Veelpoot Landelijke insectenwerkgroep van de KNNV

Transcriptie

1 Veelpoot Landelijke insectenwerkgroep van de KNNV Jaargang 19, nummer 1, augustus 2008 ISSN

2 Bestuur Landelijke Insecten Werkgroep, KNNV Voorzitter/secretaris Arjan van der Veen Karveel XE Lelystad Penningmeester Hans Ouwendijk Schakelweg JN Hoogvliet Redactie Veelpoot Louis Boumans Nieuwstraat TR Soest Kamporganisator Koos van Brakel Stromenlaan CH Woerden Assessor Henk Pijpers Nassaustraat GS Smilde Weekendkok VACANT!

3 Veelpoot 19(1), Beste lezers Louis Boumans Tegenwoordig is zoveel interessante informatie zo snel op internet beschikbaar, dat ik me wel eens afvraag of het uitbrengen van een nieuwsbrief als deze niet achterhaald is. Toch, twee keer per jaar stuurt Arjan me de adresetiketten op basis van de ledenlijst en dat aantal is al jaren stabiel rond de honderd. Hieronder veel mensen die niet deelnemen aan de weekenden en kennelijk toch trouw hun jaarlijkse contributie betalen om ja misschien wel om ons prachtblaadje te ontvangen?! Wellicht is het dan nuttig juist hier melding te maken van de ontwikkelingen van de LIW op het digitale vlak. Welnu: die zijn er niet! Althans nog niet, maar ten aanzien van de waarnemingsgegevens verwacht ik het volgende. De websites waarneming.nl en telmee.nl krijgen steeds meer functionaliteit, maar zijn allebei nog niet helemaal geschikt om onze lijsten van waarnemingsgegevens te ontvangen. Maar ik heb me laten vertellen dat de samenwerking tussen deze twee clubs op gang is gekomen Ik hoop en verwacht dat er dan een geïntegreerde versie komt die de voordelen van beiden combineert, en mogelijkheden biedt voor entomologen. Dan denk ik aan de import van databestanden uit andere programma s zoals Orde of Excel, en output van de bestanden op het web in de vorm van printbare etiketjes. Er moet ook iets komen voor mensen die sommige van hun gegevens nog niet met iedereen willen delen, maar wel dezelfde databestanden en formats willen gebruiken. Aantal observaties van het klein koolwitje in de afgelopen drie jaar op de site van telmee.nl op 8 augustus 2008.

4 Veelpoot 19(1), Observaties van het klein koolwitje in de provincie Flevoland van 1 januari 2008 tot 8 augustus 2008, op waarneming.nl. De voordelen van deze internetontwikkelingen voor de analyse van de gegevens zijn heel groot. Met name kun je je eigen observaties vergelijken met die van anderen, per tijdseenheid, per regio, etcetera. Bovendien weten deze fora veel nieuwe mensen te enthousiasmeren voor natuurstudie in het algemeen en insecten in het bijzonder, zoals ook blijkt uit de nieuwe deelnemers aan onze LIW weekenden. Bij al het virtuele geweld mogen we de echte natuurbeleving natuurlijk niet verwaarlozen! De LIW biedt hiervoor eind deze maand weer een nieuw weekend! Tot ziens, Louis Deadlines kopij Julinummer Decembernummer 15 juni 1 december

5 Veelpoot 19(1), Van de secretaris Arjan van der Veen Het voorjaarsweekend in Uffelte hebben we er weer op zitten. Helaas lijkt de regen een traditie te worden. Hopelijk wordt het in Westdorp beter, zodat er wat meer warmte en droogteminnende insecten gevangen kunnen worden. De vlinders lijken in ieder geval zo n beetje verdronken. Ik heb er dit jaar erg weinig in de tuin, behalve dan de bont zandoogjes, daar komen er steeds meer van en oranjetipjes lijken zich ook in grotere aantallen in mijn tuin voort te planten. De grote wolbijen waren de afgelopen tijd zeer actief op de akkerleeuwebek en uit de vijver zijn al weer volop blauwe glazenmakers gekropen. Deze keer lijken ze niet geslacht te worden door de mussen om als voer voor de jongen te dienen. Binnenkort gaan we dus voor ons laatste weekend dit jaar naar Westdorp. We zullen daar gezamenlijk gaan koken. Was onze kampkok, Henk Pijpers, in Uffelte er nog bij en bereidt om nog een keer een goede maaltijd voor ons op tafel te zetten, in Westdorp hopen we een paar vrijwilligers te strikken om zich over de maaltijd te buigen. Ik wil bij deze onze nieuwe leden Coen de Rijk en Badda Beijne-Nierop hartelijk welkom heten. Arjan Ledenmutaties: Nieuwe leden: C. de Rijk B. Beijne-Nierop

6 Veelpoot 19(1), Insectenweekend Westdorp (Drenthe) augustus 2008 Koos van Brakel Van 29 tot en met 31 augustus 2008 organiseert de Landelijke Insectenwerkgroep van de KNNV Vereniging voor Veldbiologie weer haar zomerweekend. We gaan deze keer naar Westdorp in het oosten van Drenthe. We verblijven in kampeerboerderij Tweehek. Programma / activiteiten Het insectenweekend wordt op vrijdagavond om uur geopend met een lezing en eindigt op zondagmiddag om uur. Bij mooi weer zullen we op vrijdag- en zaterdagavond de vanglamp opstellen om nachtvlinders te kijken. Nadere informatie over excursieterreinen en lezing volgt in het programma dat aan de deelnemers wordt toegezonden. Terreinen In de omgeving van Westdorp zijn de zandgebieden van de Hondsrug te vinden, die onderdak bieden aan de insecten van drogere gronden. Daarnaast zijn er de (restanten van) Hoogveengebieden en is het dal van de Hunze niet zo ver weg. Een unieke ervaring om eens insecten bovenin de bomen te zien biedt wellicht het Boomkroonpad. Het is al met al een zeer afwisselende omgeving waar iedere insectenliefhebber zijn hart kan ophalen. Deelname weekend De kosten voor het weekend bedragen 33,=. In deze kosten zijn inbegrepen: 2 overnachtingen, 2x ontbijt, avondeten zaterdag, koffie en thee. Niet leden van de LIW mogen een keer deelnemen tegen de deelnamekosten van 33,-. Voor nadere informatie en/of opgave kunt u terecht bij: Arjan van der Veen: liw@knnv.nl, tel Koos van Brakel: tel PS: noteer alvast de datum van het volgende weekend t/m : Harmsdobbe Bakkeveen.

7 Veelpoot 19(1), Berichten van de Penningmeester Hans Ouwendijk Contributie Ook voor het jaar 2008 dient weer de jaarlijkse contributie van 7,00 betaald te worden. Een behoorlijk aantal leden heeft dat inmiddels gedaan. Namens het bestuur verzoek ik dan ook de leden die nog niet hebben betaald de contributie LIW 2008 ad 7,00 alsnog vóór 1 maart 2008 over te maken op het postgirorekeningnummer ten name van J.M. Ouwendijk, Schakelweg 110 te 3192 JN Hoogvliet RT onder vermelding van contributie LIW Ik hoop dat u aan dit verzoek wilt voldoen. Dit bespaart mij tijd en kosten om achter die leden aan te zitten om hun contributie alsnog te voldoen. Bij voorbaat mijn dank voor uw welwillende medewerking. Financieel overzicht LIW 2007 Ontvangsten Uitgaven Beginsaldo giro 625,96 Veelpoot ,86 Beginsaldo 1.806,08 Veelpoot ,81 giroplusrekening Contributie ,00 Voorjaarskamp ,56 Contributie ,00 Najaarskamp ,40 Contributie ,00 Najaarskamp ,00 Contributie ,00 Bestuurskosten 17,60 Voorjaarskamp ,00 Kosten Postbank 11,95 Najaarskamp ,00 Eindsaldo giro 1.360,88 Giften 18,10 Eindsaldo giroplusrek ,96 Rente giroplusrekening 9,88 Totaaltelling 4.885,02 Totaaltelling 4.885,02 Toelichting: In december 2007 zijn 8 leden geroyeerd wegens contributieschuld. Bestuurskosten bestaan uitsluitend uit portikosten i.v.m. betalingsherinneringen achterstallige contributie. Uitgaven najaarskamp 2007 zijn aanmerkelijk hoger dan die van het voorjaars-kamp 2007, wat vooral veroorzaakt is door 268,66 hogere kosten van de accommodatie. Kosten najaarskamp 2008 betreffen een aanbetaling op de accommodatie.

8 Veelpoot 19(1), Begroting L.I.W Ontvangsten Uitgaven Beginsaldo giro 1.360,88 Veelpoot ,31 Beginsaldo 1.815,96 Veelpoot ,00 giroplusrekening Contributie ,00 Voorjaarskamp ,48 Contributie ,00 Najaarskamp ,00 Voorjaarskamp ,00 Bestuurskosten 58,80 Najaarskamp ,00 Kosten Postbank 10,95 Giften, renten, e.d. 36,16 Aanschaf opbergkratten 19,00 Eindsaldo giro 826,46 Eindsaldo giroplusrek 2.500,00 Totaaltelling 5.370,00 Totaaltelling 5.370,00 Toelichting: Bij de begroting ben ik ervan uitgegaan, dat ieder lid zijn verplichting tot contributiebetaling over 2008 in de loop van het jaar zal nakomen. Deelnemers najaarskamp 2008 geschat op 20 personen. Accommodatiekosten zijn echter gebaseerd op ten minste 25 personen. De aanbetaling van 125,00 is al begrepen in de uitgaven Onder de bestuurskosten is ook begrepen het geschenk van 50,00 voor Henk Pijpers bij zijn afscheid als kampkok na vele jaren trouwe dienst.

9 Veelpoot 19(1), Carin Nauta Sfeerverslag insectenweekend mei 2008 te Uffelte Regen en insecten, dat is en blijft een niet al te optimale combinatie. Desalniettemin zijn we op 18 mei vertrokken naar Uffelte voor een kamp van de LIW. Dit zou overigens mijn eerste KNNV kamp worden vanuit een werkgroep. Vrijdag aan het einde van de middag is het grootste deel van de groep compleet. De boerderij ligt prachtig gesitueerd tussen de natuurgebieden en is van vele gemakken voorzien. Na het eten begon het kamp met mooie presentatie over het gebied. Meegaand met de technologische ontwikkeling werd er natuurlijk gepresenteerd met een beamer. Na deze mooie presentatie werd het nachtvlindermateriaal gepakt en opgesteld naast de boerderij. Er zijn verschillende leuke waarnemingen gedaan. Onder andere de Braamvlinder en het Kroonvogeltje kamen op de lamp af. De Meikevers kwamen ook veelvuldig langs en hadden talent voor het landen in je haar of nek. Een Schijn-sparspanner zorgde voor de nodige onmogelijke uitspraken waarna de Berkenbrandvlekvlinder dacht, dat kan ik ook! De volgende dag, buiten stoomt het van de regen. Na verwachting zou het rond twee uur vanmiddag weer droog worden. Ik ga er vanuit dat iedereen gewoon de regen gaat trotseren, maar er wordt gesproken over huiswerk. Huiswerk???? Ja huiswerk, aan de etenstafel wordt hard gedetermineerd en geprepareerd. Dus de groep splitst zich in tweeën. Eén groep blijft op de boerderij, de anderen vertrekken naar de Havelterberg. Gehuld in regenpak of onder de paraplu struinen we door het veld. Vele bomen bleken vol te zitten met rupsen van de Grote Wintervlinder. Alleen insecten vlogen er haast niet. Toch was het een mooie wandeling met een geschiedkundig tintje, onder andere door de vele oude bomkraters. Na deze wandeling ben ik met een kleinere groep mee gegaan op excursie dichter bij de kampeerboerderij. Hier hebben we prachtig de nachtpauwoog gezien. Het leek wel een popster zoals zij bleef zitten op haar stengel en zich veelvuldig liet fotograferen. s Avonds wederom een lezing, dit maal over een bijzondere insectenstudie. Weer voor nachtvlinders was het niet. Maar we hebben wel mooi de bosuil gehoord.

10 Veelpoot 19(1), Zondagochtend na het ontbijt werd het libellentijd. In de buurt van Uffelte zijn we met vergunning een mooi gebied in gegaan. De mooie waarnemingen vlogen ons hier om de oren, of lagen stil, in de vorm van een ringslang, voor onze voeten. We hebben verschillende leuke soorten libellen gezien waaronder de Noordse witsnuitlibel, de metaalglanslibel en de grote keizerlibel. Na deze excursie zijn we terug gegaan naar de boerderij. Hier hebben we gezamenlijk de boerderij opgeruimd. Daarna restte alleen nog iedereen te bedanken voor het leuke weekend, en wel thuis te wensen.

11 Veelpoot 19(1), Waarnemingen Libellen Ufelte, mei 2008 Anne Hueber Wittelte, Westerveld ( ), 16 mei 2008 naam naam_lat aantal Viervlek Libellula quadrimaculata 12 Lantaarntje Ischnura elegans 12 Azuurwaterjuffer Coenagrion puella 15 Variabele waterjuffer Coenagrion pulchellum 7 Watersnuffel Enallagma cyathigerum 6 Kalenberg, Weerribben Woldlakebos ( ), 17 mei 2008 naam naam_lat aantal Viervlek Libellula quadrimaculata 25 Bruine korenbout Libellula fulva 25 Gevlekte witsnuitlibel Leucorrhinia pectoralis 1 Grote roodoogjuffer Erythromma najas 1 Variabele waterjuffer Coenagrion pulchellum 1 Westerveld, Uffelter Binnenveld ( ), 18 mei 2008 naam naam_lat aantal Viervlek Libellula quadrimaculata 60 Grote keizerlibel Anax imperator 1 Metaalglanslibel Somatochlora metallica 25 Smaragdlibel Cordulia aenea 25 Venwitsnuitlibel Leucorrhinia dubia 20 Noordse witsnuitlibel Leucorrhinia rubicunda 15 Vuurjuffer Pyrrhosoma nymphula 8 Variabele waterjuffer Coenagrion pulchellum 10 Azuurwaterjuffer Coenagrion puella 20 Watersnuffel Enallagma cyathigerum 15

12 Veelpoot 19(1), Inheemse insecten op uitheemse plantensoorten Kim Meijer (RuG) Menno Schilthuizen (Naturalis, RuG) Leo Beukeboom (RuG) De gevolgen van exoten voor de Nederlandse natuur baren veel natuurbeschermers en beleidsmakers terecht grote zorgen. Meestal wordt daarbij gedacht aan verstoring van Nederlandse ecosystemen door het binnendringen van uitheemse soorten. Maar het hoeft niet bij dit soort ecologische effecten te blijven. Een nieuw onderzoeksproject onderzoekt of Nederlandse insecten ook mee-evolueren met deze veranderingen in hun ecosystemen. In een samenwerkingsverband tussen de Rijksuniversiteit Groningen en Naturalis in Leiden zal onderzocht worden of inheemse insecten die overstappen naar exotische struiken en bomen zich aanpassen aan hun nieuwe waardplanten. Gezocht zal worden naar morfologische, genetische en evt. fenologische verschillen. We denken hierbij vooral aan de specialisten onder de insecten (monofage of oligofage soorten). Het kan gaan om soorten die van de bladeren, de wortels of het hout eten, of zich ontwikkelen in de noten en vruchten. We kunnen jullie hulp goed gebruiken bij het zoeken naar en selecteren van kansrijke soorten. AAN JULLIE, ALS SPECIALISTEN OP HET GEBIED VAN HERBIVORE INSECTEN, DAN OOK DE VRAAG OF JULLIE KANSRIJKE VOORBEELDEN HEBBEN VOOR DIT PROJECT. Reageer bij voorkeur direct via de Voor meer informatie over het project en voor een lijst van voorlopig geselecteerde houtige gewassen: nog te creëren website. Bij voorbaat dank voor jullie medewerking!

13 Veelpoot 19(1), Vliegen vangen in de Italiaanse Alpen Louis Boumans Afgelopen juli had ik het voorrecht om langpootmuggen te vangen op verschillende locaties in een Italiaans natuurpark. Een prachtige gelegenheid om de heel verschillende biotopen te zien en ervaren die in de bergen zo dicht bij elkaar liggen: hooggelegen koude bergmeertjes, snelstromende rivieren en beken, donkere beukenbossen en zinderend hete rotsige zuidhellingen. Ik was in een ATBI site. ATBI site, kent u die uitdrukking? Ik zal het uitleggen. De Europese taxonomen, dus de vrouwen en mannen die zich bezighouden met het vinden, beschrijven, indelen en benoemen van organismen, uiteraard voor een groot deel insecten, die zijn georganiseerd in een overkoepelende club EDIT (European Distributed Institute of Taxonomy). Deze club is in 2006 met Europees subsidiegeld opgericht om de samenwerking tussen de deskundigen te bevorderen. Het gaat daarbij voor een groot deel om technische zaken zoals de organisatie van gegevens in databaken en het binnenhalen van nieuwe fondsen. Daarnaast heeft EDIT een klein aantal locaties aangewezen waarvan men wil proberen alle soorten planten dieren en andere organismen te inventariseren. Dit zijn de zogenaamde ATBI sites: All Taxa Biodiversity Inventories. De eerste ATBI site bestaat uit twee natuurparken in de westelijke Alpen, aan weerszijden van de Frans-Italiaanse grens: de Mercantour in Frankrijk en het park Alpi Marittime in Italië. Nu wordt mijn salaris tegenwoordig deels betaald door EDIT, en de wielrenaspiraties van mijn betere helft leidden ertoe dat ik een week in de Franse Alpen zou doorbrengen. Dit was een uitgelezen gelegenheid om eens een ATBI site te bezoeken. Zelf het ik helaas geen gelegenheid om serieus taxonomisch onderzoek te doen, maar ik wist dat Pjotr Oosterbroek van het Zoologisch Museum in Amsterdam van plan was de langpootmuggen (en dergelijke) aldaar te inventariseren. Zo heb ik geregeld dat ik namens hem beestjes ging verzamelen. Ik had alleen tijd voor het Italiaanse park. Overigens gaat het dan niet om het hele natuurpark: daarbinnen zijn een zestal kleine gebiedjes aangewezen, die je ieder in een dag vrij uitputtend kan doorkruisen. Het is een prachtig park met heel afwisselende natuur. Ik had verwacht dat het, zo dicht bij de Middellandse Zee, in juli wel grotendeels droog en uitgebloeid zou zijn, maar dat viel enorm mee. Ik heb nog veel langpootmuggen kunnen verzamelen. Ook voor liefhebbers van sprinkhanen is het een paradijs, en er zijn volop vlinders, bijen en zweef- en andere vliegen. Niet eerder heb ik zoveel steenvliegen (Plecoptera)

14 Veelpoot 19(1), gezien. Door het gevarieerde landschap zijn alle soorten insecten wel ergens te vinden. Alleen libellen en juffers heb ik totaal niet gezien, alleen nog vervellingshuidjes. Voor deze dieren moet je dus eerder in het jaar zijn. Qua mensen was het er niet druk: de talrijke toeristen blijven netjes op de camping of de parkeerplaats. Het park Alpi Marittime is een prachtige bestemming voor een wandelvakantie. Wie serieus insecten verzamelt en identificeert in samenwerking met een aangesloten een museum kan ook de deelname aan het ATBI programma overwegen. Je krijgt dan een onderzoeksvergunning (normaal is het verzamelen van insecten daar verboden), en onder bepaalde voorwaarde zelfs enige financiële steun (heb ik niet uitgeprobeerd). Er zijn ook ATBI sites in Slovakije, Tanzania en Ecuador. Meer informatie:

15 Veelpoot 19(1), Vraag en Aanbod Via deze rubriek kunnen leden entomologische spullen aanbieden of vragen. Dit is nadrukkelijk niet voor commerciële doeleinden bedoeld. De berichtjes dienen kort te zijn, ongeveer tien woorden. Vermeld naam en telefoonnummer en eventueel het gevraagde bedrag en stuur de tekst naar de redactie of secretaris. Doelen De Landelijke Insecten Werkgroep (LIW) van de Koninklijke Natuurhistorische Vereniging stel zich de volgende doelen: 1. Het bevorderen van de studie van insecten en andere geleedpotigen. Deze studie omvat onder andere: a. Determinatie van dieren b. Biotooponderzoek c. Gedragsstudie d. Beheersmaatregelen tot behoud van biodiversiteit 2. Het uitwisselen van activiteiten op lokaal en regionaal gebied. 3. Het organiseren van bijeenkomsten, weekeinden en eventueel kampen 4. Het bevorderen dat specialisten niet-specialisten helpen en begeleiden in hun studie. Lidmaatschap Lidmaatschap van de LIW staat open voor alle KNNV-leden die geïnteresseerd zijn in het doen en laten van geleedpotigen. De contributie bedraagt 7, per jaar, over te maken op girorekening ten name van J.M. Ouwendijk in Hoogvliet.

16 Inhoud Beste lezers 3 Van de secretaris 5 Insectenweekend Westdorp (Drenthe) augustus Berichten van den Penningmeester 7 Sfeerverslag insectenweekend mei 2008 te Uffelte 9 Waarnemingen Libellen Ufelte, mei Inheemse insecten op uitheemse plantensoorten 12 Vliegen vangen in de Italiaanse Alpen 13 Vraag en Aanbod 15 Doelen 15 Afzender: LIW Karveel 51-61, 8242 XE Lelystad