1 Inleiding. P. Robert-Jan Simons en Ruud Klarus
|
|
- Nienke Thys
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 1 Inleiding P. Robert-Jan Simons en Ruud Klarus Dit boek zet de psychologische perspectieven op onderwijsleerprocessen uiteen. Op diverse manieren wordt de laatste stand van zaken weergegeven in gebieden van de psychologie die relevant zijn voor het onderwijs. Enerzijds gaat het hierbij om toepassingen van basistheorieën en verbindingen met psychologische basisdisciplines, anderzijds om typisch onderwijspsychologische perspectieven. We stellen in dit korte introductiehoofdstuk eerst de vraag wat de psychologie als wetenschappelijke discipline eigenlijk inhoudt. We gaan na welke basisdisciplines worden onderscheiden en welke toepassingsgerichte disciplines er zijn. Ook typeren we kort de belangrijkste basistheorieën die in de psychologie centraal staan. Van hieruit geven we vervolgens een overzicht van de hoofdstukken in dit boek. Psychologie is de wetenschappelijke discipline die zich richt op het gedrag van mensen en de processen die aan dit gedrag ten grondslag liggen. Afhankelijk van de theoretische invalshoek ligt de nadruk meer op de onderliggende processen of het gedrag zelf. Voor sommige beoefenaren van de psychologie is zij een gammawetenschap die vergelijkbaar is met de natuurwetenschappen en die zich moet houden aan de methoden die in deze wetenschappen gebruikelijk zijn (experimenteel kwantitatief onderzoek). Anderen tolereren ook meer kwalitatieve vormen van onderzoek en zien de psychologie als een discipline met eigen methoden die zich onderscheidt van de natuurwetenschappen. Wat zijn nu de basisdisciplines van de psychologie? Hierover bestaat geen volstrekte eensgezindheid. Iedereen is het er wel over eens dat ontwikkelingspsychologie, de deeldiscipline die zich richt op de ontwikkelingen en ontwikkelingsfasen die mensen tijdens hun leven mensen doormaken, tot de basisdisciplines behoort. Hetzelfde geldt voor de sociale psychologie, die de mensen in hun relaties en groepsverbanden bestudeert, hoewel daarvan soms weer de cultuurpsychologie wordt onderscheiden. Ook de fysiologische psychologie, die zich richt op de biologische processen die ten grondslag liggen aan menselijk functioneren, is onomstreden als discipline. Tegenwoordig komen we echter ook steeds vaker de termen neuropsychologie, breinweten- 9
2 Wat is goed onderwijs? 10 schappen of biologische psychologie tegen in plaats van of naast de fysiologische psychologie. Vroeger was ook een voorname plaats ingeruimd voor de psychologische functieleer, die zich richt op menselijke functies als waarnemen, onthouden, denken, leren, emoties en motivatie. Tegenwoordig worden ook namen als cognitieve psychologie, informatieverwerkingspsychologie en psychonomie (leer van het meten van psychologische processen) gebruikt. Ten slotte wordt soms ook de persoonlijkheidsleer of differentiële psychologie tot de basis disciplines gerekend. Deze deeldiscipline richt zich op bestaan en ontstaan van verschillen tussen mensen in termen van persoonlijkheidseigenschappen en vermogens als intelligentie en zelfstandigheid. Ook de vraag welke toepassingsgerichte psychologische disciplines er allemaal zijn, wordt verschillend beantwoord. Van eminent belang zijn in ieder geval de klinische psychologie, die zich richt op diagnose en behandeling van psychische problemen en stoornissen, en de arbeids- en organisatiepsychologie, die de mens als werkende persoon in een organisatiecontext bestudeert. Daarnaast komen we kinder- en jeugdpsychologie tegen als de toepassingsrichting van de meer fundamentele ontwikkelingspsychologie. Verder vinden we richtingen als psychologie van arbeid en gezondheid, economische psychologie, reclamepsychologie en nog vele andere. De onderwijs- en opleidingspsychologie wordt vaak gezien als de deeldiscipline die zich toepassingsgericht bezighoudt met het gedrag en de achterliggende processen van mensen in onderwijs- en opleidingscontexten. Net als de andere toepassingsgerichte disciplines heeft de onderwijs- of opleidingspsychologie eigen theorieën en methoden, maar gebruikt daarnaast ook theorieën en resultaten van de basisdisciplines van de psychologie. Om het nog wat ingewikkelder te maken moeten we nog vermelden dat de onderwijs- of opleidingspsychologie ook deel uitmaakt van de interdisciplinaire onderwijs- en opleidingskunde waaraan ook de pedagogiek, sociologie, economie en filosofie bijdragen. De basistheorieën in de psychologische deeldisciplines worden meestal onderverdeeld in de grote theoretische stromingen en kleinere, meer lokale theorieën. Tot de grote theoretische stromingen behoren het behaviorisme, de humanistische psychologie, het cognitivisme, de sociale leertheorie en het sociaal-constructivisme. Behavioristische theorieën als die van Skinner en Watson leggen de nadruk op het gedrag van mensen en zien de mens als een black box die niet geopend kan worden. Psychologie bestudeert dan hoe omgevingscondities het gedrag van mensen beïnvloeden. Vertegenwoordigers van de humanistische psychologie, waarvan Carl Rogers de bekendste representant is, zien de mens vooral als de stuurman of stuurvrouw van het eigen leven: het draait om zelf keuzes maken en zelfregulatie. Het cognitivisme is als reactie op het behaviorisme vooral gericht op de processen die
3 Inleiding ten grondslag liggen aan het gedrag en gedragsveranderingen. De mens is in die visie vooral een informatieverwerker die als een white box geopend moet worden. Bekende vertegenwoordigers van deze stroming zijn Jean Piaget in de ontwikkelingspsychologie en Herbert Simon in de functieleer. De sociale leertheorie van mensen als Bandura benadrukt vooral het belang van imiteren en observeren. Ten slotte is er het sociaal-constructivisme in zijn verschillende varianten die eigenlijk allemaal teruggaan op de Rus Lev Vygotski: de activity -theorie, het sociaal-constructionisme, de cultuurhistorische en de sociaal-culturele theorie. In de activity -theorie van Engeström wordt benadrukt dat gedrag van mensen doelgericht is en alleen begrepen kan worden in een activiteitensysteem waarin ook normen en waarden, taakverdelingen en cultuur een rol spelen. Het sociaal-constructionisme van Gergen gaat ervan uit dat mensen in alles hun eigen perspectief hebben en een eigen werkelijkheid construeren vanuit hun unieke ervaringen. De sociaal-culturele theorie van theoretici als Lave en Wenger benadrukt het belang van impliciete processen die door participatie in communities of practice hun invloed uitoefenen. De kleinere, lokale theorieën komen in vele varianten voor. Een voorbeeld is de Self Determination Theory (SDT) van Deci en Ryan, die ervan uitgaat dat mensen drie basisbehoeften hebben: behoefte aan autonomie, behoefte aan het gevoel competent te zijn en behoefte aan verbindingen met anderen. Een ander bekend voorbeeld is de multipele intelligentietheorie van Howard Gardner. In zijn theorie bestaan er diverse vormen van intelligentie (zoals verbale, ruimtelijke, visuele en muzikale) die relatief onafhankelijk van elkaar zijn. Ook de triarchische theorie van Robert Sternberg, die drie vormen van intelligentie onderscheidt (analytische, creatieve en sociaal-pragmatische), is een voorbeeld van zo n theorie. Wanneer we nu op basis van het voorgaande de psychologische perspectieven op onderwijsleerprocessen proberen te typeren, dan komen we uit op de volgende conclusies en constateringen. Ten eerste zijn voor het onderwijs alle basisdisciplines van belang. We lopen ze even kort langs. Het gaat om aansluiten bij en invloeden van het onderwijs en opleidingen op ontwikkelingen die mensen doormaken (ontwikkelingspsychologie). Onderwijs en opleidingen vinden plaats in groepsverband en daarin zijn sociaal-psychologische inzichten van groot belang. In onderwijs en opleidingen staan cognitieve processen als leren, denken, motiveren en probleem oplossen centraal (functieleer). Ook verschillen tussen lerenden zijn belangrijk in het onderwijs en in opleidingen (persoonlijkheidspsychologie). De laatste tijd is er zelfs ook veel belangstelling voor de relatie tussen onderwijs en opleidingen en de breinpsychologie: wat leert het functioneren van ons brein ons over de manier waarop we het leren moeten organiseren? 11
4 Wat is goed onderwijs? Ten tweede bezitten ook alle toepassingsgerichte psychologische deeldisciplines raakvlakken met de onderwijs- of opleidingspsychologie. De arbeids- en organisatiepsychologie gaat natuurlijk ook over de docent als werknemer en de school als organisatie. De klinische psychologie en de kinder- en jeugdpsychologie komen in beeld wanneer er zich problemen voordoen bij leerlingen of volwassen leerders. Ook voor de andere genoemde toepassingsdisciplines zijn er soortgelijke overlappingen. Een derde conclusie is dat de grote theoretische stromingen ook deel uitmaken van de onderwijs- en opleidingspsychologie. Soms heeft leren een heel centrale plaats in zo n stroming (zoals in het behaviorisme en sociaal-constructivisme), in andere gevallen ligt de nadruk meer op andere deeldisciplines. Ten vierde kunnen we zien dat de lokale theorieën vaak ook hun toepassingen krijgen in het onderwijs. In dit boek zien we dit bijvoorbeeld terug in de toepassing van de Self Determination Theory. 12 In dit boek hebben we getracht een zo representatief mogelijk overzicht samen te stellen van psychologische theorie en onderzoek dat relevant is voor het onderwijs en opleidingen. Compleet is dit natuurlijk niet, al hebben we gestreefd naar een zo volledig mogelijk beeld. Na dit inleidende hoofdstuk volgen in dit boek nog acht kernhoofdstukken en een afsluitende terugblik. De eerste vijf hoofdstukken hiervan zijn te zien als toepassingen van verschillende basisdisciplines: drie vanuit de functieleer (leren, onthouden en motiveren), één vanuit de persoonlijkheidsleer (leerstijlen) en één vanuit de sociale psychologie. De overige drie hoofdstukken zijn typisch onderwijspsychologische toepassingen, waarin het leren in een bepaalde context centraal staat: taal, rekenen en beroepsonderwijs. Hoofdstuk 2, van Simons en Ruijters, gaat over leren. Leren wordt volgens hen vaak te beperkt opgevat. Zij proberen in dit hoofdstuk het begrip leren op te rekken door naast het individuele cognitieve expliciete leren ook ruimte te creëren voor het sociale leren, het emotionele leren en het impliciete leren. Simons en Ruijters onderscheiden een vijftal verschillende manieren van leren die ook het impliciete, emotionele en sociale leren omvatten: leren als de kunst van het afkijken, participeren, kennis verwerven, ontdekken en oefenen. Aan het eind van het hoofdstuk geven de auteurs tien tips over leren. Taatgen gaat in hoofdstuk 3 in op onthouden en vergeten. Hoe leren mensen feiten? Wat is de rol van contextfactoren? Hoe leren mensen vaardigheden? Hierbij blijkt een belangrijk onderliggend principe een rol te spelen: de omstandigheden waaronder geleerd wordt, moeten zoveel mogelijk overeenkomen met de omstandigheden waaronder de kennis zal worden toegepast.
5 Inleiding Dieleman richt in hoofdstuk 4 de blik op individuele verschillen in leren. Hij laat zien dat het begrip leerstijl tot heftige discussies heeft geleid die nog steeds niet ten einde zijn. Leerstijlen sluiten aan bij de triarchische intelligentieopvatting van Sternberg en bij de cognitieve stijldimensie veld(on)afhankelijkheid. Specifieke aandacht wordt besteed aan de leerstijltheorieën van Kolb en Vermunt. In hoofdstuk 5 staat motivatie centraal. Van der Veen en Peetsma leggen verbindingen tussen het begrip motivatie en zelfregulatie: volgens recente inzichten ontstaat motivatie vooral daar waar ruimte is voor het zelf reguleren van het leren. Motivatie is een complex begrip dat nauw gerelateerd is aan doelen stellen en verwachtingen hebben. In dit hoofdstuk wordt ook ingegaan op contextfactoren die van invloed kunnen zijn op motivatie. Tot slot wordt aangegeven hoe motivatie beïnvloed kan worden. In hoofdstuk 6, het laatste basisdisciplinehoofdstuk, kijken Erkens, Kirschner en Janssen naar leren vanuit sociaal-psychologisch perspectief. Enerzijds behandelen zij de condities die belangrijk zijn voor het tot stand brengen van samenwerkend leren. Anderzijds gaan zij specifiek in op de rol die computers hierbij kunnen spelen: het zogeheten computer supported collaborative learning. Speciale aandacht hierbij krijgt argumenteren met behulp van computerondersteuning. In hoofdstuk 7, het eerste contextgerichte hoofdstuk, gaat Verhoeven in op het leren van de Nederlandse taal. Eerst geeft hij een uitgebreid overzicht van de ontwikkeling van taalvaardigheden. Deze informatie is van groot belang voor het diagnosticeren van taalvaardigheden voor en tijdens de basisschool. Vervolgens komt de didactiek van het taalonderwijs aan bod. In verband hiermee wordt vooral een pleidooi gehouden voor interactief taalonderwijs in de onderbouw, maar ook in de midden- en bovenbouw van het basisonderwijs. Vervolgens gaan we in op leren rekenen. In hoofdstuk 8 bespreekt Gravemeijer de discussie over het realistisch rekenen. Vroeger werd het leren rekenen vooral verbonden met de logische structuur van de vakinhoud. Psychologisch onderzoek naar leren rekenen heeft duidelijk gemaakt welke moeilijkheden de kinderen daarbij tegenkomen. Aan de hand van diverse voorbeelden wordt inzichtelijk gemaakt dat het niet goed mogelijk is om te leren rekenen vanuit de logische structuur van het vak en dat in plaats daarvan realistisch rekenen de voorkeur heeft, omdat dat probeert aan te sluiten bij de moeilijkheden die kinderen ondervinden. In realistisch rekenen leren kinderen rekenen als een wiskundige activiteit, waarbij het gaat om het oplossen van problemen, het zoeken van problemen en het wiskundig organiseren. In hoofdstuk 9, het laatste contextgerichte hoofdstuk, komt het leren in de context van werken aan bod. Nieuwenhuis en Poortman nuanceren het idee 13
6 Wat is goed onderwijs? dat leren in de praktijk altijd ideaal is. Voor het verkrijgen van flexibel vakmanschap is meer nodig dan spontaan leren in de praktijk. Vanuit een model van fasen van expertiseontwikkeling wordt duidelijk gemaakt welke vormen van ondersteuning nodig zijn. De participatie in de praktijk is belangrijk, maar goede begeleiding is essentieel. Nader onderzoek moet uitmaken welke ontwerpprincipes nodig zijn voor een werkplekcurriculum dat leidt tot flexibel vakmanschap. Ten slotte geven Klarus en Simons in een afsluitende epiloog een overzicht van de hoofdstukken. Aan de hand van een aantal kernvragen worden de hoofdstukken samengevat en aan elkaar gerelateerd. Ook wordt de vraag beantwoord in hoeverre de conclusies uit de hoofdstukken aansluiten bij dan wel in strijd zijn met belangrijke conclusies uit de breinpsychologie. 14
Zelfsturend leren met een puberbrein
Zelfsturend leren met een puberbrein Jacqueline Saalmink In het hedendaagse voortgezet onderwijs wordt een groot beroep gedaan op zelfsturend leren. Leerlingen moeten hiervoor beschikken over vaardigheden
Nadere informatieInhoud. Inleiding 9. 5 Planning 83 5.1 Leerdoelen en persoonlijke doelen 84 5.2 Het ontwerpen van het leerproces 87 5.3 Planning in de tijd 89
Inhoud Inleiding 9 1 Zelfsturend leren 13 1.1 Zelfsturing 13 1.2 Leren 16 1.3 Leeractiviteiten 19 1.4 Sturingsactiviteiten 22 1.5 Aspecten van zelfsturing 25 1.6 Leerproces vastleggen 30 2 Oriëntatie op
Nadere informatieDe (mogelijke) rol van LO in het stimuleren van fysieke activiteit
De (mogelijke) rol van LO in het stimuleren van fysieke activiteit Een beknopt overzicht van studies Menno Slingerland Lars Borghouts Matthijs Hesselink Lichamelijke Opvoeding als aspirine? Claims voor
Nadere informatieProfilering derde graad
Profilering derde graad De leerling heeft in de eerste en de tweede graad de gelegenheid gehad om zijn of haar interesses te ontdekken. Misschien heeft hij of zij al enig idee ontwikkeld over toekomstige
Nadere informatieLA KOL 12-13 Bijeenkomst 4
LA KOL 12-13 Bijeenkomst 4 Terugblik bijeenkomst 3: 4: cognitieve ontwikkeling - ontwikkeling/leren/rijpen - geheugen - vormen van leren Opdrachten: - Deskundigen verdiepen - lezen H7 - Presentatie materialen
Nadere informatieGemeenschappen als learning communities. Perspectief: van boven (de politiek/het beleid) of van onder (het kind / de groep)
Inclusie / Exclusie - en op de grens zitten Waarom niet gewoon integratie? Gemeenschappen als learning communities Perspectief: van boven (de politiek/het beleid) of van onder (het kind / de groep) Kind
Nadere informatieHIC, specialisatie kinderen
HIC, specialisatie kinderen Module Docent contact uren Zelfstudie Psychologie en psychopathologie 11 44 uur Ontwikkelingspsychologie 11 22 uur Inleiding in de Chakrapsychologie 11 36 uur Jungiaanse psychologie,
Nadere informatieThema 2 Ontwikkelingspsychologie en pedagogiek
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Aline de Vries 12 November 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/67609 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.
Nadere informatieLerende lol ontdekken onthouden ontwikkelen
Lerende lol ontdekken onthouden ontwikkelen Beroepsstandaard jonge kind specialist 31 oktober 2017 School of Educa3on 1 Ineke Oenema- Mostert De puzzel: onderwijs aan jonge kinderen 2 Het beroep: de onderzoekende
Nadere informatieeen korte introductie
een korte introductie Uitgeverij Bontekoe Zijpendaalseweg 91 6814 CG Arnhem 026 751 8901 info@uitgeverijbontekoe.nl Uitgebreide informatie vindt u op: www.uitgeverijbontekoe.nl Interveniërende methodiek
Nadere informatieSTUDIEDAG SAMENWERKINGSVERBAND ZUID-KENNEMERLAND
STUDIEDAG SAMENWERKINGSVERBAND ZUID-KENNEMERLAND VANDAAG: WAAR VOEDEN WE VOOR OP? PREVENTIE ONTWIKKELING VAN HET BREIN SOCIAAL EMOTIONEEL LEREN METACOGNITIEVE VAARDIGHEDEN ESSENTIE VAN OVERDRACHT PROBLEEM
Nadere informatieHet onderwijsprogramma van de opleidingen Pedagogiek mei 2013
Bijlage 7: Het onderwijsprogramma van de opleidingen Pedagogiek mei 2013 Visie opleidingen Pedagogiek Hogeschool van Amsterdam Wij dragen als gemeenschap en daarom ieder van ons als individu, gezamenlijk
Nadere informatieChristina van der Feltz-Cornelis en Willem van Tilburg
De revanche van het systeemdenken: wat is de waarde voor de sociale psychiatrie? Christina van der Feltz-Cornelis en Willem van Tilburg SYMPOSIUM SOCIALE PSYCHIATRIE: REVANCHE VAN HET SYSTEEMDENKEN 6 november
Nadere informatieSWPBS: meer dan behaviorisme? W i n d e s h e i m z e t k e n n i s i n w e r k i n g
SWPBS: meer dan behaviorisme? Programma Welkom & intro: de kern Pedagogische kwaliteit: de opdracht & keuzes in de uitvoering Theoretische kaders De functie & kwaliteit van feedback Belonen/ erkennen/
Nadere informatieNeurowetenschap en Onderwijs W O E N S D A G 2 9 A P R I L B R U S S E L
Neurowetenschap en Onderwijs W O E N S D A G 2 9 A P R I L 2 0 1 5 B R U S S E L Stelling Stelling: Goed onderwijs betrekt de resultaten van cognitieve neurowetenschappen en de neuropedagogiek in de besluitvorming
Nadere informatieWoord vooraf Opbouw van deze studie
Woord vooraf Opbouw van deze studie XIII XVI DEEL I: PROBLEEMSTELLING 1 HOOFDSTUK I ONTWIKKELING EN STAGNATIE IN DE PSYCHIATRIE 2 Inleiding 2 1. 1 Psychiatrie en geestelijke gezondheidszorg - stand van
Nadere informatieTWEEDETAALVERWERVING EN NT2-DIDACTIEK
TWEEDETAALVERWERVING EN NT2-DIDACTIEK AZC Dronten 2016-2017 Bijeenkomst 1 Lies.Alons@itta.uva.nl 1 ONDERWERPEN Scholing 2016-2017 De context van tweedetaalverwerving Didactiek in de NT2-les De praktijkopdracht
Nadere informatieTheoretisch kader De 21st century skills Onderverdeling in cognitieve en conatieve vaardigheden
Theoretisch kader: Zoals ik in mijn probleemanalyse beschrijf ga ik de vaardigheid creativiteit, van de 21st century skills onderzoeken, omdat ik wil weten op welke manier de school invloed kan uitoefenen
Nadere informatieLeerplanschema Minor Psychologie
Minor Psychologie 1 Inleiding Waarom houden mensen zich niet aan dieetvoorschriften? Hoe kan ik ze dan stimuleren om dat wel te doen? Hoe kan ik teamsporters leren om beter om te gaan met zelfkritiek?
Nadere informatieLA KOL Bijeenkomst
LA KOL Bijeenkomst 1 12-13 Verkennen LA KOL op N@tschool Verkennen themadossiers Planning Subjectief concept leren Bekijken LA op N@tschool Trigger: straks bekijken Competenties m.b.t. leren: Vakinhoudelijk
Nadere informatieInhoud. Woord vooraf 11. 1. Inleiding Kennismaking met de psychologie 13. 2. Biologie en gedrag De hardware van het psychisch functioneren 51
Inhoud Woord vooraf 11 1. Inleiding Kennismaking met de psychologie 13 1.1 Een definitie van de psychologie 14 1.2 Wetenschappelijke psychologie en intuïtieve mensenkennis 16 1.2.1 Verschillen in het verzamelen
Nadere informatieTalent voor excelleren
Workshop 29 november 2012 Talent voor excelleren 7 principes voor een rijke leeromgeving als kans voor meer- en hoogbegaafde leerlingen Ieder kind telt Principe 1 Leren is state managing Om te leren moet
Nadere informatieHUMANE WETENSCHAPPEN S I N T - J A N S C O L L E G E. w w w. s j c - g e n t. b e
S I N T - J A N S C O L L E G E w w w. s j c - g e n t. b e Campus Heiveld Heiveldstraat 117 9040 Sint-Amandsberg Tel: 09 228 32 40 heiveld@sjc-gent.be Campus Visitatie Visitatiestraat 5 9040 Sint-Amandsberg
Nadere informatieBiologie inhouden (PO-havo/vwo): Instandhouding
Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Instandhouding kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 34: De leerlingen leren zorg te dragen voor
Nadere informatieonderwijskunde & vakdidaktiek
onderwijskunde & vakdidaktiek Hoe leer je & hoe geef je les in de beeldende vakken leerdoelen en competenties De student: - toont een oriënterende en onderzoekende grondhouding en staat open voor nieuwe
Nadere informatieExamenprogramma natuur, leven en technologie vwo vanaf schooljaar 2014-2015
Examenprogramma NLT vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Exacte wetenschappen en technologie
Nadere informatieThema s vanuit de leertheoretische stromingen. Uitgangspunt bij curriculumontwerp.
Thema s vanuit de leertheoretische stromingen. Uitgangspunt bij curriculumontwerp. Auteur Marjo Lam 2010 Ga voor meer uittreksels en informatie over Leren Ontwikkelen Organiseren naar marjolam.nl Wat is
Nadere informatieMethoden van het Wetenschappelijk Onderzoek: Deel II Vertaling pagina 13 25
De beginselen van de moderne psychologie: de introspectiepsychologie 2 verschillende beginjaren van de psychologie Wundt (1876) Eerste psychologische laboratorium voor onderzoek William James (1879) Eerste
Nadere informatiePROFESSIONELE BACHELOR ERGOTHERAPIE 2015-2016. Modeltraject eerste jaar Semester 1 WWW.AP.BE OPLEIDINGSONDERDELEN 2015/2016
PROFESSIONELE BACHELOR ERGOTHERAPIE 2015-2016 Modeltraject eerste jaar Semester 1 Professioneel redeneren 1 6 ECTS Je zal de geschiedenis en de specifieke plaats van ergotherapie binnen de organisatie
Nadere informatie26/02/2013. Ontwikkelingspsychologie. Psychologie van de levensloop. Ontwikkelingstheorieën
Ontwikkelingspsychologie Psychologie van de levensloop Ontwikkelingstheorieën ERIKSON PIAGET 1 Aardbeving 1: HOOP ORAAL SENSORISCHE FASE EGOSTERKTE Temperament kind OMGEVING Moeder Koesteren, vastnemen,
Nadere informatieScholing en coaching t.a.v. motivatie en rekenen
Scholing en coaching t.a.v. motivatie en rekenen Scholing en coaching t.a.v. motivatie en rekenen 1 Aanbieder M&O-groep B.V., Helmond: uitvoerder Kris Verbeeck i.s.m. een rekencoördinator die ook in de
Nadere informatieUniversiteit. Brochure. Opleidingsinstituut Dageraad
Brochure Opleidingsinstituut Dageraad Universiteit Informatie Je zult je wel afvragen wie zoiets bedenkt en wie zo iets op de kaart wil zetten. Ik kan daar kort en krachtig over zijn: kijk op www.ruudvanlent.nl
Nadere informatieWelkom bij de workshop Adolescenten in de klas
Welkom bij de workshop Adolescenten in de klas Martha Beeker m.m.beeker@saxion.nl Kom verder. Saxion. Vandaag Intro Het breinperspectief toegepast op een thema Interventies Vragen aan jullie Invullen van
Nadere informatieZelfregulatie, de kern van LO2
Zelfregulatie, de kern van LO2 Communiceren en samenwerken Florieke Mulders, M. SEN Docent COW en B&M aan Fontys Sporthogeschool F.mulders@fontys.nl Bewegen en regelen Regeleringstaken: Examenprogramma
Nadere informatieKoers in zicht! Visie, werken in units Kernconcepten
Astrid van den Hurk Koers in zicht! Visie, werken in units Kernconcepten De Toverbal, Venray Hoe leren kinderen? De wereld rondom ons In ons hoofd De boekenwereld op school 2. Bostypen Men onderscheidt
Nadere informatieAlgemene inleiding. Twee voorbeelden van definities:
Protocol hoogbegaafdheid Rotterdamse Montessorischool December 2017 Inhoud Algemene inleiding... 3 Doel van het protocol... 4 Signalering... 5 Onderbouw... 5 Midden- en bovenbouw... 5 Kerndoelen en verrijking...
Nadere informatieInleiding psycho-educatie ASS bij volwassenen
Inleiding psycho-educatie ASS bij volwassenen Dit is de inleiding van de psycho-educatie modules. Aan de hand van deze modules geven we meer informatie over hoe autismespectrumstoornissen (ASS) zich uiten
Nadere informatieFACULTAIRE DIENST ONDERWIJSONDERSTEUNING PROGRAMMAWIJZIGINGEN
FACULTAIRE DIENST ONDERWIJSONDERSTEUNING PROGRAMMAWIJZIGINGEN 2017-2018 BASISPRINCIPE BIJ PROGRAMMAWIJZIGINGEN Student behoudt de verworven credits, ook al verdwijnen er vakken waarvoor een credit werd
Nadere informatieBiologie inhouden (PO-havo/vwo): Dynamisch evenwicht
Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Dynamisch evenwicht kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 34: De leerlingen leren zorg te dragen
Nadere informatiePeter Beek Hoogleraar coördinatiedynamica Vrije Universiteit Amsterdam
Peter Beek Hoogleraar coördinatiedynamica Vrije Universiteit Amsterdam Zijn wetenschappelijke werk heeft in de afgelopen drie jaar plaats moeten maken voor de taken die verbonden zijn aan de functie van
Nadere informatieCentrum Bergkristal Studieplan Deelopleiding Holistisch Integratief Coach en/of Counsellor
Centrum Bergkristal Studieplan Deelopleiding Holistisch Integratief Coach en/of Counsellor Modules Holistisch Integratief Coach en/of Counsellor 1. Psychologie en Psychopathologie 2. Sociale psychologie
Nadere informatieSamenvatting (in Dutch)
Summary Samenvatting (in Dutch) Motivatie is een veelgebruikte term, ook in het dagelijks leven. Iedereen heeft een bepaald beeld bij het concept motivatie, maar vaak loopt de perceptie hiervan uiteen.
Nadere informatieNatuurwetenschappelijke, wiskundige en technische vaardigheden (bètaprofielniveau)
BIJLAGE 1 Examenprogramma NLT havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Exacte wetenschappen
Nadere informatieScheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid
Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 44: De leerlingen leren
Nadere informatieSamenvatting leerstof Geriatrie opleiding
Samenvatting leerstof Geriatrie opleiding Klinisch redeneren doen we in feite al heel lang. VUmc Amstel Academie heeft hiervoor een systematiek ontwikkeld, klinisch redeneren in 6 stappen, om gedetailleerd
Nadere informatieBEWEGEN TEGEN VROEGTIJDIG SCHOOLVERLATEN
BEWEGEN TEGEN VROEGTIJDIG SCHOOLVERLATEN Remco Regeling, 4 e jaar SLB er: Wouter de Groot INHOUD Definitie + relevantie Interventie Onderzoeksvraag Motivatie (definitie) Motivatie Self Determination Theory
Nadere informatieEen praktijkreviewstudie naar het motiveren van leerlingen met verschillende prestatieniveaus en sociale en etnische achtergrond
Een praktijkreviewstudie naar het motiveren van leerlingen met verschillende prestatieniveaus en sociale en etnische achtergrond Ineke van der Veen, Desirée Weijers, Liselotte Dikkers, Lisette Hornstra
Nadere informatieWat is puberteit? Het Puberbrein; Brein, leefstijl en leren. Definities. Definities. Wat gaan we doen? Definities. Dr.
Het Puberbrein; Brein, leefstijl en leren Wat is puberteit? Dr. Renate de Groot" Centre for Learning Sciences and Technologies" (CELSTEC)" Open Universiteit Weekend van de Wetenschap 2012 Definities Definities
Nadere informatieBiologie inhouden (PO-havo/vwo): Evolutie
Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Evolutie kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 34: De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke
Nadere informatieHet ICF schema ziet er als volgt uit. (Schema uit hoofdtekst hier opnemen)
1 International Classification of Functioning, Disability and Health Het ICF-Schema ICF staat voor; International Classification of Functioning, Disability and Health. Het ICF-schema biedt een internationaal
Nadere informatieVerkorte wetenschappelijke rondleiding
Verkorte wetenschappelijke rondleiding 1 " Laat mensen doen waar ze goed in zijn en stimuleer hen hierin zodanig dat ze dit weten te integreren in hun dagelijks leven." Wegwijzer voor Roy s Rose Compass.
Nadere informatieLeren leuker door (brein)lol!
Leren leuker door (brein)lol! LOL= Language of learning Januari 2012, Jeannette Verhoeven, begeleidingskundige, Windesheim, Corporate Academy (CA) b/a Pauline Fellinger, opleider PMT-BA Life long learning
Nadere informatieCOMPETENTIEMIX VAN DE SUCCESVOLLE PROJECTMANAGER Instrumentalist of ook een beetje psycholoog?
In projectmanagement trainingen wordt ruimschoots aandacht besteed aan plannen, controleren, managen van verwachtingen etc. Maar kun je het dan ook toepassen? Zolang het over het projectmanagement instrumentarium
Nadere informatieDe motivatiethermometer opbrengsten verhogen door motivatie. Onderwijs Innovatie Groep Datum Kim Schut
De motivatiethermometer opbrengsten verhogen door motivatie Onderwijs Innovatie Groep Datum Kim Schut Goed nieuws! 2 Toch zit u hier. Voor een interactief hoorcollege met de volgende inhoud De onderzoeksresultaten
Nadere informatieWiskunde A (of C) of wiskunde B (en D) in de bovenbouw VWO
Wiskunde A (of C) of wiskunde B (en D) in de bovenbouw VWO Keuze profielen Cultuur en Maatschappij Economie en Maatschappij Natuur en Gezondheid Natuur en Techniek Wiskunde C Wiskunde A wiskunde A wiskunde
Nadere informatieOpleiding Psychologie. Universiteit Gent. wat, hoe, later? Prof. dr. Wouter Duyck. voorzitter Opleidingscommissie Psychologie
Opleiding Psychologie Universiteit Gent wat, hoe, later? Prof. dr. Wouter Duyck voorzitter Opleidingscommissie Psychologie wat? finaliteit van de opleiding... + universitaire opleiding Ψ: wetenschappelijke
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22989 holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/22989 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Pouw, Lucinda Title: Emotion regulation in children with Autism Spectrum Disorder
Nadere informatieSchrijven en leren op de pabo en de basisschool. Zomerschool Lopon2 28 augustus 2014 Mieke Smits
Schrijven en leren op de pabo en de basisschool Zomerschool Lopon2 28 augustus 2014 Mieke Smits Onderwerpen Schrijven op de lerarenopleiding en de basisschool De kracht van schrijven voor het leren en
Nadere informatieVrijstelling voor de bacheloropleiding of toelating tot de masteropleiding
Vrijstelling voor de bacheloropleiding of toelating tot de masteropleiding Hebt u in het verleden een hbo- of wo-opleiding 5 afgerond en wilt u de bacheloropleiding Psychologie volgen dan kunt u in aanmerking
Nadere informatieWelke wiskunde in de bovenbouw havo op het Mondriaan College?
Welke wiskunde in de bovenbouw havo op het Mondriaan College? - 1 - EXAMENPROGRAMMA WISKUNDE A, B, D In het examenprogramma staan drie verschillende varianten van wiskunde. In de onderstaande tabel staat
Nadere informatieSTUDIEGIDS 2015 SPECIALISATIEMODULE. ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE EN SPIRAL DYNAMICS Groep 1
STUDIEGIDS 2015 SPECIALISATIEMODULE ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE EN SPIRAL DYNAMICS Groep 1 Leuk dat je geïnteresseerd bent in onze intensieve tweedaagse over toegepaste ontwikkelingspsychologie en Spiral
Nadere informatieLeren bedrijfseconomische problemen op te lossen door het maken van vakspecifieke schema s
Leren bedrijfseconomische problemen op te lossen door het maken van vakspecifieke schema s Bert Slof, Gijsbert Erkens & Paul A. Kirschner Als docenten zien wij graag dat leerlingen zich niet alleen de
Nadere informatieVrijstelling voor de bacheloropleiding of toelating tot de masteropleiding
Vrijstelling voor de bacheloropleiding of toelating tot de masteropleiding Heeft u in het verleden een hbo- of wo-opleiding afgerond en wilt u de bacheloropleiding psychologie volgen dan kunt u in aanmerking
Nadere informatieDe menselijke maat: Een wetenschappelijke onderbouwing Gerben Westerhof & Ernst Bohlmeijer
De menselijke maat: Een wetenschappelijke onderbouwing Gerben Westerhof & Ernst Bohlmeijer 1 Een praktijkvoorbeeld De verzorgende helpt de bewoner zich aan te kleden en pakt de deodorant. Bewoner: Ga weg
Nadere informatieLastige samenwerking 9 Inleiding 11 Leeswijzer 15
Inhoud Lastige samenwerking 9 Inleiding 11 Leeswijzer 15 Deel 1 Theorie 1 Psychiatrische stoornissen, beknopt 19 2 Algemene theoretische achtergronden 27 3 De relatie patiënt-professional 39 4 De gezondheidszorg
Nadere informatieA. De wetenschap van psychologie
A. De wetenschap van psychologie Psychologische wetenschap Psychologie is de studie naar mentale activiteiten en gedrag. Psychologen proberen het mentale leven te begrijpen en gedrag te voorspellen. Alle
Nadere informatieDag van de Leraar. Gefeliciteerd! In de Zwarte Doos:
Dag van de Leraar Gefeliciteerd! In de Zwarte Doos: 16.45 Thee & taart 17.15 Lezing Jongeren motiveren door James Smith van Youngworks Tijdens de adolescentie komen jongeren er geleidelijk achter wat goed
Nadere informatieCursus. Onderwijs/VVE 1
Cursus Onderwijs/VVE 1 Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Anne Haselberg Inhoudelijke redactie: Napona Smid Titel: Onderwijs/VVE1 ISBN: 9789037233742
Nadere informatieAdaptief leren. Wat, waarom en hoe?
Adaptief leren Wat, waarom en hoe? Samenvatting Adaptief leren staat steeds meer in de belangstelling. Het is geen tijdelijke trend, maar een doorlopende ontwikkeling in het onderwijs. Adaptief leren draait
Nadere informatieHet Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie:
BIJGESTELDE VISIE OP HET LEERGEBIED DIGITALE GELETTERDHEID Digitale geletterdheid is van belang voor leerlingen om toegang te krijgen tot informatie en om actief te kunnen deelnemen aan de hedendaagse
Nadere informatieBijlage 2 Competentieprofiel leerling
Bijlage 2 Competentieprofiel leerling Naam leerling: Geboortedatum leerling: Kalenderleeftijd: Diagnose: School: Naam medewerker school: Functie medewerker school: Datum: Protocol overgang leerlingen met
Nadere informatieLeren in de brede school
Leren in de brede school P.Robert-Jan Simons Hoogleraar Universiteit Utrecht Directeur Nederlandse School voor Onderwijsmanagement (NSO) 2-12-2013 1 Brede school / Kindcentra Bredere functie dan onderwijs
Nadere informatieStudieaanbod eerste jaar Heilig Graf
Studieaanbod eerste jaar Heilig Graf Je behaalde het getuigschrift van het basisonderwijs. Je behaalde een attest van het basisonderwijs. 1A 1A verdieping 1B Je wil je vooral focussen op de basisleerstof.
Nadere informatieActief burgerschap. Sint Gerardusschool Splitting 145 7826 ET Emmen Tel: 0591-622465 gerardusschool@skod.nl
2013 Actief burgerschap 0 Sint Gerardusschool Splitting 145 7826 ET Emmen Tel: 0591-622465 gerardusschool@skod.nl Inhoudsopgave Pagina Inleiding 2 Hoofdstuk 1 : 3 Hoofdstuk 2 : : een doel en een middel
Nadere informatieMijn visie; mijn manier van handelen en
Mijn visie; mijn manier van handelen en ideeën over hoe kinderen ontwikkelen, leren en zouden moeten leren op school. Mariska Gerritsen, Docent beeldende vorming Fontys Tilburg Onderwijs Mijn visie op
Nadere informatieUniversiteit Leiden. Universiteit om te ontdekken.
Specialisatie Onderwijskunde MSc Education and Child Studies Faculteit der Sociale Wetenschappen Universiteit Leiden. Universiteit om te ontdekken. Onderwijskunde MSc Education and Child Studies Graad
Nadere informatieOntwikkelingsgericht onderwijs (OGO)
Ontwikkelingsgericht onderwijs (OGO) Deze visie is gebaseerd op de sociaal- constructivistische leertheorie van Vygotski. Een eerste kenmerk daarvan is dat het leren van kinderen plaatsvindt in een realistische
Nadere informatieEvalueren en Beoordelen in het Leerproces Ellen Klatter - Cees Appel
Evalueren en Beoordelen in het Leerproces Ellen Klatter - Cees Appel Scholingsdag woensdag 14 juni 2006 Stichting Consortium PGO Evalueren/beoordelen Leerproces Competentiegericht onderwijs moet zijn ingevoerd
Nadere informatieDe consumerende leerling veroorzaken we zelf
De consumerende leerling veroorzaken we zelf Op naar meer eigenaarschap op middelbare scholen Jeroen Verhaaren Wat kom je doen? Wat wil je na dit uur bereikt hebben, wat is je doel? Op welke manier zou
Nadere informatieMaster of Science in de Psychologie
Master of Science in de Psychologie Verticale coherentie De opleiding tot Master in de psychologie heeft het op een zelfstandige en wetenschappelijk verantwoorde wijze kunnen aanpakken van voor het vakgebied
Nadere informatieLeerlingen beter leren schrijven
Leerlingen beter leren schrijven en zelf minder nakijken Naam Datum Marieken Pronk, m.pronk@aps.nl 23 januari 2015 Start Wanneer heeft u voor het laatst iets geschreven? Waar liep u toen tegen aan? Hoe
Nadere informatieOntwerpgericht onderzoek MM2
Ontwerpgericht onderzoek MM2 Onderzoeksvraag - Hoe creëer ik een veilig klasklimaat tijdens mijn lessen? Methode - Door op deze onderzoeksvraag antwoord te vinden, ga ik op verschillende manieren te werk:
Nadere informatieModule Docent contact uren Zelfstudie. Psychologie en psychopathologie 11 44 uur Chakrapsychologie 11 72 uur
Deelopleiding Healing en Energiewerk Mogelijkheden Je kunt deze opleiding en de modules van de opleiding op verschillende manieren benutten. Onderstaand vind je een overzicht van de mogelijkheden. 1. Je
Nadere informatieStudierichtingen voor de derde graad
Studierichtingen voor de derde graad In de derde graad bestaan alle richtingen, behalve humane wetenschappen uit twee hoofddomeinen. Er wordt naast de algemene basis gekozen voor een pakket vakken dat
Nadere informatieSitugram: uw voorkeuren in het leren
Situgram: uw voorkeuren in het leren Language of Learning Datum Naam M/V Leeftijd Functie Organisatie Afdeling Aantal jaren werkervaring Opleiding MBO HBO WO Anders Afstudeerrichting De gegevens uit deze
Nadere informatieWIE? WAT? WAAROM? HUMANE. wetenschappen. Infodocument voor ouders en leerlingen, door het GO! Atheneum Vilvoorde.
WIE? WAT? WAAROM? HUMANE wetenschappen Infodocument voor ouders en leerlingen, door het GO! Atheneum Vilvoorde. HUM WET IS HET IETS VOOR MIJ? HUMANE WETENSCHAPPEN VISIE Van leerlingen Humane wetenschappen
Nadere informatieReflectie. Werkplekleren. EM2X0 Gonny Schellings
Reflectie Werkplekleren EM2X0 Gonny Schellings g.l.m.schellings@tue.nl 26-09-2018 Doelstellingen van deze bijeenkomst: - Wat weet je na deze bijeenkomst? - Wat kan je na deze bijeenkomst? 2 EM2X0: Reflecteren
Nadere informatieNeuropsychologisch onderzoek bij ouderen. Na verwijzing door de klinisch geriater
Neuropsychologisch onderzoek bij ouderen Na verwijzing door de klinisch geriater 2 De klinisch geriater heeft u verwezen naar de afdeling medische psychologie voor een neuropsychologisch onderzoek (NPO).
Nadere informatieUitvoeringsregeling bij de Onderwijs- en examenregeling 2014-2015 wo bacheloropleiding Psychologie
1 Faculteit Psychologie en onderwijswetenschappen Uitvoeringsregeling bij de Onderwijs- en examenregeling 2014-2015 wo bacheloropleiding Psychologie U2014/02478 De uitvoeringsregeling treedt in werking
Nadere informatieDoorgaande leerlijn taal voor alle kinderen. Els Loman
Doorgaande leerlijn taal voor alle kinderen Els Loman Doelen Verdieping in de inhouden van de domeinen van taal van de referentieniveaus www.taalenrekenen.nl 2 Waar Wil Je Heen? Alice kwam bij een tweesprong.
Nadere informatieEcologie van het leren
Ecologie van het leren Beneluxconferentie dr Manon C.P. Ruijters MLD Apeldoorn 17 oktober 2013 Ecologisch? Ecologie is verbindingen en samenhang diversiteit interacties tussen organismen en hun omgeving
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Hoofdstuk 1 vormt de algemene inleiding van het proefschrift. In dit hoofdstuk beschrijven wij de achtergronden, het doel, de relevantie en de context van het onderzoek, en de
Nadere informatieMULTIPERSPECTIVITEIT EN ERFGOEDEDUCATIE
MULTIPERSPECTIVITEIT EN ERFGOEDEDUCATIE Carla van Boxtel Meerstemmig erfgoed - 8 juni 2016 Genk MULTIPERSPECTIVITEIT Vormen van multiperspectiviteit Het belang van multiperspectiviteit Didactiek PERSPECTIEVEN
Nadere informatieVrijstelling en toelating Psychologie
6516508 Heeft u in het verleden een hbo- of wo-opleiding afgerond en wilt u de bacheloropleiding Psychologie volgen dan kunt u in aanmerking komen voor vrijstelling. Sommige opleidingsonderdelen, zoals
Nadere informatie1. Ken jezelf 2. Ken de leerling 3. Ken de context
In een veranderende tijd door technologie en digitalisering moet een school aanpassingen doen in zijn onderwijs. Kinderen in de huidige maatschappij zullen zich vaardigheden moeten eigen maken die passen
Nadere informatieOfficiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Gelet op artikel 7 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.- m.a.v.o.- v.b.o.
STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 9161 26 mei 2011 Regeling van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 27 april 2011, nr. VO/289008, houdende
Nadere informatiePassende Perspectieven. Els Loman
Passende Perspectieven Els Loman Doelen Kennismaken met Passende Perspectieven. www.passendeperspectieven.slo.nl Verkennen hoe je onderwijs op maat vorm kunt geven met Passende Perspectieven. 2 Leren en
Nadere informatie1 Aanbevolen artikel
Aanbevolen artikel: 25 november 2013 1 Aanbevolen artikel Ik kan het, ik kan het zélf, ik hoor erbij Over de basisingrediënten voor het (psychologisch) welzijn Een klassieke motivatietheorie toegelicht
Nadere informatieKeuzes in de propedeuse De propedeuse Psychologie kent geen gebonden keuzeruimte en geen vrije ruimte.
U2016/xxxxxxx De uitvoeringsregeling treedt in werking per 1 september 2016 en heeft een zelfde werkingsduur als de Onderwijs- en Examenregeling (OER) 2016-2017 voor de. A. Bijzonderheden ten aanzien van
Nadere informatieUitvoeringsregeling bij de Onderwijs- en examenregeling 2013-2014 wo-bacheloropleiding Psychologie 1 van 6
wo-bacheloropleiding Psychologie 1 van 6 U2013/01227 De uitvoeringsregeling treedt in werking per 1 september 2013 en heeft een zelfde werkingsduur als de Onderwijs- en examenregeling (OER) 2013-2014 voor
Nadere informatie