Radio Filharmonisch Orkest

Transcriptie

1 serie: richard strauss tros klassiek avro klassiek vier jubilarissen muzikale meesterwerken ton koopman & peter eötvös tros vocaal groot omroepkoor a cappella 1 november 2013, uur inleiding Emanuel Overbeeke uur Radio Filharmonisch Orkest Markus Stenz dirigent Hans Henkemans Partita (1960) Alla marcia Movimento brioso Fantasia Tarantella PAUZE Gustav Mahler Symfonie nr. 1 Titan ( ) Langsam, schleppend Kräftig bewegt, doch nicht zu schnell Feierlich und gemessen, ohne zu schleppen Stürmisch bewegt de concertseries van

2 2 Word vrienden met De Vrijdag van Vredenburg op Facebook! Op deze pagina houden we u graag op de hoogte over de concerten, achtergronden van musici en ook zijn er regelmatig kaarten te winnen! Ga nu naar /facebook.com/vrijdagvanvredenburg/ en laat ons meteen weten wat u vond van het concert van vanavond! Radio 4 Concerthuis 125 jaar Koninklijk Concertgebouworkest Op zondag 3 november bestaat het Koninklijk Concertgebouworkest op de kop af 125 jaar. En wie jarig is trakteert! Radio 4 en het KCO doen dat samen deze hele week al met prachtige cadeaus, en natuurlijk met heel veel muziek. Ook in het Radio 4 Concerthuis vindt u opnamen uit de rijke geschiedenis. Doe mee met de KCO downloadactie en luister naar persoonlijke hoogtepunten uit het omroeparchief KCO-ers én Radio 4 presentatoren. Zie radio4.nl/kco voor een overzicht van alle activiteiten. RADIO4.NL/CONCERTHUIS Na afl oop van het concert: The Triolettes Na afl oop van het concert kunt u onder het genot van een drankje nog even nagenieten van de vintage swing van de Triolettes. Het programma van deze drie zangeressen bestaat uit oldies als Mr. Sandman en Tico Tico, een ook hedendaagse songs van onder andere Amy Wine - house en Jason Mraz - in een heerlijke 50 s sound! Cultura24 TV Morgenavond om uur op Cultura24: een special rondom Louis Andriessen, met o.a. een prachtige Vrij - dag van Vredenburg uit Daarnaast zendt Cultura24 élke zaterdagochtend om uur de mooiste klassieke concerten uit. Kijk elke zaterdag om uur naar Cultura24, het digitale themakanaal over kunst en cultuur. Live-uitzending AVRO en TROS zenden dit concert vanuit Vredenburg Leidsche Rijn live uit op Radio 4. Denkt u eraan dat uw mobiele telefoon uitstaat en uw horloge geen geluid kan maken? Dan kan iedereen in de zaal en bij de radio volop genieten van het concert. Presentatie voor Radio 4 vanuit de zaal door Ab Nieuwdorp.

3 vrijdag 1 november 2013, uur 3 Mahlers Titan en een Nederlandse jubilaris Hans Henkemans was een man met vele gezichten. Componist was niet zijn eerste beroep. Hij studeerde in de jaren 30 voor arts, al deed hij de muziek er graag bij: hij kreeg pianolessen en volgde compositieonderricht bij Bernard van den Sigtenhorst Meyer en Willem Pijper. Na hiertoe in een wedden schap te zijn uitgedaagd door een aantal vrienden, studeerde hij in een half jaar het gehele piano-oeuvre van Claude Debussy in. Het leverde hem een fles drank op. Tijdens de oorlog weigerde hij lid te worden van de Cultuurkamer en kwam aan de kost door onder meer huisconcerten te geven. Eind 1945 toonde hij zijn pas gecomponeerde Passacaglia en gigue voor piano en orkest aan Eduard van Beinum, de toenmalige chef-dirigent van het Concertgebouworkest. Van Beinum was enthousiast en vroeg of Henkemans de solopartij wilde spelen. De première van het werk, in december dat jaar, werd de grote doorbraak van Henkemans: als pianist én als componist. Zijn specialiteiten als pianist waren de pianoconcerten van Mozart en de solowerken van Debussy. Nadat hij om gezondheidsredenen zijn piano carrière had beëindigd, stopte hij meer tijd in zijn beroep als arts. Componeren bleef hij tot zijn dood. Als componist had Henkemans tussen 1945 en 1970 een grote naam. Zijn orkestmuziek werd veelvuldig uitgevoerd, en door de beste orkesten. Zo gaf het Concertgebouworkest in 1960, onder leiding van Bernard Haitink, de première van zijn Partita, en zou de compositie daarna nog vele malen spelen. Henkemans muziek is representatief voor de stijl waarin veel Nederlandse componisten destijds schreven. Net als het werk van menige generatiegenoot doet Henkemans muziek in de details modern aan, maar is zij in veel opzichten klassiekromantisch geworteld. Dat verbaast niet, als je weet dat de man, honderd jaar geleden geboren, vaak en graag Mozart en Debussy speelde. Als de luisteraar in een compositie eenmaal de klassieke cadans heeft opgepikt, wint het klassieke gevoel voor drama en retoriek het vaak van de verrassende wendingen in ritme en kleur. Van componisten die, vond hij, in zijn tijd zaagden aan de fundamenten van de klassiek-romantische stijl, moest

4 4 Henkemans niets hebben. Rond 1960 omschreef hij hun werk niet als muziek, maar als soniek. In avant-gardistische kringen bezorgde hem dat uiteraard een slechte naam. Henkemans liet zich door deze kritiek echter niet uit het veld slaan. Hij volhardde in zijn eigen stijl. Na 1980 kreeg hij medestanders onder jonge componisten die, net als hij, demonstratief gebruik maakten van de expressieve gebaren en het gevoel voor vorm van veel tonale muziek. Zijn stijl, ooit uitgekreten voor ouderwets, begon aan een revival. Hans Henkemans Henkemans Partita Henkemans Partita is een prachtig voorbeeld van zijn stijl. Het werk telt vier delen, waardoor het vagelijk herinnert aan een klassieke symfonie. Volgens de componist kunnen die vier delen goed op zichzelf staan, maar tegelijkertijd vormen ze een geheel. De titel Partita doet denken aan oude vormen uit de barok, waarin allerlei verschillende dansen bij elkaar zijn gebracht. Het ritmische element is in deze muziek zeer belangrijk. De thema s zijn ritmisch zeer pregnant, wat alle delen een zeer energiek karakter geeft, ook het meer langzame tweede en derde. De delen zijn niet symfonisch in de zin dat thema s uitvoerig worden uitgewerkt. Eerder hebben ze een episodisch karakter: korte onderdelen, ieder gebaseerd op hun eigen materiaal. Een duidelijk voelbare puls was voor Henkemans altijd zeer belangrijk. Zijn liefde voor de klankwereld van Debussy herkent men aan het raffinement waarmee hij instrumenteert, maar anders dan Debussy streeft hij niet altijd naar schoonheid en transparantie, maar soms juist naar een lugubere toon. De doorzichtigheid van Mozart is hem in deze Partita even vertrouwd als de donkere, volle toon van een expressionist. Mahlers Titan De jaren waarin Gustav Mahler een populair componist werd, rond 1970, zijn ook de jaren waarin Henkemans uit de aandacht begon te raken. Die samenloop is geen toeval. Henkemans zag creativiteit als verwerking en rij-

5 ping van primaire niet persoonlijke emoties. Mahler daarentegen, vond hijzelf, en vinden ook veel van zijn bewonderaars, had het hart op de tong. Toch zijn er belangrijke overeenkomsten. Beiden gingen op zeer eigenzinnige en kleurrijke wijze met het orkest om en hielden absoluut niet van welluidende niets-aan-de-hand-muziek. Ook al schreven ze geen van beiden een opera, hun gevoel voor drama zat diep, al gingen ze daar zeer verschillend mee om. Mijn tijd moet nog komen. Mahlers late populariteit wordt vaak verbonden met deze beroemde uitspraak van hem. Zo n opmerking suggereert dat hij tijdens zijn leven zou zijn miskend. Die suggestie is maar ten dele juist. Mahler werd gevierd als een van de grootste dirigenten van zijn tijd die, via het directeurschap van kleine en middelgrote operagezelschappen, uiteindelijk de meest prestigieuze functie in de Oostenrijks-Hongaarse Dubbelmonarchie kreeg toegewezen: directeur van de Weense hofopera, en dat al op zijn zevenendertigste. Zijn muziek werd sporadisch wel uitgevoerd, maar positieve reacties kwamen grotendeels van een handvol bevriende componisten en dirigenten, onder wie Willem Mengelberg, de dirigent van het Concert gebouworkest, en de jonge Otto Klemperer en Bruno Walter. Vóór 1970 gold Mahler als een moeilijke en omstreden componist, maar na die tijd werd wat men voorheen moeilijk vond veel positiever beoordeeld. Daarmee verdween de complexiteit uit het oog, maar natuurlijk niet uit de partituur. Vogelgeluiden en volksliedjes Een symfonie was voor Mahlers tijdgenoten een verheven genre. Zo n stuk larderen met vogelgeluiden, zoals Mahler doet in het eerste deel van zijn Eerste symfonie, of met volksliedjes, zoals in de eerste drie delen, wekte ergernis op, omdat zulke citaten afbreuk zouden doen aan de status van het genre. In een klassieke symfonie werd een aantal ideeën keurig werden ontwikkeld, en werd gerefeerd aan vormen die de luisteraar vertrouwd waren uit eerdere symfonieën. Aan die overgeleverde vormen had Mahler geen boodschap. Hij hield ervan allerlei materiaal onverwachts te laten volgen door iets totaal anders. Luisteraars anno 1890 Gustav Mahler 5

6 6 Later schrapte Mahler alle uitleg, omdat hij vond dat hij daarmee de luisteraar teveel in een bepaalde richting duwde en te weinig prikkelde zelf ideeën te vormen. vonden de nieuwe vormen van Mahler dan ook maar incoherent, want onklassiek, en verweten Mahlers symfonieën een gebrek aan proporties. Voor al die afwijkingen van de norm had Mahler een reden. Een symfonie, vond hij, moest de hele wereld omspannen, dus ook volksliedjes, marsen, religieuze stukken, natuurgeluiden, wat al niet, konden er hun plaats vinden. Mahler besefte evenwel goed dat, vanwege al die nieuwigheden, veel van zijn toehoorders moeite zouden hebben met zijn muziek. Om hen te helpen, gaf hij bij de première, in 1889 in Boedapest, een toelichting, waarin hij aangaf hoe we het stuk moeten duiden. Mahler had zich laten inspireren door de roman Der Titan van de negentiendeeeuwse Duitse schrijver Jean Paul (een pseudoniem van Johann Paul Friedrich Richter). In die roman gedraagt de hoofdpersoon zich als een soort Prometheus, die het heft in eigen handen neemt en de wereld flink op zijn kop wil zetten. De gedragen en pathetische stijl van Jean Paul past volledig bij de grootse ambities en de volstrekt on-ironische wijze waarop de hoofdpersoon de wereld tegemoet treedt. De stijl van het boek kreeg duidelijk weerklank in de symfonie. Mahler houdt van het grote gebaar en schuwt de tragiek en de pathetiek bepaald niet. Later schrapte Mahler alle uitleg, omdat hij vond dat hij daarmee de luisteraar teveel in een bepaalde richting duwde en te weinig prikkelde zelf ideeën te vormen. In het eerste deel van de Eerste symfonie klinken citaten uit liederen die Mahler in dezelfde tijd componeerde. Hij was een groot liefhebber van de verzameling Des Knaben Wunderhorn, die kort na 1800 in Duitsland was verschenen, en waarin allerlei teksten van gewone mensen over gewone dingen zijn bijeengebracht. Bij die teksten schreef Mahler melodieën, die hij later verwerkte in zijn symfonieën. Het derde deel drijft op twee citaten: Vader Jacob, maar dan in een mineurtoonsoort, plus een joodse melodie: twee elementen die ook in zijn latere werk veelvuldig opduiken. Het laatste deel maakt korte metten met de toenmalige gewoonte de symfonie te laten eindigen met een opgeruimd deel. De symfonie eindigt weliswaar in majeur, maar de weg erheen is bezaaid met hindernissen. De catharsis lijkt eerder een onverwacht einde, dan een voorbereide jubelzang. Mahlers Eerste symfonie heeft de energie en de zekerheid van iemand die met alle middelen de wereld wil veroveren. Emanuel Overbeeke

7 uitvoerenden 7 Markus Stenz, dirigent Markus Stenz is tot 2014 Generalmusikdirektor van de stad Keulen en Gürzenich-Kapellmeister (chef-dirigent van het Gürzenich-Orchester en de Opera van Keulen). Sinds september 2012 is hij chef-dirigent van het Radio Filharmonisch Orkest. Hij is bovendien eerste gastdirigent van het Hallé Orchestra. Eerder was Markus Stenz artistiek leider van het Montepulciano Festival ( ) en chef-dirigent van London Sinfonietta ( ). Beide functies vervulde hij bij het Melbourne Symphony Orchestra ( ), dat hij in 2000 leidde tijdens de eerste tournee door Europa. Stenz bracht het Gürzenich-Orchester in 2008 naar China, en dirigeerde in datzelfde jaar het eerste optreden dat het orkest maakte tijdens de BBC-Proms in de Londense Royal Albert Hall. In 2010 leidde hij in China de Keulse Opera in de complete Ring des Nibelungen in Sjanghai en Don Giovanni in Peking, plus nog concerten in beide steden. Om het 25-jarige bestaan van het gebouw van de Kölner Philharmonie luister bij te zetten, dirigeerde hij tweemaal Mahlers Achtste symfonie met het Gürzenich-Orchester en 400 zangers Joris van Rijn uit de regio Keulen/Bonn. Markus Stenz Stenz trad op in de Scala in Milaan, in de Munt in Brussel, bij English National Opera, de Lyric Opera of Chicago, San Francisco Opera, de opera s van Stuttgart en Frankfurt, bij de Glyndebourne Festival Opera en tijdens de festivals van Edinburgh en Salzburg. Sinds zijn debuut als operadirigent in La Fenice in Venetië met Elegy for Young Lovers van Hans Werner Henze leidde hij vele (wereld-)premières, waaronder Henze s Das verratene Meer in Berlijn, Venus und Adonis bij de Bayerische Staatsoper in München en L Upupa und der Triumph der Sohnesliebe tijdens de Salzburger Festspiele van In Keulen bracht Stenz onder andere de Ring des Nibelungen, Lohengrin, Tannhäuser en Die Meistersinger von Nürnberg, Jenu fa en MOLINA VISUALS

8 8 Kát a Kabanová, Don Giovanni, en Love and other Demons van Peter Eötvös. Ook bij de Lyric Opera of Chicago leidde hij Kát a Kabanová, en in december 2009 bracht hij Mahlers Vierde symfonie met het Chicago Symphony Orchestra. Markus Stenz dirigeerde orkesten als het Koninklijk Concertgebouworkest, de Münchner Philharmoniker, het Gewandhausorchester Leipzig, de Berliner Philharmoniker, het Tonhalle- Orchester Zürich, Los Angeles Philharmonic, Boston Symphony, Minnesota Orchestra en de symfonieorkesten van Dallas, Houston en Seattle. Markus Stenz studeerde aan de Hochschule für Musik in Keulen bij Volker Wangenheim, en in Tanglewood bij Leonard Bernstein en Seiji Ozawa. Hij is drager van het Honorary Fellowship van het Royal Northern College of Music. Radio Filharmonisch Orkest Het Radio Filharmonisch Orkest (RFO) bezet een prominente plaats in het Nederlandse muziekleven. Door een onuitputtelijk streven naar de hoogste artistieke kwaliteit en een uitgebalanceerde programmering groeide het momenteel honderd musici sterke orkest uit tot een van de beste orkesten van Nederland. Het orkest werd in 1945 opgericht door Albert van Raalte en werd nadien geleid door achtereenvolgens Paul van Kempen, Bernard Haitink, Jean Fournet, Willem van Otter loo, Hans Vonk, Sergiu Comissiona, Edo de Waart en Jaap van Zweden. Joris van Rijn In 2012 werd Markus Stenz aangesteld als chef-dirigent. De Amerikaanse dirigent James Gaffigan is vaste gastdirigent sinds het seizoen Met ingang van augustus 2013 maakt het RFO deel uit van de Stichting Omroep Muziek, samen met het Groot Omroepkoor en de productie-afdeling van de concertseries van Radio 4 (NTR, AVRO en TROS). Het RFO werkte samen met befaamde gastdirigenten als Leopold Stokowski, Kirill Kondrashin, Antal Doráti, Riccardo Muti, Kurt Masur, Charles Dutoit, Mariss Jansons, Michael Tilson Thomas, Gennady Rozhdestvensky, Peter Eötvös, Vladimir Jurowsky en Valery Gergiev. Het RFO levert belangrijke bijdragen aan de NTR Zaterdag- Matinee en Het Zondagochtend Concert in het Amsterdamse Concert gebouw, en aan De Vrijdag van Vredenburg te Utrecht. Het RFO excelleert in bijzonder geprogrammeerde symfonische concerten en concertante opera-uitvoeringen, waarbij het regelmatig eerste uitvoeringen in Nederland en wereldpremières betreft. Naast de concerten in de omroepseries was het RFO onder andere te horen op het Festival Musica 2008 en tijdens de BBC Proms 2011 in de Royal Albert Hall. Het Radio Filharmonisch Orkest heeft een indrukwekkende plaat- en cdcatalogus opgebouwd. Op verschillende labels verschenen vanaf de jaren 70 legendarische grammofoonplaten met dirigenten als Leopold Stokowski en Antal Doráti. Onder leiding van Jean Fournet werd een serie cd s gerealiseerd met Frans repertoire. Opnamen van de

9 complete symfonieën van Mahler onder leiding van Edo de Waart verschenen op cd, alsook een unieke Wagner-box en de complete orkestwerken van Rachmaninov. Cd s met werken van hedendaagse componisten als Jonathan Harvey, Klas Torstensson en Jan van Vlijmen werden onderscheiden met prijzen en eervolle vermeldingen. Met dirigent Mark Wigglesworth werden de symfonieën van Sjostakovitsj op cd vastgelegd, en onder leiding van Jaap van Zweden verscheen een Bruckner-cyclus. De live-registratie van Wagners Parsifal, in de NTR Zaterdag- Matinee onder leiding van Van Zweden, werd onderscheiden met de Edison Klassiek 2012 in de categorie Opera. Volg het Radio Filharmonisch Orkest op twitter (@radiofilhorkest) en facebook. 9 MARCO BORGGREVE Radio Filharmonisch Orkest SIMOBN VAN BOXTEL

10 10 Radio Filharmonisch Orkest BESCHERMHEER Bernard Haitink CHEF-DIRIGENT Markus Stenz HONORARY CHIEF CONDUCTOR Jaap van Zweden ERE-DIRIGENT Edo de Waart VASTE GASTDIRIGENT James Gaffigan ASSISTENT-DIRIGENT Karel Deseure EERSTE VIOOL Joris van Rijn Alexander Baev Fred Gaasterland Roswitha Devrient Maria Escarabajal Alberto Facanha Johnson Mariska Godwaldt Josje ter Haar Julija Hartig Kerstin Kendler Pamela Kubik Leonie Mensink Pedja Milosavljevic Gerrie Rodenhuis Pieter Vel Ruud Wagemakers Theo Ploeger TWEEDE VIOOL Casper Bleumers Andrea van Harmelen Eveline Trap Zofia Balcar Ian van den Berk Esther de Bruijn Michiel Eekhof Wouter Groesz Yvonne Hamelink Annemarie van Helderen Esther Kövy Dana Mihailescu Renate van Riel Alexander van den Tol Frits Wagenvoorde Robbert Honorits ALTVIOOL Francien Schatborn Huub Beckers Arjan Wildschut Sabine Duch Marije Helder Annemijn den Herder Annemarie Konijnenburg Erik Krosenbrink Robert Meulendijk Igor Bobylev Lotte de Vries Ewa Wagner CELLO Michael Stirling Anton Istomin Eveline Kraayenhof Mirjam Bosma Crit Coenegracht Sebastiaan van Eck Anneke Janssen Ansfried Plat Arjen Uittenbogaard Anjali Tanna CONTRABAS Rien Wisse Wilmar de Visser Walter van Egeraat Annika Hope Edward Mebius Jim Schultz Stephan Wienjus Marijn van Prooijen FLUIT Barbara Deleu Ellen Alberts Carla Meijers Maike Grobbenhaar HOBO Hans Wolters Marjolein Koning Yvonne Wolters Gerard van Andel KLARINET Frank van den Brink Esther Misbeek Diede Brantjes Sergio Hamerslag FAGOT Hajime Konoe Birgit Strahl Desirée van Vliet HOORN Petra Botma-Zijlstra Annelies van Nuffelen Toine Martens Fréderick Franssen Laurens Otto Rebecca Grannetia Pierre Buizer TROMPET Hans van Loenen Raymond Rook Hans Verheij Hessel Buma TROMBONE Herman Nass Victor Belmonte Albert Brandt Attema TUBA Bernard Beniers PAUKEN Paul Jussen Bas Voorter SLAGWERK Hans Zonderop Mark Haeldermans Vincent Cox Esther Doornink René Oussoren HARP Ellen Versney Veronique Serpenti CELESTA/PIANO Stephan Kiefer

11 Meneer Gijs 11 wil een prijs! Meneer Gijs heeft maar één grote droom. Hij wil dolgraag de Grote Wereld Cup voor Koren winnen. Zijn koortje telt echter maar vier zangers en hij zal dus een list moeten verzinnen om kans te kunnen maken op de grote prijs. Familieconcert zondagochtend 17 november 2013, uur Vredenburg Leidsche Rijn J.C. Verthorenpad 100 Utrecht fabriek vocaal groot omroepkoor kinderkoor van de kathedrale koorschool gijs leenaars, dirigent willem de vries, verteller met muziek van o.m. mozart, rossini, strauss, queen, kartner, numan opa s, oma s, ouders, verzorgers, tantes, ooms, neem mee wie je wilt! e13,50 (kinderen) e16,50 (volwassenen) kassa:

12 KOMENDE CONCERTEN IN 12 SERIE VIER JUBILARISSEN 8 november 2013, uur inleiding Michel Khalifa uur Duistere tinten van Poulenc en Prokofjev Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor James Gaffigan dirigent Aga Mikolaj sopraan Prokofjev Symfonie nr. 3 Vuurengel Poulenc Litanies à la vierge noire Poulenc Stabat Mater, voor sopraan, James Gaffi gan koor en orkest * MAT HENNEK * 10 nov uur ook in Het Zondagochtend Concert in Het Concertgebouw SERIE AVRO KLASSIEK 15 november 2013, uur inleiding Philip Ruitenberg uur Italiaanse Barok Harmonie Universelle Florian Deuter dirigent Mónica Waisman viool Vivaldi Concert voor twee violen, strijkers Florian Deuter en continuo in F Locatelli Concerto grosso op. 1/4 Geminiani Concerto grosso La Follia Mossi Concerto grosso op. 3/3 Corelli Concerti grossi op. 6/1, op. 6/7, op. 6/4 colofon PROGRAMMERING Astrid in t Veld PRODUCTIE Anne Marie van Doorn PUBLICITEIT EN PRODUCTIE JONG TALENT Anne Marie van Doorn ADMINISTRATIE EN FINANCIËN Anneke de Vries PRESENTATIE RADIO 4 Mark Brouwers, Ab Nieuwdorp en Maartje Stokkers RANDPROGRAMMERING TROS EN AVRO RADIO4 Thea Derks en Victor Striker EINDREDACTIE RADIO Hans van den Boom en Petra Koks CASTING DIRECTOR Mauricio Fernández ARTISTIEK LEIDER Kees Vlaardingerbroek PROGRAMMATOELICHTING Emanuel Overbeeke REDACTIE PROGRAMMABOEK Clemens Romijn EINDREDACTIE Onno Schoonderwoerd VORMGEVING Dorine Verharen DRUK Van der Weij BV Hilversum OMSLAGILLUSTRATIE Gustav Klimt, schets voor een fries in Palais Stoclet, Brussel,