Thermometer economische crisis

Transcriptie

1 4 Thermometer economische crisis maart /03/2010 1

2 Inleiding In deze vierde Thermometer economische crisis worden de recente ontwikkelingen op belangrijke gemeentelijke thema s gevolgd (economie, arbeidsmarkt, inkomen en wonen). De thermometer is primair bedoeld voor Utrechtse bestuurders en beleidsmakers. Naast recente cijfers op de genoemde beleidsterreinen bevat de thermometer de belangrijkste relevante landelijke trends. De thermometer wordt afgesloten met een column van Cuno van Steenhoven, voorzitter van het dagelijks bestuur van DTZ Zadelhoff. De column is op persoonlijke titel en vertegenwoordigt niet de mening van het gemeentebestuur. Colofon: uitgave: afdeling Bestuursinformatie informatie: Hans van Hastenberg ( ) Anne Slob ( )

3 Algemene conclusie In Utrecht is op dit moment een aantal ontwikkelingen te zien die een tegengesteld effect hebben op de lokale economie. Het is daarom nu niet te zeggen of 2010 overwegend in het teken van economisch herstel zal staan, of dat het jaar vooral bepaald wordt door negatieve uitgestelde effecten van de recessie in 2009, met name op het terrein van de arbeidsmarkt. Positief is dat het Utrechtse bedrijfsleven, in navolging van de landelijke economie, voorzichtig uit het dal lijkt te klimmen. Dit blijkt uit de stijgende omzetverwachting, na een aantal kwartalen waarin het merendeel van de bedrijven de eigen omzet zag dalen. Van de andere kant heeft de Utrechtse economie te maken met een aantal na-ijl effecten van het afgelopen recessiejaar, die vooral gerelateerd zijn aan de arbeidsmarkt. Een meerderheid van de bedrijven verwacht dat het personeelsbestand nog verder zal krimpen. Ook de werkloosheid en specifiek de jeugdwerkloosheid neemt momenteel nog toe. In lijn daarmee laat ook het aantal bijstandsgerechtigden en ww-ers een stijgende lijn zien. Positief is dat deze arbeidsmarkteffecten tot op heden minder dramatisch zijn dan vooraf voorspeld. De woningmarkt toont nog geen tekenen van herstel. De gemiddelde verkooptijd neemt weliswaar iets af, maar het aantal woningtransacties en de woningprijzen laten nog een dalende trend zien.

4 Recente ontwikkelingen samengevat Economie Het Utrechtse bedrijfsleven blijft gebukt gaan onder de recessie. Zowel op het gebied van omzet als personeel lijken Utrechtse bedrijven meer last te hebben van de crisis dan bedrijven in de provincie en in Nederland. Over de verwachte omzetontwikkeling zijn bedrijven voor het eerst sinds een jaar weer overwegend positief. Over de personeelssterkte blijft een meerderheid van de bedrijven pessimistisch. Het aantal startende bedrijven is in 2009 (2.924) met 6% toegenomen t.o.v (2.767). In 2009 zijn 186 Utrechtse bedrijven failliet gegaan. Arbeidsmarkt Het aantal werkzoekenden in Utrecht is tussen februari 2008 en februari 2009 met 25% toegenomen. Utrecht kent daarmee een sterkere toename dan de andere drie grote steden. Tegelijkertijd is het aandeel werkzoekenden in Utrecht nog steeds het laagst van de G4-steden. In het afgelopen jaar (februari februari 2010) is de jeugdwerkloosheid met 43% gestegen naar werkzoekenden. Sinds begin 2009 neemt het aantal WW-uitkeringen elke maand toe. In februari 2010 zijn er 78% meer WW-uitkeringen dan een jaar eerder. Inkomen In het afgelopen jaar is het aantal huishoudens met een bijstandsuitkering met 5,5% gestegen. Ook in de andere G4-steden is het aantal toegenomen: Amsterdam (4,8%), Den Haag (8,5%) en Rotterdam (4,7%). Er is een kleine toename (1,2% ) in het aantal U- pashouders tussen januari 2009 en januari In het derde en vierde kwartaal van 2009 stijgt het aantal aanvragen schuldhulpverlening. Deze trend is ook in de laatste twee kwartalen van 2008 zichtbaar. Woningmarkt De gemiddelde verkooptijd van een woning in Utrecht is in 2009 gestegen naar 65 dagen. In 2008 stond een woning gemiddeld 37 dagen te koop. Het aantal aan nieuwe gebruikers verhuurde sociale woningen is in 2009 met 34% gedaald vergeleken met In 2009 zijn in totaal woningen opgeleverd. Voor 2010 en 2011 wordt een halvering verwacht van het aantal nieuw op te leveren woningen.

5 Economie (1/4) Gerealiseerde en verwachte omzetontwikkeling* gerealiseerd 2008-IV gerealiseerd 2009-I gerealiseerd 2009-II gerealiseerd 2009-III verwachting 2009-IV Utrecht provincie Nederland * Saldo aantal bedrijven met positieve en negatieve omzet(verwachting) Het aantal bedrijven met een daling van de omzet neemt af in de provincie Utrecht en in Nederland. In Utrecht neemt deze in het derde kwartaal nog iets toe (saldo positieve en negatieve verwachting -23). Voor het vierde kwartaal van 2009 zijn de Utrechtse bedrijven een stuk optimistischer. Het saldo van positieve en negatieve omzetverwachtingen is positief (+8). Over de afgelopen kwartalen bleek de omzetverwachting een redelijke indicator voor de werkelijke omzetontwikkeling. Daarmee lijkt het bedrijfsleven ook langzaam uit de crisis te komen. bron: COEN (CBS)

6 Economie (2/4) Gerealiseerde en verwachte personeelssterkte* gerealiseerd 2008-IV gerealiseerd 2009-I gerealiseerd 2009-II gerealiseerd 2009-III verwachting 2009-IV Utrecht provincie Nederland * Saldo aantal bedrijven met positieve en negatieve personeelsomvang (-verwachting) Op het gebied van de personeelssterkte blijft het bedrijfleven pessimistisch. In het derde kwartaal van 2009 was het saldo van positieve en negatieve verwachtingen -31. Voor het vierde kwartaal zijn de verwachtingen iets minder pessimistisch, maar blijven met een saldo van -26 somber. In de provincie Utrecht en Nederland zien we eenzelfde beeld, met de kanttekening dat bedrijven iets minder pessimistisch zijn over de de personeelssterkte dan bedrijven uit Utrecht. bron: COEN (CBS)

7 Economie (3/4) Startende bedrijven in Utrecht index aantal starters per potentiële beroepsbevolking per 100 bedrijfsvestigingen * IJsselstein, Nieuwegein, Vianen, Bunnik, Houten Het aantal starters blijft toenemen. In 2009 zijn er in Utrecht startende bedrijven. Dit zijn er 6% meer dan in 2008 (2.767 bedrijven). Het aantal starters neemt ook toe wanneer deze gerelateerd worden aan het aantal zittende bedrijven en aan de potentiële beroepsbevolking. Bijna driekwart (74%) van de startende bedrijven in 2009 is actief in de dienstensector. bron: KvK, PAR, GBA

8 Economie (4/4) Faillissementen en arbeidsplaatsen bij failliete bedrijven in Utrecht Aantal faillissementen Aantal banen januari t/m juli augustus t/m december januari t/m juli augustus t/m december In 2009 zijn in Utrecht 186 bedrijven failliet gegaan. Hierbij werkten 904 mensen. In de regio Midden-Nederland zijn in bedrijven failliet gegaan (2.966 arbeidsplaatsen). Dit zijn er meer dan in 2008 (353 bedrijven met arbeidsplaatsen) bron: KvK

9 Arbeidsmarkt (1/3) Aantal werkzoekenden (NWW-ers) in Utrecht feb april 08 juni aug okt dec feb april juni aug okt dec feb 10 Het aantal werkzoekenden bedraagt in februari 2010 ruim Dat is een toename van 25% ten opzichte van februari Utrecht (25,2%) kent ten opzichte van de drie grote steden een sterkere toename van het aantal werkzoekenden in het afgelopen jaar: Amsterdam (7,6%), Den Haag (13,4%) en Rotterdam (8,1%). Utrecht heeft nog altijd het laagste aandeel werkzoekenden op de potentiële beroepsbevolking in de G4 (6,5%). In Den Haag (8,5%), Amsterdam (11,3%) en Rotterdam (12,4% ) is dit hoger. bron: UWV WERKbedrijf

10 Arbeidsmarkt (2/3) Jeugdwerkloosheid in Utrecht feb april 08 juni aug okt dec feb april juni aug okt dec feb 10 De jeugdwerkloosheid (15 t/m 26 jaar) neemt sinds begin 2009 elke maand toe, met als uitzondering een daling in september. In februari 2010 telt Utrecht niet-werkende werkzoekende jongeren, een toename van 43% ten opzichte van een jaar eerder. bron: UWV WERKbedrijf

11 Arbeidsmarkt (3/3) Aantal WW-uitkeringen in Utrecht feb april 08 juni aug okt dec feb april juni aug okt dec feb 10 In februari 2010 telt Utrecht lopende WW-uitkeringen. Dat is een toename van 78% ten opzichte van een jaar geleden. In het afgelopen jaar is het aantal WW-ers elke maand gestegen. In vergelijking met de andere steden in de G4 is het aantal WW-ers in 2009 in Utrecht meer toegenomen. In Amsterdam bedraagt de stijging 61,2%, In Rotterdam 70,4% en in Den Haag 75,4%. bron: UWV WERKbedrijf

12 Inkomen (1/4) Aantal huishoudens met bijstand (< 65 jaar) jan mrt mei jul sep nov jan mrt mei jul sep nov Het aantal huishoudens met een bijstandsuitkering stijgt ook het laatste kwartaal van Ten opzichte van een jaar eerder zijn er 5,5% meer huishoudens met een bijstandsuitkering. In de andere G4-steden is het aantal uitkeringsontvangers in de periode december 2008 tot december 2009 toegenomen: Amsterdam (4,8%), Den Haag (8,5%) en Rotterdam (4,7%). bron: Gemeente Utrecht, SoZaWe, CBS

13 Inkomen (2/4) Aanvragen bijzondere bijstand in Utrecht jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec De laatste maanden van 2009 laten eenzelfde verloop van het aantal aanvragen bijzondere bijstand zien als in In september (340), oktober (342) en november (372) was er een toename gevolgd door een afname in december (315). Bron: Gemeente Utrecht, SoZaWe

14 Inkomen (3/4) U-pas houders jan mrt mei jul sep nov jan mrt mei jul sep nov In december 2009 is het aantal U-pashouders in Utrecht gestegen naar Vergeleken met dezelfde maand een jaar eerder, is er sprake van een klein verschil (+ 1,2%). In mei is het aantal pashouders flink gedaald naar als gevolg van de tweejaarlijkse paswisseling. bron: Gemeente Utrecht, SoZaWe

15 Inkomen (4/4) Aanvragen schuldhulpverlening in Utrecht * e kw e kw e kw e kw e kw e kw e kw e kw 2009 *120 aanvragen project Voorkomen Huisuitzetting niet meegerekend Na een daling van het aantal aanvragen schuldhulpverlening in het tweede kwartaal, is er in het derde en vierde kwartaal van 2009 weer een stijging. In 2009 waren er daarnaast 120 aanvragen in het kader van het project Voorkomen Huisuitzettting. bron: Gemeente Utrecht, SoZaWe

16 Woningmarkt (1/7) Mediane verkooptijd koopwoning in Utrecht, in dagen* e kw 2 e kw 3 e kw 4 e kw 1 e kw 2 e kw 3 e kw 4 e kw *exclusief woningen die langer dan 400 dagen te koop staan Het aantal dagen dat een woning in Utrecht gemiddeld te koop staat is gestegen van 37 in 2008 naar 65 in In het laatste kwartaal van 2009 daalt de mediane verkooptijd. In de regio Utrecht (exclusief Utrecht) stijgt de mediane verkooptijd in dagen: van 49 in 2008 naar 82 in In het vierde kwartaal van 2009 staat 2,6% van de woningen langer dan 400 dagen te koop. In de regio Utrecht (exclusief Utrecht) geldt dit voor 5,1% van het aanbod. bron: NVM

17 Woningmarkt (2/7) Aantal woningtransacties in Utrecht e kw 2 e kw 3 e kw 4 e kw 1 e kw 2 e kw 3 e kw 4 e kw In 2009 hebben in totaal woningtransacties plaatsgevonden. Dit is een daling van 27% vergeleken met het totaal aantal verkochte woningen in 2008 (3.823). Ook regionaal (exclusief Utrecht) is in 2009 sprake van een daling (27%). Landelijk neemt het aantal transacties in het afgelopen jaar af met 31% (NVM). bron: NVM

18 Woningmarkt (3/7) Mediane verkoopprijs koopwoning in Utrecht ( ) e kw 2 e kw 3 e kw 4 e kw 1 e kw 2 e kw 3 e kw 4 e kw In 2009 komt de mediane verkoopprijs van een woning in Utrecht uit op Dit is een daling van 6% vergeleken met de mediane verkoopprijs in 2008 ( ). In de regio Utrecht (exclusief Utrecht) is de mediane verkoopprijs in 2009 met 4% gedaald vergeleken met een jaar daarvoor. De mediane verkoopprijs ligt in 2009 op bron: NVM

19 Woningmarkt (4/7) Wachttijden sociale huurwoning in Utrecht*, in jaren jaar gemiddelde wachttijd doorstromers gemiddelde wachttijd totaal gemiddelde wachttijd overige woningzoekenden 10 9,3 8 7,4 6,5 6 1 e kw 2 e kw 3 e kw 4 e kw 1 e kw 2 e kw 3 e kw 4 e kw * Woningen in Woningkrant, niet verhuurd aan urgenten of medisch geïndiceerden en exclusief nieuwbouwwoningen. De gemiddelde wachttijd voor een sociale huurwoning is het afgelopen jaar gestegen van 7,2 naar 7,4 jaar. Voor overige woningzoekenden (voornamelijk starters) is de wachttijd toegenomen van 6,3 jaar in 2008 naar 6,5 jaar in bron: WoningNet

20 Woningmarkt (5/7) Aantal verhuringen sociale huurwoningen in Utrecht* totaal verhuurde sociale huurwoningen beschikbaar voor overige woningzoekenden aan doorstromers e kw 2 e kw 3 e kw 4 e kw 1 e kw 2 e kw 3 e kw 4 e kw * Woningen in Woningkrant, niet verhuurd aan urgenten ofmedisch geïndiceerden en exclusief nieuwbouwwoningen 100 Het totaal aantal aan nieuwe gebruikers verhuurde woningen door woningcorporaties is in 2009 met 34% gedaald vergeleken met een jaar daarvoor. De daling van het aantal verhuurde woningen geldt zowel voor doorstromers (-45%) als voor overige woningzoekenden (-26%). bron: WoningNet

21 Woningmarkt (6/7) Aantal verleende bouwvergunningen in Utrecht jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Het aantal verleende bouwvergunningen is in 2009 met 16% gedaald ten opzichte van een jaar daarvoor. Het aantal bouwvergunningen voor bedragen boven een miljoen euro is met 17% afgenomen. Voor bouwvergunningen met een bedrag onder de miljoen euro geldt een daling van 9%. In de laatste twee maanden van 2009 is een stijgende trend waarneembaar van het aantal verleende bouwvergunningen. bron: Gemeente Utrecht, SO

22 Woningmarkt (7/7) In Utrecht opgeleverde nieuwbouwwoningen In 2009 zijn in totaal nieuwbouwwoningen opgeleverd. Dit is 5% meer dan de die in 2008 zijn opgeleverd. Daarnaast zijn er 350 woningen anderszins toegevoegd door bijvoorbeeld splitsing van woningen. Het totaal aantal nieuwe woningen neemt in 2009 toe met Als gevolg van de economische terugval verwacht de gemeente Utrecht voor 2010 en 2011 een halvering van het aantal nieuwbouwwoningen. De woningbouwproductie komt daarmee uit op gemiddeld woningen per jaar. bron: Gemeente Utrecht, SO

23 Landelijke trends (1/3) Economische groei* % verandering tov vorige periode 1, I 2008-II 2008-III 2008-IV 2009-I 2009-II 2009-III 2009-IV 0,5 0,0-0,5 1,0% 0,0% -0,7% -1,2% -2,3% -1,1% 0,5% 0,3% -1,0-1,5-2,0-2,5-3,0 * voorlopige cijfers; kwartaalgegeves zijn gecorrigeerd voor gezoensinvloeden In het derde kwartaal van 2009 is er voor het eerst sinds een jaar weer een bescheiden economische groei (+0,5%) in Nederland. Daarmee is Nederland officieel uit de recessie. In het vierde kwartaal zet de groei niet echt door (+0,3%). Over heel 2009 is de economie met 4,0% gekrompen. Een dergelijke krimp is niet eerder waargenomen door het CBS. bron: CBS

24 Landelijke trends (2/3) Consumentenvertrouwen jan mrt mei jul sep nov jan mrt mei jul sep nov jan 10 In de periode oktober 2009 t/m januari 2010 stijgt het consumentenvertrouwen van -24 naar -7. De stijging komt in februari 2010 tot stilstand (-12). In januari 2009 (-27) is het consumentenvertrouwen aanzienlijk lager dan in januari 2008 (-2) en januari 2010 (-7). bron: CBS

25 Landelijke trends (3/3) Inflatie (%) ,8% jan mrt mei jul sep nov jan mrt mei jul sep nov jan 10 Na een stijgende trend van het inflatieniveau sinds juli 2009, is in januari van dit jaar de inflatie gedaald naar 0,8%. Vergeleken met januari 2009 (1,9%) ligt het inflatieniveau in januari 2010 een stuk lager (0,8%). bron: CBS

26 Column (1/2) Cuno van Steenhoven, voorzitter dagelijks bestuur DTZ Zadelhoff Ontwikkelingen in de maatschappij bepalen vaak het gesprek van de dag. Een veelgehoorde vraag is hoe dergelijke ontwikkelingen zullen uitwerken in de toekomst. De vastgoedwereld vormt hierop geen uitzondering. Wanneer de economie minder floreert, zoals nu het geval is, neemt de onzekerheid en de behoefte aan voorspellende waarden toe. De toekomst voorspellen is slechts voor weinigen weggelegd en ook bij DTZ Zadelhoff hebben wij geen kristallen bol. Wel kunnen we leren van het verleden en kunnen we, door relaties te trekken tussen kennis waarvan we wel op de hoogte zijn, een beeld krijgen van die toekomst. DTZ Zadelhoff Vastgoedvisiekaart In de DTZ Zadelhoff Vastgoedvisiekaart hebben we de bevolkingsprognose van het CBS tot 2040 per gemeente weergegeven en deze afgezet tegen de kantorenvoorraad. Het overzicht dat hierdoor wordt gekregen, geeft een duidelijk beeld van de kantorenvoorraad in groei- en krimpgebieden in heel Nederland. Op basis van dit overzicht hoeft u geen helderziende of toekomstvoorspeller te zijn om een aantal ontwikkelingen die gaan spelen op de vastgoedmarkt in Nederland waar te nemen. Hier worden enkele ontwikkelingen die in de toekomst zullen plaatsvinden op het gebied van wonen en werken kort omschreven. We spreken hier dan ook van een binnenstadsschaarste. Deze schaarste zal toenemen, mede doordat de gemiddelde huishoudensgrootte daalt en het aantal huishoudens stijgt. Maar ook omdat de woningproductie in Nederland meer aan de randen van steden plaatsvindt, zoals in Leidsche Rijn. In de krimpgebieden lijkt het niet verstandig te mikken op nieuwe kantoorontwikkelingen. Op dit moment is sprake van een zeer ruime kantorenmarkt. Nu ontwikkelen in die gemeenten waar krimp plaatsvindt, is bouwen voor toekomstige leegstand. Ondanks de ruime kantorenmarkt is er op een aantal locaties toch sprake van een binnenstadsschaarste. De vraag naar kantoorruimte dichtbij openbaarvervoersknooppunten, met goede parkeernormen en met beleving op straatniveau blijft onverminderd hoog. Locaties die voldoen aan dit profiel zijn vaak nabij de centra van de grote steden gelegen en betreffen vaak bestaande gebouwen. De nadruk zal dan ook steeds meer op de herstructurering van bestaande bouw moeten komen te liggen. De stad Utrecht heeft wat dat betreft positieve kaarten. De leegstand van kantoren is met 9% relatief laag, wat betreft openbaar vervoer is het een knooppunt en de bevolking zal blijven groeien. Kantoorlocaties in het centrum zoals het stationsgebied en nabij het centrum zoals de Maliebaan, zullen daarom altijd in trek blijven. Problemen ontstaan eerder aan de randen en in de randgemeenten van Utrecht. Binnenstadsschaarste In de periferie neemt in de toekomst de bevolking af. De bevolking vergrijst hier meer dan in de Randstad en het aanbod van woningen zal hier verruimen. In de Randstad is in sommige wijken nog schaarste aan bepaalde woningen, zo ook in Utrecht. Deze schaarste is vooral terug te vinden in die wijken waar verschillende functies goed samengaan, veelal rondom de historische centra. In Utrecht kunt u hierbij denken aan het Museumkwartier, Wittevrouwen, Oudwijk, de Vogelenbuurt en Lombok. Regionale verschillen zullen in de toekomst dus groter worden. Het bewoners- en ondernemersklimaat zal veranderen in Nederland en op basis van de DTZ Zadelhoff Vastgoedvisiekaart lijkt Nederland steeds kleiner te worden. Het zwaartepunt van het aantal werkzame personen en het aantal inwoners verschuift steeds meer naar de Randstad.

27 Column (2/2) Cuno van Steenhoven

28 28