Jaarverslag Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam

Transcriptie

1 Jaarverslag 2007 Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam

2 Dock van Delft, Delft In het woonzorgcomplex Dock van Delft vlakbij het historische centrum van Delft, wordt zelfstandig wonen gecombineerd met zorgondersteuning op afroep. Het 190 meter lange complex is opgedeeld in drie verschillende bouwblokken, verbonden door een interne straat. Zij bieden ruimte aan 67 koopappartementen, 32 sociale huurappartementen, 30 vrijesector huurappartementen, een ondergrondse garage en zorgvoorzieningen op de begane grond. De huurappartementen zijn levensloopbestendig ontwikkeld en specifiek bedoeld voor 55-plussers. Ballast Nedam Bouw West ontwikkelde dit project samen met Woningbouwcorporatie Vidomes. foto voorpaginaa Dock van Delft

3 Bouwen aan zorg.. De zorgsector is volop in beweging. Door de liberalisering worden instellingen zelf verantwoordelijk voor het beheer van hun vastgoed. Zij moeten voor eigen rekening en risico gaan investeren in hun huisvesting en doen in toenemende mate een beroep op de markt voor ondersteuning bij het oplossen van bouwvraagstukken. Ballast Nedam levert oplossingen voor die vraagstukken en zet haar expertise en ervaring op dit terrein geïntegreerd in. In dit jaarverslag laten we u zien wat Ballast Nedam de sector te bieden heeft, nu en in de toekomst.

4

5 Inhoud Voorwoord 5 Kerncijfers 7 Verslag van het Bestuur 9 Het pensioenfonds 9 Goed pensioenfondsbestuur 11 Pensioenen 13 Beleggingen 18 Financiën 27 Actuariële paragraaf 28 Risico s 29 Toekomstparagraaf 31 Jaarrekening 2 Balans per 31 december Staat van baten en lasten over Kasstroomoverzicht over Toelichting behorende tot de jaarrekening Overige gegevens 61 Korte omschrijving pensioenregeling 61 Statutaire regeling omtrent de bestemming van het saldo van baten en lasten 61 Actuariële verklaring 62 Accountantsverklaring 63 Organisatie Pensioenfonds 65 Dagelijks Bestuur 65 Algemeen Bestuur / Intern toezicht 65 Rol van het Bestuur 66 Rol Dagelijks Bestuur 66 Rol Algemeen Bestuur/Intern toezicht 66 Rol Verantwoordingsorgaan 67 Beleggingscommissie 68 Compliance-officer 68 Pensioenbureau 68 Uitbestede werkzaamheden 68 Externe ondersteuning 68 Begrippenlijst 70

6 Verpleeghuis Ter Valcke, Goes Het nieuwe onderkomen van dit verpleeghuis is gebouwd op het eigen terrein. Om ervoor te zorgen dat de circa 150 bewoners alleen intern hoefden te verhuizen, is veel aandacht besteedt aan de fasering van de bouw. Het eerste nieuwe deel, de hoogbouw met 75 eenpersoonskamers voor bewoners met een lichamelijke handicap en ruimten voor dagbehandeling, is gebouwd in de tuin. Na de verhuizing en de sloop van het oude gebouw, ontstond er ruimte voor de volgende fase: een centraal blok met gemeenschappelijke voorzieningen en een deel met dertien geschakelde woningen voor dementerende bewoners.

7 Voorwoord Voor het Ballast Nedam Pensioenfonds is 2007 geen goed beleggingsjaar geweest. Op de beleggingen is een negatief rendement van 3% behaald. Desalniettemin is de financiële positie van het fonds in 2007 verbeterd. De dekkingsgraad is gestegen van 121% naar 123%. In 2007 is, door de gestegen marktrente, de marktwaarde van de verplichtingen meer gedaald dan de marktwaarde van de beleggingen, hetgeen de verbetering van de dekkingsgraad verklaart. De dekkingsgraad per jaareinde is het belangrijkste uitgangspunt voor de beslissing over de te verlenen toeslagen. Op basis van de financiële positie eind 2007 is er ruimte voor een volledige indexatie (toeslagverlening). Voor de Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam stond 2007 in het teken van het aanpassen van de bestuursstructuur aan de eisen van de Pensioenwet. Ook is het financiële beleid van het Pensioenfonds in 2007 voor het eerst gebaseerd op het Financieel Toetsingskader (FTK). In 2007 heeft de voorbereiding van de invoering van een nieuwe bestuursstructuur per 1 januari 2008 plaats gevonden. Het Bestuur bestaat nu uit zes leden waarvan twee het Dagelijks Bestuur vormen, inclusief de voorzitter, en vier lid zijn van het Algemeen Bestuur. Het intern toezicht wordt uitgeoefend door het Algemeen Bestuur. Tevens is er een Verantwoordingsorgaan dat zich een oordeel dient te vormen over het gevoerde beleid van het bestuur. In januari 2008 is de nieuwe structuur ingevoerd. Vanaf 1 januari 2007 is er voor het Pensioenfonds Ballast Nedam geen herstelplan meer van toepassing. Dit komt doordat de dekkingsgraad zich bevindt boven de vereiste dekkingsgraad. Het Pensioenfonds Ballast Nedam is van de deelnemers en voor de deelnemers. Om aan deze gedachte inhoud te geven wordt er veelvuldig gecommuniceerd met de deelnemers. In 2008 zullen er onder andere een nieuwe toegankelijke website en een populaire versie van het pensioenreglement worden voltooid. Vanaf januari 2008 zijn de heer Theo Bruijninckx, mevrouw Maartje van Westerop en de heer Wil Kloosterman teruggetreden als leden van het Bestuur. De heer Theo Bruijninckx was naast lid van het Bestuur ook voorzitter. Mevrouw Maartje van Westerop was naast lid ook plaatsvervangend voorzitter. Ik wil namens het Bestuur van de Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam op deze plaats onze dank en waardering uitspreken voor hun inzet en betrokkenheid en hun bijdrage aan het beleid van het Pensioenfonds gedurende een periode van ingrijpende veranderingen. Richard Feenstra Voorzitter Bestuur Pensioenfonds 5

8 Sint Antoniusziekenhuis, Nieuwegein Een modern topklinisch opleidingsziekenhuis waar vrijwel alle specialismen vertegenwoordigd zijn is altijd in beweging. Zeker als het ook nog eens tot de best-scorende ziekenhuizen op de ranglijsten behoort. Sinds 2000 zorgt Ballast Nedam Bouw Zuid regelmatig voor verschillende verbouwings- en uitbreidingsprojecten. Variërend van de bouw van een huisartsenpost en nieuwbouw en renovatie van bestaande afdelingen tot parkeervoorzieningen. Zolang de nieuwe bovengrondse parkeergarage nog in aanbouw is, lost Ballast Nedam het acute parkeerprobleem op met een tijdelijke parkeergarage.

9 Kerncijfers x Aantal rechthebbenden Deelnemers Premievrijen Vroegpensioengerechtigden Pensioengerechtigden Wezen Totaal Pensioenen Franchise Indexatie actieven 0,9% 0,6% Indexatie inactieven 0,6% 1,0% 0,5% 0,0% 0,0% Feitelijke premie Gedempte premie (kostendekkend) Pensioenuitvoeringskosten Uitkeringen Vermogenssituatie en solvabiliteit Pensioenvermogen Pensioenverplichtingen Aanwezige dekkingsgraad 123,2% 122,7% 117,1% 112,1% 106,7% Vereiste dekkingsgraad 115,5% Beleggingen Vastgoedbeleggingen Aandelen Vastrentende waarden Lening Ballast Nedam Nederland BV Valutatermijntransactie Totaal beleggingen Rendement Beleggingsrendement -3,0% 5,1% 13,4% 8,5% 8,2% Benchmark -2,6% 6,5% 13,3% 8,6% 8,4% Kerncijfers over het 79ste boekjaar 7

10 Bella Vista, Amstelveen Dit project bestaat uit levensloopbestendige appartementen. Maar in dit geval ontwikkelde Ballast Nedam Bouw Noordwest op initiatief van en in samenwerking met SIR-55. Stichting Initiatief Realisatie 55+ is een landelijke consumentenorganisatie door en voor 55+-ers. Een honderdtal vrijwilligers maakt zich sterk om de specifieke woonwensen van deze doelgroep gerealiseerd te krijgen. En met succes: Amstelveen is na de zomer 54 levensloopbestendige koopappartementen rijker. Met een maximum aan diversiteit, want de 54 woningen verschillen allemaal van elkaar in vorm, afmeting en buitenruimte.

11 Verslag van het Bestuur Het pensioenfonds Terugblik op is een moeilijk beleggingsjaar geweest. Ondanks het feit dat er geen goed rendement is gehaald is de financiële positie van het fonds eind 2007 iets beter dan de financiële positie eind Dit is het gevolg van het feit dat de marktwaarde van de verplichtingen sterker is gedaald als gevolg van de gestegen marktrente. De dekkingsgraad op basis van het Financieel Toetsingskader (FTK) is gestegen van 121,0% naar 123,2%. De Pensioenwet is 1 januari 2007 definitief geworden. De Pensioenwet geeft duidelijke richtlijnen ten aanzien van Pension Fund Governance (goed pensioenfondsbestuur) en het Financieel Toetsingskader (FTK). In 2007 zijn er diverse besluiten genomen met betrekking tot de implementatie van goed pensioenfondsbestuur en het FTK. Conform het herstelplan 2006 en het toeslagenbeleid is er in 2007 voor 50% een toeslag verleend. De toeslagen zijn voor de actieven gebaseerd op de loonontwikkelingen voortvloeiend uit de CAO voor de Bouwnijverheid en voor de inactieven op basis van de consumenten prijsindex alle huishoudens (CPI). De toeslagverlening van 50% resulteerde voor de actieven in een toeslag van 0,88% en voor de inactieven in een toeslag van 0,58%. Vanaf 1 januari 2007 is er geen herstelpan meer van toepassing. De dekkingsgraad op basis van het FTK was hoger dan de vereiste dekkingsgraad. Het Bestuur heeft in 2007 besloten, na onderzoek en advies van de Beleggingscommissie, te kiezen voor multi-management bij het beheren van de aandelenbeleggingsportefeuille. Dit is in april 2007 geëffectueerd. Bestuursvergaderingen Het Bestuur heeft het afgelopen jaar zeven keer vergaderd. De vergaderingen stonden in het teken van de implementatie van de Pensioenwet en de tegenvallende resultaten van de beleggingen. Het Bestuur heeft in de bestuursvergadering van 10 mei 2007 een besluit genomen over de invulling van Pension Fund Governance. In de deelnemersvergadering op 27 september 2007 heeft het Bestuur de voorgenomen veranderingen aan de deelnemers voorgelegd. De deelnemers hebben ingestemd met deze veranderingen door instemming te geven aan de voorgestelde statutenwijziging. De veranderingen betroffen met name het invoeren van een nieuwe bestuur, het intern toezicht en het Verantwoordingsorgaan. Het nieuwe bestuur bestaat uit 6 leden waarvan er twee lid zijn van het Dagelijks Bestuur en vier lid zijn van het Algemeen Bestuur. Het intern toezicht wordt uitgevoerd door het Algemeen Bestuur. Het Verantwoordingsorgaan bestaat uit zes leden waaronder twee leden namens de werkgever, twee leden namens de werknemers en twee leden namens de gepensioneerden. In hoofdstuk 6, Organisatie Pensioenfonds, kunt u hier meer over lezen. Verder is de financieringsovereenkomst aangepast aan de eisen van de Pensioenwet en heeft de naam uitvoeringsovereenkomst gekregen. Het uitgangspunt van de uitvoeringsovereenkomst is ongewijzigd ten opzichte van de financieringsovereenkomst uit 2005: de werkgever betaalt jaarlijks een vaste premie van 24% (inclusief bijdragen van de deelnemers) van de totale pensioengrondslag. Deze vaste premie is afgesproken voor onbepaalde tijd. Daarnaast is het pensioenreglement aangepast aan de Pensioenwet. De belangrijkste wijzigingen betroffen het partnerpensioen van samenwonenden en de uitbreiding van de mogelijkheden tot afkoop. Voor het partnerpensioen van samenwonenden geldt dat bij verbreking van de samenleving er een recht op bijzonder partnerpensioen aan de ex-partner moet worden toegekend. De mogelijkheden tot afkoop zijn uitgebreid met de mogelijkheid om het pensioen dat een bepaald bedrag niet te boven gaat (in ,-) na twee jaar na uitdiensttreding af te kopen indien er geen waardeoverdracht gestart is. Het Bestuur heeft uit efficiencyoverwegingen en om administratiekosten te besparen besloten de kleine pensioenen af te kopen. Verslag van het Bestuur over het 79ste boekjaar 9

12 Verder zijn de sterftegrondslagen aangepast. Vanaf 1 januari 2007, conform de vereisten van FTK, wordt er gebruikt gemaakt van de zogenaamde AG-prognosetafel inclusief ervaringssterfte Watson Wyatt Binnen de prognosetafel wordt gerekend met sterfteprognoses met verwachte verbeteringen in levenskansen van 2005 tot en met het jaar De sterfte binnen Nederlandse pensioenfondsen is lager dan in de gehele Nederlandse bevolking, zodat de prognosetafel gecorrigeerd wordt met ervaringssterfte. In 2007 is een start gemaakt met de inrichting van een nieuw administratiepakket dat medio 2008 in gebruik genomen zal worden. In dit pakket is een managementinformatiesysteem ingebouwd en zijn processen voor bijvoorbeeld waardeoverdracht vastgelegd in workflows. Op deze wijze wordt met behulp van het nieuwe pakket de tijdigheid en de volledigheid van het verstrekken van informatie aan de deelnemers bewaakt. Invoering FTK De voorziening pensioenverplichtingen is per 1 januari aangepast aan de grondslagen die binnen het FTK gehanteerd worden. De belangrijkste wijzigingen zijn de overgang van een rekenrente van maximaal 4% naar de marktrente, de overgang naar een nieuwe overlevingstafel en een aanpassing van de kostenvoorziening. De voorziening pensioenverplichtingen bedroeg per 1 januari Deze is per 1 januari 2007 door de stelselwijziging toegenomen naar In de onderstaande tabel wordt de wijziging in de voorziening ten gevolge van het FTK uitgewerkt. Wijziging voorzieningen als gevolg van overgang naar FTK x Stand op 1 januari Afname als gevolg van overgang naar marktrente Toename als gevolg van overgang overlevingstafels Toename als gevolg van wijziging kostenvoorziening Stand per 1 januari na stelselwijziging Profiel Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam, statutair gevestigd te Amsterdam is opgericht op 12 augustus Dit is voor het pensioenfonds het 79ste boekjaar. De laatste statutenwijziging was op 3 december Deze statutenwijziging is op 1 januari 2008 ingegaan. Het fonds is een ondernemingspensioenfonds en is aangesloten bij de koepelorganisatie Stichting voor Ondernemingspensioenfondsen (OPF) Het fonds heeft tot doel uitvoering te geven aan het pensioenreglement, zoals dat geldt voor de vennootschap en de groepsondernemingen. Het fonds kent één pensioenregeling. Hiervoor wordt voor deelnemers een vermogen belegd van ca. 600 mln. 10 Verslag van het Bestuur over het 79ste boekjaar

13 Goed pensioenfondsbestuur Integere bedrijfsvoering Wettelijk is geregeld dat een pensioenfonds maatregelen dient te treffen die goed pensioenfondsbestuur waarborgen. Met de invoering van de Pensioenwet per 1 januari 2007 zijn de principes van de Stichting van de Arbeid (STAR) voor goed pensioenfondsbestuur verankerd in het wettelijk kader. Deze 32 principes betreffen de onderdelen zorgvuldig bestuur, transparantie, openheid en communicatie, deskundigheid, verantwoording en intern toezicht. Het beleid van een fonds is gericht op een integere bedrijfsvoering. Deze verantwoordelijkheid is vastgelegd in artikel 143 van de Pensioenwet. Dit houdt onder meer in dat het Bestuur moet zorgdragen voor een adequate administratieve organisatie en interne controle en risicobeheersing, de analysering en beheersing van integriteitrisico s, het voorkomen van belangenverstrengeling, de duurzame beheersing van (financiële) risico s en de uitvoering van een continuïteitsanalyse, eenmaal per drie jaar. Intern toezicht en Verantwoordingsorgaan Het Bestuur van het fonds besteedt conform de Pensioenwet en de daarin opgenomen eisen voor goed pensioenfondsbestuur veel aandacht aan de opzet en inrichting van de organisatie, inclusief de interne beheersing. Reglementair is bepaald hoe het Bestuur omgaat met zijn rol als bestuur en hoe invulling wordt gegeven aan begrippen als goed bestuur, verantwoording en intern toezicht. Vanaf 1 januari 2008 is het Verantwoordingsorgaan actief. Het Verantwoordingsorgaan bestaat uit een vertegenwoordiging van de deelnemers, de pensioengerechtigden en de werkgever. De verantwoording die het bestuur aflegt, is onderdeel van de jaarverslagcyclus. In dit jaarverslag wordt nog geen verslag gedaan van de bevindingen van het Verantwoordingsorgaan ten aanzien van het gevoerde beleid in 2007 omdat het Verantwoordingsorgaan vanaf 1 januari 2008 actief is. Voor de invulling van het intern toezicht is gekozen voor een one tier board. In deze structuur beoordeelt het Algemeen Bestuur de beleids- en bestuursprocedures en processen, de checks en balances, de wijze waarop de uitvoering van de regeling wordt bestuurd en aangestuurd en de wijze waarop wordt omgegaan met de risico s op de langere termijn van het pensioenfonds. Voor de uitvoering van de medezeggenschap in de nieuwe Pensioenwet had het pensioenfonds de keuze tussen vertegenwoordiging in het Bestuur van pensioengerechtigden of voor de instelling van een deelnemersraad. Een deelnemersraad is een orgaan binnen een pensioenfonds, dat adviserende bevoegdheden heeft ten opzichte van het bestuur van dat pensioenfonds. In een deelnemersraad van een ondernemingspensioenfonds zijn actieve deelnemers en pensioengerechtigden vertegenwoordigd naar evenredigheid van hun vertegenwoordiging binnen het pensioenfonds. Op het moment dat de keuze tussen een deelnemersraad en een pensioengerechtigde in het Bestuur gemaakt moest worden nam één vertegenwoordiger van de pensioengerechtigden deel in het Bestuur van het Pensioenfonds. Het Bestuur bestond toen uit twaalf leden. De ervaring heeft het Bestuur geleerd dat het voor de besluitvorming goed is om een pensioengerechtigde in het bestuur te hebben. Het Bestuur heeft de pensioengerechtigden geraadpleegd. In de brief aan de pensioengerechtigden heeft het Bestuur aangegeven de voorkeur te hebben voor directe vertegenwoordiging van de pensioengerechtigden in het Bestuur. Het Bestuur is van mening dat directe vertegenwoordiging van de gepensioneerden in het bestuur te prefereren is boven een deelnemersraad. Dit omdat directe inspraak van een pensioengerechtigde als lid van het Bestuur meer invloed heeft op de besluitvorming dan vertegenwoordiging in een deelnemersraad. Bovendien worden de pensioengerechtigden ook in het Verantwoordingsorgaan opgenomen, zijn de actieve deelnemers vertegenwoordigd in een vergadering van deelnemers en zal bij een deelnemersraad de bureaucratie, met de daaraan gekoppelde kosten, verder toenemen. 55% van de pensioengerechtigden hadden gereageerd op de brief. Hiervan gaf 84% aan voorkeur te hebben voor directe vertegenwoordiging binnen het Bestuur door pensioengerechtigden. Daarom is gekozen voor directe vertegenwoordiging door een pensioengerechtigde in het Bestuur van zes leden en niet voor een deelnemersraad. Verslag van het Bestuur over het 79ste boekjaar 11

14 Deskundigheidsbevordering In het afgelopen jaar is de deskundigheidsbevordering van het Bestuur planmatig aangepakt. Het Bestuur is hierbij uitgegaan van de eisen die zijn vastgelegd in het plan van aanpak Deskundigheidsbevordering van de Vereniging van bedrijfstakpensioenfondsen (VB), Stichting voor Ondernemingspensioenfondsen (OPF) en Unie van Beroepspensioenfondsen (UvB) d.d. 16 april De eisen die gelden voor de bestuursleden zijn vastgelegd in een deskundigheidsplan. Aan de hand daarvan wordt in 2008 een opleidingsprogramma voor alle leden van het Bestuur opgesteld. Dit opleidingsprogramma wordt vastgesteld aan de hand van een extern ontwikkelde kennistest. Aan de hand van de uitslag van de test wordt een individueel opleidingsprogramma opgesteld. Daarnaast worden er in het opleidingsprogramma workshops opgenomen om het functioneren van het Bestuur te optimaliseren. Ook de leden van het verantwoordingsorgaan worden in de gelegenheid gesteld om opleidingen te volgen zodat hun niveau zodanig is dat zij makkelijk kunnen doorstromen naar een bestuursfunctie. Naleving wet- en regelgeving Er zijn geen overtredingen van wet- en regelgeving geconstateerd. Gedragscode De gedragscode is in 2008 aangepast en zal jaarlijks door de Bestuursleden en andere betrokkenen ondertekend worden. Toezichthouder In het kader van het toezicht door De Nederlandsche Bank (DNB), heeft een vertegenwoordiging van DNB op 29 mei 2007 overlegd met een delegatie van het Bestuur over de pensioenregeling van het fonds. Uitbesteding Het Bestuur heeft diverse malen overleg gevoerd met de vermogensbeheerder, ING Investment Management B.V. en Nationale Nederlanden over de dienstverlening overeenkomstig de service level agreement. Daarnaast heeft het Bestuur op grond van zijn analyse van de SAS 70-rapportage aanvullende vragen gesteld aan de uitvoeringsorganisatie over bepaalde aspecten van de kwaliteit van de beheersmaatregelen en over de behaalde rendementen op beleggingen. Communicatie Het Bestuur heeft een belangrijke stap voorwaarts gezet met betrekking tot de pensioencommunicatie. In 2007 is het Pensioenfonds gestart met het verstrekken van pensioenopgaven op basis op van het uniforme pensioenoverzicht (UPO) aan actieve deelnemers en vroegpensioengerechtigden. Een UPO wordt jaarlijks verstrekt aan de actieve deelnemers. In het UPO is opgenomen een opgave van de verworven pensioenaanspraken, een opgave van de reglementair te bereiken pensioenaanspraken, informatie over toeslagverlening en een opgave van de aan het voorafgaande kalenderjaar toe te rekenen waardeaangroei van pensioenaanspraken. Aan nieuwe en bestaande deelnemers is een overzicht verstrekt met foto s van de medewerkers van het Pensioenbureau met een korte omschrijving van hun werkzaamheden. Op deze wijze weet een deelnemer aan wie het best welke vraag gesteld kan worden. Naast het pensioenreglement is een populaire versie van het pensioenreglement ontwikkeld om de pensioenregeling transparanter en begrijpelijker te maken voor de deelnemers. Deze populaire versie is ontwikkeld ten behoeve van nieuwe deelnemers. De populaire versie van het reglement en de begeleidende brief vormen samen de startbrief. In de startbrief wordt onder andere de inhoud van de pensioenregeling beschreven, de toeslagverlening toegelicht, aangegeven dat de werknemer het recht heeft om bij de pensioenuitvoerder het voor hem geldende pensioenreglement op te vragen, gewezen op het bestaan van een vrijwillige pensioenregeling en gewezen op het recht van de werknemer om bij de pensioenuitvoerder een verzoek in te dienen voor een berekening van de effecten van uitruil op zijn pensioenaanspraak. 12 Verslag van het Bestuur over het 79ste boekjaar

15 De werkgever zorgt ervoor dat de actieve deelnemer binnen drie maanden na indiensttreding wordt geïnformeerd door middel van de startbrief. In samenspraak met de werkgever is besloten dat de werkgever de startbrief (begeleidende brief plus populaire versie van het pensioenreglement) aan de werknemers uitreikt samen met de arbeidsovereenkomst. Het Pensioenfonds stuurt één maand na het uitreiken van de startbrief een brief waarin de deelname in de pensioenregeling wordt bevestigd. De bestaande deelnemers ontvangen in 2008 ook een exemplaar van de populaire versie met een bijlage waarin overgangsregelingen staan omschreven die voor hun van toepassing zijn. Aan de pensioenwebsite is in 2007 hard gewerkt en deze pensioenwebsite wordt medio 2008 in gebruik genomen en zal de oude website vervangen. De pensioenwebsite maakt het voor alle deelnemers en geïnteresseerden mogelijk om via internet informatie te krijgen over de pensioenregeling en over het pensioenfonds zelf. Op de pensioenwebsite wordt ook een pensioenplanner opgenomen. De pensioenplanner is een applicatie waarmee een deelnemer aan de hand van actuele gegevens verschillende pensioenscenario s kan doorrekenen. De standaard correspondentie van het pensioenfonds aan de deelnemers is uitgebreid. Deze correspondentie zal gekoppeld worden aan het nieuwe administratieve pakket dat medio 2008 in gebruik genomen zal gaan worden. Op deze wijze waarborgt het fonds dat er duidelijk, volledig en tijdig gecommuniceerd gaat worden naar de deelnemers. Pensioenen De pensioenregeling is een uitkeringsovereenkomst op basis van een collectieve beschikbare premieregeling. Dit betekent dat er geen gegarandeerd recht op een vast pensioen, dat afhankelijk is van het salaris, wordt opgebouwd, maar dat de totale premie (werkgeversdeel plus werknemersdeel) het uitgangspunt is. Ballast Nedam en werknemer betalen ieder een deel van de premie die, iedere periode, in het pensioenfonds wordt gestort. Het Pensioenfonds gebruikt deze premie voor de opbouw van het ouderdomspensioen en nabestaandenpensioen. De collectieve beschikbare premie wordt verdeeld op basis van een middelloonregeling. Een middelloonregeling is een pensioenregeling waarin de hoogte van het (behaalbare) ouderdomspensioen is gebaseerd op de gemiddelde pensioengrondslag die tijdens het deelnemerschap aan de pensioenregeling heeft gegolden. De eerder opgebouwde pensioenen worden dus niet automatisch verhoogd naar het laatstverdiende salaris. Vandaar de term middelloon. Het vaste jaarsalaris op 1 januari is het uitgangspunt voor de vaststelling van de (indicatieve) pensioenopbouw in dat jaar. De financiële risico s, waaronder het beleggingsrisico, zijn voor de deelnemers in het Pensioenfonds. Dit betekent in de praktijk dat de hoogte van het pensioen weliswaar op basis van een middelloonregeling wordt vastgesteld, maar dat het kan voorkomen dat het Bestuur van het Pensioenfonds de opbouw van het pensioen moet korten wanneer de financiële positie van het fonds in gevaar komt. Andersom kan het pensioenfondsbestuur besluiten de pensioenen (extra) te indexeren (= verhogen), wanneer de financiële positie van het Pensioenfonds toereikend is. Toeslagbeleid Kort samengevat worden in de pensioenregeling de beschikbare middelen boven het vereiste vermogen aan de deelnemers toegekend en kan er bij een tekort sprake zijn van korting van de nominale (eerder toegekende) aanspraken. Hier zijn heldere spelregels voor opgesteld en met de deelnemers gecommuniceerd. Voor toekomstige toeslagen is geen opslag in de kostendekkende premie opgenomen en er worden hiervoor ook geen extra reserves aangehouden. Uitsluitend indien er middelen beschikbaar zijn boven het vereiste eigen vermogen kunnen eventueel toeslagen verleend worden. Zoals bij de invoering van de pensioenregeling 2005 in 2004 en daarna is gecommuniceerd bestaat er geen ambitie met betrekking tot de hoogte van de toeslagverlening. Er bestaat dan ook geen minimale dan wel maximale toeslagverlening die deelnemers mogen verwachten. Uiteraard bestaat er wel een schatting van de toekomstige toeslagverlening. Uit de in 2007 uitgevoerde continuïteitsanalyse, rekening houdend met het FTK en de vermogenspositie van eind 2006, blijkt dat de geschatte gemiddelde toeslagen voor de komende 15 jaar ongeveer 80% van de in de analyse veronderstelde loon- en prijsindexen bedragen. Dit is een schatting van het gemiddelde. De feitelijke toeslagverlening kan in de komende jaren echter van deze schatting afwijken en in een negatief scenario kan er zelfs in enig jaar sprake zijn van een korting van de opgebouwde aanspraken. Het Pensioenfonds zal in het vervolg minimaal eens per 3 jaar de schatting op basis van de continuïteitsanalyse voor de Verslag van het Bestuur over het 79ste boekjaar 13

16 komende 15 jaren maken en met de deelnemers communiceren. Als de wetgeving over de wijze waarop gecommuniceerd moet worden over de toeslagverlening klaar is, zal het Bestuur zich beraden of en hoe op basis van de uitkomsten van de continuïteitsanalyse de eerder geformuleerde ambitie zal worden bijgesteld. Als er meer middelen zijn dan benodigd voor de verplichtingen (inclusief de vereiste reserves) kunnen er toeslagen worden verleend. Dit meerdere wordt in de onderstaande volgorde toegekend: 1. Eventuele eerdere kortingen op nominale aanspraken worden hersteld. Eind 2007 waren er overigens geen kortingen die zouden moeten worden hersteld. 2. Toeslagverlening in het jaar vindt plaats volgens de indexen. Deze indexen zijn de CPI alle huishoudens voor de inactieven en de loonontwikkeling op basis van de CAO voor de Bouwnijverheid voor de actieven. Zijn er voldoende middelen, dan wordt een toeslag verleend ter grootte van 100% van de eerder genoemde indexcijfers. Zijn de middelen gedeeltelijk toereikend dan zal de toeslag een deel van deze indexcijfers bedragen. 3. Zijn er na de 100% toeslagverlening nog meerdere middelen beschikbaar dan zal eerst de eventuele nog uitstaande inhaaltoeslagverlening plaatsvinden. Deze inhaaltoeslagverlening vindt plaats om tot een meer gelijkmatige verdeling van toeslagverlening te komen over de deelnemers met verschillende looptijden van deelneming. Voor deze inhaaltoeslagverlening wordt maximaal 5 jaar teruggegaan tot en met Zijn er na de inhaaltoeslagen nog meerdere middelen beschikbaar dan worden deze toegevoegd aan een extra reserve van maximaal 10% van het vereiste vermogen. De vorming van deze extra reserve vindt plaats om tot een meer gelijkmatige toeslagverlening in de tijd te komen. 5. Indien de beschikbare middelen na de inhaaltoeslagen hoger zijn dan 110% van het vereiste vermogen wordt het meerdere toegekend door een extra toeslag in de verhouding 3:2 (actieven:inactieven). Dit geeft duidelijk het karakter van de pensioenregeling aan. Alle positieve resultaten zonder een maximum zijn voor de deelnemer. Uiteraard zijn de negatieve resultaten met inachtneming van de onderstaande maatregelen ook voor de deelnemer. Als er minder middelen zijn dan benodigd voor de verplichtingen (inclusief de vereiste reserves) is er sprake van een reservetekort en/of dekkingstekort. Het Pensioenfonds moet dan een herstelplan opstellen. Het toeslagbeleid in een herstelplan is dat er jaarlijks zodanig geïndexeerd wordt dat aan het eind van de herstelperiode het reservetekort naar verwachting niet meer bestaat. Er wordt dus niet volledig gestopt met de toeslagverlening totdat het reservetekort weg is. Dit beleid leidt tot een meer gelijkmatige verdeling van de toeslagverlening in de tijd. Indien in een herstelplan blijkt dat binnen de gestelde termijnen het dekkingstekort en / of reservetekort door middel van matiging van de toeslagen niet kan worden opgeheven kan het Bestuur nog de volgende maatregelen inzetten: 1. De beleggingsmix wijzigen. 2. Overgaan tot herverzekering van de verplichtingen. Hiermee wordt dan voor de deelnemer zekergesteld dat het tekort niet verder toeneemt. 3. Korting van de nominale aanspraken. Indien de beschikbare middelen het nadien weer toelaten worden deze als eerste weer hersteld. Het Bestuur kan gemotiveerd de volgorde van deze maatregelen bepalen. De korting wordt evenredig over de verplichtingen van alle deelnemers toegepast. Mocht overigens in enig jaar de premie lager zijn dan de kostendekkende premie dan wordt ook de in dat jaar op te bouwen pensioenaanspraak evenredig gekort. Uitvoeringskosten Pensioenregeling De totale uitvoeringskosten van de pensioenregeling, inclusief vermogensbeheer, bedroegen in ,40 % van de totale activa (2006 0,31%). De kostenstijging ten opzicht van vorig jaar wordt met name veroorzaakt door de toename van de kosten vermogensbeheer. De totale activa bedroegen in ,4 mln ( ,4 mln). 14 Verslag van het Bestuur over het 79ste boekjaar

17 Woonzorgcomplex Om de Haenen, Breda Ballast Nedam Bouw Zuid heeft in het voorjaar van 2007 twee woongebouwen opgeleverd, van elk drie verdiepingen. Dit kleinschalige woonzorgproject is ontwikkeld door Woonstichting Singelveste, in samenwerking met zorgdienstverlener Amarant en de stichting 2x7. De stichting is een lokaal initiatief van ouders van jongeren met een verstandelijke beperking, die hun kinderen prettig en zo zelfstandig mogelijk willen kunnen laten wonen. Daarvoor zijn nu 14 ruime appartementen met gemeenschappelijke faciliteiten wonen, recreatie en zorg beschikbaar. In het andere gebouw zijn 13 mindervalidewoningen in gebruik door cliënten van Amarant.

18 Mutatieoverzicht deelnemers Gedurende het jaar hebben zich de volgende mutaties in het deelnemersbestand voorgedaan Actieve Premievrijen Pensioen Totaal deelnemers deelnemers gerechtigden Aantal verzekerden ultimo Toetreding Uit dienst zonder waardeoverdracht Ingang pensioen Overlijden deelnemer Partners na overlijden Overlijden partners Waardeoverdrachten Diverse mutaties Totaal mutaties Aantal verzekerden ultimo Leeftijdsopbouw actieve deelnemers Leeftijd aantal % aantal % < - 34 jaar jaar jaar jaar Totaal Premies Doorsneepremie (inclusief koopsommen) (x ) 30 25,5 25,5 27, ,1 19,4 21, Verslag van het Bestuur over het 79ste boekjaar

19 Uitkeringen De hieronder genoemde bedragen zijn uitsluitend de uitkeringen van de pensioenen die opgebouwd zijn in het pensioenfonds van Ballast Nedam. Uitbetaalde pensioenen Ballast Nedam regelingen (aantal pensioengerechtigden inclusief vroeggepensioneerden) (x ) Boekjaren Deze aantallen zijn exclusief wezenpensioen. In 2007 kwamen 30 (2006: 35) personen voor wezenpensioen in aanmerking. Dit aantal is niet verwerkt in de hierboven vermelde grafiek. Specificatie uitkeringen x Vroegpensioen ,4% ,4% Ouderdomspensioen ,1% ,7% Nabestaandenpensioen ,8% ,3% Wezenpensioen 106 0,5% 108 0,5% Afkopen kleine pensioenen 33 0,2% 0 0,0% Subtotaal % % Uitkeringen u.h.v. aktes van cessies Cordares inclusief herverzekering Overige *) Totaal *) inclusief 15 afkoop kleine pensioenen. Verslag van het Bestuur over het 79ste boekjaar 17

20 Beleggingen Beleid Hoewel het rendement op de beleggingen in 2007 maar -3% geweest is, steeg toch de dekkingsgraad in Dit is het gevolg van het feit dat de marktwaarde van de verplichtingen sterker is gedaald als gevolg van de gestegen kapitaalmarktrente. Het lagere rendement is enerzijds het gevolg van het beleid van het Bestuur om de verschillen tussen de duratie van de beleggingen en de duratie van de verplichtingen te verkleinen en anderzijds veroorzaakt door de kredietcrisis die van invloed is geweest op de beleggingsresultaten. Om het renterisico te beperken is het beleid van het fonds er op gericht om het renterisico voor een deel af te dekken. In de risicoparagraaf gaan wij daar verder op in. De kredietcrisis en de daaruit voortvloeiende liquiditeitscrisis hebben vooral invloed gehad op de vastrentende waarden in de portefeuille en de aandelen in de portefeuille. Als gevolg van het verslechterende marktsentiment lieten ook andere aandelen en beleggingen als vastgoedaandelen forse koersdalingen zien. Met name de tweede helft van het jaar heeft de kredietcrisis invloed gehad op de beleggingsresultaten. Er hebben regelmatig gesprekken tussen de vermogensbeheerder en de Beleggingscommissie plaatsgevonden om volledig op de hoogte te zijn van de situatie rond de kredietcrisis en het Bestuur goed te kunnen informeren. Daarnaast stuurt het Bestuur, daarbij geadviseerd door de Beleggingscommissie, de vermogensbeheerder met name aan de hand van de bij de fondsen behorende benchmarken aan. De normverdeling van de beleggingen over de verschillende categorieën volgens het beleggingsbeleid is 65% in vastrentende waarden en 35% in zakelijke waarden. Op deze normverdeling wordt een marge naar beneden en naar boven toegestaan aan de vermogensbeheerder. De verdeling van de beleggingen van 594,3 mln eind 2007 bedroeg 62,7% in vastrentende waarden en 37,3% in zakelijke waarden. Het Bestuur heeft besloten om op termijn een andere invulling te geven aan de onroerend goedbeleggingen. Besloten is om een deel van de portefeuille te gaan beleggen in niet- beursgenoteerde onroerend goedbeleggingsfondsen en een deel te houden in het huidige NN Vastgoed Fonds, een beleggingsfonds dat wereldwijd belegt in beursgenoteerde onroerend goedaandelen. De Beleggingscommissie heeft in het eerste kwartaal van 2008 presentaties gehad over niet-beursgenoteerde aandelen in onroerend goedbeleggingsfondsen van een drietal vermogensbeheerders. De Beleggingscommissie zal hierover in de tweede helft van 2008 een advies uitbrengen aan het Bestuur, zodat vervolgens besluiten kunnen worden genomen. De voortdurende onzekerheid op de financiële markten zal ook van invloed zijn op de beleggingsportefeuille in De Beleggingscommissie en het Bestuur volgen de ontwikkelingen op de financiële markten en de impact hiervan op de beleggingsportefeuille nauwkeurig. Kerncijfers Beleggingsresultaten (rendement) (x ) 472,3 523,4 594,9 612,2 594,3 (8,2%) (8,5%) (13,4%) (5,1%) (-3,0%) Verslag van het Bestuur over het 79ste boekjaar

21 Asset mix De Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam heeft bijna alle beleggingen ondergebracht in de volgende fondsen: ING Fixed Income All Grade Basis Fonds ING Fixed Income All Grade Long Duration Basis Fonds Nationale Nederlanden Vastgoed Fonds ING Multi-manager Global Equity Fund Naast deze fondsen heeft het pensioenfonds aandelen Ballast Nedam N.V.. In de strategische asset mix zijn de aandelen Ballast Nedam buiten beschouwing gelaten. De strategische beleggingsmix is onderstaand samengevat: Asset mix ING exclusief Strategisch Bandbreedtes Feitelijke aandelen Ballast Nedam allocatie min max allocatie % % % % x Aandelen 27,5 22,5 32,5 28, Vastgoed 7,5 2,5 12,5 8, Vastrentende waarden 65,0 57,5 72,5 63, Liquiditeit 0,0 5,0 5,0 0, Totaal 100,0 100, De totale portefeuille was per jaareinde als volgt belegd (in procenten tegen marktwaarde): % Units NN Vastgoedfonds 8,0 9,0 Units ING Aandelenfonds * 0,0 29,5 Units ING Multimanager Equity Fund ** 28,3 0,0 Aandelen Ballast Nedam N.V. 1,0 1,1 Zakelijke waarden 37,3 39,6 Units ING F.I. All Grade Basis Fonds 44,3 43,9 Units ING F.I. All Grade Long Duration Basis Fonds 18,0 15,6 Leningen op schuldbekentenis 0,4 0,9 Lening Ballast Nedam Nederland B.V. 0,0 0,0 Vastrentende waarden 62,7 60,4 100,0 100,0 * per 1 april 2007 verkocht ** per 1 april 2007 aangekocht Verslag van het Bestuur over het 79ste boekjaar 19

22 Rendement (performance) Behaald Benchmark Behaald Benchmark Units NN Vastgoedfonds -13,4% -13,3% 39,4% 36,0% Vastgoed aandelen -13,4% -13,3% 39,4% 36,0% Units ING Aandelenfonds * 9,2% 11,9% Units ING Multimanager Equity Fund ** ING aandelen fondsen -2,9% -1,3% 9,2% 11,9% Aandelen Ballast Nedam N.V. -11,3% 2,5% Totaal overige aandelen -3,2% 9,0% Obligaties 3,0% Units ING F.I. All Grade Basis Fonds 1,7% 1,5% -0,7% 0,0% Units ING F.I. All Grade Long Duration Basis Fonds -9,9% -10,0% -5,5% -5,5% Leningen op schuldbekentenis 1,8% 1,1% Lening Ballast Nedam Nederland B.V. 6,0% Vastrentende waarden -1,6% -1,8% -0,8% -1,4% Totale portefeuille -3,0% -2,6% 5,1% 6,5% * per 1 april 2007 verkocht ** per 1 april 2007 aangekocht De omschrijvingen van de gehanteerde benchmarken staan in de omschrijving van de fondsen vermeld. 20 Verslag van het Bestuur over het 79ste boekjaar

23 Informatie over de beleggingsfondsen waarin het Pensioenfonds participeert NN Vastgoed Fonds Het NN Vastgoed Fonds belegt wereldwijd in aandelen van vastgoedondernemingen. Het fonds belegt dus niet rechtstreeks in gebouwen. Dit biedt voordelen omdat het fonds hierdoor flexibel kan inspelen op marktontwikkelingen. De analisten van het fonds spreiden het vermogen wereldwijd in verschillende deelgebieden van vastgoed zoals kantoren, winkels, industrie, woningen en de gezondheidszorg. Vastgoed biedt een waardevolle aanvulling op een brede beleggingsportefeuille omdat het gemiddeld een lager risico kent dan andere aandelensectoren in combinatie met een aantrekkelijk rendement. Bovendien is het dividendrendement gemiddeld hoog door de stabiele huurinkomsten van vastgoedondernemingen. De benchmark van het fonds is de GPR 250 Global Hedged Ned Dividend Index. Kerngegevens per eind 2007: Oprichtingsdatum 7 september 1990 Gemiddeld rendement per jaar sinds oprichting 8,65% Intrinsieke waarde 17,86 Totale netto fondswaarde 230,8 mln. Aandeel Pensioenfonds Ballast Nedam 47,8 mln. is 20,7 % Onderstaand is de rendementsontwikkeling tot en met 2007 weergegeven. 315 Rendementsontwikkeling Geïndexeerd rendement obv intrinsieke waarde (5 jaar) Nationale-Nederlanden Vastgoed Fonds Benchmark De jaarrendementen: Fonds 29,32% 29,41% 20,51% 38,92% -13,37% Benchmark 30,00% 34,50% 19,70% 36,00% -13,27% Verslag van het Bestuur over het 79ste boekjaar 21

24 ING Fixed Income All Grade Basis Fonds Het ING Fixed Income All Grade Basis Fonds is een obligatiefonds gebaseerd op een totaal portefeuille-concept, zijnde het All Grade mandaat. Dit All Grade mandaat maakt gebruik van de verschillende binnen de vastrentende markten beschikbare beleggingcategorieën (o.a. duratie, curve, valuta, credits) om te komen tot een optimale risico-rendementsverhouding. Om te zorgen voor een goede spreiding zal het fonds voor een deel doorbeleggen in andere ING beleggingsfondsen. Dit betreft met name de spreadproducten, zoals Credits (ING Euro Credit Basis Fonds), Asset Backed Securities (ING Global ABS Basis Fonds (Fixed), ING AAA ABS Basis Fonds), Emerging Market Debt (ING EMD local currency Basis Fonds (eur), ING EMD hard currency Basis Fonds (eur)) en High Yield (ING Global High Yield Basis Fonds). De benchmark van het ING Fixed Income All Grade Basis Fonds is de Lehman Brothers Euro Aggregate Index. Kerngegevens per eind 2007: Oprichtingsdatum 31 december 2004 Gemiddeld rendement per jaar sinds oprichting 2,73% Intrinsieke waarde 10,84 Totale netto fondswaarde 6.969,8 mln. Aandeel Pensioenfonds Ballast Nedam 263,2 mln. is 3,8%. Onderstaand is de rendementsontwikkeling tot en met 2007 weergegeven. 110 Rendementsontwikkeling Geïndexeerd rendement obv intrinsieke waarde (5 jaar) ING Fixed income All Grade Basis Fonds Benchmark De jaarrendementen: Fonds - - 5,84% 0,75% 1,66% Benchmark - - 4,81% -0,03% 1,45% 22 Verslag van het Bestuur over het 79ste boekjaar

25 ING F.I. All Grade L.D. Basis Fonds Het ING Fixed Income All Grade Long Duration Basis Fonds is een obligatiefonds met een extra hoge duratie (ongeveer 25 jaar). Dit fonds is speciaal door ING ontwikkeld om het voor met name Pensioenfondsen mogelijk te maken de duratie van hun asset-portefeuille te verhogen en deze in lijn te brengen met de duratie van de verplichtingen. Het ING F.I. All Grade Long Duration Basis Fonds belegt volledig door in het ING F.I. All Grade Basis Fonds en sluit daarnaast een aantal interest rate swaps af om de duratie te verlengen naar eerder genoemd niveau. Deze swap overlay constructie maakt het mogelijk om naast duratieverlenging te kunnen profiteren van de voordelen van actief vermogensbeheer via het All Grade mandaat (zie ook het ING F.I. All Grade Basis Fonds). De benchmark van het ING F.I. All Grade Long Duration Basis Fonds is de Lehman Brothers Euro Aggregate Index plus een door ING IM geconstrueerde modelportefeuille van interest rate swaps. Kerngegevens per eind 2007: Oprichtingsdatum 31 december 2004 Gemiddeld rendement per jaar sinds oprichting 1,66% Intrinsieke waarde 10,51 Totale netto fondswaarde 1.926,5 mln. Aandeel Pensioenfonds Ballast Nedam 107,0 mln. is 5,6%. Onderstaand is de rendementsontwikkeling tot en met 2007 weergegeven Rendementsontwikkeling Geïndexeerd rendement obv intrinsieke waarde (5 jaar) ING F.I. All Grade L.D. Basis Fonds Benchmark De jaarrendementen: Fonds ,38% -5,50% -9,88% Benchmark ,83% -5,46% -10,03% Verslag van het Bestuur over het 79ste boekjaar 23

26 ING Multimanager Global Equity Fund Vanaf 1 april 2007 is het ING Multi-manager - Global Equity Fund opgenomen in de portefeuille van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam in plaats van het ING Aandelen Basis Fonds. Het ING Multi-manager Global Equity Fund is een wereldwijd aandelenfonds dat belegt volgens een geconcentreerde core-satelite aanpak. Binnen het fonds wordt gebruik gemaakt van meerdere gespecialiseerde aandelenbeheerders. ING IM is verantwoordelijk voor de selectie en monitoring van deze beheerders. Door te beleggen in een relatief gering aantal beheerders, biedt het fonds diversificatie. De benchmark van het fonds is de MSCI World (net) Index. Kerngegevens per eind 2007: Oprichtingsdatum 13 juli 2005 Gemiddeld rendement per jaar sinds oprichting 18,54% Intrinsieke waarde 107,14 Totale netto fondswaarde 1.118,6 mln. Aandeel Pensioenfonds Ballast Nedam 168,0 mln. is 15.5 % De jaarrendementen zijn als volgt Fonds ,85% 8,20% -2,10% Benchmark ,82% 7,40% -1,70% Jaarrendementen managers Fondsen 2005*) Invesco **) -6,64% MFS 10,79% 12,41% 0,12% Alliance 15,20% 5,00% 3,10% Templeton 9,54% 12,70% -2,05% Lazard ***) -8,50% Schroders **) -4,68% Benchmark 10,82% 7,40% -1,66% *) vanaf oprichtingsdatum **) 25 juni 2007 toegevoegd ***) 1 februari 2007 toegevoegd 24 Verslag van het Bestuur over het 79ste boekjaar

27 Besluiten in het kader van beleggingen in 2007 Na onderzoek heeft het Bestuur, op advies van de Beleggingscommissie, in 2007 besloten om te kiezen voor een multi-management fonds in plaats van het ING Aandelen Basis Fonds. Dit is geëffectueerd in april Het pensioenfonds besteedt het vermogensbeheer met beleggingsstrategieën uit aan een multi-manager. Deze multi-manager stelt vervolgens meerdere vermogensbeheerders aan om verschillende delen van deze aandelenportefeuille te beheren. Het is de taak van de multi-manager om de verschillende vermogensbeheerders te selecteren en actief aan te sturen. Daarbij dient hij ervoor te zorgen dat de totale portefeuille altijd door de beste combinatie van vermogensbeheerders wordt beheerd. Multi-management speelt in op de ontwikkeling om de beleggingen te spreiden over verschillende vermogensbeheerders. Het Pensioenfonds heeft gekozen om de verantwoordelijkheid voor het aannemen en ontslaan van vermogensbeheerders over te dragen aan een hierin gespecialiseerde partij, de zogenaamde multi-manager. Voordelen van deze multi-managementstructuur zijn: 1. Diversificatie: Door middel van spreiding over verschillende beleggingscategorieën, vermogensbeheerders, beleggingsstijlen en beleggingsprocessen kan een multi-manager uitstekende diversificatie bieden, waardoor het risico-rendementsprofiel van de klantportefeuille wordt verbeterd. 2. Stabiele beleggingsresultaten: De resultaten van een multi-managerstrategie zijn doorgaans stabieler en beter voorspelbaar dan de rendementen van de traditionele één manager beleggingsstrategie. 3. Toegang tot de beste vermogensbeheerders: Via multi-managersstrategieën krijgen klanten ook voor relatief kleine bedragen toegang tot de beste en meest succesvolle vermogensbeheerders uit de wereldwijde beleggingsindustrie. 4. Portefeuillesamenstelling en administratie in de handen van een specialist: Door te kiezen voor een multi-managerstrategie, kiest een institutionele relatie feitelijk voor het uitbesteden van het aannemen en ontslaan van de vermogensbeheerders aan een derde partij, de multi-manager. De multi-manager is gespecialiseerd in het analyseren en beoordelen van de grote groep vermogensbeheerders die op de markt actief zijn en in het selecteren en beheren van de optimale combinatie investmentmanagers. Daarnaast draagt de multi-manager zorg voor de taken die direct verband houden met het beheer van een beleggingsportefeuille, zoals bewaarneming en van administratieve taken. De Beleggingscommissie heeft een drietal aanbieders op het gebied van multi-management vergeleken en uiteindelijk het Bestuur geadviseerd te kiezen voor de ING Multi-manager Global Equity. Beoordeling op prestaties, uit het verleden, gaf weinig verschillen tussen de aanbieders. De ING-Multi-manager Global Equity heeft als voordelen dat alles bij ING in één hand is, er sprake is van lagere kosten en de portefeuille overzichtelijker en makkelijker te beheersen is. Verder zijn er in 2007 geen besluiten met betrekking tot de beleggingsportefeuille genomen en is het in 2006 gevoerde beleid voortgezet. Verslag van het Bestuur over het 79ste boekjaar 25

28 Jeroen Bosch Ziekenhuis, s-hertogenbosch In 2011 staat hier het grootste niet-academische ziekenhuis van Nederland. Het heeft dan een vloeroppervlakte van m 2, de omvang van 18 voetbalvelden. De bouwcombinatie, waar Ballast Nedam Bouw Speciale Projecten deel van uit maakt, heeft er 44 maanden voor nodig. Die korte bouwtijd vraagt een gedegen voorbereiding en een scherpe planning. Het eerste prefab sandwich gevelelement is geplaatst op dinsdag 1 april Er zullen er nog vele volgen voor de complete gevel van m 2 in maart 2009 dicht is.

29 Financiën Samenvatting van de financiële positie van het fonds en ontwikkelingen gedurende het jaar x Pensioen Technische Algemene Dekkingsgraad Vermogen voorzieningen Reserve Stand per 31 december ,7% Cumulatief effect stelselwijziging ,4% (overgang naar FTK) Beleggingsresultaten ,0% Premiebijdragen ,7% Waardeoverdrachten ,1% Uitkeringen ,0% Indexaties ,8% Overige ,2% Stand per 31 december ,2% Analyse van het saldo van baten en lasten over de afgelopen jaren Premieresultaat Interestresultaat (beleggingen) Overig resultaat De vergelijkende cijfers zijn niet gecorrigeerd voor het effect van de per 1 januari 2007 doorgevoerde stelselwijziging. Ultimo 2007 bedraagt de marktrente circa 4,8% (2006 4,3%). Ontwikkeling van de dekkingsgraad ultimo jaar (op basis van de jaarrekening) over de afgelopen jaren Dekkingsgraad ultimo 123,20% 122,70% 117,10% 112,10% 106,70% De vereiste dekkingsgraad zoals die voortvloeit uit de solvabiliteitsvoorschriften volgens de Pensioenwet bedraagt 115,50 %. Eind 2007 is er geen sprake van een tekort. De dekkingsgraad bedraagt ultimo ,20%. Vanaf ultimo 2007 is de dekkingsgraad vastgesteld op basis van FTK. Verslag van het Bestuur over het 79ste boekjaar 27