De Nederlandse huurwoningmarkt

Transcriptie

1 De Nederlandse huurwoningmarkt De perspectieven voor de Nederlandse huurwoningmarkt zijn in een ongekend tempo verbeterd. Tegelijkertijd is sprake van toenemende concurrentie voor institutionele investeerders. Die concurrentie komt van binnenlandse, maar steeds vaker ook van buitenlandse investeerders. Daarnaast begint de koopsector terrein te winnen. Ontwikkelaars die de afgelopen jaren voor verhuur kozen, richten hun pijlen nu steeds vaker op de fiscaal gestimuleerde koopwoningmarkt. Toenemende concurrentie betekent dat beleggers meer risico s accepteren. En onder voorwaarde van een hoog direct rendement, zijn ook investeringen in herstructu reringswijken en steden buiten de Noordvleugel opportuun. In het huidige tijdsgewricht is het de uitdaging om snel voldoende pijplijn op te bouwen. Focus in beleggingsstrategie Focus op geliberaliseerd segment (vanaf 700) of in potentie te liberaliseren bestaande woningen In beperkte mate huurprijzen boven buiten centrumstedelijk gebied tot in centra binnensteden (inclusief parkeren en servicekosten) Verbreding regionale focus naar Randstad inclusief kustgemeenten, t Gooi, Veluwe, Brabantse Stedenrij en omliggende stedelijke regio s Binnen de stad ook richten op kansen die intensief samenwerken met woningcorporaties oplevert Productfocus, appartementen alleen op echt stedelijke locaties of op bijzondere locaties met sfeer/identiteit Verbreding van beleggingsscope naar grotere woningprojecten ( eenheden) Outlook Waardegroei + + Huurniveaus + + Legenda + verwachte stijging =/+ stabiel tot lichte stijging = stabiel =/- stabiel tot lichte daling - verwachte daling SWOT-analyse markt voor geliberaliseerde huurwoningen Strengths Weaknesses Aanhoudende groei huishoudens (+ 1 miljoen) Vergrijzing zorgt voor stimulans vraag naar huurwoningen Urbanisatie zorgt voor extra vraag in steden Relatief beperkt aantal beschikbare middeldure huurwoningen in de Nederlandse woningvoorraad Opportunities Geliberaliseerde huurwoningen missen fiscale subsidie die koopwoningen wel hebben Grote afhankelijkheid van overheidsbeleid in gereguleerd segment huurmarkt met grote invloed op marktcondities geliberaliseerd segment Verbeterde betaalbaarheid koopwoningen (door prijsdaling en lage rente) maakt huren relatief minder aantrekkelijk Beperkte hoeveelheid beschikbare woningen om nu in te investeren Threats Eenzijdige focus van veel beleggers op Amsterdam en Utrecht biedt kansen op gezonde rendement-risicoverhouding op overige locaties Herstel en dynamiek koopwoningmarkt zorgt voor waardegroei Overheidsbeleid gericht op beperking concurrentie van corporaties in het middensegment zorgt voor extra aanbod van woningen vanuit corporaties Kopers moeten steeds meer eigen vermogen meenemen bij aankoop eigen woning Huren meer populair bij nieuwe, op flexibiliteit gerichte generatie Achterblijvende inflatie op korte termijn zorgt voor beperkte huurgroei Geïndexeerde huurniveaus in vooral het hogere segment die op lange termijn boven de markthuur uitkomen en bij mutatie dus leiden tot huurverlaging (zaagtandeffect) Mismatch tussen samenstelling woningvoorraad en toekomstige vraag; te veel eengezinswoningen in snel vergrijzende buitenwijken Toenemende concurrentie tussen bestaand bezit met nieuwbouwwoningen die én levensloopbestendig én duurzaam zijn

2 Structurele veranderingen De toekomstige vraag naar (huur)woningen wordt bepaald door de ontwikkeling van het aantal huishoudens. Dat aantal neemt met 1 miljoen toe tot circa 8,5 miljoen huishoudens in De meeste groei zien we in het aantal eenpersoonshuishoudens, voornamelijk bestaande uit ouderen (70 jaar en ouder). Groei komt eveneens voort uit verdere gezinsverdunning. In 1980 bedroeg de gemiddelde gezinsgrootte 2,87, in 2014 was dat 2,24 en voor 2040 wordt een gezinsomvang van 2,0 verwacht. Onder invloed van toenemende migratie kan het aantal huishoudens overigens met veel meer dan 1 miljoen toenemen. De groei van het aantal huishoudens is geografisch gezien ongelijk verdeeld. Aan de randen van Nederland, maar ook in satellietsteden en buitenwijken van de grote steden zal sprake zijn van enige krimp, terwijl andere regio s er in aantal huishoudens juist weer op vooruit gaan. Overigens moet de Nederlandse krimp niet worden gedramatiseerd; in vergelijking met andere krimpregio s binnen Europa valt het mee. Bovendien is in de meeste Nederlandse regio s nauwelijks tot geen sprake van krimp. Wel wordt overal een toenemende vervangingsvraag zichtbaar. In Nederland is de vraag naar huurwoningen het grootst in de stedelijke agglomeraties. Doelgroepen zijn jongeren in de leeftijd van 18 tot 35 jaar en ouderen vanaf 70 jaar, voor beide doelgroepen geldt dat het om vaak om alleenwonenden gaat. Niet alleen het feit dat zij meer eigen vermogen moeten meebrengen, dwingt jongeren tot huur, vaak is huur ook een bewuste keuze op grond van veranderende woonvoorkeuren en de behoefte aan flexibiliteit in werk en relatie. Dat mogen dus ook kleinere woningen zijn, liefst met meer identiteit en aandacht voor duurzaamheid. Daarnaast is er de snel in omvang toenemende groep ouderen. Mutaties richting huurwoningen in deze groep zijn nu vaak incidentgedreven. Tot die tijd verkiest men de eigen (koop)woning. Toch zijn er steeds meer ouderen die bewust voor huur kiezen. Zij zijn geïnteresseerd in woonconcepten in de eigen wijk, waar zij in de toekomst gemakkelijk verzorgd kunnen worden of juist in appartementen in stadscentra, dicht bij hoogstedelijke culturele voorzieningen. Naast de demografische ontwikkeling is het overheidsbeleid van invloed op ontwikkelingen op de woningmarkt. De Rijksoverheid heeft de afgelopen jaren maatregelen genomen om de huurwoningmarkt verder te liberaliseren. Als gevolg daarvan zullen woningcorporaties er zeker op langere termijn toe worden gedwongen een deel van hun geliberaliseerde voorraad op te geven. Door het ontbreken van een sense of urgency bij de corporaties, is het effect op korte termijn echter beperkt; veel corporaties staan er financieel gezien nog voldoende sterk voor. Doordat mensen met hoge inkomens en bestaande scheefhuurders nog maar beperkt voor corporatiewoningen in aanmerking mogen komen, valt er van hen uit op termijn wel extra vraag te verwachten. Het huidige aantal van scheefwoners zal geleidelijk aan teruglopen. Conjuncturele ontwikkelingen De basis voor het herstel van de Nederlandse woningmarkt ligt in het feit dat Nederland in rustiger economisch vaarwater is gekomen. Consumenten zien positieve economische groeicijfers. Daarmee zijn de inkomensperspectieven voor veel huishoudens gestabiliseerd: er zijn minder reorganisaties en het aantal werklozen neemt voorzichtig af. De huizenmarkt weet duidelijk van het herstel in consumenten- en producentenvertrouwen te profiteren. Recente aanscherping van het maximaal toegestane leenbedrag (LTV naar 104%) heeft nauwelijks impact gehad op het ingezette herstel. Het belangrijkste risico voor de woningmarkt is de al lang verwachte rentestijging. Hoewel dit een duidelijk negatieve impact heeft op de waardeontwikkeling van woningen, betekent een rentestijging wel dat de huurmarkt weer relatief aantrekkelijker wordt. Andere risico s voor de woningmarkt liggen voor een belangrijk deel buiten onze landsgrenzen. Het gaat om factoren die het ingezette economische herstel zouden kunnen bedreigen, zoals en verdere escalatie van het conflict in Oekraïne of het serieus vertragen van de Chinese economie. Beleggen in Nederlands vastgoed en hypotheken

3 Vastgoedmarkt woningen De Nederlandse woningmarkt liet het afgelopen jaar een duidelijke omslag zien, zowel aan de gebruikers- als aan de beleggerskant. Aan de gebruikerskant nam het aantal transacties op de koopmarkt onverwacht snel toe. In lijn daarmee, maar voorzichtiger, laten ook woningprijzen sinds halverwege 2013 herstel zien, met de steden in de Noordvleugel van de Randstad voorop. Er is dan ook veel latente vraag op de woningmarkt. Veel woningkopers en huurders hebben vanwege economische onzekerheid hun verhuizing in de afgelopen jaren uitgesteld. Hier en daar waren woningen eenvoudigweg niet verkoopbaar, maar dat is langzaam aan het veranderen. Wel is er de potentiële restschuld die veel huishoudens er nog van weerhoudt om een nieuwe stap in hun wooncarrière te zetten. De latente vraag kan samen met de fors teruggelopen woningbouwproductie en de aanhoudende groei van het aantal huishoudens tot een versnelde prijsstijging op de woningmarkt leiden. Daar komt bij dat de rente momenteel erg laag is; in combinatie met de prijsdaling van de afgelopen jaren heeft dit de betaalbaarheid van veel woningen fors verbeterd. Voor de langere termijn wordt een stijging van de rente verwacht die het tempo van de prijsstijging wat zal afremmen. Herstel van de koopwoningmarkt leidt weliswaar tot het wegvallen van conjuncturele huurders, maar zorgt tegelijkertijd wel voor positieve waardegroei en dus een hoger indirect rendement. Een te snelle stijging van de rente kan zorgen voor een extra vraag naar huurwoningen van huishoudens die de hoge maandlasten van een hypotheek niet kunnen of willen opbrengen. Ondanks het herstel op de koopwoningmarkt, waardoor consumenten actiever worden op de koopmarkt, groeide de gemiddeld gerealiseerde huurprijs voor zowel appartementen als grondgebonden woningen. De leegstand bereikte medio 2013 een piek van 5,4% en loopt sindsdien, mede met het herstel op de koopwoningmarkt, gestaag terug. Kennelijk is het herstel van vertrouwen in werkgelegenheid en economie ook voor mensen met een voorkeur voor huur een reden om te verhuizen. Tegenover de groeiende vraag naar woningen staat een snel afnemend aanbod van nieuwbouw. Het aantal bouwvergunningen is sinds het begin van de crisis met 70% gedaald naar ruim vergunningen in Hoewel ook hier in 2014 een eerste herstel is te zien, is duidelijk dat de productiecapaciteit niet snel weer op een niveau kan komen waarop de uitbreidingsvraag kan worden bijgebeend. Het aantal architecten, projectontwikkelaars en specialisten bij gemeenten is te ver teruggebracht. De komende jaren zal het in de media weer vaker gaan over woningtekorten in met name de grotere stedelijke regio s. Dit zal een extra positief effect op huurprijs en waardeontwikkeling van beleggershuurwoningen hebben. Ook de daling van de leegstand in huurwoningen zet naar verwachting door. Beleggingsmarkt De interesse op de beleggersmarkt is, historisch gezien, ongekend groot. Waar de afgelopen jaren vooral Syntrus, Amvest, Vesteda en Bouwinvest tot deals kwamen op de beleggershuurmarkt, zien we nu ook andere partijen weer op grotere schaal projecten kopen. In het eerste half jaar van 2014 bedroeg het beleggingsvolume 846 miljoen; een stijging van 59% ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. De drie grootste portefeuille transacties van het afgelopen half jaar hadden betrekking op de verkoop van woningen van Amvest, CBRE Global Investors en Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Detailhandel (BPFD). Dit betrof respectievelijk de verkoop van 238 woningen aan Beleggingsmaatschappij Grouwels, woningen aan Round Hill Capital en 996 woningen aan Quadrigo. Anders dan in de afgelopen jaren, komt de interesse dus niet alleen van Nederlandse beleggers, maar ook van buitenlandse partijen, zoals Patrizia Immobilien, een Duitse investment manager die vanuit een eigen kantoor op de Zuidas voor 1 miljard euro aan Nederlands vastgoed wil verwerven en daar met Vestia een grote eerste slag in heeft geslagen. Waar beleggers in Duitsland vaak genoegen moeten nemen met een totaal rendement van rond de 4,5%, schommelt in Nederland het direct rendement van nieuwbouwwoningen al jaren

4 Huur is vaak een bewuste keuze op grond van veranderende woonvoorkeuren rondom dit percentage, waarbij de verwachte waardestijging daar nog bovenop komt. Voor bestaande bouw gelden nog hogere directe rendementen. Naast Duitse partijen zijn er steeds meer Angelsaksische partijen actief, vaak met een meer opportunistische strategie en daarbij behorende dubbelcijferige rendementsverwachtingen. Het corporatiebezit dat nu heel voorzichtig op de markt komt (Vestia, WIF), biedt hier misschien wel de mogelijkheden voor. Naast het actief verwerven van vastgoed, kiest een aantal buitenlandse investeerders voor het openstellen van een debtfund gericht op beleggingen op de Nederlandse woningmarkt. Nederlandse beleggers hebben daarmee steeds vaker een alternatief voor de banken die nog steeds voorzichtig zijn met vastgoed financieringen. Tussen 2008 en 2013 daalde de waarde van huurwoningen met 14,5% en die van koopwoningen zelfs met 21,1%. Maar voor de woningmarkt staan nu alle seinen op groen: de beleggersvraag neemt toe, yields dalen, uitpondopbrengsten lopen op en huren kunnen extra stijgen dankzij het beleid van de Nederlandse overheid en de toenemende schaarste. Voor de komende jaren zien we vooral verdere verbetering: een verdere daling van de yield, boveninflatoire stijging van woningprijzen in de centrale regio s in Nederland en aanhoudende huurgroei. Waar 2014 nog een duidelijk overgangsjaar is, zijn rendementen richting de 7-8% op Nederlandse woningen Figuur 1 Nieuwbouwproductie en verleende bouwvergunningen (voor nieuwbouw) naar eigendomsvorm Bron: CBS, bewerking Syntrus Achmea Real Estate & Finance (2014) Bouwvergunningen koopwoningen (l) Bouwvergunningen huurwoningen (l) Nieuwbouwproductie (r) (schatting) jan Beleggen in Nederlands vastgoed en hypotheken

5 ineens niet meer ondenkbaar. Keerzijde van dit succes is de toenemende concurrentie die het steeds moeilijker maakt om goede assets aan de portefeuille toe te voegen. Beleggingsadvies Als gevolg van de structurele en conjuncturele ontwikkelingen zijn we positief over de beleggingsmarkt van woningen. Het aantrekken van de woningmarkt en de toenemende interesse van buitenlandse beleggers maakt dat dit een goed moment is voor een kwaliteitsslag in de woningportefeuille: verkoop van niet-strategisch vastgoed en toevoeging van nieuwe projecten. In de bestaande portefeuille wordt het daarnaast steeds belangrijker om in kwaliteit voor te sorteren op enerzijds de aanhoudende urbanisatie, vergrijzing en gezinsverdunning en anderzijds op de concurrentieslag met nieuwbouw die zowel duurzaam als levensloopbestendig is. Gelet op de toenemende concurrentie met zowel (buitenlandse) beleggers als de koopmarkt, adviseren wij om de pijplijn voor woningen versneld uit te bouwen. Dit kan worden bereikt door intensief te gaan samenwerken met woningcorporaties en gemeenten en door samen met hen invulling te geven aan de grote opgave aan nog te bouwen woningen in wijken en stedelijke centra. Een verbreding van de beleggingsscope is onontkoombaar. Veel beleggers focussen in hun beleid op de steden in de Noordvleugel van de Figuur 2 Aanvangsrendementen (bestaand bezit) Bron: IPD (2014) % Q Q Q Q4

6 Randstad, wat daar gemakkelijk tot een te snelle daling van de aanvangsrendementen kan leiden. Andere regio s bieden qua waardegroei misschien minder goede perspectieven. Maar dit kan worden gecompenseerd door een veel hoger direct rendement, die is te bereiken door een relatief lagere aankoopprijs te betalen. Door iets meer risico te lopen, ontstaat er zo zicht op meer rendement. Hierbij hoort een verbreding van de regionale focus naar Randstad inclusief kustgemeenten, Utrecht/ t Gooi, Veluwe en Brabantse Stedenrij en omliggend stedelijke regio s (zie zwart, rode, oranje en gele gebieden). Alternatieven voor nieuwbouw zijn de overname van portefeuilles of de aankoop - met een discount - van transformeerbaar leegstandvastgoed. Figuur 3 Verwachte waardestijging en woningvraag Bron: Syntrus Achmea Real Estate & Finance heel hoog hoog lichte tot sterke groei stabiel tot lichte groei stabiel stabiel tot daling Bij elke woningbelegging geldt dat een hoogwaardig voorzieningenniveau in en de kwaliteit en uitstraling van de directe omgeving belangrijke randvoorwaarden zijn. Zeker in grotere projecten kan de belegger daar ook zelf invloed op uit oefenen. Gelet op het herstel van de woningmarkt en de groeiende behoefte aan huurwoningen, kunnen steeds vaker grotere projecten ( woningen) worden aangekocht. Incidenteel, op de beste plekken, zou het zelfs om nog grotere aantallen kunnen gaan. Qua type product zijn meergezinswoningen, maar vooral eengezinswoningen interessante beleggingen in jonge wijken. Ook de focus op de doelgroepen starters en senioren met daarbij behorende producten zoals huurwoningen in het segment en woningen met zorgservice zijn zeer interessant. Bij de meergezinswoningen blijft het van belang dat ze alleen op (centrum)stedelijke locaties of op bijzondere locaties met sfeer/identiteit worden ontwikkeld. De verhuurbaarheid is momenteel het grootst in de segmenten Boven de is het buiten de centra van de grote steden zaak om zeer selectief te beleggen. Beleggen in Nederlands vastgoed en hypotheken