Op bezoek bij een repetitie van het Nederlands Philharmonisch Orkest

Transcriptie

1 Op bezoek bij een repetitie van het Nederlands Philharmonisch Orkest Voorbereidende les voor groep 5 Lesmateriaal

2 Inhoud Inleiding en doelen van het repetitiebezoek... 3 Doel van deze voorbereidende les... 3 Doel van het repetitiebezoek... 3 Lesopbouw en lesduur... 3 Lesbenodigdheden... 3 Hoofdstuk 1: Welke begrippen zijn belangrijk?... 4 Hoofdstuk 2: Wat is een symfonie orkest?... 5 Hoofdstuk 3: De instrumenten in het orkest... 6 De strijkers... 7 De blazers... 7 De slagwerkers... 7 De tokkelaars... 7 Hoofdstuk 4: Wie staat er voor het orkest?... 9 Waarom is een dirigent belangrijk? Hoe geeft een dirigent dingen aan? Hoofdstuk 5: Wat is een concert? Wat voor muziek speelt een orkest tijdens een concert? Wat doet het publiek tijdens een concert? Hoofdstuk 6: Het repetitiebezoek bij het Nederlands Philharmonisch Orkest Bijlages Bijlage 1: Instrumentenquiz Bijlage 1: Antwoordblad Bijlage 2: Instrumentenfamilies quiz Bijlage 2: Antwoordblad Bijlage 3: Orkestplattegrond met invulvakjes Bijlage 3: Antwoordblad Bijlage 4: Quiz uitdrukkingen van de dirigent Bijlage 4: Antwoordblad Bijlage 5: Waar repeteert het NedPhO? Bijlage 6: Kleurplaat dirigent... 27

3 Inleiding en doelen van het repetitiebezoek De kinderen van groep 5 die deelnemen aan het Leerorkest komen op repetitiebezoek bij het Nederlands Philharmonisch Orkest en het Nederlands Kamer Orkest. Tijdens het repetitiebezoek ervaren de kinderen wat een orkest is, wat de functie van een dirigent is, hoe een orkest klinkt en wat voor muziek een orkest kan spelen. Ook ontmoeten ze een aantal musici en krijgen ze gelegenheid vragen te stellen. Deze les is bedoeld voor kinderen uit groep 5 en 6. Om het repetitiebezoek zinvol te laten zijn, is voorbereiding door middel van deze les noodzakelijk. Doel van deze voorbereidende les De leerlingen: - kunnen beschrijven wat een symfonieorkest is en de verschillende instrumenten uit het orkest benoemen; - komen meer te weten over musici uit het orkest en over het beroep muzikant; - komen meer te weten over de dirigent van een orkest. Doel van het repetitiebezoek De leerlingen hebben: - meer geleerd over de instrumenten in het orkest en de mensen die deze instrumenten bespelen; - een beeld gekregen van de muziek die een orkest kan spelen; - geleerd met aandacht te luisteren en te kijken; - gezien hoe een orkest en dirigent met elkaar communiceren; - ervaren hoe het is om in het orkest te zitten, waar alle verschillende muzikale stemmen bijdragen aan één geheel; - hebben ervaren wat erbij komt kijken om in een orkest te spelen en kunnen dit inzicht gebruiken tijdens hun eigen repetities bij het Leerorkest. Lesopbouw en lesduur De les is opgebouwd uit 6 hoofdstukjes. Ieder hoofdstuk bestaat uit: - Een informatief gedeelte aan de hand van opdrachten 5 minuten - Verdiepende vragen 5 minuten - Extra opdrachten 15 tot 30 minuten Totale lesduur is 60 tot 75 minuten. De extra opdrachten zijn facultatief en bieden meer verdieping op het materiaal voor de leerkrachten die meer tijd hebben. Lesbenodigdheden - Een digibord - Uitgeprinte opdrachten (zie bijlages)

4 Hoofdstuk 1: Tijdsduur hoofdstuk: Extra benodigdheden: Welke begrippen zijn belangrijk? 10 minuten Geen OPDRACHT Laat de kinderen in groepjes bedenken welke woorden zij al kennen die met een symfonieorkest te maken hebben en bespreek dit klassikaal met ze na. Hebben ze alle woorden uit de onderstaande lijst al genoemd? En weten de leerlingen wat alle woorden betekenen? Woorden die vaak gebruikt worden bij een repetitiebezoek Orkest / Orchestra Dirigent / Conductor Muzikanten / Musicians Repetitie / Rehearsal Concert Publiek / Audience Concertzaal / Concert hall Podium / Stage Volume Tutti Solo Symfonie / Symphony Partituur / Score Strijkers / Strings Houtblazers / Woodwinds Koperblazers / Brass Slagwerk / Percussion Een orkest is een groep mensen die samen muziek maken. Een dirigent is de leider van het orkest. De mensen die in het orkest zitten, heten muzikanten. Om goed samen te kunnen spelen, oefenen de muzikanten samen. Dit heet een repetitie. Nadat het orkest heeft gerepeteerd, is er een concert. Dit is een uitvoering waarbij er ook publiek komt luisteren. Dit zijn mensen die naar een concert komen luisteren. Een orkest speelt vaak in een concertzaal. Dit is een zaal waar het orkest heel mooi in klinkt en waar er genoeg zitplaatsen zijn voor het publiek. De plek in de concertzaal waar het orkest zit. De sterkte van het geluid; dit kan hard of zacht zijn. Als alle orkestleden samen spelen. Als één orkestlid alleen speelt of een belangrijke melodie heeft. Een stuk voor orkest dat bestaat uit verschillende delen. Een (muziek)boek waar alles instaat wat het orkest speelt. De dirigent gebruikt dit tijdens de repetities en het concert. Instrumenten die bespeeld worden door erop te strijken. Houten instrumenten die bespeeld worden door erop te blazen Koperen instrumenten die bespeeld worden door erop te blazen. Instrumenten die bespeeld worden door erop te slaan. De vertaling naar het Engels staat ook in de lijst, omdat repetities door de dirigent ook vaak in het Engels worden geleid. VERDIEPENDE VRAGEN OM AAN DE LEERLINGEN TE STELLEN Wie van de kinderen weet hoe de instrumenten in het Engels heten? Fluit / Flute Fagot / Bassoon Trombone / Trombone Altviool / Viola Hobo / Oboe Hoorn / Horn Pauken / Timpani Cello / Cello Klarinet / Clarinet Trompet / Trumpet Viool / Violin Contrabas / Double Bass

5 Hoofdstuk 2: Wat is een symfonie orkest? Tijdsduur hoofdstuk: Tijdsduur verdiepingsopdracht 1: Extra benodigdheden: 10 minuten 15 minuten De instrumentenquiz óf de instrumentenfamilie quiz voor de verdiepingsopdracht (bijlage 1 of bijlage 2 voor alle leerlingen geprint) OPDRACHT Bespreek klassikaal wat een symfonieorkest is. Welke orkestinstrumenten spelen de leerlingen? En weten ze hoeveel mensen er in een orkest spelen? Achtergrondinformatie voor de leerkracht De woorden symfonie en orkest komen uit het Grieks. Het woord symfonie betekent samenklank. Het woord orkest gebruikten de oude Grieken voor de ruimte in het theater waar muzikanten en dansers samenkwamen. In een orkest zitten gemiddeld 40 tot 100 mensen die samen muziek maken. Ze doen dit op allerlei verschillende muziekinstrumenten. Deze instrumenten zijn weer ingedeeld in verschillende groepen of families. Een professioneel orkest is een orkest waarbij alle muzikanten muziek hebben gestudeerd en geld verdienen met het maken van muziek. Nederland heeft 11 professionele symfonie orkesten, verspreid over het hele land. VERDIEPENDE VRAGEN OM AAN DE LEERLINGEN TE STELLEN Welke instrumenten kunnen de kinderen bedenken die in een orkest thuishoren? Dwarsfluit, hobo, klarinet, fagot, hoorn, trompet, trombone, tuba, pauken, slagwerk, viool, altviool, cello, contrabas en harp. VERDIEPINSGOPDRACHT 1 15 min. Print de instrumentenquiz óf de instrumentenfamiliequiz (bijlage 1 of bijlage 2) en laat deze door de kinderen invullen.

6 Hoofdstuk 3: De instrumenten in het orkest Tijdsduur hoofdstuk: 15 minuten Tijdsduur verdiepingsopdracht 2: 5 minuten Tijdsduur verdiepingsopdracht 3: 10 minuten Extra benodigdheden: Toegang tot internet (klik op de linkjes van de verdiepingsopdracht 2) De orkestplattegrond met invulvakjes voor verdiepingsopdracht 3 (bijlage 3, voor alle leerlingen geprint) OPDRACHT 1 Bespreek met de leerlingen dat een orkest is opgedeeld in verschillende groepen of orkestfamilies; de strijkers, de blazers en de slagwerkers. Laat de kinderen in groepjes in 5 minuten een orkestplattegrond tekenen. Waar zitten de strijkers, waar zitten de blazers en het slagwerk? Bespreek aan de hand van de orkestplattegrond de tekeningen van de kinderen. Achtergrondinformatie voor de leerkracht Er spelen veel verschillende instrumenten in een symfonieorkest. Een aantal instrumenten wordt ook bespeeld door de kinderen tijdens de lessen en repetities van het Leerorkest. De instrumenten die er in het orkest kunnen zitten, zijn te zien op de orkestplattegrond. Deze instrumenten zijn ingedeeld in verschillende groepen.

7 OPDRACHT 2 In het orkest zitten verschillende families. De kinderen spelen in het Leerorkest ook in deze families. Kunnen zij bedenken en vertellen waarom de instrumenten in deze familie allemaal bij elkaar horen? Wat zijn de overeenkomsten bij de instrumenten in deze families? Waarom zijn de blazers in twee verschillende groepen opgedeeld? Achtergrondinformatie voor de leerkracht De strijkers De viool, altviool, cello en de contrabas horen in deze groep thuis. Al deze instrumenten hebben snaren. Met een strijkstok wordt hier overheen gestreken om geluid te maken. Vandaar de naam strijkinstrumenten. De blazers Het orkest heeft veel verschillende soorten blazers. Zij worden zo genoemd, omdat zij alleen geluid kunnen maken door in hun instrument te blazen. Hun instrumenten worden dan ook blaasinstrumenten genoemd. Elk symfonieorkest heeft twee blazersfamilies; de houtblazers en de koperblazers. De houtblazers De fluit, hobo, klarinet en de fagot horen bij de houtblazers. Deze instrumenten waren vroeger allemaal van hout. Alleen de fluit is nu niet meer van hout, maar deze worden nu van metaal, zilver of goud gemaakt. Al deze instrumenten, behalve de fluit, hebben nog meer overeenkomsten. Ze gebruiken allemaal een stukje klein riet of dubbel riet om geluid mee te maken. De koperblazers De trompet, hoorn, trombone en de tuba horen tot de koperblazers. Deze instrumenten zijn van metaal en hebben geen rieten om geluid mee te maken. De koperblazers maken dit geluid alleen met hun lippen. De slagwerkers De slagwerkers spelen op alle instrumenten waar je op moet slaan om een geluid te maken. Zij spelen van alle orkestleden de meeste verschillende instrumenten. Onder slagwerkinstrumenten wordt een verschil gemaakt tussen gestemd en ongestemd slagwerk. Gestemd slagwerk zijn instrumenten met een bepaalde toonhoogte, zoals pauken, xylofoon, marimba en klokkenspel. Op deze instrumenten kun je een melodie spelen. Ongestemd slagwerk zijn instrumenten zonder toonhoogte, zoals grote trom, triangel, bekkens, snaredrum. Op deze instrumenten kun je ritmes spelen. De tokkelaars Op sommige instrumenten moet je de snaren tokkelen om geluid te maken. Tokkelen is met je vingers aan de snaar plukken. De harp is een tokkelinstrument. Dit instrument komt alleen voor bij de hele grote orkesten.

8 VERDIEPENDE VRAGEN OM AAN DE LEERLINGEN TE STELLEN Hoeveel mensen spelen er in een orkest? Dat verschilt per muziekstuk, maar gemiddeld tussen de 40 en de 100 mensen. Waarom spelen er veel meer strijkers in het orkest dan slagwerkers? De strijkinstrumenten klinken veel zachter dan de slagwerkinstrumenten. Daarom zijn de strijkers met veel, zo klinken ze even hard als de slagwerkinstrumenten. Wat voor soort haren zitten er op een strijkstok? Op een strijkstok zit paardenhaar gespannen. Door met de strijkstok over de snaren te strijken, worden deze in trilling gebracht. De trilling van de snaren zorgt voor het geluid. Wat is het verschil tussen een viool en een altviool, cello of contrabas? Deze instrumenten gaan van hoog naar laag en van klein naar groot. De grote instrumenten klinken altijd lager, de kleine instrumenten klinken altijd hoger. Wat is het verschil tussen de houtblazers en de koperblazers? De houtblazers spelen voornamelijk op houten instrumenten en hebben vaak een rieten mondstukje (een hoboriet, klarinetriet of fagotriet). De koperblazers spelen op koperblaasinstrumenten (van koper of ander metaal) en maken de klank door met hun lippen de lucht in trilling te brengen. VERDIEPINSGOPDRACHT 2 (4 minuten per filmpje) Bekijk een (of meerdere) filmpje(s) over de verschillende instrumenten in het orkest. De strijkers Viool Altviool Cello Contrabas De houtblazers Fluit Hobo Klarinet Fagot De koperblazers Hoorn Trompet Trombone Tuba De slagwerkers Pauken Slagwerk VERDIEPINSGOPDRACHT 3 10 min. Print de orkestplattegrond met invulvakjes (bijlage 3) uit en laat deze door de kinderen invullen met de instrumentnamen bij de juiste plaatjes.

9 Hoofdstuk 4: Wie staat er voor het orkest? Tijdsduur hoofdstuk: 10 minuten Tijdsduur verdiepingsopdracht 4: 10 minuten Extra benodigdheden: Dirigentenquiz voor verdiepingsopdracht 4 (bijlage 4 voor alle leerlingen geprint) OPDRACHT 1 Voor het orkest staat een dirigent. De dirigent is de leider van het orkest, net zoals een juf of meester de baas is van de klas. Zonder een dirigent kan een orkest niet goed met elkaar samenspelen. Bespreek met de kinderen de rol van een dirigent. Waarom is een dirigent belangrijk voor het orkest? De dirigent maakt gebruik van twee handen, zijn lichaamshouding en zijn mimiek om te dirigeren. Weten de kinderen al wat het verschil is tussen wat de dirigent met zijn linkerhand en zijn rechterhand aangeeft? OPDRACHT 2 Geef een leerling de rol van de dirigent. Deze dirigent moet zorgen dat alle kinderen in de klas op hetzelfde moment 1 handklap doen. Laat de leerling zelf uitvinden op welke manier hij of zij dat gaat doen. Achtergrondinformatie voor de leerkracht Orkesten bestaan al heel lang. Tot het eind van de 18e eeuw werden orkesten op verschillende manieren geleid. Bij orkesten aan het hof van een koning kon er een kapelmeester zijn die de muzikanten leidde. Dit was vaak een componist (iemand die muziek bedenkt en opschrijft). Soms was de orkestleider de eerste violist van het orkest. Hij speelde in dat geval staand om het orkest zo aanwijzingen te kunnen geven tijdens het spelen. De muziek die door orkesten gespeeld wordt, is door de eeuwen heen steeds ingewikkelder geworden. Daarom is het dirigeren uiteindelijk een apart beroep geworden. Veel dirigenten maken gebruik van een stokje om mee te dirigeren. Dit stokje heet een baton.

10 Waarom is een dirigent belangrijk? Muziek bestaat uit een heleboel verschillende melodieën die samen een mooi geheel vormen. Maar als alle melodieën even hard of belangrijk zijn, zou de muziek helemaal niet mooi klinken. Als muzikanten in een orkest spelen, hebben ze allemaal een eigen melodie. Maar ze kunnen niet altijd horen hoe belangrijk hun melodie in het geheel is en kunnen niet altijd horen hoe hard, zacht, snel of langzaam ze moeten spelen om de muziek mooier te laten klinken. Een dirigent mengt alle verschillende stemmen en melodieën in de muziek binnen het orkest tot een mooi geheel. De dirigent beslist hoe het muziekstuk gespeeld wordt: langzamer of sneller, harder of zachter, heel woest of juist heel verdrietig. Als er geen dirigent was zou elke muzikant het op een andere manier spelen en zou het een zooitje worden. Om goed samen te spelen, moeten ze dus heel goed naar de dirigent kijken. Hij geeft alles wat ze moeten doen aan met zijn hand en met zijn dirigeerstokje. Hoe geeft een dirigent dingen aan? Met de rechterhand wordt het tempo van de muziek aangegeven. Hiermee bepaalt de dirigent hoe snel of hoe langzaam het orkest speelt. Ook kan een dirigent hiermee het orkest steeds een beetje sneller of een beetje langzamer laten spelen. Met de linkerhand geeft de dirigent de dynamiek aan (harder of zachter). Met zijn gezicht en zijn lichaamshouding geeft de dirigent ook veel aan. De leden van het orkest hebben geleerd om uit de totale lichaamshouding van de dirigent af te lezen wat er van hen verwacht wordt. De techniek van het dirigeren (hoe een dirigent de maat slaat) is bij elke dirigent anders, omdat de techniek erg afhankelijk is van de persoonlijkheid van de dirigent. Daarom is het belangrijk dat de dirigent de stukken met het orkest oefent. Zo leert de dirigent het orkest kennen en leren ze elkaars muzikale taal spreken. Een dirigent is net als een juf of meester voor een klas. Soms moet hij streng zijn, soms kan hij juist aardig zijn.

11 VERDIEPENDE VRAAG OM AAN DE LEERLINGEN TE STELLEN Als de kinderen zelf moeten dirigeren, wat voor gebaren maken ze dan? Een dirigent slaat met zijn rechterhand altijd een bepaald figuur. Daaraan kunnen de orkestleden zien waar ze moeten beginnen met spelen. Voor een maat met 4 tellen ziet het figuur er zo uit: VERDIEPINGSOPDRACHT 4 (actief) Doe samen met de kinderen de quiz Uitdrukkingen van de dirigent (bijlage 4). 10 min.

12 Hoofdstuk 5: Wat is een concert? Tijdsduur hoofdstuk: 10 minuten Extra benodigdheden: Toegang tot internet (voor het filmpje in opdracht 2) OPDRACHT 1 Bespreek met de kinderen wat er gebeurt tijdens een klassiek concert. Wat voor muziek wordt er gespeeld, wat doet het publiek wel of niet tijdens een concert? OPDRACHT 2 Kijk samen met de kinderen het filmpje Hoe heurt het eigenlijk in het Concertgebouw (4 minuten). Achtergrondinformatie voor de leerkracht Tijdens een concert spelen de muzikanten onder leiding van de dirigent de muziekstukken die ze tijdens de repetities met elkaar hebben geoefend. Tijdens het concert moeten de muzikanten op hun best spelen, omdat bij een concert ook altijd publiek komt luisteren. Tijdens het concert zijn alle muzikanten vaak in het zwart gekleed omdat dat er chique uitziet. Het dragen van zwarte kleding is een soort uniform en zorgt dat het orkest er als een mooi geheel uitziet. Wat voor muziek speelt een orkest tijdens een concert? Een orkest speelt niet alleen maar klassieke muziek van Mozart of Beethoven. Het orkest speelt ook muziek die bij films klinkt. Soms speelt het orkest ook muziekstukken die worden gebruikt in reclames op internet of op tv. Andere keren speelt het orkest jazz muziek. Het orkest speelt muziek van over de hele wereld, uit veel verschillende culturen, zoals de Indiase, Turkse, Chinese of Zuid-Amerikaanse cultuur. Wat doet het publiek tijdens een concert? Het publiek komt naar het concert om te luisteren en van de muziek te genieten. In een zaal als het Concertgebouw, waar het Nederlands Philharmonisch Orkest vaak speelt, kunnen bijna 2000 mensen zitten. Deze mensen willen elkaar niet storen tijdens het luisteren en het orkest niet storen tijdens het spelen. Daarom zijn de mensen die naar een concert luisteren meestal erg stil. Nadat het concert afgelopen is, wil het publiek vaak laten horen hoe mooi ze het orkest vonden spelen. Dat doen ze met een applaus. Ze klappen voor het orkest en gaan vaak staan. Dat heet een staande ovatie.

13 Hoofdstuk 6: Tijdsduur hoofdstuk: Extra benodigdheden: Het repetitiebezoek bij het Nederlands Philharmonisch Orkest 5 minuten geen OPDRACHT Bespreek met de kinderen wat er gebeurt tijdens het repetitiebezoek. Waarom repeteert het orkest eigenlijk? En hoe verloopt het bezoek voor de kinderen? Achtergrondinformatie voor de leerkracht Veel mensen luisteren naar muziek op een telefoon of een mp3 speler. Deze komt als één stem op ze over, maar muziek bestaat eigenlijk uit een heleboel verschillende muzikale stemmen die samenkomen tot een geheel. In een orkest werken heleboel mensen samen alle muzikale stemmen zo mooi mogelijk te laten klinken. De dirigent voegt deze muzikale stemmen samen en bedenkt hoe het moet klinken. Dit wordt gerepeteerd tijdens de repetitie. De muzikanten zorgen dat ze goed hebben geoefend voordat de repetitie begint. Zij kunnen hun partijen dus als spelen voordat ze samen gaan spelen. Net als sporters beginnen zij voor de repetitie met hun spieren en instrument opwarmen en oefenen ze nog de laatste moeilijke stukjes uit hun partij. Zodra de dirigent het sein geeft, zit iedereen klaar om te beginnen. De kinderen zitten tijdens het repetitiebezoek zoveel mogelijk in het orkest, naast de musici. Ze maken zo het orkest van heel dichtbij mee. Ze zien verschillende muzikanten aan het werk, zien de mimiek van de dirigent soms trekt om over te brengen op de muzikanten hoe de muziek moet klinken. Om alle stemmen goed te kunnen spelen en om ze goed samen te kunnen voegen is stilte en concentratie tijdens de repetitie erg belangrijk. Net als in de klas wordt er hard gewerkt! Na de repetitie is het tijd voor pauze met limonade en koek. Daarna is er voor de kinderen tijd om hun vragen te stellen en wordt er nagepraat over de repetitie. VERDIEPINGSOPDRACHT 5 Bekijk met de kinderen de foto s van de NedPhO koepel in Amsterdam Oost waar het orkest repeteert en van het Concertgebouw aan het Museumplein waar het orkest haar concerten geeft (bijlage 5).

14 Bijlages Bijlage 1: Instrumentenquiz Vul in hoe de instrumenten heten. TERUG NAAR HOOFDSTUK 3

15 Bijlage 1: Antwoordblad Dwarsfluit Hobo Klarinet Fagot Trompet Trombone Hoorn Pauken Viool Altviool Cello Contrabas TERUG NAAR HOOFDSTUK 3

16 Bijlage 2: Instrumentenfamilies quiz Print de afbeeldingen uit, laat ze door de kinderen uitknippen en verdelen over de juiste orkestfamilies. Je kunt kiezen uit: STRIJKERS HOUTBLAZERS KOPERBLAZERS SLAGWERK OVERIG / TOKKEL TROMPET CELLO CONTRABAS DWARSFLUIT

17 HOBO VIOOL PAUKEN HOORN

18 ALTVIOOL KLARINET FAGOT TROMBONE

19 TUBA TRIANGEL GROTE TROM HARP TERUG NAAR HOOFDSTUK 3

20 Bijlage 2: Antwoordblad STRIJKERS - Viool - Altviool - Cello - Contrabas HOUTBLAZERS - Dwarsfluit - Hobo - Klarinet - Fagot KOPERBLAZERS - Trompet - Trombone - Hoorn - Tuba SLAGWERK - Pauken - Grote trom - Triangel OVERIG / TOKKEL - Harp TERUG NAAR HOOFDSTUK 3

21 Het Orkest Bijlage 3: Orkestplattegrond met invulvakjes

22 Het Orkest 1. Klarinet 2. Fagot 3. Hobo 4. Trompet 5. Triangel 6. Bekkens 7. Snare drum 13. Contrabas 8. Grote trom 9. Pauken 10.Trombone 11. Tuba 12. Hoorn Bijlage 3: Antwoordblad 20. Dwarsfluit 19. Piccolo 18. Vleugel 17. Harp 16. Viool 15. Altviool 14. Cello

23 Bijlage 4: Quiz uitdrukkingen van de dirigent Kunnen de kinderen raden hoe de muzikanten de muziek nu moeten laten klinken? Kies uit de opties hieronder (er zijn meerdere opties mogelijk per plaatje: Voorzichtig Zacht Lief Keihard Feestelijk Gemeen Gek Boos Grappig Verdrietig Spannend TERUG NAAR HOOFDSTUK 5

24 Bijlage 4: Antwoordblad Voorzichtig / Zacht / Lief / Verdrietig Feestelijk / Keihard / Boos Keihard / Gemeen / Boos Voorzichtig / Spannend / Gek Voorzichtig / Zacht / Lief / Verdrietig Gek / Grappig / Boos TERUG NAAR HOOFDSTUK 5

25 Bijlage 5: Waar repeteert het NedPhO? Het Nederlands Philharmonisch Orkest repeteert in de NedPhO koepel in Amsterdam Oost, Zo ziet de zaal er vanaf het podium uit

26 Het NedPhO geeft concerten in het Concertgebouw op het Museumplein TERUG NAAR HET BEGIN TERUG NAAR HOOFDSTUK 6

27 Bijlage 6: Kleurplaat dirigent