Notitie/Raadsvoorstel Vangnetuitkering Participatiewet 2016 gemeente Leerdam

Transcriptie

1 Notitie/Raadsvoorstel Vangnetuitkering Participatiewet 2016 gemeente Leerdam Onderwerp: Vangnetuitkering Participatiewet 2016 Inleiding: De Gemeenschappelijke Regeling Avres is op grond van door uw gemeente gedelegeerde bevoegdheden belast met de uitvoering van (ondermeer) de Participatiewet. De financiering van de uitvoering van deze wet vindt plaats via drie geldstromen. In de eerste plaats een uitkering via het gemeentefonds. Deze wordt uitgekeerd met het oog op de uitvoeringskosten en de financiering van de bijzondere bijstand en het minimabeleid. In de tweede plaats het Participatiebudget. Dit budget is enerzijds bestemd ter dekking van de kosten voor re-integratie- en activering van uitkeringsgerechtigden en bevat anderzijds de rijksbijdrage voor de gemeenten voor de SW-geïndiceerden. Tenslotte ontvangen de gemeenten ook nog een uitkering uit het zogeheten BUIG-budget, ook wel het Inkomensdeel van de Participatiewet genoemd. De uitkering uit het BUIG-budget is bedoeld ter financiering van de uitkeringen levensonderhoud aan de uitkeringsgerechtigden. Het BUIG-budget wordt jaarlijks in september van het lopende begrotingsjaar door het Rijk op macro-niveau definitief vastgesteld. Volgens een landelijk verdeelmodel worden de middelen vervolgens toegedeeld aan de individuele gemeenten. Uitgangspunt van de werking van het verdeelmodel is dat de ontvangen gelden in principe voldoende moeten zijn voor de financiering van de uitkeringen levensonderhoud (=algemene bijstand) in een gemeente. Bovendien is een uitgangspunt van het verdeelmodel dat gemeenten die minder geld uitgeven dan de kosten die gepaard gaan met de verstrekking van uitkeringen, het overschot mogen houden. Ook omgekeerd: gemeenten die meer geld uitgeven dan zij ontvangen voor de verstrekking van uitkeringen, zijn zelf verantwoordelijk voor de dekking van dit tekort. Het model werkt overigens niet voor alle gemeenten op dezelfde wijze. Sinds 2015 heeft er een aanpassing in het bestaande model plaatsgevonden en wordt er gewerkt met het zogeheten multiniveau-model. Dit model gaat uit van drie gemeentegrootte-klassen. Gemeenten met meer dan inwoners ontvangen een budget dat volledig op basis van het objectief verdeelmodel (= meer specifiek op basis van verdeelmaatstaven) wordt bepaald. Gemeenten met minder dan inwoners ontvangen een budget dat wordt bepaald op basis van de uitgaven van twee jaar eerder (historisch verdeelmodel). Gemeenten tussen de en inwoners ontvangen een budget dat deels historisch en deels objectief wordt bepaald. Met name voor de kleinere gemeenten kan de werking van het model door het historische element behoorlijk fluctueren. Bij een daling van het uitkeringsbestand ten opzichte van twee jaar eerder zal dit veelal positief zijn, omdat er dan meer geld wordt ontvangen dan wordt uitgegeven (= overschot) en bij een stijging van het uitkeringsbestand ten opzichte van twee jaar eerder zal dit veelal negatief zijn, omdat er minder geld wordt ontvangen dan er wordt uitgegeven (=tekort). Overigens kan daarnaast ook een tekort ontstaan omdat een gemeente (een deel van) de uitvoering van de Participatiewet niet op een correcte wijze heeft vorm gegeven. Er is dan sprake van een of meerdere tekortkomingen in de uitvoering. De vangnetregeling/-uitkering: Om de gemeenten die met een tekort worden geconfronteerd tegemoet te komen, heeft het Rijk een compensatieregeling in het leven geroepen. Deze compensatieregeling heet de zogeheten Vangnetregeling/-uitkering. Voor de vangnetregeling/-uitkering komen die gemeenten in aanmerking die met een tekort van meer dan 5 % worden geconfronteerd (de eerste 5 % zijn voor rekening en risico

2 van de gemeente; het deel van het tekort tussen de 5 % en de 10 % komt voor 50 % voor rekening en risico van het Rijk en voor 50 % voor rekening en risico van de gemeente; het deel van het tekort boven de 10 % komt geheel voor rekening en risico van het Rijk) en die bovendien kunnen aantonen dat zij geen noemenswaardige tekortkomingen in de uitvoering hebben gehad, althans wel tekortkomingen hebben gehad, maar maatregelen hebben genomen, danwel maatregelen gaan ontwikkelen, om dergelijke tekortkomingen in de toekomst te voorkomen. Het is volgens bovenstaande systematiek dan ook mogelijk dat bij een gemeente geen tekortkomingen in de uitvoering aanwezig zijn, maar dat zij toch met een tekort wordt geconfronteerd. Hoewel de werking van het model dan de belangrijkste reden van het financiële tekort op het individuele BUIG-budget van de gemeente zal zijn, kan dit door een gemeente - zo blijkt ondermeer uit jurisprudentie en uitspraken van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid - niet zondermeer als argument worden aangevoerd voor de onderbouwing van het tekort. Alle gemeenten die met een tekort van meer dan 5 % worden geconfronteerd, moeten dan ook een procedure volgen die aan de verstrekking van een vangnetuitkering is verbonden, waardoor een zeker onderbouwd inzicht ontstaat wat de mogelijke oorzaak van het tekort is. Overigens is de Vangnetregeling in de huidige vorm een tijdelijke regeling. Zij bestaat sinds 2015 en heeft met de komst van de Participatiewet de vroegere en vergelijkbare regelingen van de Incidentele Aanvullende Uitkering (IAU) en de Meerjarige Aanvullende Uitkering (MAU) vervangen. De huidige vangnetregeling geldt voor 2015 en 2016 en zal in 2017 worden vervangen door een definitieve regeling. De procedure rondom de vangnetuitkering: De procedure van de vangnetuitkering bestaat uit een aantal stappen. Het verzoek om in aanmerking te komen voor een vangnetuitkering over 2016 moet uiterlijk 15 augustus 2017 zijn ontvangen door de Toetsingscommissie aanvullende uitkering Participatiewet van het Ministerie van SZW. Bij dit verzoek dient het college de volgende documenten te voegen: - Een globale analyse van de mogelijke oorzaak en de omvang van het tekort, mede in het kader van de inwerkingtreding van de Participatiewet en de eerdere financiële resultaten van de uitvoering WWB/P-wet, en van verwachte ontwikkelingen van dat tekort de komende jaren; - Een brief, of een vergelijkbaar document, waarmee het college de raad heeft geïnformeerd over haar analyse en de maatregelen die zijn/worden genomen, dan wel worden overwogen om tot tekortreductie te komen. Overigens dient dit voorliggend raadsvoorstel/deze notitie als zodanig te worden beschouwd; - Een document waaruit de opvattingen van de gemeenteraad hieromtrent blijken, welke opvattingen vóór 31 december 2016 via een zienswijze kenbaar zijn gemaakt. - Een overzicht wat de gemeente in 2016 feitelijk heeft gedaan om het tekort het hoofd te bieden en hoe zij het effect daarvan kwalificeert. Dit overzicht kan overigens eerst in 2017 worden gemaakt, na het opstellen van de rekening en de (eerste) evaluatie/monitoring van de (eventuele) ingezette maatregelen. Voor het in behandeling nemen van een verzoek met betrekking tot 2016 is het voldoende dat de gemeente aantoont dat in 2016 een proces is ingezet dat is gericht op tekortreductie. De beoordeling van behaalde resultaten wordt overgelaten aan de gemeenteraad en zal voor de toekenning van de vangnetuitkering geen rol spelen. Anders gesteld: de Toetsingscommissie zal in principe een marginale toetsing uitvoeren. Voor gemeenten is daarom met name belangrijk te onderkennen dat zij in 2016 expliciet een proces van tekortreductie in gang gezet moeten hebben, om in 2017 succesvol een beroep te kunnen doen op een vangnetregeling over Een eventuele onjuiste inschatting van de tekortontwikkeling en de gemeentelijke sturing daarop, hoort tot het risico van de gemeente.

3 De omvang van het tekort: In september 2016 heeft Avres een onderzoek uitgevoerd met betrekking tot de te verwachten tekorten. Zes van de zeven deelnemende gemeenten (met uitzondering van de gemeente Gorinchem) zullen naar verwachting met een tekort worden geconfronteerd dat groter is dan 5 % van het hen toegekende budget. Deze zes gemeenten dienen derhalve de procedure met betrekking tot de Vangnetuitkering in 2016 op te starten, waarbij - bij toekenning van de aanvragen voor de zes gemeenten - in totaal een bedrag van ca. 1,6 miljoen kan worden terugontvangen. Overigens komt het bedrag dat iedere gemeente zal ontvangen niet rechtstreeks tegemoet aan iedere gemeente afzonderlijk, omdat de 7 gemeenten die deelnemen aan de Gemeenschappelijke Regeling Avres hebben afgesproken dat bij het BUIG-budget het solidariteitsprincipe geldt. De 7 gemeenten dragen gezamenlijk de tekorten, maar delen ook gezamenlijk in de overschotten op basis van een vastgestelde verdeelsleutel. Concreet wordt hieronder een overzicht gegeven van de omvang van de te verwachten tekorten per gemeente. Giessenlanden: laat een uitkeringslast zien van ,-- en baten van ,--. Geëxtrapoleerd voor 2016 zijn de uitkeringslasten ,-- en de baten ,--. Ten opzichte van het nader voorlopig (wellicht straks toch definitieve) 1 BUIG-budget van ,-- is er een verwacht tekort van ,--. Dat is 57,9%. Hardinxveld-Giessendam: laat een uitkeringslast zien van ,-- en baten van ,--. Geëxtrapoleerd voor 2016 zijn de uitkeringslasten ,-- en de baten ,--. Ten opzichte van het nader voorlopig (wellicht straks toch definitieve) BUIG-budget van ,-- is er een verwacht tekort van ,--. Dat is 29,9%. Lingewaal laat een uitkeringslast zien van ,-- en baten van ,--. Geëxtrapoleerd voor 2016 zijn de uitkeringslasten ,-- en de baten ,--. Ten opzichte van het nader voorlopig (wellicht straks toch definitieve) BUIG-budget van ,-- is er een verwacht tekort van ,--. Dat is 30,2%. Zederik: laat een uitkeringslast zien van ,-- en baten van ,--. Geëxtrapoleerd voor 2016 zijn de uitkeringslasten ,-- en de baten ,--. Ten opzichte van het nader voorlopig (wellicht straks toch definitieve) BUIG-budget van ,-- is er een verwacht tekort van ,--. Dat is 29,7%. Gorinchem: laat een uitkeringslast zien van ,-- en baten van ,--. Geëxtrapoleerd voor 2016 zijn de uitkeringslasten ,-- en de baten ,--. Ten opzichte van het nader voorlo- 1 Tijdens het opstellen van dit raadsvoorstel en de benchmark-rapportage waren de definitieve budgetten nog niet bekend.

4 pig (wellicht straks toch definitieve) BUIG-budget van ,-- is er een verwacht tekort van ,--. Dat is 0,9%. Leerdam: laat een uitkeringslast zien van ,-- en baten van ,--. Geëxtrapoleerd voor 2016 zijn de uitkeringslasten ,-- en de baten ,--. Ten opzichte van het nader voorlopig (wellicht straks toch definitieve) BUIG-budget van ,-- is er een verwacht tekort van ,--. Dat is 7,3%. Molenwaard: laat een uitkeringslast zien van ,-- en baten van ,--. Geëxtrapoleerd voor 2016 zijn de uitkeringslasten ,-- en de baten ,--. Ten opzichte van het nader voorlopig (wellicht straks toch definitieve) BUIG-budget van ,-- is er een verwacht tekort van ,--. Dat is 20,2%. Zoals hierboven al eerder is weergeven heeft alleen Gorinchem een tekort van minder dan 5%. Voor deze gemeente zal de Vangnetregeling 2016 dan ook niet worden aangevraagd. Globale analyse en maatregelen: De gemeente heeft (via Avres) Stichting Stimulansz gevraagd om ondersteuning te verlenen bij het maken van de noodzakelijke analyses en suggesties te doen voor maatregelen die het tekort zouden kunnen reduceren. Stimulansz heeft ruime en specifieke ervaring met verbeterplannen, met de regelingen IAU en MAU 2, met kwaliteitstrajecten en met bedrijfsvoering. Stimulansz heeft het Plan tekortreductie Avres 2016 opgeleverd (zie bijlage). Daarbij is gebruik gemaakt van gegevens uit de benchmark van Divosa 3. Aan deze benchmark doen ruim 200 gemeenten mee, deze dekt 85% van de totale populatie Participatiewet af. Uit de benchmark blijkt hoe Avres zich verhoudt tot andere vergelijkbare organisaties. Dat geeft een goede indicatie van de resultaten. Bij de analyse is naast vergelijkbare organisaties ook gekeken naar de landelijke organisaties; dat wil zeggen alle gemeenten en organisaties die meedoen aan de genoemde benchmark. Plan Tekortreductie Avres 2016 In het plan is bewust gekeken naar Avres en niet naar de uitkomsten van de afzonderlijke gemeenten. De reden daarvoor is dat er beleidsmatig geen verschillen zijn en ook de uitvoering is eenduidig. Dat betekent dat eventuele verschillen tussen gemeenten berusten op toeval of op individuele omstandigheden van klanten. Stimulansz heeft specifiek onderzoek gedaan naar zaken die een positieve invloed kunnen hebben op de uitgaven BUIG en daarnaast ook beïnvloedbaar zijn. Het gaat dan om de volgende onderwerpen: Prijs van de uitkering; Volumeontwikkeling (instroom en uitstroom); Ontheffingen; Handhaving. Voor de volledige analyse wordt verwezen naar het Plan tekortreductie Avres Zie onder het kopje vangnetregeling/-uitkering 3 Vereniging van directeuren van gemeentelijke sociale diensten (=koepelorganisatie).

5 Adviezen uit het plan: Stimulansz concludeert dat Avres de zaken goed voor elkaar heeft. Op veel genoemde terreinen doet Avres het goed en veelal beter dan andere vergelijkbare organisaties en landelijk. Stimulansz wijst in dat verband dan bijvoorbeeld op de lage prijs van de uitkering, de fraudequote, de hoge incassoquote en het adequate incassobeleid. Het beleid en de uitvoering - zo constateert Stimulansz - zijn gericht op het beperken van de instroom en het bevorderen van uitstroom. Daartoe worden allerlei instrumenten en projecten ingezet die effectief zijn. Ook ten aanzien van de handhaving is Avres actief. Dit gebeurt zowel bij de poort (= instroom in de uitkering), als bij lopende uitkeringen. Dat is terug te zien in een goede fraudequote en ook in een het gemiddelde fraudebedrag. Uit de door haar opgestelde analyse concludeert Stimulansz dat indien naar het beleid en de uitvoering van de onderzochte onderwerpen wordt gekeken, er niet of nauwelijks mogelijkheden tot verdere verbetering aanwezig zijn. Enig punt van aandacht is dat er sprake is van een kwetsbare situatie doordat er maar een beperkt aantal uren beschikbaar is voor het uitvoeren van (fraude)onderzoeken. Volgens Stimulansz is voor het overige voortgaan op de huidige weg dan ook aangewezen. Dat er tekorten zijn is volgens Stimulansz veel meer een gevolg van het feit dat de budgetten gewoon te laag zijn om de uitkeringen van te financieren. De tekorten op de budgetten kunnen volgens haar niet worden verklaard door verkeerde keuzen in beleid en/of uitvoering. Dat is volgens Stimulansz allemaal op orde, verdere beleidsuitgangspunten zijn benoemd in het jaarplan 2017 van Avres. Collegestandpunt: Het college onderschrijft de analyse en de conclusies uit het plan Tekortreductie Avres 2016, zoals deze door Stimulansz zijn verwoord. Zij adviseert uw raad derhalve: - kennis te nemen van deze notitie/dit raadsvoorstel; - kennis te nemen van de globale analyse zoals weergegeven in het plan Tekortreductie Avres 2016 ; - Met betrekking tot het beleid en de uitvoering van de Participatiewet in 2017 het bestuur van Avres te adviseren geen verdere maatregelen te nemen met het oog op de tekortreductie, maar verder door te gaan op de ingeslagen weg en aan te sluiten bij de beleidsuitgangspunten zoals die in het jaarplan/begroting 2017 van Avres zijn opgenomen. Wel dient de kwetsbare situatie met betrekking tot het uitvoeren van (fraude)onderzoeken in het oog te worden gehouden. Door een verdeling van deze werkzaamheden over meerdere personen kan deze kwetsbaarheid volgens Avres worden verminderd. Uw raad wordt verzocht haar zienswijze omtrent bovenstaande uit te brengen. Communicatie: Gelet op de (eerste fase van de) procedure zoals die door Wet- en regelgeving is voorgeschreven en zoals deze door de Toetsingscommissie aanvullende uitkering Participatiewet van het Ministerie van SZW wordt beoordeeld, dient uw raad vóór 31 december 2016 kennis te hebben genomen van de globale analyse, de (eventuele) maatregelen die zijn/worden genomen, dan wel worden overwogen om tot tekortreductie te komen en een zienswijze hieromtrent uit te brengen. De zienswijze die uw raad heeft uitgebracht dient vervolgens aan Avres ter kennis worden gebracht met het oog op de tweede fase van de procedure die in 2017 door Avres in gang zal worden gezet.

6 RAADSVOORSTEL: De Raad van de gemeente Leerdam Gelezen het voorstel van het college van burgemeester en wethouders d.d Gelet op de artikelen 10 en 10 a van het Besluit Participatiewet en artikel 15 Regeling Participatiewet, IOAW en IOAZ; Besluit: 1) Kennis te nemen van de notitie/ het raadsvoorstel Vangnetuitkering Participatiewet 2016; 2) kennis te nemen van de globale analyse zoals weergegeven in het plan Tekortreductie Avres 2016; 3) Met betrekking tot het beleid en de uitvoering van de Participatiewet in 2017 het bestuur van Avres te adviseren geen verdere maatregelen te nemen met het oog op de tekortreductie, maar verder door te gaan op de ingeslagen weg en aan te sluiten bij de beleidsuitgangspunten zoals die in het jaarplan/begroting 2017 van Avres zijn opgenomen. Wel dient de kwetsbare situatie met betrekking tot het uitvoeren van (fraude)onderzoeken in het oog te worden gehouden. Door verdeling van deze werkzaamheden over meerdere personen kan deze kwetsbaarheid volgens Avres worden verminderd. 4) De volgende zienswijze hieromtrent uit te brengen.. Aldus vastgesteld in de openbare vergadering van de Raad van de gemeente Leerdam, gehouden op De griffier, De voorzitter,