LANDELIJKE INSECTENWERKGROEP VAN DE KNNV

Transcriptie

1 VEELPOOT LANDELIJKE INSECTENWERKGROEP VAN DE KNNV JAARGANG 23- NR.1 - MAART ISSN VAN DE SECRETARIS De winter is weer bijna voorbij. Na een zacht begin toch nog een paar weken ijs en bleek ik op de koudste plek van Nederland te wonen (althans, de luchthaven was de koudste plek). We kunnen er dit jaar weer volop tegenaan en zullen in dit nationaal Jaar van de Bij ook extra aandacht besteden aan bijen tijdens de weekenden. De weekenden staan gepland voor mei en augustus in Bakkeveen. Helaas blijkt ons ledenaantal gedaald te zijn met 10 leden. Per 1 januari 2012 hebben we 67 leden. Om de landelijke insectenwerkgroep te promoten hebben we nu een paar presentatiepanelen met foto s en informatie. Op 25 februari hebben we deze voor het eerst gebruikt op onze stand tijdens het jubileum van de Uyttenboogaart-Eliasen Stichting in Amsterdam. We zullen ook aanwezig zijn op de Entomologendag op 14 december in Wageningen. Arjan Bestuur Landelijke Insecten Werkgroep KNNV Voorzitter/secretaris Arjan van der Veen Karveel XE Lelystad avdveen@cuci.nl Penningmeester Hans Ouwendijk Schakelweg JN Hoogvliet j.ouwendijk1@kpnplanet.nl girorekeningnummer Redactie Veelpoot Letty Morauw Vogelwikke 6a 5531 KB Bladel elmo6@hetnet.nl Kamporganisator Koos van Brakel Stromenlaan CH Woerden koosvanbrakel@ziggo.nl bestuurslid Henk Pijpers Nassaustraat GS Smilde hcpijpers@hetnet.nl webbeheerder Hommo Edzes Kaaplandstraat PB Nijmegen hommotje@gmail.com

2 JAAR VAN DE BIJ Bijen zijn van groot belang voor de mens. Onze voedselvoorziening is voor een belangrijk deel afhankelijk van de bestuiving door bijen. In de afgelopen jaren is er een onrustbarende bijensterfte in Nederland. De combinatie van achteruitgang van biotopen en een eenzijdig voedselaanbod (o.a. is het aanbod van bloemen sterk verschraald), achteruitgang van nestgelegenheid, het toenemen van ziekteverwekkers en het gebruik van bestrijdingsmiddelen, is er de oorzaak van dat de vitaliteit van de bijen(volken) achteruitgaat. De wilde bijen, honigbijen en mogelijk ook de hommelsoorten hebben hiermee te maken. Bescherming van natuur en landschap is noodzakelijk om de bijen te behouden als essentieel onderdeel van de natuurlijke kringloop. Voor meer informatie zie: BERICHT VAN DE PENNINGMEESTER Ondanks mijn verzoek in de Veelpoot van december 2011 aan de leden en de huis-genootleden om hun contributie voor het jaar 2012 (voor een lid 7,00 en voor een huisgenootlid 3,50) vóór half februari 2012 over te maken, moet ik helaas constateren (peildatum 6 maart 2012), dat 23 leden en 3 huisgenootleden hun contributie tot op heden niet hebben betaald. Ik verzoek deze nalatige leden en huisgenootleden alsnog de verschuldigde contributie voor het jaar 2012 binnen drie weken na het verschijnen van deze Veelpoot over te maken op ING-betaalrekeningnummer t.n.v. J.M. Ouwendijk te Hoogvliet RT onder vermelding van contributie LIW Bij voorbaat mijn dank voor uw welwillende medewerking. Als ook dit verzoek niet tot het gewenste resultaat leidt, zal ik ter besparing van tijd en kosten genoodzaakt zijn in de volgende Veelpoot een naamlijst op te nemen van leden en huisgenootleden, die hun contributie voor het jaar 2012 ondanks herhaalde oproepen in de vorige Veelpoten niet hebben betaald. 2

3 FINANCIEEL OVERZICHT L.I.W Ontvangsten Uitgaven Beginsaldo ING betaalrekening 940,74 Veelpoot ,65 Beginsaldo ING plusrekening 2.528,19 Voorjaarskamp ,94 Contributie hg-lid ,50 Najaarskamp ,39 Contributie lid ,00 Kosten basispakket ING 15,00 Contributie hg-lid ,00 Bestuurskosten 45,34 Contributie lid ,00 Eindsaldo ING 427,33 betaalrekening Voorjaarskamp ,50 Eindsaldo ING 3.750,00 comfortspaarrekening Najaarskamp ,50 Giften 33,25 Rente ING plusrekening 19,97 Totaaltelling 5.806,65 Totaaltelling 5.806,65 Toelichting op financieel overzicht: Bestuurskosten bestaan uit portokosten voor zowel het secretariaat als de aanmaningen van de penningmeester voor de contributie 2011 en enveloppen/etiketten voor het secretariaat. Na acht jaar is de deelnemersbijdrage voor een kamp in 2011 verhoogd van 33,00 tot 42,50. Het aantal deelnemers aan het voorjaarskamp 2011 bedroeg 17 (in 2010 nog 21) en aan het najaarskamp 2011 zelfs 23 (in 2010 nog 17). Mede dankzij de betaalbare accommodatie en de verhoogde deelnemersbijdrage hebben de kampen in 2011 een batig saldo opgeleverd van 367,67 (in 2010 nog een nadelig saldo van 397,46). Begroting L.I.W Ontvangsten Uitgaven Beginsaldo ING 427,33 Veelpoot ,00 betaalrekening Beginsaldo ING 3.750,00 Voorjaarskamp ,00 comfortspaarrekening Contributie lid ,00 Najaarskamp ,00 Contributie hg-lid ,50 Kosten basispakket ING 15,00 Voorjaarskamp ,00 Bestuurskosten 25,00 Najaarskamp ,00 Eindsaldo ING betaalrekening 290,00 Giften, renten, e.d. 48,17 Eindsaldo ING comfortspaarrekening 3.600,00 Totaaltelling 6.230,00 Totaaltelling 6.230,00 Toelichting op begroting: Bij de begroting 2012 ben ik ervan uitgegaan, dat ieder lid zijn verplichting tot contributiebetaling in 2012 zal nakomen. Deelnemers voor zowel voorjaarskamp als najaarskamp in 2012 te Bakkeveen (Fr.) geschat op 20 personen en de kosten zijn gemakshalve geschat op het zelfde bedrag als de deelnemersbijdragen. Er is afgesproken, dat in 2012 drie Veelpoten zullen verschijnen. 3

4 Waarnemingen Bert Prins Insectenweekend Holten mei en augustus 2011 Op beide weekenden hebben we volop kunnen nachtvlinderen. Vrijdag- en zaterdagavond stond de lamp klaar en hebben we veel soorten gevangen, bekeken en gefotografeerd. Alleen in augustus is er ook stroop gesmeerd wat geen succes was. In het voorjaar werden we de eerste avond belaagd door de meikevers. De tweede avond hadden we er wat op gevonden. Ze gingen allemaal de pan in en aan het eind van de avond werden er 406 mannelijke meikevers vrijgelaten. Waar waren de vrouwen??? In augustus hadden we een overdaad aan eikenprocessievlinders. Hieronder staat een lijst met de gespotte soorten. De vlinders die in augustus gevangen zijn met een lichtbak staan er niet bij. Naam 6/5 7/5 19/8 20/8 Aangebrande spanner Gewoon klaverblaadje Lindepijlstaart Grote groenuil Meriansborstel Eikentandvlinder Peppelorvlinder Berkeneenstaart Gerimpelde spanner Kroonvogeltje Geel beertje Drielijnuil Dennenuil Gestippelde oogspanner Elzenuil Haarbos Drietand Espenblad Ook zag ik op 7/5/2011 nog de mivlinder, de gevlekte heispanner, de gewone heispanner en een paar groentjes op de Sprengenberg. In het voorjaarsweekend heb ik de libellen genoteerd en voor beide weekenden de hooiwagens. Libellen: Sprengenberg 223/480 (6/5) Platbuik, Smaragdlibel, Vuurjuffer en Watersnuffel Zuurberg 226/475 (8/5) Viervlek, Lantarentje en Smaragdlibel. Zondagmiddag zagen we bij het onderkomen nog een beekrombout die er door de harde wind naartoe geblazen was vanaf de snelweg. pauwoogpijlstaart zuringuil hagedoornvlinder Bleke eenstaart klaverblaadje dromedaris draak Bruine wapendrager berkenbrandvlerkvlinder dennenspanner Gele eenstaart mendicabeer Zwarte c-uil eikenprocessierups huismoeder Gewone velduil Gehakkelde spanner Witte grijsbandspanner streepkokerbeertje Gewone spikkelspanner agaatvlinder Oranje wortelboorder Gewone brandnetelmot appeltak Kleine groenbandspanner piramidevlinder Gewone stofuil brandvlerkvlinder Gele oogspanner zandhalmuiltje Hooiwagens Sprengenberg 223/480: (7/5)) Phalangium opilio en Rilaena triangularis (22/8) Paroligolophus agrestis en Oligolophus hanseni Zuurberg 226/475: (8/5) Rilaena triangularis (22/8) Phalangium opilio en Opilio canestrinii Borkeld 229/475 (21/8) Lophopilio palpinalis, Opilio canestrinii, Dicranopalpus ramosus, Paroligolophus agrestis en Oligolophus hanseni Regge 228/492 (23/8) Dicranopalpus ramosus, Leiobunum rotundum en Opilio canesstrini. 4

5 De metselwesp Ancistrocerus ichneumonideus gevangen op de Sallandse heuvelrug (Hymenoptera: Vespidae) Jan Smit Inleiding In het boek De wespen en mieren van Nederland (Peeters et al. 2004) worden enkele soorten genoemd als verdwenen uit Nederland. De mestelwesp Ancistrocerus ichneumonideus (Fig. 1) is één van die soorten. De laatste waarnemingen van deze wesp stamden uit 1977, van de Oldebroekse heide in Gelderland. Tijdens het LIWinsectenweekend in augustus 2011 werd een vrouwtje van Ancistrocerus ichneumonideus gevangen in de buurt van Nijverdal, op de Sallandse Heuvelrug. Biologie A. ichneumonideus heeft een verborgen levenswijze, waardoor niet veel bekend is over de biologie. Het vrouwtje maakt haar broedcellen in verlaten gallen van de harsbuilmot Retinia resinella (Linnaeus, 1758) (Blüthgen 1961). Deze vlinder maakt haar gallen alleen in grove den Pinus sylvestris. In ons land is het een vrij algemene vlinder in de duinen en op de hoge zandgronden (Kuchlein 1993). Verspreiding De verspreiding van A. ichneumonideus heeft alles met zijn biologie te maken, de soort komt alleen daar voor waar bossen van grove den staan, veelal in binnenlandse zandgebieden. Het areaal ligt in Europa en Klein-Azië. Deze metselwesp is echter overal zeldzaam en wordt slechts weinig gevangen (Gusenleitner 1995, Schmidt & Schmid-Egger 1991). Uit de aan ons land grenzende Duitse deelstaat Nordrhein-Westfalen dateert de laatste vondst van 1940 (Esser et al. 2011). Uit België is slechts één vondst bekend, van na 1950 (Barbier & Renesson 2011). Uit ons land dateert de laatste waarneming van Daarom werd aangenomen dat deze metselwesp uit ons land verdwenen was (Peeters et al. 2004). Tijdens het insectenweekend van de LIW werd op 20 augustus 2011 een vrouwtje gevangen in een zandkuil op de Sallandse Heuvelrug, in de buurt van Nijverdal (fig. 2). Discussie De harsbuilmot is in ons land vrij algemeen. De mogelijkheden voor A. ichneumonideus om te kunnen nestelen zijn dus voldoende aanwezig. Desondanks is deze metselwesp in ons land slechts spaarzaam waargenomen, slechts 16 keer in een kleine 100 jaar. Daaruit blijkt wel dat deze wesp in ons land altijd zeldzaam geweest is. Door de vondst bij Nijverdal weten we echter dat Ancistrocerus ichneumonideus niet uit ons land verdwenen is. Literatuur Barbier, Y. & J.-L. Renesson Atlas Hymenoptera. [geraadpleegd 23.viii.2011] Blüthgen, P Die Faltenwespen mitteleuropas (Hymenoptera, Diploptera). Abhandlungen der Deutschen Akademie der Wissenschaften zu Berlin 1961 (2): Esser, J., M. Fuhrmann & C. Venne Rote Liste und Gesamtartenliste der Wildbienen und Wespen - Hymenoptera - Aculeata - in Nordrhein-Westfalen. NW10-WILDBIENEN-WESPEN/RL-NW10-4-Faltenwespen.pdf ([geraadpleegd 23.viii.2011] Gusenleitner, J Bestimmungstabellen mittel- und südeuropäischer Eumeniden (Vespoidea, Hymenoptera) Teil 4: Die Gattung Ancistrocerus Wesmael 1836 mit einem Nachtrag zum Teil 1: Die Gattung Leptochilus Saussure. Linzer Biologische Beiträge 27: Kuchlein, J.H De kleine vlinders, handboek voor de faunistiek van de Nederlandse Microlepidoptera. Pudoc, Wageningen. 5

6 Peeters, T.M.J., C. van Achterberg, W.R.B. Heitmans, W.F. Klein, V. Lefeber, A.J. van Loon, A.A. Mabelis, H. Nieuwenhuijsen, M. Reemer, J. de Rond, J. Smit & H.H.W. Velthuis De wespen en mieren van Nederland (Hymenoptera: Aculeata). Nederlandse Fauna 6: Schmidt, K. & C. Schmid-Egger Faunistik und Ökologie der solitären Faltenwespen (Eumenidae) Baden-Württembergs. - Veröffentlichungen für Naturschutz und Landschaftspflege in Baden-Württemberg 66: J. Smit Voermanstraat NP Duiven smit.jan@hetnet.nl Figuur 1. Ancistrocerus ichneumonideus, vrouwtje. Foto John Smit. Figuur 2. Vindplaatsen van Ancistrocerus ichneumonideus in Nederland. Bron databank EIS-Nederland. 6

7 FASCINATIE VOOR INSECTEN, HET SYMPOSIUM VAN DE UES. Op zaterdag 25 februari vierde de Uyttenboogaart-Eliasenstichting (UES) onder bovenstaande titel haar 75-jarig bestaan in de Artis Parkzalen te Amsterdam. Diverse natuurverenigingen konden zich in de Flamingozaal presenteren. Ook de LIW was vertegenwoordigd met een stand. Arjan (van der Veen) had thuis een paar handzame, opvouwbare panelen gemaakt met foto s en teksten van de activiteiten van de LIW. Samen met Marieke heeft Arjan de panelen met Natura s en Veelpoten per rugzak en openbaar vervoer naar de Flamingozaal vervoerd. Er waren overigens veel LIW ers aanwezig op het goed bezochte symposium, dat geheel bekostigd werd door de UES. Het programma werd om uur door dagvoorzitter Peter Koomen en Matty Berg geopend en eindigde precies om uur. In totaal waren er 10 lezingen, die alle de moeite waard waren. Voor velen zal ongetwijfeld de lezing van Midas Dekkers het hoogtepunt geweest zijn. Na uur werden de bezoekers in de Flamingozaal getrakteerd op insectenhapjes. Ondanks de lezing van Arnold van Huis over Insecten: het vlees van de toekomst was niet iedereen in voor een hapje. Het blijft tenslotte wennen, maar onze penningmeester Hans Ouwendijk wilde toch wel weten hoe zoiets smaakt. Of het nu een meelwormenpasteitje was of iets met rupsen, ik weet het niet. Hans vond het in ieder geval niet veel smaak hebben. Misschien had hij dan toch de chocolade sprinkhanen moeten proberen. Voor de enkeling die zich afvraagt wat ook al weer de doelstelling van de stichting is, heel in het kort. Het doel van de stichting is het bevorderen van de entomologische wetenschap in de ruimste zin van het woord. De stichting tracht dit doel te bereiken door het verstrekken van subsidie ten behoeve van activiteiten op het gebied van de entomologie in Nederland en soms ook in het buitenland. Koos van Brakel Arjan van Veen bij de LIW-stand 7

8 NOGMAALS HET MEIKAMP IN BAKKEVEEN. Even wat aanvullende informatie over ons weekeinde van 11, 12 en 13 mei: Vroege gasten kunnen al om uur bij De Schaapskooi terecht. De ligging van de locatie kan haast niet beter. Als je het gebouw uitkomt heb je direct aan de linkerkant naast het informatiebord de ingang naar It Mandefjild (Bakkefeansterdunen en Heide fan Allardseach), in gewoon Nederlands Het Mandeveld. In de Veelpoot nr. 3 van december 2011 staat al iets over de Bakkeveense Duinen, de Heide van Allardsoog, de Delleboersterheide en de Diakonievene. Voor de overige gebieden van It Fryske Gea verwijs ik naar de nieuwe website Intussen is de accommodatie ook definitief gereserveerd voor 17, 18 en 19 augustus. Het verblijf: Er is helaas maar één slaapzaal met 26 (stapel)bedden, desgewenst kunnen we een provisorisch gordijn spannen om de bokken van de geiten te scheiden. Verder zijn er 2 wasruimten, 2 douches en 2 heren- en 2 damestoiletten en een gezellige verblijfsruimte met keuken. We zijn al jaren niet aan 26 deelnemers gekomen, maar mochten er nu opeens meer deelnemers zich aanmelden, dan is er altijd nog de mogelijkheid om te kamperen op de SVR-camping De Mezenhof. Deze camping ligt op afstand van een paar honderd meter van onze accommodatie. Deelnemers die buiten de accommodatie slapen, maar toch gebruik maken van de faciliteiten van ons weekeinde betalen echter wel het standaard bedrag 42,50. Ongeveer een week voor het weekeinde ontvangen de deelnemers het programma. We kunnen alvast meedelen dat Anne Jan Loonstra op vrijdagavond een lezing zal geven over wilde bijen, het is tenslotte het Jaar van de Bij. Aanmelden bij: Arjan van der Veen: avdveen@cuci.nl Koos van Brakel: koosvanbrakel@ziggo.nl 8

9 NIEUWE UITGAVE KNNV UITGEVERIJ De KNNV Uitgeverij is bezig met een topproductie die ook interessant is voor de LIW. Voor meer informatie zie : Dit boek verschijnt in mei en op dit moment loopt er een aantrekkelijke voorintekenactie ( 5,- korting t/m 31 mei) Zie de bon op de volgende bladzijde. 9

10 DOELEN LIW De Landelijke Insecten Werkgroep (LIW) van de Koninklijke Natuurhistorische Vereniging stel zich de volgende doelen: 1. Het bevorderen van de studie van insecten en andere geleedpotigen. Deze studie omvat onder andere: a. Determinatie van dieren b. Biotooponderzoek c. Gedragsstudie d. Beheersmaatregelen tot behoud van biodiversiteit 2. Het uitwisselen van activiteiten op lokaal en regionaal gebied. 3. Het organiseren van bijeenkomsten, weekeinden en eventueel kampen 4. Het bevorderen dat specialisten niet-specialisten helpen en begeleiden in hun studie. Lidmaatschap Lidmaatschap van de LIW staat open voor alle KNNV-leden die geïnteresseerd zijn in het doen en laten van geleedpotigen. De contributie bedraagt 7, per jaar, over te maken op girorekening ten name van J.M. Ouwendijk in Hoogvliet. 10