het verlichten van een monumentaal bouwwerk, het plaatsen van klassieke lantaarns in een park of de plaatsing van eigentijds vormgegeven lichtmasten op een plein of in winkelcentra. Bij de realisatie van een meer decoratief georiënteerde verlichtingsinstallatie zal de ter plaatse vereiste functionele verlichtingskwaliteit uitgangspunt blijven. De sfeer wordt in belangrijke mate beïnvloed door de gekozen lichtsoort en de mate waarin de omgeving wordt mee verlicht. Bij lage verlichtingsniveaus wordt warm-wit licht als aangenamer ervaren dan koel-wit licht. Bij het verlichten van de weg kan rekening gehouden worden met de aanwezige bebouwing, de eventuele groenvoorzieningen, de straatnaamborden en huisnummers in die zin dat deze mee verlicht worden. Bij het verlichten van de omgeving moet de instraling in woningen en het verblinden van weggebruikers tot een minimum worden beperkt. Openbare Werken, cluster Beleidsvoorbereiding pagina 7

12 HOOFDSTUK 3 BELEID, WET- EN REGELGEVING, TRENDS EN ONTWIKKELINGEN 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de bestaande wet- en regelgeving zowel in Europees als nationaal verband. Aangegeven wordt aan welke richtlijnen en aanbevelingen openbare verlichting dient te voldoen en welke lichttechnische eisen worden gesteld. Tot slot worden de trends en ontwikkelingen aangegeven ten aanzien van de keuze voor een bepaald type openbare verlichting. 3.2 Beleid, wet- en regelgeving hogere overheden Er kan onderscheid worden gemaakt tussen algemene wetgeving met betrekking tot de openbare verlichting, met name het Burgerlijk Wetboek, en de specifieke wet- en regelgeving met betrekking tot de openbare verlichting. Deze specifieke wet- en regelgeving kan weer worden onderscheiden in Europese en nationale wet- en regelgeving. Het geldend beleid is vastgelegd in de wet- en regelgeving. 3.3 Aansprakelijkheid volgens Burgerlijk Wetboek Op basis van de in 1992 verschenen nieuwe versie van het Burgerlijk Wetboek is de gemeente als wegbeheerder aansprakelijk voor de schade als de weg, inclusief de openbare verlichting, niet voldoet aan de eisen die men daaraan in de gegeven omstandigheden mag stellen en wanneer dit daardoor gevaar voor personen of zaken oplevert. V??r 1992 kon de benadeelde slechts een beroep doen op de algemene regels omtrent de onrechtmatige daad en diende hij/zij aan te tonen, dat de wegbeheerder in verwijtbare zin nalatig of onzorgvuldig was geweest. Onder het nieuwe recht is deze schuldverantwoordelijkheid omgezet in risicoaansprakelijkheid. Dat wil zeggen dat de weggebruiker niet meer de schuld van de wegbeheerder maar slechts de gevaarlijke toestand van de weg(uitrusting) en het daardoor intreden van gevaar hoeft aan te tonen. De aansprakelijkheidsbepaling van het Burgerlijk Wetboek heeft alleen betrekking op de verkeersveiligheidsfunctie. De sociale veiligheid en de leefbaarheid blijven buiten beschouwing. De nieuwe bepaling zal sneller aansprakelijkheid van de wegbeheerder met zich mee brengen dan voorheen het geval was. Het is dan ook van groot belang rekening te houden met het gevaar dat de weg, de weguitrusting en obstakels kunnen opleveren. Hoewel wettelijk niet is vastgelegd aan welke kwaliteit de openbare verlichting moet voldoen, zijn de richtlijnen van de NPR / NSvV (2002) tot norm verheven. Hier uit voort vloeiend mag dan verwacht worden dat, indien de weg overdag geen gevaar oplevert, het gevaar s nachts mede veroorzaakt kan worden door ondeugdelijke verlichting. Toch is de gemeentelijke wegbeheerder niet zonder meer aansprakelijk voor de openbare verlichting. De aansprakelijkheid ontbreekt namelijk als de weg en de openbare verlichting in een staat van onderhoud verkeert, die geen gevaar oplevert voor weggebruikers. Indien echter eenmaal vastgesteld is, dat de schade het gevolg is van een gebrek aan de weg of de weguitrusting, dan heeft de wegbeheerder slechts beperkte mogelijkheden om aan de aansprakelijkheid te ontkomen. Het uitbesteden van onderhoudswerkzaamheden aan derden laat deze aansprakelijkheid onverlet. De gemeente is immers verplicht toe te zien dat de werkzaamheden naar behoren w orden uitgevoerd. Wel kunnen aanspraken, indien is aangetoond dat de schade een gevolg is van gebrekkig onderhoud door deze derden, worden doorgeleid naar de voor dit onderhoud verantwoordelijke partij. Openbare Werken, cluster Beleidsvoorbereiding pagina 8

13 3.4 Specifieke landelijke normen Bij het vaststellen van het gemeentelijk openbare verlichtingsbeleid moet rekening worden gehouden met de eventueel aanwezige wet- en regelgeving. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen regelgeving met betrekking tot de kwaliteit van de verlichting en regelgeving met betrekking tot verlichtingsmaterialen. Het gemeentelijk beleid op het gebied van de openbare verlichting kan worden beoordeeld in het licht van de bestaande regelgeving zoals de Aanbevelingen voor Openbare Verlichting van de NSvV en de normen gepubliceerd door het NNI (Nederlands Normalisatie-instituut). Deze normen kunnen nationale normen (NEN's) en Nederlandse Praktijkrichtlijnen (NPR's) betreffen of Europese normen (EN's) volgens CEN (Comité Européen de Normalisation) Richtlijnen en aanbevelingen NSVV In Nederland gelden geen wettelijke voorschriften voor het aanbrengen van openbare verlichting. Over het algemeen worden de richtlijnen en aanbevelingen van de Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde (NSvV) als leidraad gehanteerd. De huidige Aanbevelingen dateren uit In het voorjaar van 2002 zijn deze Aanbevelingen door de NSvV samen met het Nederlands Normalisatie Instituut (NNI) geheel herzien. Uit deze samenwerking is een NPR, Nederlandse praktijkrichtlijn voortgekomen met het nummer NPR Lichttechnische eisen openbare verlichting De vernieuwde NPR / NSvV (2002) hebben als uitgangspunt de hoofdgebruiker van de weg met de daarbij behorende ontwerpsnelheid van de hoofdgebruiker. Tevens is van belang welke andere typen gebruikers van dit gebied gebruik mogen maken en voor welke weggebruiker het absoluut verboden is. Deze weggebruikers bepalen in welke groep verlichtingssituaties het te verlichten gebied thuishoort. Afhankelijk van de verlichtingsgroep maakt men daarna keuzes uit de typische kenmerken voor de weg of gebied. Kenmerken zoals de wegbreedte en de snelheidremmende voorzieningen vindt men hier terug. Nieuw mede bepalende kenmerken, determinanten genoemd, zijn kruispuntdichtheid en het type wegsplitsing. Ook houdt men rekening met de afstand tussen bruggen en toe- en afritten. Als men kijkt naar de voorwaarden van het weggebruik, dan zijn aspecten als de etmaalintensiteit van voertuigen en de moeilijkheidsgraad van het rijden, aan de orde, maar ook of er geparkeerde auto s in het gebied zijn toegestaan. Tevens wordt rekening gehouden met de verkeersdichtheid van fietsers en voetgangers. Een ander belangrijk onderdeel om op te selecteren zijn de visuele aspecten, zoals complexiteit van het wegbeeld en misdaadrisico. Ook gezichtsherkenning en de omgevingsilluminatie worden meegenomen. De NPR / NSvV (2002) gaat bij haar richtlijnen uit van 4 verlichtingsklassen. - ME-klasse: Voor bestuurders van motorvoertuigen, van toepassing op verkeerswegen en op wegen in woonwijken geschikt voor middelhoge tot hoge snelheden. - CE-klasse: Voor bestuurders en motorvoertuigen, van toepassing op wegen waar snel en langzaam verkeer dezelfde wegruimte moeten delen. - S-klasse: Voor toepassing op voet- en fietspaden, straten in woonwij ken etc. Openbare Werken, cluster Beleidsvoorbereiding pagina 9

14 - ES-klasse: Hebben een aanvullende functie in situaties waar openbare verlichting noodzakelijk is voor het herkennen van personen en in openbare ruimten met een verhoogd misdaadniveau Verlichtingsmiddelen Er bestaan Europese normen voor de verlichtingsmiddelen; de producten voor de openbare verlichting. Voor verlichtingsmiddelen worden binnen CEN en CENELEC (Comité Européen de Normalisation Electrotechnique) Europese normen opgesteld voor lichtmasten respectievelijk armaturen. Deze normen kunnen een privaatrechtelijke status hebben of een publiekrechtelijke status wanneer sprake is van gemandateerde normen (gemandateerd door de EU). Voor een aantal producten geldt dat deze aan één of meerdere Europese Richtlijnen moeten voldoen. Deze producten mogen alleen dan op de markt worden gebracht als ze voorzien zijn van een CE-merkteken dat aangeeft dat aan de relevante Europese Richtlijnen is voldaan. Het CE-merkteken kan onder andere verkregen worden als het product aan de betreffende gemandateerde Europese normen voldoet. Lichtmasten Voor lichtmasten is al een aantal privaatrechtelijke Europese normen opgesteld (de EN-40 serie). Binnen CEN is men momenteel bezig deze normen te herzien. Naast de Europese normen zijn door het NNI ook een aantal Nederlandse Praktijkrichtlijnen (NPR's) over lichtmasten gepubliceerd. Armaturen Voor armaturen worden Europese normen ontwikkeld op basis van de IEC-normen. De meeste van deze normen zullen een publiekrechtelijke status krijgen. Op dit moment bestaat er al een aantal publiekrechtelijke Europese Normen (EN) op het gebied van armaturen. Zijn er geen normen dan kan gebruik worden gemaakt van richtlijnen van professionele bedrijven zoals fabrikanten, leveranciers en energiebedrijven. De richtlijnen van de NPR / NSvV (2002) hebben geen wettelijke status, maar kunnen door de gemeente in de privaatrechtelijke sfeer (bijvoorbeeld bestek / contract gemeente / energiebedrijf of aannemer) worden voorgeschreven. De nu gemandateerde EN-normen daarentegen worden op termijn wel bindend verklaard. Dat wil zeggen dat de verlichtingsinstallatie dan in overeenstemming met deze normen ontworpen én onderhouden moet worden. 3.5 Politiekeurmerk Veilig Wonen Naast de geldende wet- en regelgeving kennen we ook het Politiekeurmerk Veilig Wonen. Het Politiekeurmerk Veilig Wonen is een initiatief vanuit de politieorganisatie ter voorkoming van criminaliteit in de woonomgeving. De essentie van dit keurmerk is dat de veiligheidssituatie van een wijk wordt beoordeeld. Naast een pakket van maatregelen die betrekking heeft op woningen, worden ook eisen gesteld aan de omgevingskwaliteit van de openbare- en semi-openbare ruimten (achterpaden). Het keurmerk, omvat een drietal deelcertificaten welke kunnen worden afgegeven voor zowel bestaande als nieuwbouwwoningen welke voldoen aan de gestelde eisen voor sociale veiligheid, inbraak- en brandpreventie. Het deelcertificaat Veilige Omgeving omvat ook de openbare Openbare Werken, cluster Beleidsvoorbereiding pagina 10

15 verlichting in verblijfsgebieden inclusief eventueel aangrenzende achterpaden. De kwaliteit waaraan deze verlichting moet voldoen is gebaseerd op de aanbevelingen van de NSvV (1990). Het Politiekeurmerk Veilig Wonen stelt dat het woongebied helder, niet verblindend en gelijkmatig verlicht moet zijn. Een persoon moet op een afstand van minimaal 4 meter kunnen worden herkend. Hieruit blijkt dat de opgestelde verlichting nachtbranders moeten zijn. Dit is verlichting die gedurende de gehele donkere periode van een etmaal continu brandt. Deze eisen zijn van toepassing op verblijfsgebieden zoals woon- en winkelgebieden, parkeerplaatsen, pleinen, (brom)fietspaden en voetpaden. 3.6 Trends en ontwikkelingen Bij de keuze voor een bepaald type openbare verlichting speelden in de loop der tijd verschillende overwegingen een doorslaggevende rol. Zo stond in de jaren zestig en zeventig de verkeersveiligheid voorop. In de jaren tachtig moest de verlichting vooral milieu- en energiebesparend zijn. Tegenwoordig is de openbare of sociale veiligheid van groot belang en moet openbare verlichting in de eerste plaats doelmatig zijn. Openbare Werken, cluster Beleidsvoorbereiding pagina 11

16 HOOFDSTUK 4 HUIDIGE STAND VAN ZAKEN 4.1 Inleiding De voormalige gemeente Brederwiede, Steenwijk en IJsselham beheerden elk op hun eigen wijze de openbare verlichting. Na de gemeentelijke herindeling van 2001 dient het beheer van de openbare verlichting geherstructureerd worden tot één beheersysteem. Dit beheersysteem moet de inspiratiebron worden waaruit alle werkzaamheden aangaande de openbare verlichting worden geïnitieerd. Twee belangrijke facetten die verbonden zijn aan het beheer van de openbare verlichting zijn de beleidsmatige en operationele activiteiten. Uitgangspunt hierbij is kwaliteit tegen zo laag mogelijke kosten. Het beleid van openbare verlichting begint bij het vaststellen van de te hanteren uitgangspunten, normen en eisen. Alle voornoemde punten zijn van invloed op de dagelijkse beslissingen t.a.v. beheer en onderhoud en zijn essentiële onderdelen voor de jaarlijkse investeringen in de openbare verlichting. Een zorgvuldig ontwerp en een zorgvuldig beheer van de openbare verlichting verlaagt de onderhouds- en energiekosten. Een goed beheer en onderhoud begint derhalve al in de ontwerpfase. Besparen op het energieverbruik door middel van ad hoc beleid is niet doelmatig en niet verstandig. Een planmatige aanpak van de problematiek van de openbare verlichting zal leiden tot juiste keuzes en juiste oplossingen. 4.2 Uitleg huidige stand van zaken In Steenwijkerland staan circa lichtmasten. Een aantal masten en armaturen is dermate verouderd dat het regulier onderhoud problemen oplevert omdat bijvoorbeeld reserveonderdelen niet meer beschikbaar zijn. De lichtopbrengst voldoet vaak (circa 25% van de OV installatie) niet meer aan de hedendaagse normen en de installaties zijn energie inefficiënt. Bovendien komen bij verouderde lichtmasten meer storingen voor met daaraan inherent een toename van de onderhoudskosten. Er bestaat een onderscheid tussen avond/ochtendbranders en nachtbranders. Nachtbranders branden de gehele periode van duisternis door terwijl avond/ochtendbranders alleen in de donkere periodes s avonds en s ochtends branden. Op het grondgebied van de voormalige gemeente Steenwijk is ca. 35% van de verlichting geschakeld middels avond/ochtendbranders. In de rest van de gemeente is er sprake van alleen nachtbranders. Bij vervanging van lampen door energiezuinige exemplaren wordt steeds meer de avond/ochtendverlichting omgezet naar nachtverlichting. In de gemeente zijn een aantal abri s en plattegrondkasten aanwezig waarvan de verlichting is aangesloten op het OV net. Hiervoor zijn contracten gesloten met diverse private partijen. Openbare Werken, cluster Beleidsvoorbereiding pagina 12

17 Het kabelnet in Steenwijk stad is eigendom van de NV RENDO; in dit gebied is een aparte OV kabel gelegd. In de rest van de gemeente is Essent Netwerk Noord de eigenaar; hier is sprake van een geïntegreerd kabelnet. 4.3 Sterkte- en zwakteanalyse Momenteel voldoet de bestaande openbare verlichting op veel locaties niet aan de landelijke praktijkrichtlijn NPR /NSvV. Met het realiseren van de laatste nieuwbouwplannen en reconstructies is uitgegaan van de richtlijnen, maar het grootste gedeelte van de openbare verlichting is van eerdere datum. Die verlichting is niet aangelegd overeenkomstig de richtlijnen en voldoet daar dus niet aan. Een verschijnsel overigens dat zich niet alleen in onze gemeente voordoet maar dat vrij algemeen is in ons land. Alle verlichting in de gehele gemeente aanpassen aan de richtlijnen zou een zeer forse investering vergen; gedacht moet worden aan een bedrag in de orde van grootte van naar schatting ,00. Het beleid is erop gericht om gelijktijdig met het uitvoeren van nieuwe plannen en reconstructies de openbare verlichting aan de richtlijnen aan te passen. Op deze wijze komt gefaseerd toch geleidelijk aan een fors gedeelte van de openbare verlichting op de nieuwe, juiste wijze tot stand. Openbare Werken, cluster Beleidsvoorbereiding pagina 13

18 HOOFDSTUK 5 VISIE, SPEERPUNTEN BELEID EN RAAKVLAKKEN 5.1 Inleiding De kwaliteit van de verlichting wordt bepaald door de functie die de openbare verlichting vervult en de randvoorwaarden die vanuit veiligheidsbeleid, energiebeleid, milieubeleid en gemeentelijke financiën worden gesteld. Onderstaand wordt aangegeven hoe de diverse openbare ruimten dienen te worden verlicht, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen ruimten binnen en ruimten buiten de bebouwde kom. Voorts wordt ingegaan op de toe te passen verlichtingsmiddelen en de wijze van onderhoud en beheer. Ook worden een aantal speerpunten in het te voeren beleid aangegeven. Tot slot worden de raakvlakken met andere beleidsvelden belicht. 5.2 Visie t.a.v. de te verlichten ruimten Het door de gemeenteraad vastgestelde wegencategoriseringsplan vormt de basis voor de wijze van verlichten van de openbare ruimten. Uitgangspunt is dat er uiteraard voldoende openbare verlichting aanwezig moet zijn, maar dat er anderzijds niet een overmaat aan verlichting behoeft te zijn. Met het opstellen van het uitvoeringsplan na vaststelling van deze beleidsnota zal met dit aspect rekening gehouden worden. De eigenschappen van de in deze paragraaf genoemde verlichtingsmiddelen worden uitgelegd in paragraaf Te verlichte ruimten buiten de bebouwde kom Wegen De wegen buiten de bebouwde kom zoals die in de gemeente Steenwijkerland voorkomen kunnen worden onderscheiden in: - stroomwegen; - gebiedsontsluit ingswegen type A 80 km/u (met parallelweg); - gebiedsontsluitingswegen type B 80 km/u (met fietspaden); - erftoegangswegen type B 60 km/u (met fietspaden); - fietspaden. De gemeente is terughoudend met het plaatsen van openbare verlichting in de buitengebieden in verband met de natuurwaarden; de natuurgebieden De Wieden en de Weerribben vallen onder de Vogel- en Habitatrichtlijn. Vanuit het oogpunt van verkeersveiligheid worden op gebiedsontsluitingswegen in principe alleen de potentieel verkeersonveilige situaties als kruispunten, verkeersobstakels, onoverzichtelijke situaties en woningclusters verlicht. De richtlijnen van NPR worden in het buitengebied niet aangehouden. Openbare Werken, cluster Beleidsvoorbereiding pagina 14

19 De meeste gebiedsontsluitingswegen zijn provinciale wegen. De verlichting op deze wegen wordt aangelegd door de provincie terwijl het beheer en onderhoud (incl. de kosten) meestentijds voor rekening van de gemeente is. Met de Provincie zal hierover nader overleg plaatsvinden, waarbij de gemeente op het standpunt staat dat de eigenaar van een weg in principe verantwoordelijk is voor deze weg in al zijn facetten, dus ook voor het in stand houden van de openbare verlichting. Bij erftoegangswegen buiten de bebouwde kom wordt geen verlichting geplaatst tenzij de omstandigheden dit wenselijk maken bijvoorbeeld bij bochtige tracés, kruispunten van wegen, onoverzichtelijke situaties en woningclusters (de zogenaamde oriënterende verlichting). De meest geschikte verlichting voor gebiedsontsluitingswegen is SOX-E 66 Watt. De meest geschikte verlichting voor erftoegangswegen is SOX-E 36 Watt. Fietspaden De fietspaden buiten de bebouwde kom kunnen worden onderscheiden in paden die direct aan de weg grenzen en vrijliggende fietspaden. Fietspaden die overwegend een utilitair karakter hebben, zoals verbindingsfietspaden, worden in beginsel verlicht. Paden met een overwegend recreatief karakter worden niet verlicht. Bij mengpaden dient onderzocht te worden welk karakter (utilitair of recreatief) overwegend is. Slecht verlichte (fiets)paden roepen een schijnveiligheid op. Het is dus beter geen verlichting aan te brengen dan een slechte verlichting. Bij vrij liggende fietspaden door gebieden met voldoende sociale controle kan voor het verlichtingsniveau de standaardnorm worden aangehouden. Indien voor fietspaden door onveilige gebieden toch voor verlichting wordt gekozen, dient van een hoger verlichtingsniveau te worden uitgegaan. De meest geschikte verlichting voor fietspaden is PLL 18 / 24 Watt. Openbare Werken, cluster Beleidsvoorbereiding pagina 15

20 5.2.2 Te verlichte ruimten binnen de bebouwde kom Wegen De wegen binnen de bebouwde kom kunnen worden onderscheiden in: - gebiedsontsluitingswegen type B 50 km/u (met fietspaden); - erftoegangswegen 30 km/u. De erftoegangswegen kunnen verder als volgt verdeeld worden: - woonstraten; - winkel- en uitgaansgebieden; - parkeerterreinen; - bedrijfsterreinen; - fiets- en voetpaden. Gebiedsontsluitingswegen Dit wegtype vormt de overgang tussen de gebiedsontsluitingswegen buiten de bebouwde kom en de erftoegangswegen binnen de bebouwde kom. Voorts is de functie van gebiedsontsluitingswegen binnen de bebouwde kom het verbinden van wijken onderling. Gezien de verkeersfunctie worden deze wegen verlicht door middel van SON-T lampen (geleidingsverlichting). Indien de fietspaden bij deze wegen niet voldoende worden meeverlicht door de verlichting van de hoofdweg zal het fietspad apart verlicht moeten worden met PLL verlichting. De meest geschikte verlichting is SON-T 70 Watt. Woonstraten Woonstraten ontsluiten erven en bieden een veilige ruimte voor verblijffuncties waarbij het afwikkelen van verkeer een ondergeschikte rol speelt. De maximum snelheid is 30 km/uur. De straat, het trottoir en eventueel het fietspad moeten voldoende verlicht zijn. Het aspect sociale veiligheid is hier van het grootste belang. Obstakels en oneffenheden moeten tijdig opgemerkt worden en de verlichting moet het mogelijk maken om personen tijdig te herkennen. Hierdoor en mede uit oogpunt van sfeer dient gekozen te worden voor witte verlichting. De meeste geschikte verlichting is PLL 24 / 36 Watt. Openbare Werken, cluster Beleidsvoorbereiding pagina 16

21 Winkel- en uitgaansgebieden / nostalgische straten In de winkel- en uitgaansgebieden, vooral in de centra, staan de sociale veiligheid en sfeer centraal. In straatjes met een nostalgisch karakter is de sfeer vaak het uitgangspunt. Het is wenselijk dat deze straten ingericht kunnen worden op basis van hun eigen karakteristiek en dus moeten kunnen afwijken van de standaard materialen. De meest geschikte verlichting is afhankelijk van de situatie PLL 24/36 Watt, SON-T 50 Watt of HSE 70 Watt. Parkeerterreinen Voor parkeerterreinen in woonwijken geldt dat aan het sociale veiligheidsaspect een grotere mate van belang wordt toegekend dan aan het aspect verkeersveiligheid. Voor parkeerterreinen in woonwijken heeft wit licht dus de voorkeur. Voor de grotere en vrij liggende parkeerterreinen (niet in een woonwijk), waarbij het aspect sociale veiligheid van iets minder belang is, zal doorgaans SON-T verlichting worden toegepast. De meest geschikte verlichting is afhankelijk van de situatie PLL 24 / 36 Watt of SON-T 50 Watt. Bedrijventerreinen De verkeersintensiteit is relatief laag en er moet rekening gehouden worden met fietsers op de weg. Van belang is dat manoeuvrerende vrachtauto s en dergelijke altijd goed zichtbaar moeten zijn. Verder moet de ruimte rond bedrijven redelijk zichtbaar zijn in verband met inbraakpreventie, ook al is dit in de eerste plaats de zorg van de bedrijven zelf. De meest geschikte verlichting is SON-T 50 / 70 Watt. Fiets-en voetpaden Fiets- en voetpaden kunnen worden onderscheiden in paden die direct aan de weg grenzen en vrijliggende fiets- en voetpaden. Fiets- en voetpaden die langs rijbanen liggen worden in het algemeen voldoende meeverlicht door de verlichting ten behoeve van deze wegen. Indien dit niet het geval is dienen ze afzonderlijk te worden verlicht. Net als bij paden buiten de bebouwde kom geldt dat paden met een overwegend recreatieve functie niet worden verlicht. Bij mengpaden dient onderzocht te worden welk karakter (utilitair of recreatief) overwegend is. De meest geschikte verlichting is PLL 18 / 24 Watt. Openbare Werken, cluster Beleidsvoorbereiding pagina 17

22 Achterpaden Het verlichten van achterpaden gebeurt vaak in het kader van sociale veiligheid. Het initiatief om te komen tot het verlichten van een achterpad dient te komen van de eigenaar. Ook bestaat de mogelijkheid dat op het achterpad het Politiekeurmerk Veilig Wonen van toepassing is. Momenteel beheert en onderhoudt de gemeente de bestaande achterpadverlichting. Deze beheersituatie zal worden gehandhaafd. Voorgesteld wordt om in nieuwe situaties zowel de aanleg als het beheer en onderhoud onder te brengen bij de eigenaar van het achterpad. Wel bestaat de mogelijkheid dat de eigenaar de verlichting aansluit op het OV net en de energiekosten verrekent met de gemeente. De meest geschikte verlichting is PLL 18 / 24 Watt. Parken Parken dienen ter recreatie. Het beleid is er daarom op gericht parken in principe niet te verlichten. Meestal zijn er voor het doorgaande fiets- en voetverkeer alternatieve routes beschikbaar. In uitzonderingsgevallen, indien doorgaande fiets- en voetpaden met een duidelijke functioneel karakter door het park lopen, kan verlichting worden aangelegd. Bijzondere gebouwen en objecten Het aanlichten en daardoor het accentueren van monumentale panden en of monumenten is naast het zichtbaar maken van het pand een middel om de sfeer en leefbaarheid te verhogen. Door het juist en gedoseerd aanlichten wordt het verlichtingsniveau van de omgeving ondersteund en heeft het ook een positief effect op de sociale veiligheid. In principe komen alleen in de centra gelegen panden of objecten in aanmerking voor het aanlichten, waarbij een specifieke verlichting wordt toegepast. Rotondes Door de toename van het aantal (mini)rotondes is het zinvol om hier aandacht aan te besteden. Rotondes zijn al lang bekend als oplossing voor het verwerken van elkaar kruisende verkeersstromen. Na een wijziging in het verkeersreglement, het verkeer op de rotonde heeft voorrang op het verkeer dat de rotonde nadert, zijn rotondes op grote schaal toegepast. De belangrijkste beweegreden was dat in vrijwel alle gevallen een bevordering van de verkeersafwikkeling gepaard ging aan een reductie van het aantal ongevallen. De nieuwe rotondes zijn, over het algemeen, klein uitgevoerd met een enkele rijstrook. De specifieke vormgeving leidt er toe om de verlichting aan te passen. Enige aanbevelingen voor het verlichten van rotonde zijn (zoals verwoord door de NSvV): - Om een duidelijke waarneembaarheid van het verkeer op de rotonde te verzekeren, dienen de lichtmasten aan de buitenkant van de rotonde te worden geplaatst. - De verlichting aan de buitenkant van de rotonde kan in sommige gevallen worden ondersteund door het plaatsen van een lichtmast in het midden van het middenplein. - De gemiddelde horizontale verlichtingssterkte op de rotonde dient tenminste 1,5 maal het niveau van de toevoerende wegen te bedragen. - De gelijkmatigheid van de verlichting op de rotonde dient beter te zijn dan die op de toevoerende wegen. Openbare Werken, cluster Beleidsvoorbereiding pagina 18

23 - Op de rotonde dienen lampen te worden toegepast die een duidelijke kleurherkenning mogelijk maken. Monochromatische lichtbronnen (SOX) dienen te worden vermeden. - Bij voorkeur dient SON-T verlichting te worden toegepast. - De bewegwijzering dient eveneens verlicht te worden. 5.3 Visie t.a.v. verlichtingsmiddelen en beheer en onderhoud Verlichtingsmiddelen Lichtmasten Ervaringscijfers geven aan dat de levensduur van lichtmasten gesteld kan worden op 25 tot circa 35 jaar. Deze levensduur is onder meer afhankelijk van de volgende factoren: - materiaalsoort; - mate van milieuvervuiling ter plaatse van de mast; - verkeersintensiteit; - bodemgesteldheid; - gebruik van strooizout; - uitlaten van honden. Wanneer de levensduur van masten (ca. 30 jaar) is verstreken, kunnen er onveilige situaties ontstaan, waarbij in het ergste geval masten zouden kunnen omvallen. De technische levensduur van armaturen is afhankelijk van type en merk en wordt gemiddeld beoordeeld op 15 tot 20 jaar. Aluminium lichtmasten hebben door hun botsvriendelijke eigenschappen en omdat ze gemakkelijker plaatsbaar en minder onderhoudsgevoelig zijn de voorkeur boven stalen masten. In aanschaf zijn de aluminium masten wel iets duurder. Armaturen Armaturen zijn wat betreft de aspecten vormgeving, onderhoud, vandalismegevoeligheid en de optiek ten aanzien van de lichtgevoeligheid sterk in ontwikkeling. De verwachting is dat deze tendens zich de komende jaren zal voortzetten, wat betekent dat de levensduur van armaturen verlengd zou kunnen worden. De technische levensduur van een armatuur is sterk afhankelijk van het toegepaste materiaal; over het algemeen wordt een termijn van jaar gehanteerd. Lampen Een kwetsbaar onderdeel in de verlichtingsinstallatie is de lamp. Deze moet gemiddeld eens in de 1,5 tot 3 jaar worden vervangen, afhankelijk van het aantal branduren en het type. Een belangrijk aspect bij de openbare verlichting is de lichtkleur en de kleurweergave van de lichtbron. De lichtkleur heeft te maken met hoe het licht wordt ervaren (b.v. geel, oranje of wit). Los van de kleurindruk staat de kleurweergave. Dit is de eigenschap in hoeverre de indruk van gekleurde voorwerpen onder de beschouwde lichtsoort van de natuurlijke kleur afwijkt. Openbare Werken, cluster Beleidsvoorbereiding pagina 19

24 Lagedruk natriumlamp (SOX) De lagedruk natriumlamp (kleur oranje) heeft een hoog verlichtingsrendement op de weg. Dit komt het energieverbruik en de daaraan verbonden kosten ten goede. De kleurweergave van deze lamp is niet mogelijk (monochromatisch licht). Deze lamp wordt toegepast in gebieden met een verkeersfunctie omdat hier de eisen aan waarneembaarheid voorop staan. Het gaat er niet om welke kleur de voertuigen op de weg hebben, het gaat erom dat ze gezien worden. Hogedruk natriumlamp (SON of HSE) Bij de hogedruk natriumlamp is het verlichtingsrendement minder als van de lage druk natriumlamp. De kleurweergave is beter dan van de lagedruk natriumlamp. Deze lamp wordt toegepast in gebieden met gecombineerde verkeers- en verblijfsfunctie (SON kleur geel) en in winkelgebieden (HSE kleur wit). Lagedruk kwiklamp (PLL) De lagedruk kwiklamp (kleur wit) heeft een zeer goede kleurweergave. Deze lamp is daardoor uitermate geschikt voor verblijfsgebieden. In deze gebieden is de kleurweergave (sociale veiligheid) van mensen, kleding, dieren, voertuigen, straatmeubilair, gevels, beplanting en wegdek zeer belangrijk Beheer en onderhoud Algemeen Het functioneren van de openbare verlichtingsinstallatie is in belangrijke mate afhankelijk van periodiek en planmatig onderhoud. Een juiste onderhoudsstrategie gaat ervan uit dat een installatie goed moet functioneren en moet voldoen aan het gestelde doel tegen aanvaardbare kosten. Onvoldoende of slecht onderhoud heeft als consequentie dat gestelde taken of doelen niet worden gehaald. Dit kan resulteren in een slecht functionerende verlichtingsinstallatie met de volgende ken merken: - klachten van bewoners; - onvoldoende comfort; - onvoldoende sociale / verkeersveiligheid; - mogelijke toename van vandalisme en / of criminaliteit. Met het aanscherpen van bepaalde verlichtingsnormen en de wettelijke kaders is een structurele aanpak noodzakelijk. De positie van de wegbeheerder is binnen de nieuwe wet veel kwetsbaarder en deze kan in voorkomende gevallen aansprakelijk worden gesteld voor gevolgschaden. Uiteraard zijn de exploitatiekosten mede afhankelijk van het serviceniveau en de frequentie waarmee het preventieve en het correctieve onderhoud wordt uitgevoerd. Openbare Werken, cluster Beleidsvoorbereiding pagina 20

25 Onderhoudsscenario s Voor een gestructureerde aanpak van onderhoud zijn de volgende twee scenario s te onderscheiden te weten: - remplaceren; - routes rijden. Remplaceren wil zeggen dat alle lampen periodiek worden vervangen. Aanvullend worden alle gemelde storingen verholpen binnen een daarvoor vastgestelde termijn. Remplaceren heeft als voordeel dat de lampen worden vervangen en armatuurkappen schoongemaakt als de technische levensduur van de lampen ten einde is. De storingsmeldingen ten gevolge van kapotte lampen zullen teruglopen. De lichtopbrengst wordt verhoogd door het schoonmaken van de kappen van de armaturen. Door de visuele inspectie heeft de beheerder zicht op de staat van onderhoud van alle lichtmastcombinaties. Aan- en afrijtijden verminderen (verhoogde efficiëntie) doordat storingen afnemen. Nadeel is dat het aantal branduren van lampen afneemt (vervanging vindt plaats voordat lampen kapot gaan) en dat uitsluitend gemelde storingen worden verholpen; er is weinig controle op de gehele installatie. Met routes rijden wordt bedoeld dat met een bepaalde frequentie de openbare verlichtingsinstallatie wordt gecontroleerd en gerepareerd met ingeschakelde verlichting. Alle aanvullend gemelde storingen worden verholpen binnen een daarvoor vastgestelde termijn. Voordeel van deze methode is dat de installatie volgens een vaste planning wordt gecontroleerd en gerepareerd. De continuïteit kan worden gewaarborgd omdat na iedere controle de verlichtingsinstallatie weer optimaal functioneert. Door de visuele inspectie kan het beheer en onderhoud optimaal worden ingevuld en heeft de beheerder continu zicht op de staat van onderhoud en de conditie van de overige delen van de installatie. Het aantal branduren van de lichtbronnen wordt maximaal benut. Alle gemelde storingen worden met een vaste frequentie verholpen. Nadeel is dat het verlichtingsrendement afhankelijk van het type en de soort van de lamp zal afnemen bij het naderen van de technische levensduur. Het aantal storingen is relatief hoger dan bij groepsremplace, er is minder efficiëntie, omdat men vaker moet rijden naar zelfde locatie. Verder veroorzaakt het controleren van de verlichting indien dat overdag plaatsvindt een extra energie verbruik. Huidige situatie beheer en onderhoud In de gemeente Steenwijkerland is het beheer van de openbare verlichting uitbesteed aan diverse aannemers die van de laatstgenoemde methode, het route rijden, gebruik maken. Op basis van de servicelijn en eigen waarnemingen van de afdeling Openbare Werken worden alle meldingen door de gemeente verzameld en periodiek aangeboden aan de verschillende aannemers, elk in hun eigen gebied. Toekomstig beheer en onderhoud De bestaande onderhoudsprogramma s op basis van het route rijden worden gehandhaafd. Op de lange termijn is het efficiënter toe te werken naar één aannemer die in het gehele gebied van de gemeente actief is. Hiertoe kan bijvoorbeeld om de 3 jaar een aanbesteding Openbare Werken, cluster Beleidsvoorbereiding pagina 21