Thomas Zehetmair dirigeert en soleert

Transcriptie

1 HET RUSSISCHE RIJK GROOT OMROEPKOOR A CAPPELLA AVROTROS KLASSIEK I AVROTROS KLASSIEK II GROTE VIOLISTEN CARL NIELSEN AVROTROS VOCAAL MUZIKALE MEESTERWERKEN TWEE BIJZONDERE CONCERTEN vrijdag 5 februari 2016, uur inleiding Kees Arntzen uur Thomas Zehetmair dirigeert en soleert Radio Filharmonisch Orkest Thomas Zehetmair dirigent en vioolsolist Johann Sebastian Bach Vioolconcert in E BWV 1042 ca Allegro Adagio Allegro assai Joseph Haydn Symfonie nr. 83 in g La poule 1785 Allegro spiritoso Andante Menuet & Trio: Allegretto Finale: Vivace PAUZE Johannes Brahms Tweede symfonie in D opus Allegro non troppo Adagio non troppo Allegretto grazioso, quasi andantino Allegro con spirito Thomas Zehetmair vervangt in dit concert Leonidas Kavakos die vanwege persoonlijke omstandigheden onverwachts moest afzeggen. Om die reden is het programma aangepast en is de Kleine suite van Carl Nielsen vervangen door Haydns Symfonie nr. 83.

2 2 Live-uitzending De AVROTROS zendt dit concert vanuit TivoliVredenburg live uit op NPO Radio 4. Presentatie voor Radio 4 vanuit de zaal door Mark Brouwers. Via kunt u onder Luister Concerten kiezen uit de mooiste concertopnamen, waaronder uiteraard ook die van het AVROTROS Vrijdagconcert. De concerten zijn te sorteren op genres en tijdperken. Uit de periode vanaf 2011 zijn nog vele webcasts te zien van De Vrijdag van Vredenburg. Na het concert Na het concert is er gelegenheid om een drankje te nuttigen. Educatieproject pronkstukken Op vrijdag 12 februari om uur brengen dertig bovenbouwleerlingen van het Gerrit Rietveld College uit Utrecht hun eigen compositie ten gehore in Cloud Nine in TivoliVredenburg. Gedurende vijf projectdagen werkten zij aan het componeren en uitvoeren van hun muziek, geïnspireerd door het Allegro voor vier strijkkwartetten van Johannes van Bree uit het concertprogramma van vanavond. De presentatie is gratis toegankelijk. Ter afsluiting van hun projectweek wonen de leerlingen dit concert door het Residentie Orkest bij. Educatieproject Pronkstukken komt voort uit een samenwerking tussen TivoliVredenburg en middelbare scholen in stad en regio Utrecht. EDUCATIEPROJECT PRONKSTUKKEN MET LEERLINGEN VAN WERKPLAATS BILTHOVEN EN WORKSHOPLEIDER PETER SAMBROS 4 DECEMBER 2015

3 Symfonisch en concertant 3 Op het programma van dit concert staan Johann Sebastian Bachs Vioolconcert in E BWV 1042, Joseph Haydns Symfonie nr. 83 en Johannes Brahms Tweede symfonie. Symfonische en concertante werken. In tegenstelling tot het soloconcert gold de symfonie zeker na de reus Beethoven (zoals Brahms hem noemde) als het ambitieuzere genre. Het soloconcert daarentegen, vaak naar de handen van een virtuoos gemodelleerd, als het compositorisch gezien lichtere genre. Dit schijnt ook Bach zo gezien te hebben. Overziet men zijn oeuvre, dan heeft Bach zich relatief weinig en alleen in zijn jongere jaren met concertante werken bezig gehouden. Zijn naam staat vooral voor geestelijke werken, doorwrochte polyfone koorzettingen en een op de spits gedreven fugatechniek, culminerend in Die Kunst der Fuge. Niettemin bewijst Bachs beroemde Vioolconcert in E ook veel gevoel voor het concertante. Luchtige Bach Het is niet precies bekend waar en wanneer Johann Sebastian Bach zijn in totaal drie vioolconcerten heeft geschreven. Vermoed wordt echter in Weimar of Köthen waar hij als Hofkapellmeister en concertmeester verantwoordelijk was voor het vermaak van de musicerende vorstelijke familie en de feestelijke activiteiten aan het hof. In deze tijd ontstonden ook andere concertante werken, zoals de Brandenburgische Konzerte. Want later in zijn functie als cantor aan de Thomaskirche te Leipzig wijdt de gelovige protestant en overtuigde lutheraan zich bijna uitsluitend aan geestelijke werken, koren en aria s en aan de verfijning van de kunst van de polyfonie. Bachs vioolconcert weerspiegelt de heersende smaak van de kerkelijke en wereldlijke aristocratie in het pauselijke Italië en het absolutistische Frankrijk. Prachtvol en/of elegant: de baroktijd kent een Italiaanse en een Franse stijl, en Bach heeft beide in zich opgenomen. Zijn Vioolconcert in E getuigt daarvan.

4 4 Corresponderend met de barokke affectenleer vertegenwoordigen de hoekdelen het vurige temperament; zij omlijsten een triest middendeel in mineur. Maar ondanks zulke conventies dragen alle drie delen het individuele handschrift van Bach. Interessant in het hele concert is de structuurbepalende rol van de viool. Het eerste deel opent met een sprankelend en ritmisch markant thema in Italiaanse stijl. De melodische uitweidingen van de viool drukken een stempel op het verdere verloop, het orkest beperkt zich in wezen tot een ostinato begeleiding. Op de vioolstem berust het compositorische concept van het stuk. Ook in het tragische middendeel gaan de belangrijkste impulsen van de viool uit. Het uitbundige laatste deel bezit de vorm van een ritornel oftewel rondo en vertoont kenmerken van de effectvol-elegante Franse stijl. Bach heeft de modieuze muzikale stromingen van zijn tijd naar zijn hand gezet, zodat zijn eerste Vioolconcert in E zich door zijn ingenieuze melodische vondsten en eigenzinnig hechte compositorische strategie onderscheidt van honderden in dezelfde periode ontstane concerten. Ondanks zijn luchtige allure is dit werk onmiskenbaar een JOHANN SEBASTIAN BACH compositie van Johann Sebastian Bach. Haydn groet Parijs Omstreeks de tijd dat Bach in Leipzig zijn beroemde humoristische Koffiecantate op papier zette kwam in een boeren gehucht in Oostenrijk een jongetje ter wereld dat zou uitgroeien tot de beroemdste componist van zijn tijd: Joseph Haydn. Zijn eerste werken schreef hij in Wenen in de tijd dat Bach in Leipzig nog net niet gestorven was en Mozart in Salzburg nog niet geboren. Zijn laatste werken componeerde Haydn toen Mozart al meer dan tien jaar dood was en Beethoven zijn heldhaftige Derde symfonie Eroica neerschreef. In de tussentijd had Haydn zich ontwikkeld van een dienstbare kapelmeester in de provincie tot een vrij scheppend kunstenaar met wereldfaam. De vroegere boerenzoon schudde de handen van prinsen, koningen en keizers en ging ontspannen met hen om. Hij verloochende zijn eenvoudige afkomst niet, en verwerkte de talloze volksmelodieën van de man en vrouw in de straat in zijn muziek. Mijn taal verstaat men in de hele wereld, zei hij ooit tegen Mozart. Mijn taal verstaat men in de hele wereld, zei hij ooit tegen Mozart.

5 Zelf verklaarde Haydn het ontwikkelen van die taal, die eigen stem, die originaliteit vanuit zijn eenzame bestaan als kapelmeester. Zo n dertig jaar lang leidde hij het hoforkest van de puissant rijke adellijke familie Esterházy in het stadspaleis in Eisenstadt en het afgelegen sprookjespaleis Esterháza. Daar bouwde hij trouw aan zijn imposante oeuvre van symfonieën, opera s, soloconcerten, kamermuziek en missen. En dat alles voor plaatselijk gebruik. Gaandeweg werd het hem meer en meer toegestaan naar buiten te treden met zijn geesteskinderen en vonden zijn strijkkwartetten, klavecimbelsonates en symfonieën hun weg naar de muziekuitgevers in Wenen, Parijs, Londen en Amsterdam. Zo werd de minzame componist een beroemd man en zijn muziek steeds feller begeerd. 5 Met deze werken zette Haydn een nieuwe kroon op zijn symfonische werk, zoals hij dat later ook zou doen met zijn fameuze Londense symfonieën. Halverwege de jaren 1780 liet Haydn de harten van vele Parijzenaars sneller kloppen met een serie van zes symfonieën voor de Parijse concertorganisatie Les Concerts de la Loge Olympique. Deze organisatie beschikte over een eigen orkest dat minstens vier keer zo groot was als dat van Haydn in Esterháza. Maar liefst veertig violisten en tien contrabassisten telde dit orkest, en de musici zagen er in hun blauwe soldatenpakken, compleet met zwaarden, ook nog eens indrukwekkend uit. Haydn schreef zijn Parijse symfonieën in opdracht van een van de oprichters, graaf d Ogny. Met deze werken zette Haydn een nieuwe kroon op zijn symfonische werk, zoals hij dat later ook zou doen met zijn fameuze Londense symfonieën. Haydns werk werd in Parijs enthousiast ontvangen. Zo schreef een verslaggever van de Mercure de France in 1787: Tijdens alle concerten werden symfonieën van de heer Haydn uitgevoerd. Iedere keer begreep men zijn werk beter en ging men meer van de symfonieën van dit immense genie houden die in elk van zijn werken de meest rijke en gevarieerde ontwikkelingen wist te halen uit een enkel thema. Enkele van de Parijse symfonieën JOSEPH HAYDN

6 6 leven voort onder hun inmiddels gangbare bijnamen als La Poule (De Kip) en L Ours (De Beer). Van die bijnamen, die Haydn waarschijnlijk vreemd zouden zijn voorgekomen, stamt alleen La Reine of ook wel voluit La Reine de France (De Koningin van Frankrijk) uit Haydns tijd. De bijnaam La Poule ontstond doordat sommige luisteraars in het voorslagmotief uit het eerste deel van de Symfonie nr. 83 het gekakel van een kip meenden te herkennen, hetgeen natuurlijk nooit Haydns bedoeling is geweest. JOHANNES BRAHMS In de geest van Beethoven Je hebt geen idee hoe mensen als wij zich voelen wanneer je zo n reus [Beethoven] achter je aan hoort marcheren... Aldus Johannes Brahms in een brief aan zijn goede vriend violist Joseph Joachim. Toen hij in 1876 zijn Eerste symfonie componeerde, was de componist al vierenveertig. Mogelijk hebben de muziekstad Wenen, waar hij zich een paar jaar daarvoor had gevestigd, en de geest van Beethoven hem ertoe geïnspireerd. Enthousiast schrijft Brahms na zijn aankomst in Wenen: Ik woon maar een paar stappen van het Prater vandaan en kan mijn wijn drinken waar Beethoven hem gedronken heeft. Zijn toenemende successen als componist in de muzikale hoofdstad zullen hem aangemoedigd hebben zich aan het schrijven van een symfonie te wagen een genre waarvan hij lange tijd dacht dat Beethoven daarin niet te evenaren was. Niet toevallig staat Brahms Eerste symfonie uit 1876 in een dramatisch c-klein een toonsoort die in Beethovens oeuvre een centrale en zoals in zijn Vijfde symfonie noodlottige betekenis heeft. Brahms slechts een jaar later ontstane Tweede symfonie in D ontwikkelt zich daarentegen tot een lyrische idylle en vormt het tegendeel van zijn Eerste symfonie. Ze is de vrucht van een mooie zomer in Brahms Oostenrijkse vakantieoord Pörtschach. Omdat Brahms er plezier in had zijn vrienden met het zonnige karakter van zijn nieuwe symfonie te verrassen, gaf hij een volstrekt andere indruk in zijn brieven. In zijn gebruikelijke vrijpostig-humoristische stijl schrijft hij aan zijn Je hebt geen idee hoe mensen als wij zich voelen wanneer je zo n reus als Beethoven achter je aan hoort marcheren. Johannes Brahms

7 Holland is heerlijk en bevalt me iedere keer buitengewoon goed. Nummer twee bezorgt de musici en anderen veel plezier. Ze klinkt de vierde en achtste [februari] in Amsterdam, de zesde in Den Haag. Bovendien ook mijn Eerste symfonie op de vijfde in Amsterdam, in een soort volksconcert. Johannes Brahms, begin februari goede vriendin Elisabeth von Herzogenberg: De nieuwe is niet echt een symphonie, maar slechts een sinfonie... Ik hoef u haar daarom ook niet van te voren voor te spelen. U hoeft alleen te gaan zitten, de voetjes op de twee pedalen, en een f-mineur-akkoord aan te slaan, afwisselend beneden en boven, ff en pp; dan krijgt u geleidelijk een duidelijk beeld van de nieuwe... Reeds het eerste deel met zijn vele hoornpassages roept een pastorale sfeer op. Na een rustig koraalachtig tweede deel volgt een bekoorlijk-dansant Allegretto grazioso, waaraan een wervelende en levenslustige finale aansluit. Na de Weense première in december 1877 volgden begin februari 1878 uitvoeringen onder leiding van de componist in Nederland. Brahms: Holland is heerlijk en bevalt me iedere keer buitengewoon goed. Nummer twee bezorgt de musici en anderen veel plezier. Ze klinkt de vierde en achtste [februari] in Amsterdam, de zesde in Den Haag. Bovendien ook mijn Eerste symfonie op de vijfde in Amsterdam, in een soort volksconcert. Christiane Schima

8 8 Thomas Zehetmair De carrière van Thomas Zehetmair bestaat uit dirigeren en optredens als vioolsolist en kamermuziekspeler. Momenteel is hij chef-dirigent van Northern Sinfonia (Engeland), gastdirigent van het St. Paul Chamber Orchestra (VS) en chef-dirigent van het Orchestre de chambre de Paris. Met Northern Sinfonia maakte hij tournees uitvoerenden naar Hong Kong, Nederland, Scandinavië en Duitsland. Thomas Zehetmair heeft een groot deel van het vioolrepertoire uitgevoerd en opgenomen, waaronder het Vioolconcert van Bernd Aloïs Zimmermann. Als gastdirigent stond hij onder meer voor het Nationaal Orkest van Hongarije, het Nationaal Filharmonisch Orkest van Warschau, het Hallé Orchestra in Manchester, Camerata Salzburg en het Rotterdams Philharmonisch Orkest. Na zijn debuut als dirigent bij de Salzburger Festspiele in 2011 keerde Zehetmair er in 2012 terug. Afgelopen seizoenen had hij optredens met het Münchner Kammerorchester, onder meer in Moskou, met het Orchestre de chambre de Lausanne, het Tonkünstler- Orchester en het Orchestre Philharmonique de Nice. Als violist treedt hij op met de Bamberger Symphoniker, het Orchester der Oper Zürich, het Orchestre de chambre de Paris, het HR-Sinfonieorchester en het Konzerthausorchester Berlin. Thomas Zehetmair ontving onder meer de Ehrenurkunde des Preises der Deutschen Schallplattenkritik en de Karl-Böhm-Interpretationspreis des Landes Steiermark. Thomas Zehetmair is eredoctor van de Hochschule für Musik Franz Liszt in Weimar en ontving in 2012 een eredoctoraat van de universiteit van Newcastle. In april 2013 dirigeerde Thomas Zehetmair in De Vrijdag van Vredenburg het Radio Filharmonisch Orkest en het Groot Omroepkoor in een concert rond De Vrede van Utrecht, met Peter van Onna s The Ceremonial (uit The Treaty of Utrecht) en Beethovens Negende symfonie. En in september 2011 soleerde hij bij de ZaterdagMatinee en verving hij tevens Frans Brüggen als dirigent. THOMAS ZEHETMAIR MARK SAVAGE, COURTESY OF NORTHERN SINFONIA Radio Filharmonisch Orkest Het Radio Filharmonisch Orkest, opgericht in 1945, is een onmisbare schakel in het Nederlandse muziekleven. Het orkest speelt bijzonder geprogrammeerde symfonische concerten en concertante operauitvoeringen. Nederlandse en wereldpremières vormen een belangrijk onder - deel van het repertoire. De meeste concerten vinden plaats in het kader van concertseries NTR ZaterdagMatinee (Het

9 Koninklijk Concertgebouw in Amsterdam), AVROTROS Vrijdagconcert (Tivoli- Vredenburg in Utrecht) en Het Zondagochtend Concert (Amsterdam) en worden live worden uitgezonden op NPO Radio 4. Een deel ervan wordt bovendien op de Nederlandse televisie uitgezonden. Daarbuiten trad het orkest onder meer op tijdens de BBC Proms 2011 in de Royal Albert Hall. Markus Stenz is sinds 2012 chef-dirigent. Onder zijn voorgangers zijn Albert van Raalte, Paul van Kempen, Bernard Haitink, Jean Fournet, Willem van Otterloo, Hans Vonk, Edo de Waart en Jaap van Zweden. Het orkest werkte bovendien samen met gastdirigenten als Leopold Stokowski, Kirill Kondrashin, Antal Doráti, Charles Dutoit, Mariss Jansons, Michael Tilson Thomas, Gennady Rozhdestvensky, Peter Eötvös, Vladimir Jurowski en Valery Gergiev. De Amerikaanse dirigent James Gaffigan is vaste gastdirigent sinds het seizoen ; Bernard Haitink heeft als beschermheer zijn naam aan het orkest verbonden. Sinds augustus 2013 maakt het Radio Filharmonisch Orkest deel uit van de Stichting Omroep Muziek, samen met het Groot Omroepkoor en de productie-afdeling van de concertseries van Radio 4 (NTR enavrotros). Cd s met werken van hedendaagse componisten als Jonathan Harvey, Klas Torstensson, James MacMillan en Jan van Vlijmen, of de registratie van Wagners Parsifal live in de NTR ZaterdagMatinee onder leiding van Jaap van Zweden werden met prijzen als de Edison Klassiek onderscheiden. Onlangs verschenen bovendien Bruckners symfonieën onder leiding van Jaap van Zweden op cd, de acht symfonieën van Karl Amadeus Hartmann (verschillende dirigenten) en diens opera Simplicius Simplicissimus (gedirigeerd door Markus Stenz). In 2014 kreeg het Radio Filharmonisch Orkest een Edison Klassiek Oeuvreprijs toegekend voor zijn verdiensten voor de Nederlandse muziek. volg het orkest via twitter (@radiofilhorkest) en facebook 9 RADIO FILHARMONISCH ORKEST IVAR PEL

10 10 Radio Filharmonisch Orkest DIRIGENT Markus Stenz HONORARY CHIEF CONDUCTOR Jaap van Zweden ERE-DIRIGENT Edo de Waart VASTE GASTDIRIGENT James Gaffigan EERSTE VIOOL Elisabeth Perry Semjon Meerson Alexander Baev Fred Gaasterland Alberto Facanha Johnson Mariska Godwaldt Julija Hartig Masha Iakovleva Kerstin Kendler Pamela Kubik Leonie Mensink Pedja Milosavljevic Gerrie Rodenhuis Pieter Vel Ruud Wagemakers TWEEDE VIOOL Casper Bleumers Andrea van Harmelen Eveline Trap Zofia Balcar Michiel Eekhof Yvonne Hamelink Annemarie van Helderen Dana Mihailescu Renate van Riel Alexander van den Tol Robert Honorits Laura Frenkel ALTVIOOL Frank Brakkee Arjan Wildschut Igor Bobylev Sabine Duch Erik Krosenbrink Annemijn den Herder Robert Meulendijk Ewa Wagner Judith Wijzenbeek Celia Hernandez Doval CELLO Michael Müller Anton Istomin Eveline Kraayenhof Mirjam Bosma Crit Coenegracht Anneke Janssen Ansfried Plat Arjen Uittenbogaard CONTRABAS Rien Wisse Edward Mebius Jim Schultz Stephan Wienjus Eduard Zlatkin Boris Oostendorp FLUIT Barbara Deleu Carla Meijers FAGOT Hajime Konoe Suzanne van Berkum HOORN Annelies van Nuffelen Fréderick Franssen Laurens Otto Rebecca Grannetia TROMPET Hessel Buma Hans Verheij TROMBONE Victor Belmonte Albert Andre Pinho de Melo Brandt Attema TUBA Bernard Beniers PAUKEN Paul Jussen CLAVECIMBEL Stephan Kiefer HOBO Hans Wolters Yvonne Wolters KLARINET Frank van den Brink Diede Brantjes

11 11 vrijdag 12 februari 2016, uur TivoliVredenburg, Utrecht inleiding Kees Wisse uur SERIE AVROTROS KLASSIEK I Schuberts Grote Residentie Orkest Richard Egarr dirigent Tine Thing Helseth trompet Van Bree Allegro voor vier strijkkwartetten Haydn Trompetconcert Schubert Negende symfonie Grote vrijdag 19 februari 2016, uur TivoliVredenburg, Utrecht inleiding Jan-Willem van Ree uur SERIES HET RUSSISCHE RIJK, AVROTROS KLASSIEK II Russische meesters Radio Filharmonisch Orkest Alexander Vedernikov dirigent Denis Matsuev piano Mjaskovski Symfonie nr. 21 Sjostakovitsj Tweede pianoconcert Rachmaninov Eerste symfonie volgende concerten RICHARD EGARR MARCO BORGGREVE DENIS MATSUEV

12 12 zaterdag 6 februari 2016, uur Concertgebouw, Amsterdam Macht en verleiding La Cetra, Barockorchester Basel Andrea Marcon dirigent Cesare: Anett Frisch sopraan Catone: Emiliano Gonzalez Toro tenor Emilia: Ann Hallenberg mezzosopraan Arbace: Roberta Invernizzi sopraan Fulvio: Carlos Mena countertenor Marzia: Francesca Ascioti mezzosopraan Vivaldi Catone in Utica zaterdag 13 februari 2016, uur Concertgebouw, Amsterdam Eeuwige vreugde: Alison Balsom speelt nieuw trompetconcert Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor Hans Graf dirigent Alison Balsom trompet Leo van Doeselaar orgel Cécile van de Sant mezzosopraan Matthias Winckhler bariton Messiaen Prière après la Communion uit Livre du Saint Sacrement Qigang Chen Joie éternelle (opdrachtwerk KT Wong Foundation, China Philharmonic, NTR ZaterdagMatinee en Mitteldeutscher Rundfunk Radio Sinfonie - orchester, Nederlandse première) Hindemith When Lilacs Last in the Dooryard Bloom d colofon PROGRAMMERING Astrid in t Veld PRODUCTIE Anneke Peerik, Manon Tuynman PUBLICITEIT Sabien Stols ADMINISTRATIE & FINANCIËN Anneke de Vries PRESENTATIE AVROTROS NPO RADIO 4 Mark Brouwers AVROTROS NPO RADIO 4 Tim Moen CASTING DIRECTOR Mauricio Fernández ARTISTIEK LEIDER Kees Vlaardingerbroek DIRECTEUR STICHTING OMROEP MUZIEK Maurits Haenen, a.i. PROGRAMMATOELICHTING Christiane Schima, Clemens Romijn (Haydn) REDACTIE PROGRAMMABOEK Clemens Romijn VORMGEVING Dorine Verharen EINDREDACTIE Onno Schoonderwoerd