Utrecht Werkt. Trendrapportage economie 2010

Transcriptie

1 Utrecht Werkt Trendrapportage economie 2010 juli 2010

2 Colofon uitgave Afdeling Bestuursinformatie Sector Bestuurs- en Concernzaken Gemeente Utrecht Postbus CE Utrecht in opdracht van Afdeling Economische Zaken StadsOntwikkeling Gemeente Utrecht internet rapportage Ilse Wognum Rob Paridaen Hans van Hastenberg ( ) bronvermelding Het overnemen van gegevens uit deze publicatie is toegestaan met de bronvermelding: Bestuursinformatie, gemeente Utrecht juli 2010

3 Samenvatting Utrechtse economie in mineur De Utrechtse economie maakt op dit moment een moeilijke tijd door. In dit opzicht is het beeld ten opzichte van de vorige Utrecht werkt uit 2007 totaal gekeerd. Het bedrijfsleven heeft duidelijk te lijden onder de economische crisis die zich vanaf de herfst 2008 wereldwijd manifesteert. Eind 2009 lijkt het bedrijfsleven weer voorzichtig de weg omhoog gevonden te hebben. Uit meer recente gegevens blijkt echter dat het herstel voorzichtig en langzaam verloopt. Daarmee volgt het Utrechtse bedrijfsleven de landelijke economische trend. Uit de COEN-enquete blijkt ondermeer dat een meerderheid van de Utrechtse bedrijven te maken heeft met afnemende omzetten, personeelkrimp en dalende winsten. De verwachtingen voor 2010 zijn op al deze terreinen iets positiever: er zijn meer ondernemers met een positieve verwachting dan een negatieve verwachting. Kerngegevens economische ontwikkeling omzet* winst* -3** personeel* -8** investeringen* 20** ondernemersvertrouwen* banen startende bedrijven bbp per hoofd *** Bron: ERBO/ COEN, PAR, KvK, CBS * saldo positieve en negatieve antwoorden ** 2004 *** 2007 (meest recent) De mineurstemming is ook terug te zien in het ondernemersvertrouwen. Het ondernemersvertrouwen is in 2009 gedaald naar een historisch laag niveau. Daarin wijkt Utrecht overigens niet af van de andere Nederlandse steden. Het ondernemersvertrouwen is een resultante van positieve en negatieve verwachtingen van ondernemers voor hun eigen bedrijf ten aanzien van omzet, personeel en investeringen. Alleen met betrekking tot de omzet zijn meer ondernemers positief dan negatief gestemd voor In termen van werkgelegenheid is de economische crisis (nog) niet terug te zien. In (peildatum april) is het aantal banen in Utrecht met 1,5% toegenomen naar banen. Dit zijn extra banen. De werkgelegenheid is sinds 2005 jaarlijks gestegen. Tussen 2005 en 2009 met 8,9%, ofwel banen. Ook het aantal vestigingen is toegenomen, van naar in In lijn hiermee stijgt ook het aantal startende bedrijven. In 2009 zijn nieuwe bedrijven Utrecht werkt, Gemeente Utrecht 3

4 ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. Dit zijn er twee keer zoveel als in Een dergelijke toename is overigens ook landelijk te zien. Zakelijke diensten, gezondheidszorg, handel en onderwijs grootste sectoren; economisch clusters belangrijk De zakelijke dienstverlening (20% werkgelegenheid) en de gezondheidszorg (16% werkgelegenheid) nemen nog altijd een belangrijke positie in binnen de Utrechtse economie. Andere belangrijke sectoren zijn handel (12%) en onderwijs (10%). In de periode zijn er enkele kleine verschuivingen binnen de sectorstructuur. Sectorstructuur Utrecht naar aantal arbeidsplaatsen, (%) Utrecht Nederland landbouw 0,0 0,0 0,0 3,0 industrie en nuts 4,7 4,5 3,8 11,4 bouwnijverheid 4,5 4,0 3,9 6,4 handel 13,4 13,5 12,3 17,6 vervoer en opslag 4,3 4,1 4,4 5,3 horeca 3,3 3,3 3,2 4,2 informatie en communicatie 5,8 7,5 7,9 3,2 financiële instellingen 8,0 7,3 7,3 3,1 zakelijke dienstverlening 21,4 19,6 20,2 14,2 overheid 5,8 6,0 6,4 5,6 onderwijs 9,6 9,8 10,1 6,7 gezondheids- en welzijnszorg 14,8 15,9 15,7 15,2 cultuur, sport en recreatie 1,8 2,2 2,3 overige dienstverlening 2,4 2,4 2,7 4,0 totaal 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% totaal aantal arbeidsplaatsen Bron: PAR, LISA De werkgelegenheidsgroei in de periode is met banen zo n meer dan op grond van de landelijke werkgelegenheidsgroei verwacht mag worden. Voor een deel (3.500 banen) komt dit door de Utrechtse sectorstructuur. In Utrecht is per saldo een oververtegenwoordiging van activiteiten die ook landelijk een relatief sterke groei hebben doorgemaakt. De overige arbeidsplaatsen kunnen worden toegeschreven aan de kwaliteiten van Utrecht: Utrecht bindt bedrijven aan de stad omdat deze hier graag gevestigd zijn, of Utrechtse bedrijven groeien harder dan gemiddeld elders. 4 Utrecht werkt, Gemeente Utrecht

5 Kerngegevens economische clusters 2009 vestigingen banen aandeel banen banengroei banengroei medisch cluster ,7% 12,1% 6,6% ICT-cluster ,1% 23,3% 11,5% creatieve industrie ,8% 24,7% 16,3% recreatief-toeristisch cluster ,5% 11,5% 6,1% gaming ,1% - - totaal Utrecht % 6,7% 8,4% Bron: PAR Naast de traditionele sectorindeling zijn economische clusters van groot belang voor de Utrechtse economie. Bij de economische clusters gaat het om een bundeling van economische activiteiten die dwars door de gangbare sectorindeling heen lopen. Het medisch cluster (16,7% van het totaal aantal banen in de stad) en het ICT-cluster (12,1%) zijn de grootste clusters in Utrecht. De creatieve industrie en het ICT-cluster zijn de snelst groeiende clusters, met groeipercentages van 16,3% respectievelijk 11,5% over de afgelopen drie jaar. Dit is duidelijk meer dan de banengroei in heel Utrecht (8,4%). Het medisch cluster en het recreatief-toeristisch cluster zijn de afgelopen jaren iets minder hard gegroeid dan gemiddeld. In de afgelopen periode wijkt de banengroei in de onderscheiden clusters nog meer af van het stadsgemiddelde. Deze is een factor twee (medisch cluster en recreatief-toeristisch cluster) of een factor vier (ICT en Creatieve industrie) groter dan gemiddeld in Utrecht. Over de gaming industrie zijn nog maar weinig gegevens beschikbaar. Het cluster is nog maar recent in opkomst. De afbakening van dit cluster is bovendien erg moeilijk. Arbeidsmarkt sterk in beweging De Utrechtse werkloosheid ligt op dit moment iets boven het landelijk gemiddelde. Voor een grote stad als Utrecht is dit erg positief. Medio 2009 was 5,5% van de beroepsbevolking werkloos. Dit is op eenzelfde niveau als medio 2006, toen sprake was van een hoogconjunctuur. In het eerste kwartaal van 2010 is de werkloosheid in de stad gestegen naar 6,5%. Nog altijd minder dan de 7,4% van De werkloosheid is ondermeer laag doordat veel werklozen in de huidige markt niet meer op zoek zijn naar werk (ontmoedigingseffect) en daardoor niet meer tot de (werkloze) beroepsbevolking behoren. Ook het aandeel niet-werkende werkzoekenden ligt op een laag niveau. Op 1 januari 2010 staat 4,3% van de potentiële beroepsbevolking ingeschreven als nww-ers. Dit is weliswaar meer dan een jaar daarvoor (3,4%), maar duidelijk minder dan in 2006 (6,7%). Zeer recentelijk is het aandeel nwwers weer iets gedaald, van in februari tot op 1 juni. Opvallend is dat een relatief grote groep minder dan een half jaar werkzoekend is. Het aantal jongeren dat als nww-er staat ingeschreven is na een toename nu weer aan het dalen. Het is op dit moment niet te zeggen of de werkloosheid, die doorgaans met enige vertraging de conjunctuur volgt, in de tweede helft van 2010 verder zal oplopen, gelijk zal blijven of zal dalen. Utrecht werkt, Gemeente Utrecht 5

6 Kerngegevens arbeidsmarkt * % groei potentiële beroepsbevolking ,3% beroepsbevolking ,6% bruto arbeidsparticipatie 69,2% 69,9% 71,2% - werkzoekendenpercentage (nww) 6,0% 6,7% 4,3% - werkloosheidspercentage (cbs) 7,4% 5,6% 5,5% - werkforensen % woonforenzen % woont en werkt in Utrecht % Bron: GBA, CBS, UWV WERKbedrijf, PAR, Bestuursinformatie * gegevens per medio jaar, m.u.v. nww-ers (einde jaar) De werkgelegenheidsgroei in Utrecht is de afgelopen jaren achtergebleven bij de groei van de beroepsbevolking. Hierdoor is het banenoverschot in de stad in de periode afgenomen van naar banen. Uitgesplitst naar opleidingsniveau is er een tekort aan banen voor hoog opgeleiden en een overschot aan banen voor laag- en middelbaar opgeleiden. Dit heeft te maken met de aard van de Utrechtse productiestructuur en het (hoge) opleidingsniveau van de Utrechtse beroepsbevolking. De vergelijking van vraag en aanbod wordt gecompliceerd door het open karakter van de Utrechtse arbeidsmarkt en bijbehorende omvangrijke forensenstromen. Het grootse deel van de voltijd banen in Utrecht is ingevuld door mensen die elders wonen. Ten opzichte van 2003 is het aantal werkforenzen iets gedaald. De beroepsbevolking die in Utrecht woont en werkt is in tussen 2003 en 2009 flink toegenomen van naar personen. Sterker nog is de groei van het aantal woonforenzen, dat wil zeggen mensen die in Utrecht wonen, maar elders werken (van naar werknemers). Dit hangt samen met het eerde genoemde gegeven dat er in Utrecht relatief weinig banen zijn voor hoog opgeleiden. Van de andere kant speelt hierbij ook een rol dat Utrecht als centrale stad een strategische woonlocatie is voor veel hoogopgeleide (2-persoons)huishoudens. 6 Utrecht werkt, Gemeente Utrecht

7 Inhoudsopgave Samenvatting 3 Inleiding 9 1 Economische ontwikkeling 11 2 Economische structuur 25 3 Arbeidsmarkt 41 Bijlage 1: De economie in de wijken en subwijken 55 Bijlage 2: De economie op de werklocaties 75 Bijlage 3: Afbakening economische clusters 85 Bijlage 4: Overige bijlagen 87 Bijlage 5: Geraadpleegde literatuur 89 Utrecht werkt, Gemeente Utrecht 7

8

9 Inleiding Utrecht kent een grote economische dynamiek. De voor u liggende rapportage Utrecht werkt biedt een actuele beschrijving van de kenmerken en ontwikkelingen van de Utrechtse economie en arbeidsmarkt. De rapportage is een belangrijk instrument voor de gemeente Utrecht bij de monitoring van beleidsdoelstellingen. De gemeente Utrecht heeft haar visie op de economische ontwikkeling van de stad neergelegd in het Economisch Profiel Utrecht 2010, dat als motto heeft: Utrecht, ontmoetingsplaats voor talent. De gegevens in deze Utrecht Werkt hebben voornamelijk betrekking op de periode die het EPU bestrijkt: Utrecht werkt is een trendrapportage, die voortbouwt op de eerdere edities van 2002, 2005 en Met de voorliggende rapportage is aangesloten bij de indeling in eerdere rapportages. Achtereenvolgens komen aan bod: economische ontwikkeling: over economische prestaties, welvaart en werkgelegenheid; economische structuur: over economische activiteiten (sectoren en economische clusters); arbeidsmarkt: over banen, werkzoekenden, beroepsbevolking en pendel. Het rapport richt zich met name op de stedelijke situatie, met in een aantal gevallen een beknopte toelichting op de situatie in de regio, respectievelijk op wijkniveau en op werklocaties (kantoorlocaties en bedrijventerreinen). In de tabellenbijlage staan verzameltabellen met informatie naar wijk en naar subwijk en informatie per werklocatie. Een groot aantal gegevens die in dit rapport zijn opgenomen zijn ook op internet te vinden via de online databank van Bestuursinformatie WistUdata. De gegevens worden jaarlijks vernieuwd met recente data. Utrecht werkt, Gemeente Utrecht 9

10

11 1 Economische ontwikkeling Het Utrechtse bedrijfsleven heeft zwaar te lijden van de economische recessie. Na een jaar van omzetdalingen, lijkt de weg omhoog weer gevonden, zo blijkt uit de verwachtingen van de bedrijven zelf. Het ondernemersvertrouwen van Utrechtse ondernemers is gedaald tot het laagste punt ooit. In G4 en landelijk zien we eenzelfde beeld. Het aantal starters blijft groeien, een trend die we overigens ook landelijk zien. De Utrechtse werkgelegenheid lijkt vooralsnog niet te lijden onder de crisis. Tussen april 2009 en april 2008 nam de werkgelegenheid met 1,5% toe. Dit is meer dan landelijk (0,3%). 1.1 Wereldwijde recessie Nederlandse economie trekt weer bescheiden aan Vanaf het derde kwartaal 2008 is er wereldwijd sprake geweest van economische recessie. Vanaf die tijd is er ook in Nederland een jaar een negatieve economische groei geweest. In het derde kwartaal van 2009 was voor het eerst weer een groei van de economie. In het derde en vierde kwartaal groeide de economie met respectievelijk 0,6% en 0,4% ten opzicht van het voorgaande kwartaal. Over geheel 2009 is de Nederlandse economie met 4,0% gekrompen. In het eerste kwartaal van 2010 lijkt de groei niet door te zetten met een groeipercentage van 0,6%. Figuur 1 Ontwikkeling bruto binnenlands product per kwartaal, seizoengecorrigeerd 1, I 2008-II 2008-II 2008-III 2008-III 2008-IV 2008-IV 2009-I 2009-II 2009-III 2009-IV 2009-III 2009-IV 2010-I 0,5 0,0-0,5 0,9% 1,0% 0,0% 0,0% 0,6% -0,7% -0,7% -1,1% -1,2% -2,4% -2,3% -1,1% -1,1% 0,4% 0,5% 0,6% 0,3% -1,0-1,5-2,0-2,5-3,0 * voorlopige cijfers; kwartaalgegeves kwartaalgegevens zijn gecorrigeerd voor gezoensinvloeden seizoensinvloeden Bron: CBS Utrecht werkt, Gemeente Utrecht 11

12 Voor 2010 verwacht het Centraal Planbureau weer een groei van de economie van 1¼ % en voor 2011 van 1¾%. Het gaat overigens om een momentopname (juni 2010). In het afgelopen jaar zijn de voorspellingen van het CPB regelmatig bijgesteld. Ook de voorspellingen meest recente voorspellingen van juni wijken af van de voorspelling van februari De groei van het bruto binnenlands product betekent niet dat de problemen voorbij zijn. De effecten van de recessie zullen nog lange tijd zichtbaar blijven. Bovendien reageren sommige ontwikkelingen met enige vertraging. Zo loopt de ontwikkeling van de werkgelegenheid en de werkloosheid altijd achter op de economische conjunctuur. Het CPB verwacht voor 2010 een daling van de werkzame beroepsbevolking van ¾%. In 2011 zal deze naar verwachting gelijk blijven. In zowel 2010 als 2011 zal de werkloze beroepsbevolking toenemen met 5¾% respectievelijk 6%. Landelijke economische prognose Central Planbureau (% ten opzichte van voorgaande periode) gerealiseerd prognose bruto binnenlands product -4,0 +1¼ +1¾ werkzame beroepsbevolking -0,5 -¾ 0 werkloze beroepsbevolking +4,9 + 5¾ + 6 Bron: CPB (juni 2010) Consumentenvertrouwen daalt weer In 2009 is het consumentenvertrouwen met ups en downs langzaam gestegen. Vanaf begin 2010 neemt het consumentenvertrouwen weer af. In januari 2010 kwam het uit op -7. In mei 2010 is dit Economie en bedrijfsleven Bedrijfsleven maakt moeilijke tijd door Het Utrechtse bedrijfsleven maakt momenteel een moeilijke tijd door. Dit blijkt ondermeer uit de gegevens van ERBO en de opvolger COEN. Daarmee is er een wereld van verschil met de vorige Utrecht Werkt (2007) die ten tijde van een hoogconjunctuur verscheen. De resultaten van de COENenquête laten vanaf 2008 een zeer scherpe daling zien. Zowel op het gebied van omzet, winst, personeel en investeringen is het saldo van positieve en negatieve ontwikkelingen sterk gedaald naar een negatief saldo. Omzet zwaar onder druk De omzet van het bedrijfsleven staat sinds eind 2008 zwaar onder druk. In het laatste kwartaal van 2008, toen de economische crisis zich aandiende was een kleine meerderheid van de Utrechtse bedrijven nog positief gestemd over de omzetontwikkeling. Over heel 2009 waren er elk kwartaal telkens meer bedrijven die te maken hadden met een omzetdaling, dan met een omzetstijging. 12 Utrecht werkt, Gemeente Utrecht

13 Bedrijfsresultaten Utrecht (saldo aantal bedrijven met positieve en negatieve antwoorden) Omzet Winst Personeel Investeringen Bron: ERBO / COEN : cijfers hebben betrekking op afgelopen jaar : cijfers hebben betrekking op het derde kwartaal van betreffende jaar, m.u.v. investeringen (jaar) Voor het vierde kwartaal van 2009 is er voor het eerst weer een meerderheid die verwacht dat de omzet zal toenemen. Een zelfde positieve verwachting is er ook voor geheel 2010.Overigens zijn bedrijven in het afgelopen jaar niet altijd goed in staat gebleken om de omzetontwikkeling te voorspellen. De ene keer zijn ze te positief, de andere keer iets te negatief. De hier gepresenteerde cijfers zeggen overigens niets over de mate van omzetverandering per bedrijf. Figuur 2 Omzetverwachting 2009-IV en 2010 Utrecht, G4, Nederland omzetverwachting 2009-IV* omzetverwachting 2010* Utrecht provincie Utrecht Amsterdam Rotterdam Den Haag G4 Nederland * saldo positieve en negatieve verwachting Bron: COEN Ondernemers zien in de terugvallende vraag ook de belangrijkste productiebelemmering. Zo'n 42% van de Utrechtse ondernemers noemt dit, veel meer dan een jaar geleden. Dit is vergelijkbaar met Utrecht werkt, Gemeente Utrecht 13

14 de G4, maar ligt hoger dan het nationale cijfer. Opvallend is dat financiële beperkingen door relatief weinig Utrechtse bedrijven worden genoemd (6%). Gemiddeld in Nederland ligt dit wat hoger, maar blijft met 9% van de bedrijven laag. Twee op de vijf Utrechtse bedrijven geeft aan geen productiebelemmeringen te ervaren. Veel bedrijven krimpen Het bedrijfsleven heeft als gevolg van de economische recessie, en daarmee teruglopende omzetten te maken met een reductie van personeel. In het derde kwartaal van 2009 zijn er duidelijk meer bedrijven met een afnemend personeelsbestand, dan bedrijven die meer mensen in dienst hebben genomen ( saldo -31). Ook voor het laatste kwartaal van 2009 verwacht een ruime meerderheid (saldo -26) dat het personeelsbestand zal krimpen. Ontwikkelingen op het terrein van werk en arbeidsmarkt lopen doorgaans iets achter bij de economische conjunctuur. De hier gepresenteerd cijfers zeggen overigens niets over de mate van personeelskrimp per bedrijf. Figuur 3 Productieblemmeringen bedrijfsleven 2009 Nederland G4 Utrecht 40% 30% 20% 10% 41% 35% 40% 8% 2% 2% 32% 42% 42% 9% 11% 6% geen belemmeringen tekort arbeidskrachten Onvoldoende vraag financiële beperkingen * selectie; meerdere antwoorden mogelijk Bron: COEN Ontwikkelingen Utrecht komen globaal overeen met landelijk beeld De hierboven geschetste ontwikkelingen komen voor het grootste deel overeen met die in de provincie, de G4 en landelijk. Voor alle vier de indicatoren (omzet, winst, personeel en investeringen) is het saldo van positieve een negatieve antwoorden in alle gekozen referentiegebieden duidelijk negatief. Niettemin zijn er enkele verschillen. Opvallend is dat de omzetontwikkeling in Utrecht en 14 Utrecht werkt, Gemeente Utrecht

15 ook in de andere grote steden (G4) negatiever is dan gemiddeld in Nederland. De verwachtingen voor 2010 zijn in Utrecht en de G4 daarentegen juist weer positiever dan landelijk. Op het terrein van personeel doet Utrecht het vergeleken met de G4 en Nederland minder goed. In Utrecht is het saldo van positieve een negatieve ontwikkelingen -31. In de G4 (-24) en Nederland (- 21) is dit wat minder negatief. In Utrecht is daarentegen het saldo van bedrijven die geïnvesteerd hebben iets minder ongunstig (-18) dan gemiddeld in Nederland (-26). Bedrijfsresultaten stad Utrecht, regio Utrecht, provincie, G4 en Nederland, 2009* Utrecht Provincie G4 Nederland Omzet % bedrijven met toename omzet % bedrijven met afname omzet saldo positieve en negatieve antwoorden Winst % bedrijven met toename winstgevendheid % bedrijven met afname winstgevendheid saldo positieve en negatieve antwoorden Personeel % bedrijven met toename personeelssterkte % bedrijven met afname personeelssterkte saldo positieve en negatieve antwoorden Investeringen** % bedrijven met toename investeringen % bedrijven met afname investeringen saldo positieve en negatieve antwoorden Verwachtingen 2010 (ondernemersvertrouwen omzet (saldo) personeel (saldo) investeringen (saldo) ondernemersvertrouwen (excl. export) Bron: COEN * Realisatie heeft betrekking op het derde kwartaal van Verwachtingen hebben betrekking op ** 2009 t.o.v Effecten economische crisis op bedrijfsleven Iets minder dan de helft van de Utrechtse bedrijven ondervindt effecten van de crisis op het financiele vlak. De belangrijkste daarvan is het verkrijgen van krediet. Zo'n 15% van de Utrechtse bedrijven heeft in de huidige economie moeite om krediet van geldverstrekkers te verwerven. Dit blijkt uit de COEN (Conjunctuur Enquête Nederland). Driekwart van de Utrechtse bedrijven heeft extra maatregelen getroffen om de effecten van de crisis het hoofd te bieden. De belangrijkste maatregel is het afstoten van personeel. Niet alleen tijdelijke medewerkers (21% bedrijven), maar ook vast personeel (11%). In 9% van de bedrijven worden investeringen vertraagd of uitgesteld. Werktijdvermindering speelt slechts bij een klein aandeel bedrijven (2%), alsook het verplaatsen of uitbesteden van activi- Utrecht werkt, Gemeente Utrecht 15

16 teiten (1%). Iets minder dan eenderde van de bedrijven geeft aan andere maatregelen te hebben genomen, waaronder interne kostenreductie. De uitkomsten voor Utrecht wijken nauwelijks af van het G4-gemiddelde, en ook binnen de G4 zijn de verschillen niet groot. Ondernemersvertrouwen keldert Het ondernemersvertrouwen is in Utrecht (0) en de G4 (6) iets positiever dan landelijk (-6). Het zijn met name de relatief positieve omzetverwachtingen waarin Utrecht en de G4 zich onderscheiden ten opzichte van het landelijke beeld. Het ondernemersvertrouwen is hier gebaseerd op de positieve en negatieve bedrijfsverwachtingen voor het komend jaar ten aanzien van omzet, personeel en investeringen. In theorie loopt de score van +300 tot Figuur 4 Ondernemersvertrouwen Utrechts bedrijfsleven, *excl. exportverwachting Bron: Coen In historisch perspectief is het ondernemersvertrouwen overigens erg laag. Er is nog nooit een zo lage score gemeten als dit jaar (ook niet in voorloper ERBO). Het ondernemersvertrouwen van 2008 is overigens gemeten in oktober 2008, toen nog niet duidelijk was wat de kredietcrisis in de VS voor gevolgen zou hebben voor de wereldeconomie, en ligt daardoor nog op een gunstige score (+34). 16 Utrecht werkt, Gemeente Utrecht

17 Ondernemersvertrouwen Utrecht provincie Utrecht G Nederland Bron: ERBO; COEN 1.3 Startende bedrijven Aantal starters blijft stijgen Het aantal startende bedrijven in Utrecht is het afgelopen jaar opnieuw gestegen naar bedrijven. Dit zijn er 6% meer dan in 2008 en betekent een verdubbeling ten opzichte van Overigens is eenzelfde trend ook in de rest van Nederland waarneembaar. Om de ontwikkeling van het aantal startende bedrijven beter te kunnen duiden, wordt deze veelal gerelateerd aan het aantal zittende bedrijfsvestigingen en aan de potentiële beroepsbevolking (alle inwoners tussen 15 en 65 jaar). Zowel het aantal bedrijfsvestigingen als de potentiële beroepsbevolking zijn de afgelopen zes jaar in Utrecht aanmerkelijk toegenomen. Uit deze vergelijking blijkt dat het aantal startende bedrijven in zes jaar tijd sterker is toegenomen dan de beroepsbevolking en het aantal vestigingen. Gerelateerd aan het aantal bedrijfsvestigingen is dit een toename van 8,9 naar 12,8 per vestigingen. Gerelateerd aan de potentiële beroepsbevolking is dit een toename van 7,4 naar 13,3 per inwoners potentiele beroepsbevolking. Startende bedrijven en startersindex startende bedrijven per 100 bedrijfsvestigingen 8,9 9,5 10,7 11,5 13,1 13,1 12,8 per potentiële beroepsbevolking 7,4 7,9 9,2 10,1 12,0 12,8 13,3 Bron: KvK, GBA, PAR Utrecht heeft relatief veel starters en zelfstandigen zonder personeel (zzp-ers). Het aandeel starters in de beroepsbevolking is het op twee na hoogste in Nederland, na Den Haag en Amsterdam (Atlas voor gemeenten). Wat betreft het aandeel zzp-ers in de beroepsbevolking is Utrecht de zevende gemeente in Nederland. Driekwart starters actief in dienstverlening Bijna driekwart van de Utrechtse starters (74%) is actief in de dienstverlening. Het gaat om nieuwe bedrijven die actief zijn in adviesdiensten, facilitaire diensten, persoonlijke diensten en algemene diensten. Daarbuiten zijn er relatief veel bedrijven die starten in detailhandel (8%) en bouw (6%). Utrecht werkt, Gemeente Utrecht 17

18 De activiteiten van de starters in Utrecht wijken af van die in de G4. Daar is 65% actief in de dienstensector. Het aandeel dat start in de bouw is met11% aanmerkelijk hoger. Startende bedrijven in Utrecht 2009 naar sector Utrecht G4 aantal startende bedrijven % % landbouw en visserij 14 0,5 2,2 industrie 47 1,6 2,0 bouw 187 6,4 11,0 groothandel 76 2,6 4,0 detailhandel 248 8,5 8,8 horeca 87 3,0 2,7 vervoer 76 2,6 3,3 financiën 8 0,3 0,3 adviesdiensten ,0 17,0 facilitaire diensten ,9 17,1 persoonlijke diensten ,8 19,3 algemene diensten ,0 11,9 zakelijk beheer 23 0,8 0,6 overig 2 0,1 0,0 totaal ,0 100,0 Bron: KvK 1.4 Regionale economie Aandeel stadsgewest Utrecht in nationale economie daalt De economische stagnatie heeft uiteraard ook zijn uitwerking op de regionale Utrechtse economie. Voor Utrecht zijn alleen gegevens beschikbaar voor het stadgewest Utrecht (BRU exclusief Vianen) en de provincie Utrecht. Het probleem is dat op dit schaalniveau de meest recente cijfers van 2008 zijn. Landelijk zijn wel recentere gegevens beschikbaar. Het bruto binnenlands product per inwoner is in het stadsgewest Utrecht tussen 2003 en 2007 gestegen van naar Het aandeel in de nationale economie is in diezelfde periode echter gedaald van 5,3% naar 5,1%. Dit komt doordat de Nederlandse economie in die periode harder is gegroeid. In 2003 en 2004 had Utrecht nog duidelijk te maken met de gevolgen van de 'internet-recessie' die in 2001 begon. In de jaren daarna groeide de Utrechtse economie wel harder dan landelijk (met uitzondering van 2007). De economische groei in de provincie neemt een intermediaire plaats in. De dalen zijn iets minder diep dan in het stadsgewest Utrecht, maar de pieken ook minder hoog. Het aandeel van de provincie Utrecht in de nationale economie is tussen 2003 en 2008 een fractie gedaald van 8,6% naar 8,5%. 18 Utrecht werkt, Gemeente Utrecht

19 Economische ontwikkeling stadsgewest Utrecht, provincie en Nederland, * 2008* 2009* Stadsgewest Utrecht ** volumemutatie (groei toegevoegde waarde) -1,9% +0,5% +3,0% +3,9% +2,9% +2,4% bruto binnenlands product (bbp in mln ) regionaal aandeel bbp 5,3% 5,3% 5,3% 5,2% 5,1%. bbp per hoofd (x euro) Provincie Utrecht volumemutatie (groei toegevoegde waarde) -1,4% +1,8% +2,2% +3,9% +3,7% +2,3% bruto binnenlands product (bbp in mln ) regionaal aandeel bbp 8,6% 8,6% 8,6% 8,5% 8,5%. bbp per hoofd (x euro) Nederland volumemutatie (groei toegevoegde waarde) +0,3% +2,2% +2,0% +3,4% +3,6% +2,0% -4,0% bruto binnenlands product (bbp in mld ) 476,9 491,2 513,4 540,2 568,7 569,4 bbp per hoofd (x euro) Bron: CBS * voorlopige cijfers ** BRU, exclusief Vianen nnb: nog niet beschikbaar Verslechtering regionaal-economische prestatie provincie Utrecht t.o.v. andere regio's In 2008 is de positie van de provincie Utrecht in de jaarlijkse regionale vergelijking van de Rabobank sterk verslechterd. In 2007 was de provincie nog opgeklommen van een vierde naar een tweede plaats. In 2008 is Utrecht gedaald naar een negende plek. Ook Groot-Amsterdam dat het normaal gesproken goed doet is in 2008 gedaald op de ranglijst van een vijfde naar een twintigste plaats. Ook veel andere grootstedelijke regio's doen het in 2008 slecht. Alleen IJmond (plaats 3) en Groot-Rijnmond (plaats 6) staan relatief hoog. Veel perifere regio's doen het in 2008 goed. De regionaal-economische prestaties van de veertig COROP-regio's in Nederland worden beoordeeld aan de hand van de economische kracht en de economische groei. De COROP-regio Utrecht komt daarbij overeen met de provincie Utrecht. In de afgelopen jaren stond Utrecht op een relatief hoge positie (plaats 4 en plaats 2). In eerste instantie door een relatief hoge score voor economische kracht, daarna door een relatief sterke economische groei. In 2008 is Utrecht op het punt van economische groei sterk verslechterd (van 6,9 naar 6,0), waardoor een dalen naar plaats 9 een feit is. Cijfers voor 2009 komen in de zomer van 2010 beschikbaar. Utrecht werkt, Gemeente Utrecht 19

20 Regionaal-economische prestatie* provincie Utrecht * 2008* economische kracht** 6,6 7,0 6,7 6,5 6,4 6,3 economische groei*** 5,6 6,0 6,3 6,6 6,9 6,0 totaal economische prestatie 6,1 6,5 6,5 6,6 6,7 6,2 positie binnen 40 COROP regio's Bron: Rabobank Regio top * in rapportcijfers, waarbij landelijk gemiddelde jaarlijks op een 6 wordt gesteld * obv rendement op eigen vermogen, investeringsratio, arbeidsproductiviteit, werkgelegenheidsfunctie ** obv op basis van winstgroei, investeringsgroei, productgroei, arbeidsvolumegroei Economische groeiverwachting Utrecht in Europese middenmoot Ecorys stelt jaarlijks een economische groeiverwachting op van Europese stedelijke agglomeraties. Daaruit blijkt dat Utrecht in de middenmoot is terug te vinden. De verwachte gemiddelde jaarlijkse groei in de periode is 1,2%. Daarmee staat Utrecht op de achttiende plaats. Uit de prognose blijkt dat de industrie tot 2013 krimpt. Na een aantal jaren van krimp is er voor de dienstensector (zowel zakelijk als niet-zakelijk) en voor de bouwsector in latere jaren van de prognoseperiode weer groei. Economische groeiverwachting Europese stedelijke agglomeraties (selectie) gemiddelde groei % positie Moskou 4,4% 1 St. Petersburg 4,0% 2 Bratislava 3,9% 3 Warschau 3,4% 4 Krakow 3,2% 5 Utrecht 1,2% 18 Amsterdam 1,1% 20 Rotterdam 0,5% 33 Den Haag 0,5% 34 Turijn -1,0% 66 Milaan -1,2% 67 Dublin -1,4% 68 Riga -1,4% 69 Cork -3,1% 70 Bron: Ecorys Amsterdam laat een vergelijkbaar beeld met Utrecht zien. Door de omvangrijke financiële sector in Amsterdam komt de groei daar gemiddeld een tiende procent lager uit. De steden in de zuidvleugel van de Randstad doen het naar verwachting een stuk minder goed. In Rotterdam en Den Haag is de gemiddelde jaarlijkse groei 0,5%. 20 Utrecht werkt, Gemeente Utrecht

21 De lijst wordt aangevoerd door Oost-Europese steden. Binnen de top-12 is Belfast de enige West- Europese stad. Opvallende steden onderaan de lijst van 70 steden zijn Frankfurt (-0,1%), Rome (- 0,3%) en Berlijn (-0,9%). 1.5 Werkgelegenheidsontwikkeling Werkgelegenheid neemt toe De werkgelegenheid in Utrecht is ondanks de economische crisis opnieuw toegenomen. Tussen april 2008 en april 2009 is de werkgelegenheid met 1,5% gestegen naar arbeidsplaatsen. Dit zijn banen meer dan een jaar eerder. De werkgelegenheidsstijging in Utrecht is groter dan gemiddeld in de provincie Utrecht (0,6%) en in Nederland (0,3%). Het is op dit moment nog niet bekend hoe de werkgelegenheidsontwikkeling in Utrecht vanaf april 2009 is verlopen. Ook het aantal bedrijfsvestigingen is het afgelopen jaar toegenomen naar Dit zijn er meer dan in 2008, een toename van 8,4%. Dit komt ondermeer door een toenemend aantal zzp-ers (zelfstandigen zonder personeel). Voor een deel gaat het hier om mensen die hun reguliere baan hebben verloren en zich als zzp-er op contractbasis laten inhuren. Een fenomeen dat de laatste jaren flink is toegenomen. Vandaar dat in de huidige crisis het aantal bedrijfsvestigingen aanzienlijk is toegenomen. Voor de inhurende bedrijven zijn zzp-ers weliswaar duurder dan vaste medewerkers, maar bij het uitblijven van opdrachten kunnen werkgevers direct van deze mensen af. Dit gebeurt dan ook regelmatig, waardoor veel zzp-ers het op dit moment moeilijk hebben. Ontwikkeling bedrijvigheid en werkgelegenheid Utrecht, Banen banen PAR banen landbouw totaal banen Vestigingen vestigingen PAR landbouw totaal vestigingen Bron: PAR, CBS In deze werkgelegenheidscijfers zijn de landbouwcijfers meegenomen. De landbouwbedrijven worden echter niet in het Provinciaal ArbeidsplaatsenRegister (PAR) geregistreerd, maar zijn afkomstig van het CBS. Het gaat in Utrecht maar om een klein aantal vestigingen (72) en banen (177). In de PAR-data zijn wel landbouw-gerelateerde bedrijven meegenomen. In het vervolg van deze rapportage worden de cijfers exclusief landbouw gebruikt, omdat alleen hiervan een verdeling over de stad bekend is. In dat geval gaat het in Utrecht om banen en vestigingen. Utrecht werkt, Gemeente Utrecht 21

22 Figuur 5 Lange termijn ontwikkeling werkgelegenheid Utrecht banen Bron: PAR Werkgelegenheid Utrecht groeit relatief hard Binnen de G4 laten de steden van de noordvleugel van de Randstad (Amsterdam en Utrecht) de grootste werkgelegenheidsgroei zien. Daarbij geldt dat Amsterdam harder groeit dan Utrecht. Over de afgelopen vier jaar is de Utrechtse werkgelegenheidsgroei (9,0%) een fractie lager dan in Amsterdam (9,4%). De G4 groeide in diezelfde periode met 7,0%. Over de periode is het verschil groter (3,7% versus 1,5%). Hierin zou mogelijk ook het verschil in peildatum van de cijfers een rol kunnen spelen. In Utrecht is deze 1 april, en dus op een later moment in de economische crisis dan Amsterdam (1 januari). Ook de groei in de acht grootste gemeenten tussen wordt vooral bepaald door de grote toename van het aantal banen in Amsterdam in 2008 (+3,7%). In Groningen (+1,6%), Utrecht (+1,5%) en Tilburg (+1,3%) is deze een stuk lager, maar aanmerkelijk hoger dan in de overige vier steden. De werkgelegenheidsgroei in de G4 en G8 ligt in met +1,4% hoger dan gemiddeld landelijk (+0,3%). Over de periode is er in Nederland ook een aanzienlijke werkgelegenheidsgroei van 6,3%, maar deze is lager dan in de acht grote steden (7,8%). 22 Utrecht werkt, Gemeente Utrecht

23 Werkgelegenheidsontwikkeling Utrecht, G8, provincie Utrecht en Nederland % % Amsterdam ,4 3,7 Rotterdam ,1-0,3 Den Haag ,9 0,2 Utrecht* ,0 1,5 Eindhoven ,3 0,2 Tilburg ,8 1,3 Almere ,2-0,2 Groningen ,0 1,6 G ,0 1,6 G ,8 1,4 Provincie Utrecht ,3 0,6 Nederland ,3 0,3 Bron: Lisa, PAR (Utrecht) * cijfers Utrecht zijn op basis van de PAR-gegevens, die iets afwijken van LISA. Utrecht peildatum 1 april, overige steden 1 januari Utrecht werkt, Gemeente Utrecht 23

24 24 Utrecht werkt, Gemeente Utrecht

25 2 Economische structuur Zakelijke dienstverlening en gezondheidszorg nemen nog altijd een belangrijke positie in binnen de Utrechtse economische structuur met respectievelijk 20% en 16% van de werkgelegenheid. In nam de Utrechtse werkgelegenheid met 1,5% toe, ruim banen. Deze groei komt voor een groot deel door de sectoren Gezondheidszorg en Overheid (beide banen). De speerpuntsectoren ICT(+12%) en creatieve industrie (+18%), zijn tussen 2006 en 2009 harder gegroeid dan de Utrechtse economie (+8%) in termen van werkgelegenheid. Het recreatief-toeristisch cluster (+6%) en het medisch cluster (+7%) groeiden iets minder hard. 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk zoomen we in op de structuur van de Utrechtse economie en de ontwikkelingen daarin. Daarbij kijken we naar de verdeling van de activiteiten over de economische sectoren. Daarnaast is specifiek aandacht voor een aantal speerpuntsectoren (economische clusters). Tot slot is in dit onderdeel aandacht voor de spreiding van de economische activiteiten over de diverse werklocaties in de stad en over de wijken. 2.2 Sectorstructuur en ontwikkeling daarin : werkgelegenheid toegenomen Ondanks de economische crisis is de werkgelegenheid in zijn geheel toegenomen. Het afgelopen jaar is deze groei wel iets verminderd ten opzichte van de voorgaande jaren. Indien alleen wordt gekeken naar de recente ontwikkeling dan is, in vergelijking met de andere sectoren, bij de sector Cultuur, sport en recreatie zowel het aantal vestigingen als het aantal banen het meest toegenomen. In Utrecht is het aantal vestigingen binnen de sector Overheid met 4% afgenomen. Binnen de andere sectoren is een groei op te merken. Zakelijke dienstverlening en gezondheidszorg nog altijd belangrijke positie Binnen de Utrechtse economie nemen de zakelijke dienstverlening en gezondheidszorg nog altijd een belangrijke positie in. Utrecht telt in bedrijfsvestigingen waar in totaal ruim mensen werkzaam zijn. De zakelijke dienstverlening is met een werkgelegenheidsaandeel van 20% de belangrijkste sector in de Utrechtse economie. Andere belangrijke sectoren zijn de gezondheidszorg met een aandeel van 16%, Handel(12%) en Onderwijs (10%). Naast de groeiende positie van Gezondheids- en welzijnszorg is de werkgelegenheid in de Informatie en communicatie, sinds 2003, het sterkst gestegen met bijna arbeidsplaatsen. Utrecht werkt, Gemeente Utrecht 25

26 Werkgelegenheid in Utrecht per sector landbouw industrie en nuts bouwnijverheid handel vervoer en opslag horeca informatie en communicatie financiële instellingen zakelijke dienstverlening overheid onderwijs gezondheids- en welzijnszorg cultuur, sport en recreatie overige dienstverlening totaal Bron: PAR Figuur 6 Aantal banen per sector industrie bouw handel vervoer en opslag horeca informatie en communicatie financiële instellingen zakelijke diensten overheid onderwijs gezondheidszorg cultuur, sport en recreatie overige diensten banen Bron: PAR 26 Utrecht werkt, Gemeente Utrecht

27 Zakelijke dienstverlening groeit weer na aantal moeilijke jaren Tussen 2003 en 2005 is in de sector Zakelijke dienstverlening de werkgelegenheid sterk afgenomen. De sector verloor in twee jaar tijd ruim banen. Na 2005 is deze sector weer uit het dal geklommen; het niveau in 2009 ligt een fractie boven dat van Het aantal vestigingen is sinds 2003 juist gegroeid met 57%. Figuur 7 Ontwikkeling aantal banen per sector landbouw industrie -11,7-3,2 bouw handel vervoer en opslag horeca informatie en communicatie financiële instellingen zakelijke diensten overheid onderwijs gezondheidszorg cultuur, sport en recreatie overige diensten 3,1 1,4 3,1-2,4 0,1 2,5 0,7 4,3 1,8 1,7 6,6 2,4-12% -8% -4% 0% 4% 8% Bron: PAR Afname sector Industrie en nuts Sommige sectoren hebben sinds 2003 een daling gekend in de werkgelegenheid. Zo laat de sector Industrie en nuts een duidelijke daling zien. Het aandeel van deze sector binnen de Utrechtse economie ligt nu op 3,8% (4,7% in 2003). Ondanks dat de handels één van de belangrijkste sectoren is binnen de Utrechtse economie, is de werkgelegenheid sinds 2003 afgenomen. Utrecht werkt, Gemeente Utrecht 27

28 Sectorstructuur Utrecht naar aantal arbeidsplaatsen, (%) Utrecht Nederland landbouw 0,0 0,0 0,0 3,0 industrie en nuts 4,7 4,5 3,8 11,4 bouwnijverheid 4,5 4,0 3,9 6,4 handel 13,4 13,5 12,3 17,6 vervoer en opslag 4,3 4,1 4,4 5,3 horeca 3,3 3,3 3,2 4,2 informatie en communicatie 5,8 7,5 7,9 3,2 financiële instellingen 8,0 7,3 7,3 3,1 zakelijke dienstverlening 21,4 19,6 20,2 14,2 overheid 5,8 6,0 6,4 5,6 onderwijs 9,6 9,8 10,1 6,7 gezondheids- en welzijnszorg 14,8 15,9 15,7 15,2 cultuur, sport en recreatie 1,8 2,2 2,3 overige dienstverlening 2,4 2,4 2,7 14,0 totaal 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% totaal aantal arbeidsplaatsen Bron: PAR, LISA Utrecht versus Nederland In Utrecht bestaat de productiestructuur voornamelijk uit de vijf belangrijkste dienstensectoren (financiële instellingen, zakelijke dienstverlening, overheid, onderwijs en gezondheidszorg). Het aandeel werkzame personen in deze sectoren bedraagt in Utrecht in totaal 62% tegen 45% in Nederland. In Utrecht zijn de meeste mensen werkzaam in de financiële instellingen, 20%. In Nederland bedraagt dit 14%. De sector industrie en nuts is in Nederland (11%) ruimer vertegenwoordigd dan in Utrecht (4%). 28 Utrecht werkt, Gemeente Utrecht

29 Aantal vestigingen in Utrecht per sector landbouw industrie en nuts bouwnijverheid handel vervoer en opslag horeca informatie en communicatie financiële instellingen zakelijke dienstverlening overheid onderwijs gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening totaal Bron: PAR Detailhandel: toename winkelvloeroppervlakte In Utrecht zijn detailhandelsvestigingen waar ruim mensen werken. Binnen de Utrechtse economie neemt de detailhandel 10% in. Dit aandeel is sinds 2002 geleidelijk gedaald. Tot 2004 was er sprake van een afname in het aantal banen in de detailhandel, waarna de werkgelegenheid weer aantrok. Werkgelegenheid en vestigingen in de detailhandel, banen aandeel in totaal banen Utrecht 6,5% 6,5% 6,6% 6,6% 6,5% 6,3% 6,5% vestigingen aandeel in vestigingen Utrecht 12,7% 12,5% 12,2% 12,0% 11,4% 10,7% 10,0% winkelvloeroppervlak (m 2 ) Bron: PAR De veranderende kooporiëntatie, demografische ontwikkelingen en trends zoals schaalvergroting zijn van invloed op het winkelaanbod. Maar ook de economische crisis is van invloed op de detailhandel. Consumenten laten zich in hun koopgedrag grotendeels leiden door hun financiële situatie. Vooral bij hoog frequente aankopen letten consumenten op de prijs. Maar ook bij de niet-dagelijkse artikelen is de financiële situatie van invloed. Aankoopbeslissingen worden meer afgewogen, consumenten laten zich uitgebreid informeren en adviseren, en worden kritischer. Daarnaast is het straatbeeld veranderd; veel kleine vestigingen hebben plaats gemaakt voor grote filiaalbedrijven. Utrecht werkt, Gemeente Utrecht 29

30 Daar staat tegenover dat nieuwe (kleine) vestigingen zich gaan specialiseren binnen de markt. De ondernemers willen vernieuwend zijn ten opzichte van het huidige aanbod, en zich specialiseren op een of meerdere aspecten. Echter, door toename van het internet winkelen, neemt het aantal fysieke winkels in Nederland neemt af. In deze cijfers is de invloed van de economische crisis nog niet terug te zien. Zowel het aantal banen als het aantal vestigingen is in 2009 ten opzichte van 2008 toegenomen. Tevens is het winkelvloeroppervlakte (m 2 wvo), sinds de daling in 2007, weer toegenomen en bedraagt in m 2 wvo. Deze stijging wordt mede veroorzaakt door de trend schaalvergroting onder de filiaalbedrijven. Vestigingen naar grootteklasse aantal werkzame personen, 2009 sector totaal landbouw industrie en nuts bouwnijverheid handel vervoer en opslag horeca informatie en communicatie financiële instellingen zakelijke dienstverlening overheid onderwijs gezondheids- en welzijnszorg cultuur, sport en recreatie overige dienstverlening totaal bron: PAR Meeste sectoren: veel kleine vestigingen In de meerderheid van de vestigingen (81%) in Utrecht werken maximaal 4 personen. Met name in de zakelijke dienstverlening is dit het geval, in ruim vestigingen (van de 7.054) werken minder dan 5 personen. In Utrecht zijn slechts 52 vestigingen waar meer dan 500 mensen werken. Bij 18 vestigingen werken meer dan personen. Low- med- en high technology industrie De industrie is een beperkte sector in de Utrechtse economie. In de industrie is slechts 3,1% van de totale werkgelegenheid terug te vinden. Een aandeel dat de laatste jaren afneemt (2006: 3,8%). Het gaat om banen en 618 vestigingen. Binnen de industrie is een onderscheid te maken tussen productieprocessen met een hoog technologie-niveau en een laag technologie-niveau. Het grootste aantal arbeidsplaatsen en vestigingen is te vinden in de low-tech industrie. Het gaat om 60% van zowel het aantal banen als het aantal 30 Utrecht werkt, Gemeente Utrecht

31 vestigingen. Het aantal arbeidsplaatsen binnen de high tech industrie is in drie jaar gehalveerd van 299 naar 154. Het aantal bedrijven is daarentegen gestegen van 18 naar 23. Tussen low en high technologie is een onderscheid te maken tussen medium-low en medium-high technology. Beide zijn wat betreft arbeidsplaatsen ongeveer even groot. Het aantal vestigingen in de medium-low technology (137) is echter aanmerkelijk hoger dan in de medium high technology (83). Low-, medium-, en high-technology industrie*, 2006 en 2009 Werkzame personen Vestigingen toename toename % abs % abs. low-technology % % 7 medium-low technology % % -4 medium-high technology % % 8 high technology % % 5 totaal industrie % % 16 totaal utrecht % % aandeel industrie 3,8% 3,1% 3,3% 2,7% Bron: PAR * indeling gebaseerd op NACE Rev. 2 (EUROSTAT) Aandeel deeltijdbananen stijgt; aandeel banen bezet door vrouwen groeit De overgrote meerderheid van de banen betreft voltijdbanen, dat wil zeggen banen van minimaal twaalf uur per week. Wel is een lichte stijging waarneembaar in de verhouding voltijd/deeltijd gedurende de afgelopen jaren. Sinds 2005 is een lichte stijging waar te nemen in het aandeel deeltijd banen; van 10,6% in 2003 naar 11,9% in Binnen de Utrechtse economie wordt de meerderheid van de banen nog steeds bezet door mannen. Het aandeel banen bezet door vrouwen neemt geleidelijk maar gestaag toe. Het aandeel banen bezet door vrouwen lag in 2003 op 43% en is gestegen in 2009 naar 45%. Aandeel banen naar voltijd/deeltijd en man/vrouw % voltijdbanen (> 12 uur p/w) 89,4 89,6 89, ,2 88,2 88,1 ( ) % deeltijdbanen (< 12 uur p/w) 10,6 10,4 10,6 11,0 11,8 11,8 11,9 (26.635) % banen bezet door mannen 57,4 56,7 56,4 56,1 56,1 55,5 55,4 ( ) % banen bezet door vrouwen 42,6 43,3 43,6 43,9 43,9 44,5 44,6 (99.515) Bron: PAR Utrecht werkt, Gemeente Utrecht 31

32 Utrecht groeit voor een deel als gevolg van het locatie-effect Utrecht In de periode is er in Utrecht een groei van de werkgelegenheid geweest van zo'n banen. Middels een shift & share-analyse is gekeken in hoeverre de groei van Utrecht overeenkomt met de landelijke ontwikkeling en wat de verklaring is voor een eventuele afwijking daarvan. Uit de analyse blijkt dat de Utrechtse werkgelegenheid sneller is gegroeid dan landelijk. Het gaat om zo'n banen extra. Van deze extra banen kunnen ruim banen verklaard worden door de Utrechtse productiestructuur (structuurcomponent). In Utrecht is per saldo een oververtegenwoordiging van activiteiten die ook landelijk een sterke groei hebben doorgemaakt. Daarmee zijn er nog een kleine banen over die niet op deze manier verklaard kunnen worden. Deze kunnen worden toegeschreven aan de kwaliteiten van Utrecht (locatiecomponent). Utrecht bindt bedrijven aan de stad omdat deze hier graag gevestigd zijn, of Utrechtse bedrijven groeien harder. Shift & Share analyse Utrecht aantal banen a werkelijke groei Utrechtse werkgelegenheid b regionaal aandeel c netto werkgelegenheidsverschuiving (a-b) d waarvan: structuurcomponent e waarvan: locatiecomponent Bron: Berekening Bestuursinformatie obv LISA en PAR 2.3 Economische clusters nader bekeken Naast de gebruikelijke sectorindeling die hierboven is gepresenteerd, worden economische activiteiten ook wel ingedeeld in clusters. Deze economische clusters hebben betrekking op activiteiten die op een of andere manier met elkaar verband houden, maar die niet als eenheid in de standaard bedrijfsindeling (SBI) zijn terug te vinden. De afbakening van de vier clusters op basis van SBIindeling is weergegeven in bijlage 3. In deze paragraaf gaan we nader in op vier clusters die voor Utrecht van belang zijn: Medisch cluster Informatie en Communicatie Technologie (ICT) Creatieve industrie Recreatief-toeristisch cluster Gaming/nieuwe media Medisch cluster blijft groeien Het medisch cluster kent ruim vestigingen, waar ruim mensen werkzaam zijn. In de afdeling 'Maatschappelijke dienstverlening zonder overnachting' vindt de grootste daling plaats in het aantal werkzame personen, met een afname van 99 banen. In de afdelingen 'Medische en tandheelkundige praktijken' en 'ziekenhuizen' neemt juist het aantal banen het meest toe. Bij de vestigingen is het aantal vestigingen in 'Paramedische praktijken en overige gezondheidszorg zonder overnachting' verdubbeld. 32 Utrecht werkt, Gemeente Utrecht