Monitor Economische Ontwikkeling

Transcriptie

1 Monitor Economische Ontwikkeling Regio Amersfoort Uitgave 2011 De regio Amersfoort is een samenwerkingsverband van de gemeenten Amersfoort, Baarn, Bunschoten, Eemnes, Leusden, Soest, Woudenberg.

2 Hoe presteerde de regio Amersfoort in 2011? 2

3 Dit is de Monitor Economische Ontwikkeling regio Amersfoort De monitor is opgesteld door de Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland in opdracht van de Raad voor Economische Ontwikkeling (REO). Deze monitor geeft inzicht in de economische ontwikkeling in de regio Amersfoort in 2011 en toetst de doestellingen uit de Economische Visie Amersfoort 2030 en de effecten van de daarop gebaseerde Economische Agenda. Samenvatting Monitor Economische Ontwikkeling regio Amersfoort 2011 Economische dynamiek en diversiteit score Balans wonen en werken score Aantal werkzame personen Aantal vestigingen Aantal starters Aantal opheffingen Migratiesaldo Economisch klimaat Omzet Export Personeelssterkte Banenindex (Uitgaande) pendel Werkloosheid Vacatures Ruimtelijke balans Uitgifte bedrijventerreinen Voorraad bedrijventerreinen Leegstand kantorenlocaties Opname kantorenlocaties Aanbod kantorenlocaties Legenda Waarde van de indicator in 2011 is gunstiger of minder gunstig dan in

4 De economische crisis drukt duidelijk haar stempel op de regio Amersfoort. Economische dynamiek en diversiteit Het streven naar economische groei als voorwaarde voor een aantrekkelijk woon- en leefklimaat en het werken aan een vitale economie met een strategie van specialisatie en diversificatie, zijn doelstellingen uit de Economische Visie Amersfoort Voor het jaar 2011 tonen verschillende ruimtelijke economische indicatoren aan dat de economische crisis nog duidelijk zichtbaar is in de regio Amersfoort. Het aantal werkzame personen is licht gegroeid tot circa fulltime banen in Dit is een toename van circa 0,5% na het banenverlies in de voorgaande jaren. De groei is echter niet zo sterk als voor de economische crisis. Ook het aantal vestigingen is in 2011 opnieuw toegenomen. Dit jaar met circa tot circa vestigingen. Dit is een groei van circa 4,5%. Een minder sterke groei dan in voorgaande jaren, maar wel sterker dan die in Nederland. De groei van het aantal vestigingen is voor het grootste deel toe te schrijven aan de natuurlijke aanwas. Hiermee wordt het saldo van starters en opheffingen bedoeld. De natuurlijke aanwas in de regio Amersfoort was in 2011 circa De regio kende circa starters in Dit zijn circa 12% meer starters dan in 2010, toen het aantal starters explosief toenam. Het aantal opheffingen in 2011 bedroeg circa Dit zijn circa 10% meer opheffingen dan in De economische crisis drukt duidelijk haar stempel op het aantal starters, opheffingen en daarmee de natuurlijke aanwas. Er worden niet alleen meer bedrijven opgeheven, al dan niet door een faillissement. Ook zijn er steeds meer nieuwe ondernemers (voornamelijk zzp ers) die al dan niet gedwongen zelf gaan ondernemen. Dit wordt benadrukt door de aanzienlijke groei van het aantal vestigingen met maximaal één werkzaam persoon. Vergeleken met Nederland kende de regio Amersfoort in 2011 verhoudingsgewijs minder opheffingen. Ook de natuurlijke aanwas was groter in de regio Amersfoort. De economische structuur van de regio Amersfoort is in 2011, vergeleken met 2010, niet kenmerkend veranderd. Qua werkzame personen en vestigingen zijn de dienstensectoren het omvangrijkst. Dit geldt specifiek voor de gezondheids- en welzijnszorg en de zakelijke dienstverlening. In deze sectoren bevonden zich in 2011 tevens de meeste starters. De sterkste groei van banen en vestigingen deed zich voor in de gezondheids- en welzijnszorg en informatie en communicatie. De grootste afname van banen en vestigingen vond plaats in de industrie en financiën. Daarnaast waren er relatief veel opheffingen in onder andere de horeca en detailhandel. Dit zijn zeer conjunctuurgevoelige sectoren, waarin de negatieve effecten van de economische crisis duidelijk zichtbaar zijn. Dat de regio Amersfoort nog steeds gebukt gaat onder de economische crisis blijkt ook uit de slechte beoordeling door Eemlandse ondernemers van het economisch klimaat, de omzet, de export en de personeelssterkte. Al deze indicatoren zijn in 2011 fors verslechterd. Zo zagen ruim drie op de tien Eemlandse ondernemers het economisch klimaat verslechteren en de (buitenlandse) omzet afnemen in het derde kwartaal van De verwachtingen aan het einde van 2011 waren ook beduidend negatief. Enig lichtpunt is het verwachte herstel van de export. Dit wordt hoofdzakelijk verklaard door de voorspelde opleving van de buitenlandse omzet in de voor Eemland kenmerkende zakelijke dienstverlening. 4

5 Balans wonen en werken Ook stelt de regio Amersfoort zich tot doel om voldoende en passende banen voor haar inwoners te realiseren. Hiervoor dient de banenindex gelijk te zijn aan de arbeidsparticipatie. Hiervan is sprake als er op elke 100 personen van de potentiële beroepsbevolking (iedereen van jaar) circa 73 banen zijn (banenindex = 73%). Dit is in de regio Amersfoort (nog) niet het geval, aangezien de banenindex in 2011 circa 65% bedroeg. Wel is dit een kleine verbetering vergeleken met 2010, omdat het aantal banen verhoudingsgewijs meer is toegenomen dan de potentiële beroepsbevolking. De regio Amersfoort heeft dus een stapje in de goede richting gedaan. Toch dient de banenindex nog aanzienlijk te verbeteren om de ideale woon-werkbalans te bereiken. Vergrijzing zorgt er naar verwachting voor dat de potentiële beroepsbevolking minder snel zal toenemen in de komende jaren. Wel neemt de participatiegraad onder vrouwen en ouderen toe. In de komende jaren zal de potentiële beroepsbevolking dus nog niet significant in omvang afnemen. Om de ideale woon-werkbalans te realiseren, is het dan ook van essentieel belang dat de werkgelegenheid in de regio Amersfoort aantrekt. De uitgaande pendelcijfers van de gemeente Amersfoort tonen aan dat het aandeel Amersfoorters dat in de eigen gemeente werkt licht is afgenomen in 2011, ondanks dat de banenindex voor de gemeente toenam. Overigens is het aandeel Amersfoorters dat in een regiogemeente werkt wel toegenomen, na een afname in Een groot deel van de Amersfoortse beroepsbevolking blijft behouden voor de regio. Net als in 2010 is de werkloosheid in de regio Amersfoort in 2011 verder afgenomen. De afname betrof circa 7% en is daarmee groter dan in heel Nederland. Naast het aantal werklozen is ook het aantal vacatures met circa 31% afgenomen in In het belang van de banengroei dient ook deze ontwikkeling nauwlettend te worden gevolgd. Ruimtelijke balans De regio Amersfoort streeft naar voldoende en passende ruimte voor bedrijvigheid. Om die reden wordt gekeken naar het aanbod van bedrijventerreinen en kantoren. Daarbij valt op dat er in 2010 slechts één hectare aan bedrijventerrein is uitgegeven in de regio Amersfoort. Dit is aanzienlijk minder dan in 2009 en de gemiddelde uitgifte van 8,8 hectare per jaar gedurende de periode Ondanks deze zeer geringe opname is de voorraad bedrijventerreinen in 2011 fors toegenomen tot circa 101,5 hectare. Amersfoort beschikt over de grootste voorraad, terwijl in absolute zin de voorraad in Bunschoten en Soest flink is gegroeid in Op basis van het gemiddelde uitgiftetempo in de afgelopen periode is de voorraad in de regio Amersfoort minimaal voor de komende 12 jaar toereikend. Ook de situatie op de kantorenmarkt in de regio Amersfoort is nog steeds nijpend. De leegstand is gegroeid tot circa 18,5% in Dit is fors hoger dan circa 14% in heel Nederland. Ook nam de opname van kantoorruimte af met circa 22%. Wel is ook het aanbod kantoorruimte in het afgelopen jaar met circa 18,5% afgenomen. De leegstand op kantorenlocaties en het (over)aanbod van bedrijventerreinen zijn vraagstukken met een landelijke dimensie. Gezien het veelvoud aan oorzaken is de oplossing voor deze vraagstukken niet eenvoudig. De regio Amersfoort heeft in de Samenwerkingsagenda Werklocaties Regio Amersfoort 2030 diverse acties en activiteiten benoemd die deze problematiek te lijf dienen te gaan. Monitor Economische Ontwikkeling regio Amersfoort

6 Economische dynamiek en diversiteit Aantal werkzame personen regio Amersfoort, ,0 142,0 x ,7 137,2 134,4 131,9 132,7 135,0 139,0 139,6 140,4 128, Bron: LISA, 2011; PAR-Utrecht, 2012; PWE-Gelderland, 2012 De regio Amersfoort 1 kende in 2011 circa fulltime banen 2. Ten opzichte van 2010 is de werkgelegenheid licht gegroeid (circa 0,5%). Het banenverlies dat zich sinds 2008 voordeed, lijkt hiermee te zijn doorbroken. Indien gekeken wordt naar de banenontwikkeling over een langere periode blijkt, dat de werkgelegenheid in de regio Amersfoort beduidend gegroeid is. In de periode met circa 4% en in de periode zelfs met circa 9%. Kijkend naar de werkgelegenheidsontwikkeling op gemeentelijk schaalniveau 3, blijkt dat in enkele gemeenten het aantal banen in 2011 is toegenomen. Het aantal banen is procentueel het sterkste toegenomen in Eemnes (circa 6%), met name in de bouw en zorg. Ook in Bunschoten (circa 3%), vooral in de sectoren vervoer en informatie en communicatie en in Amersfoort (circa 2%), hoofdzakelijk in de informatie en communicatie, groeide de werkgelegenheid aanzienlijk. In deze gemeenten is voorkomen dat het banenverlies van 2010 is voortgezet. Er zijn ook gemeenten waar het aantal banen in 2011 verder is afgenomen. Het grootste banenverlies was er in Woudenberg (circa -6,5%), met name in de zakelijke dienstverlening, in Soest (circa -4%), hoofdzakelijk in de industrie en zorg en in Baarn (circa -1,5%), vooral in de bouw en informatie en communicatie. In Soest, Baarn en Leusden daalt de werkgelegenheid al enkele jaren achtereen flink. De regio Amersfoort bestaat uit de gemeenten Amersfoort, Baarn, Bunschoten, Eemnes, Leusden, Soest en Woudenberg. Aangezien de gemeente Nijkerk ook sterk gerelateerd is aan de regio, is deze ook meegenomen in de analyse van de uiteenlopende ruimtelijke economische indicatoren. De werkgelegenheidscijfers voor 2011 zijn gebaseerd op de werkgelegenheidsregisters van de provincie Utrecht (PAR) en de provincie Gelderland (PWE) omdat LISA nog niet over werkgelegenheidscijfers voor 2011 beschikt. De werkgelegenheidscijfers van het PAR wijken enigszins af van de werkgelegenheidscijfers van LISA, omdat het PAR de uitzendkrachten bij de uitzendbureaus telt en LISA bij de organisaties waardoor de uitzendkrachten worden ingehuurd. Echter, in de afgelopen periode verschilde het aantal werkzame personen in de regio Amersfoort volgens het PAR minder dan 0,5% van het LISA. Daardoor kan in deze monitor voor 2011 worden uitgegaan van de werkgelegenheidscijfers van het PAR. Men moet zich daarbij wel bedenken dat de werkgelegenheidscijfers van het LISA voor 2011 enigszins kunnen afwijken. Een zekere foutmarge is dus vereist. Op gemeentelijk schaalniveau wijken de werkgelegenheidscijfers van het PAR meer af van de werkgelegenheidscijfers van het LISA dan op regionaal schaalniveau. Echter, deze afwijking is gemiddeld niet groter dan 2%. Daarom zijn ook de werkgelegenheidscijfers van het PAR op gemeentelijk schaalniveau een goede indicatie van het daadwerkelijke aantal banen in de gemeenten in de regio Amersfoort. Wel is er sprake van een grotere foutmarge dan op regionaal schaalniveau. 6

7 Aantal werkzame personen gemeente Amersfoort, Aantal werkzame personen gemeente Baarn, x ,4 64,2 67,4 65,1 63,4 64,7 65,5 67,7 70,6 71,8 70,7 72,1 x , ,5 11,8 11,3 11,1 10,6 10,8 10,5 10,7 10,9 11,1 11,0 10,6 10, Bron: LISA, 2011; PAR-Utrecht, 2012 Bron: LISA, 2011; PAR-Utrecht, 2012 Aantal werkzame personen gemeente Bunschoten, Aantal werkzame personen gemeente Eemnes, ,4 x ,5 7 7,0 7,0 7,0 7,1 7,5 7,9 7,7 7,7 7,9 x ,2 2 2,0 2,2 2,2 2,2 2,2 2,3 2,3 2,2 2,2 2,2 2,3 6,9 6,8 6,5 6, ,8 1, Bron: LISA, 2011; PAR-Utrecht, 2012 Bron: LISA, 2011; PAR-Utrecht, 2012 Aantal werkzame personen gemeente Leusden, Aantal werkzame personen gemeente Soest, x ,3 12,5 12,7 12,1 12,1 12,7 13,1 13,6 12,2 x ,7 17,7 17,7 17,2 17,1 16,8 17,2 16,9 17,4 16, ,5 11, ,2 10,7 15, Bron: LISA, 2011; PAR-Utrecht, 2012 Bron: LISA, 2011; PAR-Utrecht, 2012 Aantal werkzame personen gemeente Woudenberg, Aantal werkzame personen gemeente Nijkerk, ,7 x ,8 3,6 3,4 3,2 3,9 3,7 3,7 3,6 3,6 3,6 3,5 3,5 3,5 3,5 3,4 3, x ,2 17,1 17,1 17,2 16,1 15,9 15,9 15,7 15,7 15,5 15, Bron: LISA, 2011; PAR-Utrecht, 2012 Bron: LISA, 2011; PWE-Gelderland, 2012 Monitor Economische Ontwikkeling regio Amersfoort

8 In 2011 groeide de werkgelegenheid het sterkst in de gezondheidszorg. Ontwikkeling werkzame personen regio Amersfoort en Nederland, % 4% 2% 0% -2% -4% De werkgelegenheid in de regio Amersfoort ontwikkelde zich in de afgelopen jaren min of meer hetzelfde als in Nederland. Wanneer het aantal banen in Nederland toe- of afneemt, is dit in de regio Amersfoort ook zo. Wel was de toe- of afname in de regio Amersfoort doorgaans sterker dan in Nederland. Voor 2011 is het aantal banen op landelijk niveau nog niet bekend, waardoor de toename van het aantal banen in de regio Amersfoort in 2011 nog niet afgezet kan worden tegen de ontwikkeling van de werkgelegenheid in Nederland. regio Amersfoort Nederland Bron: LISA, 2011; PAR-Utrecht, 2012; PWE-Gelderland, 2012 Werkzame personen naar economische sector regio Amersfoort en Nederland, 2000, 2010 en 2011 regio Amersfoort regio Amersfoort Nederland Economische sector Landbouw en visserij 1,5% 1,1% 1,0% 3,9% 3,0% Industrie 10,9% 9,2% 8,8% 16,1% 12,4% Bouw 7,3% 6,3% 6,3% 7,5% 6,9% Handel 20,6% 18,3% 18,2% 16,9% 15,8% Vervoer 4,1% 3,7% 3,7% 5,7% 5,3% Horeca 2,3% 2,3% 2,3% 3,0% 3,0% Informatie en communicatie 5,7% 4,7% 4,9% 3,4% 3,4% Financiële instellingen 5,2% 5,2% 5,0% 4,1% 3,4% Zakelijke dienstverlening 16,9% 19,2% 19,5% 12,0% 14,4% Overheid 6,2% 5,5% 5,3% 6,4% 6,3% Onderwijs 5,2% 6,5% 6,3% 6,0% 7,0% Gezondheids- en welzijnszorg 10,9% 13,5% 14,1% 11,8% 15,1% Cultuur, sport en recreatie 1,2% 1,9% 1,9% 1,4% 1,9% Overige dienstverlening 2,0% 2,4% 2,5% 1,8% 2,0% Bron: LISA, 2011; PAR-Utrecht, 2012, PWE-Gelderland,

9 Ontwikkeling werkzame personen naar economische sector regio Amersfoort, % 5% 0% -5% -10% Bron: LISA, 2011; PAR-Utrecht, 2012; PWE-Gelderland, 2012 De werkgelegenheidsstructuur in de regio Amersfoort is in 2011 niet kenmerkend gewijzigd vergeleken met De zakelijke dienstverlening, handel en gezondheids- en welzijnszorg waren de grootste economische sectoren in de regio Amersfoort in 2011, net als in 2010 en De ontwikkeling van het aandeel banen in de zakelijke dienstverlening en de gezondheids- en welzijnszorg in de regionale economie is kenmerkend. Het aandeel banen in deze sectoren was in 2011 aanzienlijk groter dan het aandeel in Ook vergeleken met 2010 hebben deze sectoren aan aandeel gewonnen. Daarentegen kent de industrie in 2011 een beduidend lager aandeel banen dan in Ook in heel Nederland zijn de handel, gezondheids- en welzijnszorg en zakelijke dienstverlening de sectoren met het grootste aandeel banen. Vergeleken met Nederland is de zakelijke dienstverlening in de regio Amersfoort omvangrijker, maar de gezondheidsen welzijnszorg en de industrie juist kleiner. In het afgelopen jaar ( ) is de werkgelegenheid in de gezondheidszorg (circa 5,5%) en informatie en communicatie (circa 5%) procentueel het meest gegroeid. In de sectoren bouw, zakelijke dienstverlening, overige dienstverlening en cultuur, sport en recreatie is het aantal banen in het afgelopen jaar procentueel eveneens toegenomen, hetzij minder sterk. De absolute banengroei was het grootst in de gezondheidszorg (circa banen), de zakelijke dienstverlening 4 (circa 550 banen) en de informatie en communicatie (circa 300 banen). Vooral de groei van het aantal banen in de informatie en communicatie is opvallend, omdat de werkgelegenheid in deze sector in het voorgaande jaar ( ) juist afnam. De toename in het afgelopen jaar kan grotendeels (voor 95%) verklaard worden door de vestiging van het bedrijf ThiemeMeulenhoff B.V. in Amersfoort. Het grootste procentuele banenverlies deed zich het afgelopen jaar voor in de landbouw en visserij (circa -5,5%). Het absolute banenverlies was voor de industrie (circa -400 banen), overheid (circa -300 banen) en financiële instellingen (circa -200 banen) het grootst. De toename van de werkgelegenheid in de zakelijke dienstverlening is deels vertekend omdat alle uitzendkrachten in 2011 meegerekend zijn in de zakelijke dienstverlening en in de voorgaande jaren tot de sectoren waarin zij daadwerkelijk actief waren. Monitor Economische Ontwikkeling regio Amersfoort

10 Aantal vestigingen regio Amersfoort, Ontwikkeling vestigingen regio Amersfoort en Nederland, % x ,0 24,5 26,3 28,2 31,4 33,2 34,7 x % 5% % regio Amersfoort Nederland Bron: Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland, 2012 Bron: Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland, 2012 In is het aantal vestigingen in de regio Amersfoort gegroeid tot circa Dit is een toename van circa 4,5% ten opzichte van Daarmee is de groei van de afgelopen jaren doorgezet. Echter, het groeipercentage was sinds 2005 niet meer zo gering. Desondanks is het aantal vestigingen in de regio Amersfoort sterker gegroeid dan in heel Nederland. Daar nam het aantal vestigingen met slechts circa 3% toe. Vestigingen naar economische sector regio Amersfoort en Nederland, 2005, 2010 en 2011 regio Amersfoort regio Amersfoort Nederland Economische sector Landbouw en visserij 1,8% 2,6% 2,7% 3,2% 5,5% 5,5% Industrie 5,6% 4,2% 4,2% 6,7% 5,2% 5,1% Bouw 8,9% 8,1% 8,0% 10,4% 9,8% 9,7% Groothandel 11,1% 8,4% 8,1% 10,8% 8,0% 7,7% Detailhandel 14,7% 11,9% 11,7% 16,1% 12,7% 12,4% Horeca 3,5% 2,7% 2,6% 5,0% 3,8% 3,7% Vervoer 2,8% 2,2% 2,1% 4,7% 3,6% 3,5% Financiën 4,1% 3,0% 2,8% 3,3% 2,5% 2,4% Adviesdiensten 21,1% 21,4% 21,2% 14,7% 15,9% 15,9% Facilitaire diensten 11,4% 12,4% 12,7% 10,5% 11,3% 11,5% Persoonlijke diensten 10,4% 12,2% 12,5% 10,6% 12,6% 12,8% Algemene diensten 4,7% 10,9% 11,5% 4,0% 9,1% 9,8% Bron: Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland, 2012 In de regio Amersfoort was in 2011 het aandeel vestigingen in de adviesdiensten het grootst. Ook het aandeel in de facilitaire diensten, persoonlijke diensten, detailhandel en algemene diensten 7 was omvangrijk. In 2005 en 2010 waren dit eveneens de grootste sectoren. Opvallend is het aandeel vestigingen in de groothandel. Dit aandeel is in 2011 beduidend lager dan in Dit geldt in mindere mate ook voor de industrie en financiën. De peildatum van het aantal vestigingen is 1 januari van het daaropvolgende jaar. Ter bepaling van het aantal vestigingen, starters en opheffingen zijn de sector zakelijk beheer, stichtingen en verenigingen en overige niet-commerciële activiteiten buiten beschouwing gelaten. Tot de dienstensectoren behoren: Adviesdiensten: rechtskundige/administratieve diensten, economische diensten, ingenieursbureaus, reclamebureaus. Facilitaire diensten: automatiseringsdiensten, onderzoek/ontwikkeling, verhuurbedrijven, milieubedrijven, schoonmaakbedrijven, uitzendbureaus, beveiliging, fotografie, beurzen, overige. Persoonlijke diensten: onroerend goed, cultuur, recreatie, wasserij, stomerij, kapper, schoonheidsverzorging, overige. Algemene diensten: nutsbedrijven, overheid en onderwijs, gezondheid en welzijn, maatschappelijke organisaties. 10

11 Ontwikkeling vestigingen naar economische sector regio Amersfoort en Nederland, % 10% 5% 0% -5% regio Amersfoort Nederland Bron: LISA, 2011; PAR-Utrecht, 2012; PWE-Gelderland, 2012 In het afgelopen jaar is het aantal vestigingen in de regio Amersfoort procentueel het sterkst toegenomen in de algemene diensten (circa 11%). Ook in een groot aantal andere sectoren nam het aantal vestigingen toe. Alleen in de sector financiën (circa -3%) is het aantal vestigingen aanzienlijk gedaald. Ook absoluut gezien was de groei van het aantal vestigingen in 2011 het grootst in de algemene diensten (circa 400 vestigingen). Daarnaast kende de overige dienstensectoren een kenmerkende toename. Bovenstaand beeld voor de regio Amersfoort komt overeen met dat van Nederland. Ook in Nederland zijn in de dienstensectoren en specifiek de algemene diensten het aantal vestigingen het sterkst gegroeid. Maar het aantal vestigingen in de sectoren horeca en financiën is in Nederland toegenomen, in tegenstelling tot in de regio Amersfoort. Vestigingen naar klasse werkzame personen regio Amersfoort en Nederland, 2005, 2011 en regio Amersfoort regio Amersfoort Nederland Klasse werkzame personen ,7% 13,5% 13,2% 10,5% 9,9% 9,8% 1 46,1% 55,2% 56,4% 46,2% 55,4% 56,2% 2 tot 4 23,8% 19,4% 19,0% 26,0% 21,9% 21,5% 5 tot 9 8,1% 6,0% 5,7% 8,9% 6,7% 6,5% 10 tot 19 4,5% 3,2% 3,1% 4,4% 3,3% 3,2% 20 tot 49 2,4% 1,8% 1,7% 2,6% 1,9% 1,9% 50 tot 99 0,8% 0,5% 0,5% 0,7% 0,5% 0,5% 100 tot 199 0,5% 0,3% 0,3% 0,3% 0,2% 0,2% 200 tot 499 0,2% 0,1% 0,1% 0,2% 0,1% 0,1% > 500 0,1% 0,0% 0,0% 0,1% 0,0% 0,0% Bron: Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland, 2012 In 2011 had circa 70% van alle vestigingen in de regio Amersfoort maximaal één werkzaam persoon. Dit zijn de zzp ers (zelfstandigen zonder personeel). Daarnaast had circa 29% van de vestigingen twee tot vijftig werkzame personen. Slechts 1% van de vestigingen had meer dan vijfitig werkzame personen. In 2010 was deze verdeling min of meer hetzelfde. In 2005 waren er echter nog beduidend minder zzp ers dan in De opkomst van het aantal zzp ers is onder andere het gevolg van de economische crisis. Door een tekort aan banen hebben velen er voor gekozen zelf te ondernemen. Ook in heel Nederland is het aandeel zzp ers in 2011 veel groter dan in Echter in Nederland is het percentage vestigingen met maximaal één werkzaam persoon (circa 66%) kleiner dan in de regio Amersfoort. Daarentegen is in Nederland het percentage vestigingen met twee tot vijftig werkzame personen hoger (circa 33%). Tot de klasse met 0 werkzame personen behoren alle vestigingen met uitsluitend 1 parttime werkzaam persoon. Monitor Economische Ontwikkeling regio Amersfoort

12 In 2011 waren er circa meer starters dan opheffingen. Aantal starters en opheffingen regio Amersfoort, Bron: Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland, 2012 Starters Aantal starters en opheffingen regio Amersfoort en Nederland per vestigingen, Opheffingen In 2011 zijn er in de regio Amersfoort circa vestigingen gestart, waarvan het grootste deel (circa vestigingen) in het eerste halfjaar. Dit is een groei van circa 12% ten opzichte van het aantal starters in Vooral in Bunschoten en Nijkerk is het aantal starters flink gegroeid. In Woudenberg en Eemnes nam het aantal nieuwe vestigingen af. Ook het aantal opheffingen (inclusief faillissementen) in de regio Amersfoort is in 2011 met circa 10% flink gestegen 9. Er zijn circa bedrijven opgeheven. Amersfoort kende de grootste groei van het aantal opheffingen, terwijl het aantal opheffingen in Soest als enige afnam. Deze groei van het aantal opheffingen toont de invloed van de economische crisis op de regio Amersfoort. Desondanks kende de regio Amersfoort ook in 2011 een omvangrijke natuurlijke aanwas (positief saldo van starters minus opheffingen). Dit jaar waren er circa meer starters dan opheffingen. De natuurlijke aanwas draagt voor een zeer groot gedeelte bij aan de totale groei van het aantal vestigingen in de regio Amersfoort in Starters Starters - regio Amersfoort - regio Amersfoort Opheffingen - regio Amersfoort Starters - Nederland Opheffingen - Nederland Net als in 2010 was in 2011 het aantal starters in de regio Amersfoort (circa 90 starters per vestigingen) min of meer gelijk aan dat in Nederland (circa 85 starters per vestigingen). Daarentegen was het aantal opheffingen in de regio Amersfoort (circa 50 opheffingen per vestigingen) wel lager dan in Nederland (circa 60 opheffingen per vestigingen) in Dit betekent dat de regio Amersfoort een grotere natuurlijke aanwas (saldo starters en opheffingen) kende dan Nederland. Bron: Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland, 2012 Een deel van de toename van het aantal opheffingen kan worden verklaard door een grote opschoning van inactieve ondernemingen eind

13 Starters naar economische sector per vestigingen regio Amersfoort en Nederland, 2006, 2010 en 2011 regio Amersfoort regio Amersfoort Nederland Economische sector Landbouw en visserij Industrie Bouw Groothandel Detailhandel Horeca Vervoer Financiën Adviesdiensten Facilitaire diensten Persoonlijke diensten Algemene diensten Bron: Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland, 2012 In 2011 was het aantal starters per vestigingen in de regio Amersfoort, net als in Nederland, het grootst in de dienstensectoren. Dit beeld is gelijk aan dat in In 2006 was het overwicht van de dienstensectoren minder groot en kenden andere sectoren, zoals de bouw, ook relatief veel starters. Opheffingen naar economische sector per vestigingen regio Amersfoort en Nederland, 2006, 2010 en 2011 regio Amersfoort regio Amersfoort Nederland Economische sector Landbouw en visserij Industrie Bouw Groothandel Detailhandel Horeca Vervoer Financiën Adviesdiensten Facilitaire diensten Persoonlijke diensten Algemene diensten Bron: Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland, 2012 Net als in 2006 en 2010 kende de regio Amersfoort in 2011 verhoudingsgewijs veel opheffingen in de horeca (83 opheffingen per vestigingen). Ook in de sectoren vervoer, facilitaire diensten en detailhandel waren er relatief veel opheffingen. Dit zijn tevens de sectoren waar zich in Nederland de meeste opheffingen voordeden. Vooral de conjunctuurgevoelige sectoren, zoals de horeca en detailhandel, kennen relatief veel opheffingen (en starters). Wel is het opvallend dat in de regio Amersfoort het aantal opgeheven horecavestigingen verhoudingsgewijs beduidend groter is dan in Nederland in Daarnaast is in de regio Amersfoort het aantal opheffingen per vestigingen in de industrie en bouw in 2011 flink afgenomen en lager dan in Nederland. Monitor Economische Ontwikkeling regio Amersfoort

14 Migratiesaldo (saldo immigratie en emigratie) regio Amersfoort, Het migratiesaldo voor de regio Amersfoort in 2010 bedraagt 1. Dit betekent dat er één bedrijf meer naar de regio is gekomen dan vertrokken 10. Daarmee is het negatieve migratiesaldo uit 2008 en 2009 ongedaan gemaakt. Echter, het migratiesaldo ligt wel beduidend lager dan in de periode voor 2008, toen het migratiesaldo ruim positief was Bron: Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland, 2011 Migratiesaldo (saldo immigratie en emigratie) naar economische sector regio Amersfoort, 2006 en Bron: Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland, 2011 Voor een aantal sectoren in de regio Amersfoort was het migratiesaldo in 2010 ruimschoots positief (circa 10). Echter, voor de totale economie was er sprake van een licht negatief saldo vanwege een sterk negatief migratiesaldo in de detailhandel en algemene diensten. Voor 2011 zijn nog geen migratiecijfers bekend. 14

15 15

16 Economisch klimaat (realisatie en verwachting) Eemland en Nederland, 2009 Q Q4 Omzet (realisatie en verwachting) Eemland en Nederland, 2009 Q Q saldo (positief - negatief) saldo (positief - negatief) , Q4 2010, Q1 2010, Q2 2010, Q3 2010, Q4 2011, Q1 2011, Q2 2011, Q3 2011, Q4 2009, Q4 2010, Q1 2010, Q2 2010, Q3 2010, Q4 2011, Q1 2011, Q2 2011, Q3 2011, Q4 Nederland - realisatie Eemland - realisatie Nederland - realisatie Eemland - realisatie Nederland - verwachting Eemland - verwachting Nederland - verwachting Eemland - verwachting Bron: Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland, 2011 Bron: Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland, 2011 Export (realisatie en verwachting) Eemland en Nederland, 2009 Q Q4 Personeelssterkte (realisatie en verwachting) Eemland en Nederland, 2009 Q Q4 0,4 10 0,3 5 saldo (positief - negatief) 0,2 0,1 saldo (positief - negatief) , ,2 2009, Q4 2010, Q1 2010, Q2 2010, Q3 2010, Q4 2011, Q1 2011, Q2 2011, Q3 2011, Q , Q4 2010, Q1 2010, Q2 2010, Q3 2010, Q4 2011, Q1 2011, Q2 2011, Q3 2011, Q4 Nederland - realisatie Eemland - realisatie Nederland - realisatie Eemland - realisatie Nederland - verwachting Eemland - verwachting Nederland - verwachting Eemland - verwachting Bron: Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland, 2011 Bron: Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland,

17 De Conjunctuurenquête Nederland (COEN) 11 toont voor Eemland 12 een forse verslechtering van het economisch klimaat in Ondanks het herstel in het eerste kwartaal van 2011, is het economisch klimaat in het tweede en derde kwartaal van het afgelopen jaar weer fors verslechterd. Slechts 4% van de ondernemers in Eemland heeft het economisch klimaat in het derde kwartaal 2011 zien verbeteren, terwijl ruim 32% het zag verslechteren. Ook voor het vierde kwartaal werd een zeer slecht economisch klimaat verwacht. Het economisch klimaat in Eemland deed in 2011 niet onder voor dat in heel Nederland. Eemlandse ondernemers hebben tevens aangegeven dat de export in elkaar is gezakt in In het derde kwartaal van 2011 heeft bijna een kwart van hen de buitenlandse omzet zien afnemen. Gezien deze verslechtering is het opvallend dat de Eemlandse ondernemers voor het vierde kwartaal van 2011 uitgingen van een aanzienlijk herstel van de export. Drie op de tien exporterende ondernemers voorspelde een opleving van de export. Deze verwachting hangt nauw samen met het voorspelde herstel van de exportpositie in de voor Eemland kenmerkende zakelijke dienstverlening. Eemlandse ondernemers beoordeelden ook hun omzet in 2011 beduidend negatiever dan in de periode daarvoor. De omzet, die in veel sectoren sterk seizoensafhankelijk is, scoorde in het tweede en derde kwartaal van 2011 een stuk slechter dan in het tweede en derde kwartaal van Maar liefst 34% van de Eemlandse ondernemers heeft de omzet zien afnemen in het derde kwartaal van Voor het vierde kwartaal werd een opleving van de omzet verwacht als gevolg van de decembermaand. Desondanks dachten ondernemers minder om te zetten dan in het vierde kwartaal in voorgaande jaren. Waar tot voor kort nog gesproken werd over een geleidelijk herstel, lijkt hiervan nu definitief geen sprake meer te zijn. In het eerste halfjaar van 2011 waren ondernemers in heel Nederland positiever over de behaalde en verwachte omzet. Echter in het derde kwartaal presteerden zij bijna net zo slecht als de Eemlandse ondernemers. Als gevolg van het verslechterde economisch klimaat en de afgenomen (buitenlandse) omzet is ook de personeelssterkte van Eemlandse ondernemers in 2011 aanzienlijk verslechterd. Zij waren veelal genoodzaakt het personeelsbestand in te krimpen. Hiervan was vooral in het eerste en derde kwartaal sprake. Daarnaast is het opvallend dat de Eemlandse ondernemers in 2011 slechter hebben gescoord op personeelssterkte dan ondernemers in heel Nederland. Over heel 2011 bezien, heeft gemiddeld ruim een kwart van de Eemlandse ondernemers het personeelsbestand moeten inkrimpen, terwijl dit slechts voor ruim 15% van de ondernemers in heel Nederland gold. De Conjunctuur Enquête Nederland (COEN) wordt sinds eind 2008 eenmaal per kwartaal uitgevoerd onder de ondernemers in Nederland, ook in Eemland. Dit onderzoek brengt vier keer per jaar de belangrijkste ontwikkelingen en verwachtingen van het Nederlandse bedrijfsleven in kaart, uitgesplitst naar regio en economische sector. De enquête is gebaseerd op kwalitatieve verwachtingen van ondernemingen en geeft daarom een stemmingsbeeld van ondernemers over de huidige en toekomstige gang van zaken. Eemland bestaat uit de gemeenten in de regio Amersfoort vermeerderd met de gemeenten Renswoude en Scherpenzeel. Monitor Economische Ontwikkeling regio Amersfoort

18 Balans wonen en werken Banenindex en participatiegraad regio Amersfoort en Nederland, 2000, 2010 en % 70% 0,75 0,73 0,70 0,71 0,72 0,71 0,71 0,69 0,73 0,71 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Amersfoort Baarn Bunschoten Eemnes Leusden Soest Woudenberg Nijkerk Regio Amersfoort Nederland Banenindex 2000 Banenindex 2010 Banenindex 2011 Participatiegraad 2011 Bron: CBS, 2012; LISA, 2011; PAR-Utrecht, 2012; PWE-Gelderland, 2012 De banenindex is het aantal banen ten opzichte van de potentiële beroepsbevolking (15-65 jarigen). Met deze index wordt inzichtelijk in hoeverre er een baan beschikbaar is voor de inwoners van een gemeente of regio. In de regio Amersfoort waren in 2011 per 100 inwoners tussen jaar 65 banen beschikbaar (banenindex = 65%). Dit duidt op een kleine groei van de banenindex ten opzichte van In Amersfoort, waar de banenindex 73% bedraagt, zijn de meeste banen beschikbaar voor de inwoners. Ook Baarn (68%) en Nijkerk (67%) scoren bovengemiddeld op de banenindex. Ten opzichte van 2010 is de banenindex in vijf gemeenten licht gegroeid en in drie gemeenten gering afgenomen. Vergeleken met 2000 zijn er wel grote verschillen. De banenindex voor Bunschoten, Eemnes, Leusden en Nijkerk is flink gegroeid in de periode Daar zijn verhoudingsgewijs meer banen dan jarigen bijgekomen. Maar in Baarn en Soest is de banenindex in dezelfde periode aanzienlijk afgenomen. In beide gemeenten is het aantal banen sterker ingekrompen dan de potentiële beroepsbevolking. In de regio Amersfoort was de banenindex in de periode vrij constant. De regio Amersfoort streeft naar een gezonde balans tussen wonen en werken. Dit wordt bereikt als voor iedere persoon in de beroepsbevolking ook een baan aanwezig is. Dit is het geval als de arbeidsparticipatie (aantal mensen dat zich actief aanbiedt op de arbeidsmarkt onder de potentiële beroepsbevolking) en de banenindex (aantal banen ten opzichte van de potentiële beroepsbevolking) gelijk zijn. De arbeidsparticipatie in de regio Amersfoort was in 2011, net als in 2010, 73%. In slechts weinig andere regio s en gemeenten in Nederland was de arbeidsparticipatie hoger. Aangezien de banenindex in de regio Amersfoort in % was, betekent dit dat de beroepsbevolking in deze regio groter is dan de werkgelegenheid. Niet voor iedere inwoner in de regio die zich actief op de arbeidsmarkt aanbiedt, is er dus een baan beschikbaar. Dit beeld is ook in voorgaande jaren geconstateerd. Voor de werkgelegenheid is de regio dus afhankelijk van omringende regio s. Alleen in Amersfoort en Nijkerk is er voor iedere persoon die wil werken een baan aanwezig, echter in de overige gemeenten is er nog eenaanzienlijk gat te dichten. Hier geldt: lokale verschillen hoeven geen probleem te zijn, mits de regio als geheel maar een gezonde balans heeft. Dit blijft een opgave voor de regio Amersfoort. Maar er is hoop. Als het aantal banen in de komende jaren, net als in 2011 harder groeit dan de potentiële beroepsbevolking, zal de banenindex de participatiegraad meer benaderen. Daarom dient men de werkgelegenheid in de regio te stimuleren, zodat er voldoende banen zullen zijn voor de beroepsbevolking. Uiteraard dient men zich wel bewust te zijn van het verschil in opleidingsniveau onder de beroepsbevolking. Hoogopgeleiden zijn bereid een langere woon-werkafstand af te leggen dan laagopgeleiden. In principe dient in de regio Amersfoort dus niet voor alle hoogopgeleiden een baan beschikbaar te zijn. Echter, hier ligt wel een kans. Indien de regio Amersfoort, waar relatief veel hoogopgeleiden wonen, meer bedrijven met hoogwaardige banen weet aan te trekken, blijven er meer hoogopgeleiden voor de regio behouden. 18

19 Uitgaande pendel gemeente Amersfoort, 2000, 2010 en 2011 Ook in 2011 waren de meeste inwoners van de gemeente Amersfoort werkzaam in de gemeente 60% zelf. Dit percentage was echter wel kleiner dan in 2000 en Vergeleken met 2010 is in 2011 het 50% aandeel Amersfoorters dat buiten de gemeente 40% werkt, licht gestegen. Met name het aandeel Amersfoorters dat in een regiogemeente werkt is 30% gegroeid. In 2011 werkte 55% van de Amersfoorters 20% buiten de eigen gemeente. Dit komt omdat er te weinig banen zijn voor de Amersfoorters die zich 10% actief aanbieden op de arbeidsmarkt. 0% % werkzaam % inwerkzaam % % werkzaam in in in% werkzaam in Amersfoort regio Amersfoort regio Utrecht % werkzaam in Amsterdam % werkzaam elders Bron: gemeente Amersfoort, 2011 Ruim 60% van de in de regio Amersfoort werkzame personen was in 2010 woonachtig in de regio zelf 13. Bijna 40% van de werkzame personen in de regio Amersfoort woonde destijds buiten deze regio, waarvan slechts een gering deel in Utrecht en Amsterdam. Inkomende pendel regio Amersfoort % 32% Bron: provincie Utrecht, % 4% 62% 62% Regio Amersfoort (excl Nijkerk) Utrecht Amsterdam Elders Bron: provincie Utrecht, 2011 Voor 2011 zijn er geen gegevens beschikbaar over de inkomende pendel. Monitor Economische Ontwikkeling regio Amersfoort

20 Aantal niet-werkende werkzoekenden regio Amersfoort en Nederland, Amersfoort Baarn Bunschoten Eemnes Leusden Soest Woudenberg Nijkerk Totaal regio Amersfoort Nederland 2007 januari april juli oktober januari april juli oktober januari april juli oktober januari april juli oktober januari april juli oktober januari oktober ,0% -19,5% -6,0% -9,4% -18,1% -8,4% -25,0% -14,4% -21,7% -17,8% januari oktober ,2% -8,6% 0,4% -12,1% -1,4% -5,6% -7,7% -13,0% -7,1% -6,7% Bron: UWV Werkbedrijf, 2012 Totaal (excl. Barneveld) De regio Amersfoort telde eind 2011 nog circa niet-werkende werkzoekenden 14. In 2011 is de werkloosheid in de regio Amersfoort met circa 7% afgenomen. Dit is een sterkere afname dan in 2010 en het eerste halfjaar van Deze afname is bovendien iets groter dan die in heel Nederland. Nijkerk en Eemnes kenden de grootste werkloosheidsdaling. In Bunschoten is de werkloosheid als enige toegenomen, hoewel slechts zeer gering. Over de periode bezien, is er al een werkloosheids- daling gerealiseerd van circa 22% in de regio Amersfoort. Deze afname is aanzienlijk sterker dan in heel Nederland. In Amersfoort nam het aantal niet-werkende werkzoekenden het meeste af gedurende de periode Het aantal vacatures in de regio Amersfoort is in 2011 met maar liefst 31% afgenomen 15. Dat is een beduidend sterkere afname dan in het eerste halfjaar van In heel Nederland was de afname van het aantal vacatures met 18% minder fors. Het aantal niet-werkende werkzoekenden is beschikbaar tot en met oktober Het aantal vacatures is beschikbaar tot en met oktober

21 Ruimtelijke balans Uitgifte bedrijventerreinen regio Amersfoort (in ha), Bron: IBIS Werklocaties, 2011 In 2011 is er in de regio Amersfoort slechts één hectare bedrijventerrein uitgegeven. Dit betrof bedrijfsruimte op het bedrijventerrein de Wieken in Amersfoort. Daarmee is de uitgifte in 2011 beduidend lager dan in Sinds 2000 was de uitgifte zelfs nog nooit zo gering. De gemiddelde uitgifte per jaar in de periode bedroeg 8,8 hectare. Voorraad terstond en niet-terstond bedrijventerreinen regio Amersfoort (in ha), Bron: IBIS Werklocaties, Bron: IBIS Werklocaties, 2011 De voorraad terstond 16 en niet-terstond bedrijventerreinen in de regio Amersfoort in 2011 is circa 101,5 hectare. Vergeleken met 2010 is de voorraad fors toegenomen, terwijl de uitgifte juist zeer laag was. In Amersfoort is de voorraad met 43 hectare het grootst. Meer dan de helft van deze voorraad bevindt zich in Vathorst. Ook in Woudenberg, Bunschoten en Soest is er een omvangrijke voorraad, waarbij de voorraad in absolute zin in Bunschoten en Soest met name in 2011 flink is gegroeid. Uitgaande van het gemiddelde uitgiftetempo van 8,8 hectare per jaar is er momenteel nog voldoende ruimte op bedrijventerreinen beschikbaar voor de komende twaalf jaar. Gezien de economische ontwikkelingen mag zelfs verondersteld worden dat de voorraad voor een aanmerkelijk langere periode voldoende soelaas zal bieden. Uitsluitend harde plannen en géén zachte plannen. Monitor Economische Ontwikkeling regio Amersfoort

22 De leegstand van kantoorruimte in Amersfoort is fors hoger dan in Nederland. Leegstand, opname en aanbod kantorenlocaties regio Amersfoort, Jaar Leegstand (in %, per ultimo) Opname (in m², per ultimo) Aanbod (in m², per 1-jan) 2006 n.b , , , Bron: DTZ Zadelhoff, 2012; Dynamis, 2012 In 2011 is er ruim m² kantoorruime opgenomen in de gemeente Amersfoort. Dit is circa 22% minder dan in De kantorenmarkt zit nog steeds in zwaar weer. Sinds 2006 was de opname niet zo gering. Ook het aanbod kantoorruimte in de gemeente Amersfoort is aanzienlijk gedaald. Het aanbod op 1 januari 2012 bedroeg nagenoeg m². Dit is circa 17% minder dan een jaar eerder. Oorzaken van deze afname van het aanbod zijn de opname, onttrekking en geringe nieuwbouw van kantoorruimte. De leegstand van kantoorruimte in de gemeente Amersfoort is in 2011 toegenomen tot circa 18,5%. Dit is een beduidend minder forse toename dan in Wel is de leegstand in Amersfoort nog aanzienlijk hoger dan in heel Nederland, waar circa 14% van de kantoorruimte leeg stond in Bedacht moet worden dat er naast de officiële leegstandscijfers nog veel kleinschalige ongeregistreerde leegstand is, waarmee de ernst van het probleem nog duidelijker wordt. 22

23 23

24 Colofon Opgesteld in opdracht van de Raad voor Economische Ontwikkeling (REO). Februari BNFOTUFMMJOH FO SFEBDUJF Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland 7PPS NFFS JOGPSNBUJF LVOU V DPOUBDU PQOFNFO NFU Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland Tom Straeter, afdeling Regiostimulering T E tom.straeter@kvk.nl