Natuurstudie in De Kaaistoep en aangrenzende terreinen in Tilburg. Verslag e onderzoeksjaar

Transcriptie

1 Natuurstudie in De Kaaistoep en aangrenzende terreinen in Tilburg Verslag e onderzoeksjaar

2 Natuurstudie in De Kaaistoep en aangrenzende terreinen in Tilburg Verslag e onderzoeksjaar 1

3 Colofon Voor informatie over dit onderzoek kunt u contact opnemen met: KNNV-afdeling Tilburg Secretariaat: Marie-Cécile van de Wiel secretaris@tilburg.knnv.nl Telefoon: Website: Het onderzoek in De Kaaistoep is mogelijk gemaakt dankzij de beschikbaarstelling van onderzoeksterreinen door de TWM Gronden BV, van onderzoeksfaciliteiten door Natuurmuseum Brabant en van deskundigheid en mankracht door de KNNV-afdeling Tilburg. Het bij dit onderzoek verzamelde en geconserveerde onderzoeksmateriaal is grotendeels opgenomen in de collecties van Natuurmuseum Brabant en is toegankelijk voor wetenschappelijk onderzoek. Redactie jaarverslag 2014: Theo Peeters, André van Eck & Tineke Cramer (april 2015). ptheo@xs4all.nl De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de afzonderlijke stukken. Artikelen graag als volgt citeren: Felix, R. & J. van Kemenade, Het Boomkikkerproject: In: T. Peeters, A. van Eck & T. Cramer (red.), Natuurstudie in De Kaaistoep en aangrenzende terreinen in Tilburg. Verslag 2014, 20 e onderzoeksjaar. - TWM Gronden BV, Natuurmuseum Brabant & KNNVafdeling Tilburg, 104 p. Indien u gegevens uit dit jaarverslag wilt gebruiken neem dan contact op met de redactie. 2

4 Aanvullingen op Een peerkopwesp (Embolemidae) en andere micro-aculeaten in De Kaaistoep Jeroen de Rond & Theo Peeters Inleiding In het vorige jaarverslag hebben we een soortenlijst gepresenteerd van alle micro-aculeaten gevangen in De Kaaistoep (Peeters & de Rond 2014). Inmiddels is de sortering en bewerking van het gevangen malaisevalmateriaal afgerond en kunnen we hier enkele aanvullingen en verbeteringen opsommen. Resultaten Tot op heden werden van de malaisevalvangsten in De Kaaistoep door de eerste auteur 282 exemplaren van 19 taxa Dryinidae gedetermineerd (Peeters & de Rond 2014). Afgelopen maanden kwamen nog eens 105 tangwespen tevoorschijn bij een nieuwe sortering van het gevangen malaisevalmateriaal. Dit materiaal bestond uit 13 soorten waarvan drie soorten nieuw voor De Kaaistoep. Voor de duidelijkheid geven we in tabel 1 een nieuw overzicht van alle Dryinidae gevangen met malaisevallen in De Kaaistoep. Een toelichting op enkele resultaten geeft de volgende paragraaf. Malaiseval 1998 Malaiseval 2008 m v m v Dryinidae - tangwespen Anteon arcuatum Anteon ephippiger Anteon exiguum Anteon fulviventre 1) Anteon gaullei Anteon infectum Anteon cf. japonicum 2) Anteon jurineanum Anteon pubicorne Anteon reticulatum Anteon scapulare Aphelopus atratus * Aphelopus camus Aphelopus melaleucus Aphelopus querceus Aphelopus serratus * Gonatopus distinctus * Gonatopus formicicolus Gonatopus striatus Lonchodryinus ruficornis Aantal exemplaren (387) Aantal taxa (19) Tabel 1. Nieuwe soortenlijst van de Dryinidae (tangwespen) gevangen in malaisevallen in TWM-terreinen. Toelichting: * = nieuw ten opzichte van Peeters & de Rond ) = vrouwtjes met rode vlekken op kop en borststuk zijn tot Anteon fulviventre gerekend. De soort vormt een complex met Anteon ephippiger die vergelijkbare varianten kent, maar iets glanzender is. 2) = soort beschreven uit Japan. Identiteit van West-Europese exemplaren nog niet zeker. 393

5 Toelichting op de resultaten Een opmerkelijke soort is Anteon reticulatum. Zowel mannetjes als vrouwtjes zijn goed te herkennen aan de grove netvormige rimpeling op de kop. De vrouwtjes hebben bovendien buitensporig grote kussentjes aan de uiteinden van hun laatste voetleedjes. Dit heeft mogelijk iets te maken met de substraten waarop ze hun gastheren zoeken. Ondanks die herkenbaarheid werd de soort tot 80 jaar na de beschrijving van het eerst bekende vrouwtje door Kieffer in 1905 nergens in Europa meer gevonden. In de tachtiger jaren van de twintigste eeuw, toen er al bijna werd vastgesteld dat het om een misvormd exemplaar van een andere soort moest gaan, kwamen waarnemingen plotseling uit allerlei locaties in Europa. In Nederland is de soort buiten de gemeente Tilburg maar van drie andere plaatsen bekend, allen van na 1980 (Peeters et al. 2004). De gastheren zijn nog altijd onbekend (Guglielmino, Olmi & Bückle 2013) en een verklaring voor de aanwezigheid van 33 mannetjes in de malaiseval van 2008 is dan ook moeilijk te geven. Gonatopus distinctus is minder zeldzaam, maar lastig te herkennen. Om mannetjes van miertangwespen met zekerheid te kunnen determineren is men verplicht om een microscooppreparaat van het genitaal te maken. In een poging om de genitaliën in opgeplakte toestand bij normaal licht te bekijken werden vorig jaar de mannetjes van Gonatopus distinctus voor Gonatopus bicolor aangezien. Toen dit jaar voor de laatste serie vangsten wél enkele preparaten gemaakt werden bleken de vliezige aanhangsels van de parameren rafeltjes te vertonen, een exclusief kenmerk van Gonatopus distinctus. Verder lijken al deze mannetjes wel tot dezelfde soort te behoren. Vrouwtjes zijn iets makkelijker te determineren, maar zijn meer te verwachten in bodemvallen. Gonatopus formicicolus is een interessante nieuwe vondst voor De Kaaistoep. Deze zeldzame miertangwesp is bekend van een beperkt aantal vindplaatsen in West-Europa en wordt daarbuiten slechts incidenteel gevonden (Olmi 1999). De vleugelloze vrouwtjes zijn vrijwel volledig geel gekleurd en de gevleugelde mannetjes zijn van andere Nederlandse soorten te onderscheiden door hun glanzende kop. De gastheren zijn spoorcicaden (Delphacidae), die door de vrouwtjes met hun tangvormige voorste voetleden worden vastgegrepen om een ei te kunnen injecteren. Samen met een vrouwtje van Gonatopus clavipes, dat met de hand werd gevangen, zijn nu 20 tangwespsoorten bekend uit De Kaaistoep. De soortenlijst van alle vangsten en determinaties van de micro-aculeaten in De Kaaistoep komt daarmee voorlopig uit op een totaal van 24 soorten, die als volgt zijn verdeeld: Bethylidae drie soorten, Dryinidae 20 soorten en Embolemidae een soort. Literatuur Guglielmino, A., M. Olmi & C. Bückle, An updated host-parasite catalogue of world Dryinidae (Hymenoptera: Chrysidoidea). - Zootaxa 3740 (1): Olmi, M.,1999. Hymenoptera Dryinidae - Embolemidae. - Fauna d Italia 37: Peeters, T. & J. de Rond, Een peerkopwesp (Embolemidae) en andere microaculeaten in De Kaaistoep: In: T. Peeters, A. van Eck & T. Cramer (red.), Natuurstudie in De Kaaistoep en aangrenzende terreinen in Tilburg. Verslag 2013, 19e onderzoeksjaar. - TWM Gronden BV, Natuurmuseum Brabant & KNNV-afdeling Tilburg, 167 p. Peeters, T.M.J., C. van Achterberg, W.R.B. Heitmans, W.F. Klein, V. Lefeber, A.J. van Loon, A.A. Mabelis, H. Nieuwenhuijsen, M. Reemer, J. de Rond, J. Smit & H.H.W. Velthuis, De wespen en mieren van Nederland (Hymenoptera: Aculeata). - Nederlandse Fauna 6, NNM Naturalis Leiden, KNNV Uitgeverij Utrecht & EIS-Nederland Leiden, 507 p. 404