Schuberts Grote. Residentie Orkest. Richard Egarr dirigent. vrijdag 12 februari 2016, uur inleiding Kees Wisse uur

Transcriptie

1 HET RUSSISCHE RIJK GROOT OMROEPKOOR A CAPPELLA AVROTROS KLASSIEK I AVROTROS KLASSIEK II GROTE VIOLISTEN CARL NIELSEN AVROTROS VOCAAL MUZIKALE MEESTERWERKEN TWEE BIJZONDERE CONCERTEN vrijdag 12 februari 2016, uur inleiding Kees Wisse uur Schuberts Grote Residentie Orkest Richard Egarr dirigent Tine Thing Helseth trompet Johannes van Bree Allegro voor vier strijkkwartetten 1845 Joseph Haydn Trompetconcert in Es, Hob.VIIe: Allegro Andante Finale: Allegro PAUZE Franz Schubert Negende symfonie in C Grote, D Andante-Allegro ma non troppo Andante con moto Scherzo: Allegro vivace Finale: Allegro vivace

2 2 Nieuw seizoen AVROTROS Vrijdagconcert Goed nieuws voor de liefhebbers van klassieke muziek in Utrecht en omgeving: de nieuwe seizoensbrochure van AVROTROS Vrijdagconcert komt binnenkort uit. U kunt die vanaf 18 februari aanvragen via INFO@AVROTROSVRIJDAGCONCERT.NL De negenentwintig concerten zijn vanuit TivoliVredenburg rechtstreeks te beluisteren op NPO Radio 4. Hart van de programmering vormen het Radio Filharmonisch Orkest met chefdirigent Markus Stenz, en het Groot Omroepkoor. Na het concert Na het concert is er gelegenheid om een drankje te nuttigen. Live-uitzending De AVROTROS zendt dit concert vanuit TivoliVredenburg live uit op NPO Radio 4. Presentatie voor Radio 4 vanuit de zaal door Mark Brouwers. Via kunt u onder Luister Concerten kiezen uit de mooiste concertopnamen, waaronder uiteraard ook die van het AVROTROS Vrijdagconcert. De concerten zijn te sorteren op genres en tijdperken. Uit de periode vanaf 2011 zijn nog vele webcasts te zien van De Vrijdag van Vredenburg. Educatieproject pronkstukken Vanavond om uur brengen dertig bovenbouw - leerlingen van het Gerrit Rietveld College uit Utrecht hun eigen compositie ten gehore in Cloud Nine in TivoliVredenburg. Gedurende vijf projectdagen werkten zij aan het componeren en uitvoeren van hun muziek, geïnspireerd door het Allegro voor vier strijkkwartetten van Johannes van Bree uit het concertprogramma van vanavond. Donderdag 18 februari om uur is er ook een gratis toegankelijk Pronkstuk met leerlingen van het Bonifatius College uit Utrecht en gebaseerd op het programma van het Vrijdagconcert van 19 februari. De presentatie is gratis toegankelijk. Educatieproject Pronkstukken komt voort uit een samenwerking tussen TivoliVredenburg en middelbare scholen in stad en regio Utrecht. EDUCATIEPROJECT PRONKSTUKKEN MET LEERLINGEN VAN WERKPLAATS BILTHOVEN EN WORKSHOPLEIDER PETER SAMBROS 4 DECEMBER 2015

3 Schuberts Grote 3 Visitekaartje van muzikaal Nederland Het minderwaardigheidscomplex zat diep. Aan het begin van de negentiende eeuw had Nederland op muziekgebied niet veel te bieden. Componisten van eigen bodem waren op één hand te tellen en de concertprogramma s moesten steevast met composities van Duitse, Franse of Italiaanse origine worden samengesteld. Wij Hollanders hebben geene eigene muzijk. Zoo hard mij deze bekentenis valt, zoo zeer is zij echter op de waarheid gegrond, schreef een recensent. Zelfs in Amsterdam was het voor musici en componisten sappelen. Wie in concerten en schouwburgen geëngageerd is en van s ochtends vroeg tot s avonds laat lesgeeft, kan wel een behoorlijk inkomen hebben, maar het komt mij voor, dat een kunste naar hier lang niet zo gezien is, als op andere plaatsen, schreef een correspondent. Wij Hollanders hebben geene eigene muzijk. Zoo hard mij deze bekentenis valt, zoo zeer is zij echter op de waarheid gegrond. Geëngageerd, een vaste baan, dat was iets voor de happy few. Dan moest je bij de directie van gebouw Felix Meritis aan de Keizersgracht wel in een heel goed blaadje staan. Dat nu was het geval bij Johannes van Bree ( ). Op zijn negentiende maakte hij er zijn entree als violist en ging daarna op tournee door Europa. Vervolgens legde hij zich toe op dirigeren. Vanaf 1830 had hij het orkest van Maatschappij Felix Meritis onder zijn hoede, later ook dat van de Amsterdamse Stadsschouwburg en het gezelschap Blaasen Strijklust. Hij leidde een tijdje de Maatschappij tot Bevordering der Toonkunst, was directeur van de Amsterdamse Muziekschool en richtte zijn eigen strijkkwartet op. Van Bree werd het visitekaartje van muzikaal Nederland.

4 4 Jaarlijks leverde hij een nieuw werk af voor Felix Meritis, dat hij dan zelf dirigeerde. Zijn Concertouverture in b en ouverture Le Bandit zijn inmiddels op cd gezet. Eerder viel die eer alleen het Allegro voor vier strijkkwartetten ten deel, een werk uit 1845 dat nog steeds als Van Bree s opus optimum te boek staat. Niet ten onrechte, want het is een van de meest dartele en kleurrijke stukken van nationale bodem, heel dankbaar om te spelen en vol afwisseling. JOHANNES VAN BREE Kleurrijk en ruimtelijk Slim bedacht ook natuurlijk, want geschikt voor elk (strijk)orkest. Elk van de vier kwartetten heeft een even groot aandeel, nu eens in de thematiek, dan weer in de vinnige begeleidingsakkoorden of de amusante pizzicati. Akoestisch is het stuk een sensatie, want de muziek slingert zich van links naar rechts en terug over het podium. Ook visueel is het genieten, omdat Van Bree zijn thema s in stukjes hakt en verdeelt over de ensembles en zelfs daarbinnen is nog sprake van een verdeling. Het uitgelaten stuk is geschreven in de aansprekende neoklassieke stijl - Mendelssohn is niet ver weg - die indertijd in Nederland en vogue was. Een regelrechte sensatie Met het Trompetconcert van Joseph Haydn gaan we terug in de tijd. Dit genre floreerde tot het einde van de achttiende eeuw. Voor de grote drie van de Weense klassieke stijl was de trompet vooral geschikt om fortissimo orkestrale tutti kracht bij te zetten. Als solo-instrument werd het niet vaak gebruikt, daarvoor vond men het geluid te overheersend. De gedreven trompettist Anton Weidinger wist daar echter verandering in te brengen. Weidinger experimenteerde met gaatjes in de luchtpijp, die hij van kleppen voorzag. Op die manier lukte het hem alle chromatische tonen voort te brengen, iets wat voorheen niet mogelijk was. In 1795 introduceerde hij zijn organisierte Trompete aan muziekminnend Wenen. Twee componisten klommen in de pen om er een werk voor te componeren, Haydn en Hummel. Met hun concerten was Weidinger verzekerd van een lange reeks succesvolle tournees. Hij kreeg dan ook jarenlang het publiek aan zijn voeten, totdat zijn vinding rond 1820 werd verdrongen door de gemakkelijker hanteerbare ventieltrompet. De première van Haydns Trompetconcert in Es klonk op 28 maart 1800 in Wenen. De tegenwoordige luisteraar kan zich bijna geen

5 voorstelling maken van de verbazing, ja verbijstering die zich destijds van de concertbezoekers meester maakte. Het was een regelrechte sensatie wat ze te horen kregen. Het concert opent met een tutti-passage waarin twee gewone (natuur)trompetten voor ondersteunende fanfareklanken zorgen. Dan ineens horen we het contrast: de solotrompet zet in met het volledige diatonische toonspectrum, gevolgd door chromatiek, trillers en staccato triolen, kortom ongehoorde virtuositeit. Ook in het lieflijke Andante laat Haydn de trompet gebieden verkennen die voorheen ontoegankelijk waren geweest. Het deel moduleert namelijk van C-groot naar het merkwaardig veraf gelegen Ces-groot, een niet alledaags harmonisch uitstapje. Modulaties kenmerken ook het vrolijke Rondo, waarin bovendien een kleine solocadens en enkele korte polyfone aanzetten zijn verwerkt. 5 Die hemelse lengte Tot slot gaan we een kleine kwart eeuw verder in de tijd, met Schuberts Negende. Clara, vandaag was ik in de zevende hemel. We repeteerden een symfonie van Schubert. Ik kan het niet beschrijven, de instrumenten leken wel menselijke stemmen. Het werk is geniaal, voor Beethoven doet het niet onder. En dan die lengte, die hemelse lengte! Alsof je een vierdelige roman leest. Robert Schumann kon zijn enthousiasme niet onderdrukken. In 1839 had hij bij Ferdinand Schubert, broer van de ruim tien jaar eerder gestorven Franz, het afschrift ontdekt van een Symfonie in C-groot die toen nog niemand kende. Onbegrijpelijk was het, vond hij, dat zo n meesterwerk ergens onder een dikke laag stof op een zolder lag. Bij de repetitie gingen bij Schumann de rillingen door het lijf. Hij had een magistraal en majestueus werk aan de vergetelheid ontrukt. Het manuscript was gedateerd met maart 1828, Schuberts sterfjaar. Schumann nam aan dat die datum klopte en dat Schubert de symfonie een half jaar voor zijn dood had geschreven. Maar er rezen twijfels, want drie jaar eerder, in 1825, had Schubert een reis langs enkele Oostenrijkse dorpen en steden gemaakt en met vrienden gecorrespondeerd over een grote symfonie die hij bij terugkomst wilde laten uitvoeren. Van die zogenaamde Gasteiner symfonie uit 1825 is geen spoor gevonden. Het raadsel bleef lang onopgelost, tot in onze jaren zeventig. Nu weten we dat de Gasteiner en de Symfonie in C één en hetzelfde zijn. JOSEPH HAYDN

6 6 Maakt het wat uit, 1825 of 1828? Indien we Schuberts levensomstandigheden erbij betrekken zeker, want de symfonie krijgt dan een heel ander perspectief. Niet Schuberts dramatische, droevige sterfjaar 1828 komt in zicht, maar een tijd van betrekkelijke voorspoed. Van mei tot oktober 1825 was hij op reis door Oostenrijk, het waren zes heerlijk ontspannen maanden. Een herbergier bij wie hij overnachtte, herinnerde zich: Schubert was zo vriendelijk, zo spraakzaam, zo n beetje tot middernacht zaten we bij elkaar. Zoals hij over kunst sprak, over poëzie, over zijn jeugd, zijn idealen, enzovoort, het was zo boeiend allemaal. Ik verbaasde me keer op keer over deze zo bijzondere jongeman, over wie men zei dat zijn scheppingen zo volkomen spontaan tot stand komen dat hij het zich nauwelijks bewust is. FRANZ SCHUBERT Uitgelaten stemming Die uitgelaten stemming liet in de Negende sporen na. Weinig melancholie, veel folkloristisch aandoende thema s met olijke trillers en koddige versieringsnootjes. Ook veel materiaal voor de blazers, die zich allemaal wel ergens solistisch in de kijker mogen spelen. Bevallig en gracieus zijn de hoofdthema s van het openingsdeel. Natuurlijk is er hier en daar wat dramatiek, zoals de expressieve modulaties in de doorwerking, maar op de achtergrond schijnt toch overal de zon. De thematiek van het tweede deel is zelfs dansant en een associatie met een idyllisch Oostenrijks heuvellandschap dringt zich op - je hoort het reisgezelschap als het ware vrolijk voortstappen over lommerrijke paden. Ook het vinnige Scherzo is een en al dartelheid. Tot het vriendelijke middendeel (Trio) werd Schubert ongetwijfeld geïnspireerd door volkswijsjes die hem hier en daar ter ore kwamen, volkstümliche deuntjes van dorpelingen. Dan is daar nog de uitbundige finale van maar liefst 1154 maten - een fraai voorbeeld van de door Schumann bezongen himmlische Länge. Een van de grootste meesterwerken uit de westerse muziekgeschiedenis - en toch had het maar weinig gescheeld of we hadden de muziek nooit gekend. Jos van der Zanden

7 7uitvoerenden Richard Egarr, dirigent De in Amsterdam woonachtige Richard Egarr begon zijn muzikale vorming als koorknaap in York Minster aan de Chetham s School of Music in Manchester en als orgelstudent aan Clare College, Cambridge. Daarna studeerde hij klavecimbel bij Gustav Leonhardt. Hij dirigeerde opera s en oratoria, van de Matthäus-Passion tot John Taverners Ikon of Light. Richard Egarr was gastdirigent bij zowel oude muziekensembles als symfonieorkesten, waaronder Tafelmusik Toronto en The Orchestra of the Age of Enlightenment, het Orkest van de Achttiende Eeuw, Amsterdam Sinfonietta, het Weens Kamerorkest en het Filharmonisch Orkest van Bergen. Egarr geldt als een van de meest veelzijdige musici van zijn generatie. Hij bespeelt alle soorten toetsinstrumenten, treedt op in verschillende kamermuziekbezettingen en is veelgevraagd dirigent en solist. Sinds 2006 is Richard Egarr music director van de Academy of Ancient Music, als opvolger van Christopher Hogwood. Sinds 2013 is hij vaste gastdirigent van het Residentie Orkest. Tine Thing Helseth, trompet De Noorse Tine Thing Helseth begon met trompetspelen op haar zevende. Recentelijk maakte ze haar debuut bij de BBC Proms in de Royal Albert Hall met de Londense première van Matthias Pintschers Chute d Étoiles voor twee trompetten en orkest met het BBC Scottish Symphony Orchestra. Daarnaast debuteerde ze in de Londense Wigmore Hall en verzorgde ze de wereldpremière van Bent Sørensens Trompetconcert met het Filharmonisch Orkest van Bergen. Verder trad ze op met orkesten in Gotenburg en Kopenhagen en gaf ze haar debuutrecital op het Festival van Luzern. De agenda van dit seizoen vermeldt optredens met orkesten in Belgrado, Helsinki, Hannover en Dresden. Daarnaast is Tine Thing Helseth Artist in Residence van het Bodensee Festival en verzorgt ze in Manchester de Camerata s UpClose-serie. Tine Thing Helseth leidt haar eigen festival, Tine@ Munch, dat werd gelanceerd in Oslo in juni 2013 naar aanleiding van de honderdvijftigste verjaardag van de Noorse schilder Edvard Munch. Tine Thing Helseth 7 MARCO BORGGREVE

8 8 werd geëerd met meerdere prijzen, zoals de Newcomer of the Year van de Echo Klassik in 2013, de Borletti-Buitoni Trust Fellowship in 2009, en de Newcomer of the Year bij de Noorse Norwegian Grammy Awards in Ook werd ze tweede bij de Eurovision Young Musicians Competition in Residentie Orkest Met zijn nieuwe artistieke profiel bewijst het Residentie Orkest meer dan ooit dat symfonische muziek ook in de 21 e eeuw voor een groot en breed publiek van betekenis kan zijn. Het orkest geeft concerten in het nieuwe Zuiderstrandtheater in Scheveningen, waar concertbezoekers vooraf bediend worden met de RO-Starter: een levendig voorprogramma met live muziek en interviews. Daarnaast verzorgt het orkest het hele seizoen bijzondere producties in Paard van Troje, waardoor het ook van betekenis is voor studenten en young professionals. Het Residentie Orkest is verder veelvuldig te horen op diverse grote podia in binnenen buitenland. In de komende jaren werkt het Residentie Orkest met twee vaste dirigenten: Jan Willem de Vriend en de jonge Engelsman Nicholas Collon (vanaf zomer 2016). Daarnaast is Richard Egarr als vaste gastdirigent verbonden aan het orkest. Het Residentie Orkest is nadrukkelijk in de regio Den Haag aanwezig. Het orkest is betrokken bij belangrijke gebeurtenissen zoals de jaarlijkse Troonrede, Festival Classique en vanaf 2018 bij de uitvoering van de Matthäus-Passion in de Pieterskerk te Leiden. Ook viert het orkest samen met de bewoners van (groot) Den Haag de feestdagen met kerst-, nieuwjaars- en Prinsjesdagconcerten. Belangrijk zijn ook de samenwerkingen met Haagse partners als het Nationaal Toneel, Paard van Troje, Gemeentemuseum en The Hague African Festival, alsmede met De Nationale Opera en de NTR Zaterdag- Matinee. Speerpunt binnen de ambities van het Residentie Orkest is het educatieve beleid. Met jaarlijks meer dan contactmomenten met scholieren in educatieve projecten, is het Residentie RESIDENTIE ORKEST

9 Orkest dé aanjager van muziekeducatie is in Den Haag. Voor het onderwijs zijn speciale activiteiten ontwikkeld voor basisscholen en het voortgezet onderwijs: van schoolconcerten en repetitiebezoeken tot een nascholingscursus voor leerkrachten en een intensief driejarig muziekonderwijstraject voor Haagse basisscholen. Daarnaast worden voor amateurmuzikanten masterclasses en orkestweekenden georganiseerd. In 2011 ging The Residents van start, een project waarin Haagse basisschoolleerlingen in de Schilderswijk, Transvaalbuurt, Escamp & Mariahoeve de mogelijkheid krijgen zelf een muziekinstrument te leren bespelen. Het Residentie Orkest is initiatiefnemer van dit project en wil hiermee bijdragen aan de sociale cohesie in de stad Den Haag. Daarnaast is het Residentie Orkest buitengewoon actief op het gebied van talentontwikkeling vanwege de intensieve samenwerking met het Koninklijk Conservatorium: de Masteropleiding orkestspel en de projecten met de compositieafdeling zijn hier voorbeelden van. Ook werkt het Residentie Orkest intensief samen met de Nederlandse Opera Academie en de Nationale Master Orkestdirectie. In de beginjaren stond het Residentie Orkest onder leiding van oprichter dr. Henri Viotta. Al snel was het orkest een pleisterplaats voor componisten als Richard Strauss, Igor Stravinsky, Max Reger, Maurice Ravel, Paul Hindemith en Vincent d Indy. Als gastdirigenten traden onder anderen Arturo Toscanini, Bruno Walter, Leonard Bernstein en Hans Knappertsbusch op. Na de Tweede Wereldoorlog werd Willem van Otterloo aan - gesteld. Hij was chef-dirigent van het Residentie Orkest van 1949 tot 1973 en bouwde een bijzondere reputatie op door de hoge speelkwaliteit te koppelen aan een avontuurlijke programmering. Na Van Otterloo voerden achtereenvolgens Jean Martinon, Ferdinand Leitner, Hans Vonk, Evgenii Svetlanov, Jaap van Zweden en Neeme Järvi het orkest aan als chef-dirigent. 9

10 10 Residentie Orkest DIRIGENT Richard Egarr EERSTE VIOOL Lucian-Leonard Raiciof Ilya Warenberg Momoko Noguchi Orges Caku Yuki Hayakashi Agnes Houtsmuller Jan Paul Tavenier Ronald Touw Pieter Verschuijl Myrte van Westerop Mara Oosterbaan TWEEDE VIOOL Faïna Makhtina Justyna Briefjes Hanneke Jeltema - Kerremans Barbara Krimmel Ben Legebeke Cato Went Alexandra Mashina Sergiy Starzhynskiy Nadia Frissen FLUIT Eline van Esch Claire Chabrier HOBO Jeroen Soors Hilje van der Vliet KLARINET Ab Vos Jasper Grijpink FAGOT Dorian Cooke Erik Reinders HOORN Ron Schaaper Mirjam Steinmann TROMPET Robert-Jan Hoffman Bas Duister ALTVIOOL Ron Ephrat Jan Buizer Guus Ghijsen Elisabeth Runge Tanja Trede Moira Bette Sevilya Hendrickz TROMBONE Timothy Dowling Arno Schipdam Twan Dubbers PAUKEN Martin Ansink CELLO Roger Regter Caecilia van Hoof Justa de Jong Tom van Lent Sven Weyens Sanne van der Horst CBAS Frank Dolman Roelof Meijer Harry Donders Jos Tieman Jasper Tjallingii

11 11 vrijdag 19 februari 2016, uur TivoliVredenburg, Utrecht inleiding Jan-Willem van Ree uur SERIES HET RUSSISCHE RIJK, AVROTROS KLASSIEK II Russische meesters Radio Filharmonisch Orkest Alexander Vedernikov dirigent Denis Matsuev piano Mjaskovski Symfonie nr. 21 Sjostakovitsj Tweede pianoconcert Rachmaninov Eerste symfonie zaterdag (!) 5 maart 2016, uur TivoliVredenburg, Utrecht inleiding Leonard Leutscher uur SERIE MUZIKALE MEESTERWERKEN Tsjaikovski met Jaap van Zweden Rotterdams Philharmonisch Orkest Jaap van Zweden dirigent Floris Mijnders cello Keuris Drie Preludes Tsjaikovski Rococo-Variaties Tsjaikovski Manfred volgende concerten JAAP VAN ZWEDEN HANS VAN DER WOERD DENIS MATSUEV

12 12 zaterdag 13 februari 2016, uur Concertgebouw, Amsterdam Eeuwige vreugde: Alison Balsom speelt nieuw trompetconcert Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor Hans Graf dirigent Alison Balsom trompet Leo van Doeselaar orgel Cécile van de Sant mezzosopraan Matthias Winckhler bariton Messiaen Prière après la Communion uit Livre du Saint Sacrement Qigang Chen Joie éternelle (opdrachtwerk KT Wong Foundation, China Philharmonic, NTR ZaterdagMatinee en Mitteldeutscher Rundfunk Radio Sinfonie - orchester, Nederlandse première) Hindemith When Lilacs Last in the Dooryard Bloom d zaterdag 20 februari 2016, uur Concertgebouw, Amsterdam Koortsachtige gloed: Marcus Creed dirigeert Groot Omroepkoor Groot Omroepkoor Marcus Creed dirigent Leo van Doeselaar orgel Escaich Evocation III Manneke Aube, symphonies pour quatre choeurs et orgue (opdrachtwerk NTR ZaterdagMatinee, wereldpremière) Schnittke Drie geestelijke koorzangen Kodály Missa brevis colofon PROGRAMMERING Astrid in t Veld PRODUCTIE Chris van de Ven PUBLICITEIT Sabien Stols ADMINISTRATIE & FINANCIËN Anneke de Vries PRESENTATIE AVROTROS NPO RADIO 4 Mark Brouwers RANDPROGRAMMERING RADIO 4 Manon Tuynman, Mark Brouwers AVROTROS NPO RADIO 4 Tim Moen CASTING DIRECTOR Mauricio Fernández ARTISTIEK LEIDER Kees Vlaardingerbroek DIRECTEUR STICHTING OMROEP MUZIEK Maurits Haenen, a.i. PROGRAMMATOELICHTING Jos van der Zanden REDACTIE PROGRAMMABOEK Clemens Romijn VORMGEVING Dorine Verharen EINDREDACTIE Onno Schoonderwoerd