Raadsvoorstel. Vergadering : 17 december Agendapunt : 4. Programma : 8 Werk en Bijstand Portefeuillehouder : H. Rijpstra. Aan de Raad.

Transcriptie

1 Raadsvoorstel Vergadering : 17 december 2015 Agendapunt : 4 Status : Informerend Programma : 8 Werk en Bijstand Portefeuillehouder : H. Rijpstra Behandelend ambt. : Chris Koopmans ckoopmans@t-diel.nl Telefoonnummer : (0511) Zaak / Stuknummer : Z / S Aan de Raad. Onderwerp Vangnetuitkering 2015 Korte inhoud Per 1 januari 2015 is een nieuw tijdelijk vangnet ingesteld in plaats van de IAU (Incidentele Aanvullende Uitkering) en de MAU (Meerjarige Aanvullende Uitkering). Dit vangnet geldt voor 2015 en 2016, en biedt gemeenten financiële compensatie voor grote tekorten op het budget als bedoeld in art. 69 Participatiewet. Om aanspraak te kunnen maken op een vangnetuitkering dient de gemeente aan een beperkt aantal voorwaarden te voldoen. Eén van die voorwaarden betreft het aanbieden van een analyse op het tekort aan de gemeenteraad. En hoewel het tekort op dit moment niet groot genoeg lijkt te zijn om in aanmerking te komen voor de vangnetuitkering, willen we voor alle zekerheid wel voldoen aan de gestelde voorwaarden, zodat we in geval van onverwachte veranderingen (een oplopend tekort op het budget Participatiewet) toch op een juiste wijze invulling hebben gegeven aan de gestelde criteria. Voorstel van het College Voor kennisgeving aannemen.

2 Toelichting Analyse tekort Participatiewetbudget in het kader van de aanvraag vangnetuitkering

3 Inhoudsopgave Inleiding... 4 Vangnetuitkering 2015: introductie... 4 Tijdelijk nieuw vangnet voor 2015 en Wat houdt de vangnetuitkering voor 2015 in?... 4 Wanneer kan een gemeente aanspraak maken?... 5 Tekort... 6 (Mogelijke) Oorzaak... 6 Maatregelen Proces Vangnetuitkering Conclusie

4 Inleiding Graag willen we u informeren over het tekort op het Participatiewet-budget. We doen dit in verband met de (mogelijke) aanvraag op de Vangnetuitkering In dit document willen we uw raad voorzien van een globale analyse. De globale analyse omvat de mogelijke oorzaak en omvang van het tekort. Verder benoemen we de maatregelen die zijn genomen (instrumenten die zijn ingezet) om tot tekortreductie te komen. Ten behoeve van het verzoek om een vangnetuitkering moet ook een document worden toegevoegd waaruit de opvattingen van de gemeenteraad hieromtrent blijken. Wij verzoeken de raad dan ook om een reactie. Vangnetuitkering 2015: introductie Tijdelijk nieuw vangnet voor 2015 en 2016 Per 1 januari 2015 is niet alleen de Participatiewet in werking getreden maar ook een nieuw verdeelmodel voor de gebundelde uitkering op grond van die wet, het zogeheten multiniveaumodel. Het oude verdeelmodel is ingetrokken, waarmee de aanspraken op incidentele en meerjarige aanvullende uitkering (IAU en MAU) slechts tot en met het uitvoeringsjaar 2014 aan de orde kunnen zijn. (MAU-uitkeringen kunnen vanaf 2015 niet meer worden aangevraagd. IAU-uitkeringen kunnen voor het laatst in 2015 (over 2014) worden aangevraagd.) Hoewel het nieuwe verdeelmodel zorgt voor een betere verdeling van middelen over gemeenten en een adequate prikkelwerking, kan niet worden uitgesloten dat er geen gemeenten meer in financiële problemen kunnen komen als gevolg van grote tekorten op het bijstandsbudget. Tegen deze achtergrond kunnen gemeenten onder voorwaarden gecompenseerd worden voor grote tekorten. Hiervoor is één integraal vangnet ingevoerd, waarbij 2015 geldt als invoeringsjaar. In dit invoeringsjaar wordt volstaan met een eenvoudig vangnet, waardoor gemeenten niet belemmerd worden in een goede (voorbereiding op de) invoering van de Participatiewet en tevens ruimte ontstaat om op zorgvuldige wijze te werken aan de meer definitieve vormgeving van het nieuwe vangnet vanaf Wat houdt de vangnetuitkering voor 2015 in? De vangnetuitkering biedt gemeenten financiële compensatie voor grote tekorten op het budget als bedoeld in artikel 69 van de Participatiewet. Om aanspraak te kunnen maken op de vangnetuitkering 2015 dient de gemeente aan een beperkt aantal voorwaarden te voldoen. Een onafhankelijke Toetsingscommissie aanvullende uitkeringen Participatiewet beoordeelt of een verzoekende gemeente aan alle geldende procedurele en inhoudelijke voorwaarden voldoet, om vervolgens de minister van SZW te adviseren over de te nemen beslissing. De minister (thans feitelijk de staatssecretaris) neemt in beginsel het advies van de commissie over. 4

5 Wanneer kan een gemeente aanspraak maken? Gemeenten kunnen aanspraak maken op een vangnetuitkering over Hiervoor gelden enkele voorwaarden, de voor onze gemeente van toepassing zijnde belangrijkste voorwaarden zijn: Het verzoek moet uiterlijk op maandag 15 augustus 2016 digitaal, per , zijn ontvangen door de Toetsingscommissie aanvullende uitkeringen Participatiewet. Verzoeken die na 15 augustus 2016 door de commissie worden ontvangen, worden niet in behandeling genomen. Bij het verzoek dient het college de volgende documenten te voegen: 1) een globale analyse van de mogelijke oorzaak en de omvang van het tekort, mede in het kader van de inwerkingtreding van de Participatiewet en de eerdere financiële resultaten van de uitvoering van de WWB, en van de verwachte ontwikkelingen van dat tekort in de komende jaren; 2) een brief, of vergelijkbaar document, waarmee het college de raad in 2015 heeft geïnformeerd over zijn analyse en de maatregelen die worden genomen dan wel worden overwogen om tot tekortreductie te komen; 3) een document waaruit de opvattingen van de gemeenteraad hieromtrent blijken; 4) een overzicht wat de gemeente in 2015 feitelijk heeft gedaan om het tekort het hoofd te bieden en hoe zij het effect daarvan kwalificeert. Het verzoek moet worden ingediend onder gebruikmaking van een formulier dat door de minister beschikbaar wordt gesteld. Het tekort op het PW-budget bedraagt meer dan 5%, op basis van de netto lasten, dat wil zeggen het verschil tussen de bestedingen en de baten op titel van de in artikel 69 PW genoemde wetten en kosten en de baten op titel van de reeds ingetrokken WWIK. 5

6 Tekort Voor een globale indicatie van de situatie in de gemeente Tytsjerksteradiel hebben wij onderstaande cijfers beschikbaar. Wanneer we uitgaan van de prognose voor 2015 zou het tekort voor onze gemeente uit komen op 4,93% 1. Vooralsnog gaan we ervan uit dat het tekort in de gemeente Tytsjerksteradiel (net) niet boven de vereiste drempel van 5% komt. Wanneer het tekort voor 2015 definitief niet boven het drempelpercentage komt zal de gemeente niet aanmerking komen voor de vangnetuitkering (Mogelijke) Oorzaak De arbeidsmarktsituatie is in onze gemeente (en onze arbeidsmarktregio Fryslân) als uitzonderlijk aan te merken. De belangrijkste redenen hiervoor zijn: 1. In de arbeidsmarktregio Fryslân steeg in 2014 het aantal geregistreerde werkzoekenden. 2. In de gemeente Tytsjerksteradiel steeg het aantal bijstandsuitkeringen (procentueel) sterker dan het aantal bijstandsuitkeringen in Fryslân. 3. Er is onvoldoende werk in de arbeidsmarktregio Fryslân. 4. Er is sprake van een grote discrepantie tussen vraag en aanbod in de arbeidsmarktregio Fryslân. 1 (jaarprognose rijksbudget) rijksbudget * 100% 6

7 Hieronder lichten we deze belangrijkste redenen nader toe: Ad 1 en ad 2: Aantallen (Niet Werkende Werkzoekenden en Bijstandsuitkeringen) Tytsjerksteradiel 2013 ( ) 2014 ( ) Totaal aantal NWW ers Percentage NWW ers 6.5% 6.7% Aantal NWW ers >36mnd Percentage NWW ers 15,2% 18.9% >36mnd Bijstandsuitkeringen Percentage bijstandsuitkeringen 3.8% 3.9% De recessie van de afgelopen jaren heeft geleid tot een daling van de werkgelegenheid in bijna alle sectoren en geldt voor nagenoeg alle arbeidsmarktregio s in Nederland. Eind 2014 telde Friesland WWB-uitkeringen, 3,8% meer dan een jaar eerder. Deze toename is nagenoeg gelijk aan de landelijke toename. Het WWB-percentage (het aantal WWB-uitkeringen afgezet tegen de beroepsbevolking) kwam in december 2014 voor Friesland uit op 5,0%. Dat is hoger dan het landelijke WWB-percentage van 4,2%. De onderstaande afbeelding toont de WWB per gemeente in december De gemeenten met de hoogste WWB-percentages in de regio zijn Leeuwarden (8,7%), Harlingen (6,3%) en Smallingerland (5,8%). Op de Waddeneilanden is het WWBpercentage laag: de gemeenten Ameland (0,5%), Terschelling (0,7%), Schiermonnikoog en Vlieland (beide 1,0%) hebben het laagste WWB-percentage van de regio. De gemeente Tytsjerksteradiel zit in de middenmoot met een percentage van 3,9%. 7

8 Afbeelding WWB-percentages per gemeente Nederland en Friesland, december 2014 Bron: CBS, bewerking UWV Het oplopend werkloosheidspercentage tot 2014 vertaalde zich in oplopende bijstandsbestanden. Dat is een landelijk beeld. Meer uitkeringen, meer reintegratievraag, minder financiële middelen. Het bijstandsvolume reageert over de jaren met enige vertraging op de economische crisis, omdat een werkloze in veel gevallen eerst een WW-uitkering ontvangt en na afloop van deze uitkering instroomt in de bijstand. Verkorting van de WW-periode en het verhogen van de AOW leeftijd verhoogt de druk op het bijstandsvolume en daarmee op de budgetten van de gemeenten. Uit onderstaande tabel en grafiek blijkt dat het percentage bijstandsuitkeringen in de afgelopen jaren sterker is gestegen ten opzichte van Fryslân 2. De blauwe lijn in de grafiek betreft onze gemeente, de rode de provincie Fryslân. 2 De tabel (en grafiek) geeft de stijging in percentages aan ten opzichte van het jaar 2011, m.a.w.: 2011 is als basisjaar genomen. Cijfers voor 2015 nog niet bekend. 8

9 Ad 3 en ad 4: 'Friesland heeft een zeer ruime arbeidsmarkt.': In een ruime arbeidsmarkt zijn er veel werkzoekenden ten opzichte van weinig vacatures. Een krappe arbeidsmarkt betekent juist dat een werkgever moeite heeft met het vervullen van vacatures en is dus een gunstige situatie voor werkzoekenden. De arbeidsmarkt in Friesland wordt minder ruim door een toename van openstaande vacatures en een afnemend aantal kortdurend werkzoekenden in Echter, de Friese arbeidsmarkt is nog altijd zeer ruim. De arbeidsmarkt in Friesland is ruimer dan landelijk. Uit een arbeidsmarktanalyse blijkt dat de slechte arbeidsmarkt in de regio leidt tot een grote instroom van cliënten. Voor de gemeente Tytsjerksteradiel blijkt dat: er onvoldoende werkgelegenheid is in de regio; het aantal banen in de regio krimpt. Het is daarom voor uitkeringsgerechtigden uit de gemeente Tytsjerksteradiel moeilijk om werk te vinden. Overige bijzondere oorzaken die niet samenhangen met de huidige arbeidsmarktsituatie zijn ons niet bekend. Een lichtpuntje voor de nabije toekomst is dat nu de economie herstelt, de arbeidsmarkt ook weer aantrekt. Maar de arbeidsmarkt van na de recessie is een andere dan die van voor de recessie. Tot slot, ter illustratie nog de ontwikkeling van de economische groei in Fryslân, van de afgelopen jaren. 9

10 Zoals uit bovenstaande grafiek blijkt, is de economie in Fryslân gekrompen in Dit in tegenstelling tot de landelijke economische groei. De landelijke economische groei in Nederland voor het jaar 2014 bedroeg namelijk 2,3% 3. 3 Bron: Statline, 10

11 Tot en met 2014 was in de gemeente Tytsjerksteradiel sprake van een daling van de werkgelegenheid. Zoals uit bovenstaande afbeelding blijkt is de daling van de werkgelegenheid in onze gemeente groter dan gemiddeld in Friesland. Een toename van openstaande vacatures en een afname van kortdurend werkzoekenden maakte de arbeidsmarkt in Friesland in de eerste helft van 2015 minder ruim. Toch blijft de arbeidsmarkt nog te typeren als zeer ruim. Tegenover bijna openstaande vacatures staan meer dan geregistreerde kortdurend werkzoekenden 4. De groep werkzoekenden is niet homogeen. Vooral leeftijd en werkloosheidsduur bepalen iemands kansen op werk. Ook het beroep waarin werkzoekenden een baan zoeken is van invloed. Onderstaande afbeelding geeft voor Friesland een beeld van de spanning op de arbeidsmarkt voor verschillende beroepsgroepen en vergelijkt deze met de gemiddelde situatie in Nederland. De spanning wordt bepaald door de verhouding tussen het aantal openstaande vacatures en het aantal kortdurend werkzoekenden. Spanning naar beroepsgroep Nederland en Friesland, tweede kwartaal 2015 bron: UWV 4 Dit beperkt de kansen op het vinden van werk voor werkzoekenden en geeft werkgevers een ruime keuze uit kandidaten voor vacatures. 11

12 Maatregelen De gemeente Tytsjerksteradiel zet diverse instrumenten in om een eventueel tekort op het Participatiewet-budget te voorkomen. Te denken valt aan het voorkomen van instroom, bijvoorbeeld door een correcte poortwachter functie en preventie. Uiteraard wordt ook de uitstroom bevorderd, bijvoorbeeld door werkgeversdienstverlening en de inzet van meerdere methodieken en projecten (Zoals KOEK -Klimmen Op Eigen Kracht- en WOW -Wurkje oan Wurk-). De samenwerking met het UWV wordt verbeterd door afspraken te maken over voorlichtingen voor cliënten die aan het einde van hun WW-uitkeringsperiode zitten en (mogelijk) in aanmerking zullen komen voor een bijstandsuitkering. Hieronder vindt u een tabel met lopende methodieken en projecten. Cijfers met betrekking tot aantallen en (globale) uitgaven in 2015 zullen te zijner tijd ter beschikking zijn van de commissie die de aanvraag vangnetuitkering zal beoordelen. Tot slot van deze paragraaf vindt u nog enkele resultaten van de poortwachterfunctie. Methodieken / Projecten Werk / Participatie Project Voorwerk Project Niet Willers Project Webbemiddeling/job coaching Project 50+ Project 28+ Project Participatie (follow-up Zelf aan Zet methodiek) Project inburgering Zorg Project Leefbaarheid en Participatie Jongeren WOW (Wurkje Oan Wurk) Project Jobcoaching en Jobhunting Korte toelichting Project voor alleenstaande ouders: netwerk opbouwen, uitwisselen van ideeën. Hiermee activiteiten en (parttime) uitstroom stimuleren. Een motivatie project. Tijdelijk plaatsen van een cliënt bij een consulent die veel werkt met het intensief volgen van de cliënt. Ook in de handhavingsfeer en maatregelentraject. Het zoeken van nieuwe werkervaringsplaatsen, regie op webbemiddeling, en bemiddeling tussen werkgever en klant. Bestandsscreening van 50-plussers uit de participatiedoelgroep en organiseren activiteiten zoals de 'werkwandeling'. Bestandsscreening van jaar uit participatiedoelgroep. Omvat o.m. een training. In beeld houden van klanten die volgens de Zelf- aan Zet methode benaderd zijn. Werkintakes met nieuwkomers, scholing dichtbij regulier onderwijs, bemiddeling om snelle integratie en uitstroom naar bijvoorbeeld studiefinanciering te bevorderen. KOEK: Klimmen Op Eigen Kracht: Dromen van mensen, hoe kun je je droom bereiken of wat kun je stapsgewijs doen. Is bedoeld voor zorg cliënten. Ten behoeve van jongeren uit de participatiedoelgroep, WOW-training. Inclusief groepstrainingen. 12

13 Resultaten poortwachter t/m tweede kwartaal 2015: Het totaal aantal aanvragen in onze gemeente bedroeg 69. (Hiervan waren er 49 voor een uitkering Participatiewet ouder dan 27, 15 voor een uitkering Participatiewet jonger dan 27, en 5 voor een uitkering IOAW.) De meest voorkomende redenen van aanvraag voor een uitkering waren: - Einde WW (15%) - Verhuizing (13%) - Einde uitkering Participatiewet (7%) - Overige redenen (7%) - Scheiding (6%) Proces Vangnetuitkering Begin 2016 zal het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (minszw) een specifiek aanvraagformulier beschikbaar stellen. Op basis van de uiteindelijke cijfers voor 2015 zullen we als gemeente bekijken of wij op basis van ons tekort een aanvraag kunnen indienen voor de vangnetuitkering. De aanvraag moet in ieder geval uiterlijk 15 augustus 2016 digitaal zijn ingediend. Voor het in behandeling nemen van een verzoek met betrekking tot 2015 is het voldoende dat de gemeente aantoont dat in 2015 een proces is ingezet dat gericht is op tekortreductie. De mogelijke oorzaak van het tekort is in beginsel niet van belang voor het recht op vangnetuitkering. Gemeenten worden ook niet verplicht een verbeterplan op te stellen en dit uit te voeren. Conclusie Het lijkt er vooralsnog op dat het tekort in de gemeente Tytsjerksteradiel niet boven de vereiste drempel van 5% komt. Wanneer het tekort voor 2015 definitief niet boven het drempelpercentage komt zal de gemeente niet aanmerking komen voor de vangnetuitkering Tevens blijkt dat de (arbeidsmarkt)situatie in de gemeente Tytsjerksteradiel op onderdelen negatief afwijkt van bijvoorbeeld het Fries of Nederlands gemiddelde. Deze afwijking wordt veroorzaakt door omstandigheden die buiten de gemeentelijke invloedsfeer liggen. (economische crisis, spanning beroepsgroepen op de arbeidsmarkt). Om onverwachte wendingen voor te zijn willen we toch voldoen aan de voorwaarden voor een eventuele vangnetuitkering. Deze vangnetuitkering biedt mogelijk een financiële compensatie. We hebben daarom deze globale analyse opgesteld, en bieden deze aan als informerend stuk aan de gemeenteraad. Mocht dan blijken in 2016 dat de definitieve cijfers en resultaten wijzen op een tekort dat wel boven de vereiste drempel van 5% komt zullen we dus een aanvraag in kunnen dienen voor een vangnetuitkering. 13

14 Burgum, 24 november 2015 Het college van Tytsjerksteradiel de secretaris de burgemeester O. de Jager MAC RC drs. E.J. ter Keurs 14