Out of Office Ziekteverzuim in België 2012

Transcriptie

1 Out of Office Ziekteverzuim in België 2012

2 2

3 Voorwoord Informatie wordt kennis De traditionele economie evolueert steeds meer naar een kenniseconomie. SD Worx besteedt in zijn Research & Development Center dan ook veel aandacht aan informatie en knowhow, zowel op juridisch als HR-gebied. Centraal in onze aanpak staat het HR-onderzoek dat gericht is op de businesspraktijk. Onze HR-experts vertalen hun onderzoeksresultaten naar pragmatische concepten en methodieken voor een professioneel HR-beleid, terwijl onze communicatie-experts deze gegevens toegankelijk maken voor een breed publiek van HR-professionals. Op die manier vormt onze brede waaier aan kennis en informatie een inhoudelijke basis voor resultaatgerichte HR-oplossingen. Wij hopen dat dit rapport een nuttig en verhelderend document is, waarin u de nodige aanknopingspunten, ideeën of inspiratie vindt voor uw dagelijkse HR-praktijk. Dat zou ons alvast plezier doen. Research & Development 3

4 Inhoudsopgave Voorwoord 3 Hoe ziek is België? 5 Deel 1 - Benchmarks 8 1. Tien jaar stijging 8 Verzuim in België: een algemene malaise 10 Hoog, maar nauwelijks fluctuerend verzuim bij arbeiders en een sterke stijging bij bedienden 10 Verzuim en afwezigheden 12 Verzuimkampioen: de quartaire sector 12 Verzuimevolutie per gewest 16 Kortdurend verzuim op maandbasis Ziekteverzuim 2012, de cijfers 20 De gewesten 20 De provincies 20 Arbeiders-Bedienden en arbeidsregime 21 Mannen-Vrouwen 22 Voltijdse arbeidsters melden zich het vaakst ziek 22 Hoe groter de onderneming, hoe hoger het absenteïsme 23 Vakantieverzuim in juli Een recente ontwikkeling: de stijging van het langdurend ziekteverzuim plussers zijn vaker langdurig ziek 28 De grenzen van de citroenloopbaan 29 Verzuim voorkomen en aanpakken: werken op engagementdrivers Ziekteverzuim kostte bedrijf met 100 medewerkers euro in Ziekteverzuim van jongeren stoort het meest 34 Evolutie Bradford Met de merknaam verzuim bestrijden: over Brand Oriented Approach in de retail 38 Absenteïsme daalt met 2% door dynamischer verzuimbeleid bij INEOS FELUY Verzuimtraject in AZ Nikolaas, Sint-Niklaas 40 Deel 2 - Beleid Naar een effectieve aanpak van verzuim 42 Verzuimbeleid = kosten besparen 42 Verzuimbeleid: de eerste stappen 43 Parker Hannifin: Hoe voer ik een verzuimgesprek? 44 Absenteïsme of presenteïsme? 45 Naar een aanwezigheidsbeleid 46 Aanwezigheidsbeleid loont! 46 Waarom een verzuimaanpak soms niet werkt? Duurzaam verzuimbeleid is preventief en integraal 48 Pijler 1: Awake 48 Pijler 2: Revalue 48 Pijler 3: Drive 48 Pijler 4 Embed Hoe draagvlak creëren voor een verzuimbeleid? 50 Steekproef en methodologie 52 Verzuim aanpakken: waarvoor kunt u terecht bij SD Worx? 54 Ondersteuning nodig bij verzuim 56 4

5 Hoe ziek is België? Belgische bedrijven krijgen het ziekteverzuim niet onder controle. Integendeel: de voorbije tien jaar zijn werknemers zich steeds vaker ziek gaan melden, en sinds 2008 is ook het langdurende ziekteverzuim zorgwekkend toegenomen. Ondanks intensieve verzuimtrajecten, verzuimbeleid, coaching van leidinggevenden en uitvoerige berichtgeving over ziekteverzuim slagen veel Belgische bedrijven er blijkbaar niet in het absenteïsme terug te dringen. Sinds 2002 vertoont het kortdurende ziekteverzuim in België een nagenoeg constante stijging. Met 2,44% voor 2012 stabiliseert het verzuim op het hoge niveau van In 2002 bedroeg het Belgisch gemiddelde nog 2,22%. Verhoudingsgewijs lijkt die evolutie mee te vallen, maar tegenover de gemiddeld 43 uren betaalde ziekte van 2002 staan intussen 47 uren ziekte in Belgische werknemers melden zich zowat een halve werkdag langer ziek dan tien jaar geleden. En dat zijn nog maar de gemiddelden. Bij bepaalde groepen of sectoren ligt het verzuim veel hoger of lager. Zo zijn deeltijdse werknemers gemiddeld 58 uur afwezig wegens ziekte. Arbeiders 61 uur. Shiftarbeiders 63 uur. Bij bedienden zakt het gemiddelde aantal uren afwezigheid naar 41 uur en in kmo s met minder dan 20 werknemers naar amper 35 uur. Vergeleken met bedienden uit de industrie, die zich in 2012 slechts 31 uur ziek meldden, werd bij hun collega s-bedienden uit de niet-commerciële dienstensector 49 uur verzuim vastgesteld, een verschil van maar liefst 58 procent. Opmerkelijker nog dan het constant hoge kortdurende verzuim is de sterke stijging van het langdurende verzuim (ziekte langer dan een maand). Dat klimt vlot van 1,56% in 2008 naar 2,33 procent in zowaar het hoogste cijfer van de laatste tien jaar. Een ouder wordende arbeidspopulatie, crisis, stress, werkdruk, arbeidsomstandigheden, demotivatie en de problematiek van de citroenloopbaan zijn verklarende factoren. De kost van langdurend verzuim mag dan grotendeels voor rekening van de sociale zekerheid zijn (en daarmee slechts indirect een kost voor de werkgever), langdurig afwezigen zijn voor elke organisatie een probleem. Uit engagementonderzoek van SD Worx blijkt namelijk dat een groot deel van deze werknemers mentaal heeft afgehaakt. Ze voelen zich ondergewaardeerd en kunnen zich niet langer identificeren met de cultuur en de waarden van de organisatie. Het algemeen hoge absenteïsme in Belgische bedrijven is een symptoom van een onderliggende malaise. Organisaties zullen zich moeten buigen over een manifeste verzuimcultuur. Hoe is het anders te verklaren dat in kmo s met minder dan 20 werknemers het kortdurende verzuim amper 35 uur bedraagt en in organisaties met meer dan 1000 werknemers meer dan 53 uur? Waarom ligt het verzuim bij arbeiders in de quartaire sector structureel hoger dan bij arbeiders uit de industrie? Behalve aan de verzuimcultuur zullen bedrijven ook moeten sleutelen aan jobinhoud en zal men moeten werken aan motivatie, betrokkenheid, vitaliteit, gezondheid en inzetbaarheid van medewerkers. 5

6 Dat Belgische organisaties er de voorbije tien jaar niet in geslaagd zijn het ziekteverzuim structureel terug te dringen wijst op een ondermaatse aandacht voor deze problematiek. Het hoge verzuimcijfer wijst andermaal op het belang van een pro-actief en geïntegreerd verzuimbeleid, zegt HR-consultant Koen De Valck. Traditioneel zijn stress en een te hoge dan wel te lage werkdruk oorzaken van ziekteverzuim. Ook ontevredenheid en gebrekkig engagement spelen een belangrijke rol. Ontevreden medewerkers zijn vaker ziek en laten een groter gemiddeld aantal dagen ziekteverzuim optekenen dan hun tevreden collega s. Verzuimbeheersing vraagt dan ook een uitgewerkt verzuim- of aanwezigheidsbeleid. Samen met overheid en sociale partners moeten er oplossingen worden gezocht voor een betere work-lifebalans, een betere mobiliteit en meer flexibiliteit. Groot is ook de nood aan een alternatief loopbaanconcept. De beruchte citroenloopbaan legt een enorme druk op de schouders van de actieve bevolking. Belgen komen laat op de arbeidsmarkt en gaan er vroeg weer af. Gemiddeld hebben ze een loopbaan van amper 32,1 jaar (mannen: 34,5 jaar; vrouwen 29,5 jaar. Bron: Eurostat). Met loopbanen van 40,4 jaar en 41,6 jaar doen Zweden en Zwitsers stukken beter. De komende jaren zullen er dus niet alleen meer Belgen langer moeten werken om de sociale zekerheid betaalbaar te houden, dat zal ook noodzakelijk zijn om de werkende bevolking gezond te houden. 66

7 7

8 Deel 1: Benchmarks 1. Tien jaar stijging In elk bedrijf is kostenbeheersing essentieel voor een gezonde bedrijfsvoering. Goed zichtbare kosten als productie- en loonkosten worden vaak eerst aangepakt, maar ook de verdoken kost van absenteïsme heeft een grote impact op de bedrijfsresultaten. Mensen die u beschikbaar dacht te hebben, kunnen plots niet worden ingezet. En vervanging is op korte termijn ook niet zomaar te regelen. In 2012 gaf een Belgisch bedrijf met 100 medewerkers gemiddeld euro uit aan gewaarborgd loon van ziek gemelde medewerkers. In 2008 was dat nog tienduizend euro minder ( euro). Deze kost volgt de algemene loonkostenstijging in België die, vergeleken met 2008, in het derde kwartaal van 2012 uitkwam op 13,7% (Bron: Eurostat). Dat bedrag omvat louter de loonkost van de niet-gepresteerde uren en niet de omvangrijke indirecte kosten zoals productiviteit- en kwaliteitsverlies, vervanging van de zieke werknemer, stijgende werkdruk en motivatieverlies bij collega s. Gemiddeld verliest een Belgische organisatie zo n 9% van zijn normale capaciteit aan ongeplande, onverwachte afwezigheden. Het ziekteverzuim vertegenwoordigt daarin de grootste kost. Door zijn onvoorspelbaarheid brengt vooral het kortdurende verzuim van minder dan één maand de goede werking van de organisatie in het gedrang. Daarom onderzoekt SD Worx al meer dan tien jaar het arbeidsverzuim in Belgische ondernemingen. De jaarlijkse steekproef voor dat onderzoek bestaat uit ongeveer werknemers van plusminus bedrijven uit de privésector. Verzuim in België: een algemene malaise De voorbije tien jaar stelde SD Worx een nagenoeg constante stijging van het kortdurende verzuim vast (Figuur 1). Met uitzondering van een daling in 2004 tot 2,13% en een lichte terugval in 2010 tegenover het recordjaar 2009, blijft het verzuim onder de werkende beroepsbevolking stijgen. Tussen 2006 en 2007 werd een sprong gemaakt van 2,26% naar 2,38%. Vanaf dat moment stijgt het kortdurende verzuim boven de 2,40% om te pieken op 2,45% in 2009, het jaar van de Mexicaanse griep. In 2012 stagneert het kortdurende verzuim op dat hoge niveau. Dat betekent dat Belgische werknemers (uitgedrukt in VTE, voltijds equivalent) gemiddeld 47 uur per jaar ziek zijn, of meer dan volle 6 werkdagen. Op tien jaar tijd moeten Belgische bedrijven rekening houden met een toename van het aantal uren ziekte van 42 naar 47 uren. Ondanks reële inspanningen op het vlak van verzuimbeleid slagen bedrijven er blijkbaar niet in het verzuim terug te dringen. Of beter: niet alle bedrijven in alle sectoren slagen erin het ziekteverzuim terug te dringen, met een netto toename van het aantal uren verzuim tot gevolg. De voorbije tien jaar is zo bijna een volledige werkdag meer verloren gegaan aan absenteïsme, wat zonder twijfel een weerslag heeft op de productiviteit, de loonkost, de organisatie van het werk en de motivatie van de niet-verzuimende medewerkers. 8

9 België Kort Lang 3,00% 2,50% 2,00% 1,50% 2,22% 2,25% 2,38% 2,40% 2,45% 2,42% 2,44% 2,44% 2,25% 2,26% 2,33% 2,29% 2,13% 2,05% 1,84% 1,60% 1,52% 1,49% 1,49% 1,56% 1,60% 1,56% 1,00% 0,50% 0,00% Figuur 1. Evolutie van het ziekteverzuim in België sinds 2002 Zo mogelijk nog zorgwekkender dan de stagnatie van het kortdurende verzuim op het hoge peil van 2008, is de recente stijging van het langdurende verzuim. Tussen 2002 en 2007 schommelde dat tussen de 1,49% en de 1,60%, maar vanaf 2008 is een scherpe stijging te meten tot 2,33% in SD Worx definieert langdurend verzuim als verzuim langer dan een maand, maar korter dan een jaar. Het percentage is de weergave van het aantal verzuimde dagen tegenover het potentieel aantal te werken dagen voor de periode na de eerste maand ziekte. In Een recente ontwikkeling op pagina 26 gaan we verder op deze evolutie in. In ieder geval zorgt de stijging van het langdurende verzuim de laatste jaren voor een rasante stijging van het globale verzuim. Dat ligt met 4,77% in 2012 een vol procent hoger dan in 2005, wat neerkomt op 2,62 bijkomende dagen of 19 extra uren verzuim KV 2,22% 2,25% 2,13% 2,25% 2,26% 2,38% 2,40% 2,45% 2,42% 2,44% 2,44% LV 1,60% 1,52% 1,49% 1,49% 1,56% 1,60% 1,56% 1,84% 2,05% 2,29% 2,33% Totaal 3,82% 3,77% 3,62% 3,74% 3,82% 3,98% 3,96% 4,29% 4,47% 4,73% 4,77% Tabel 1. Evolutie ziekteverzuim België sinds

10 Hoog, maar nauwelijks fluctuerend verzuim bij arbeiders en een sterke stijging bij bedienden Voor een goed begrip van deze evolutie is het belangrijk om in deze cijfers verder door te drillen. Vanouds ligt het absenteïsme bij bedienden lager dan bij arbeiders (Figuur 2). In 2002 werd bij bedienden slechts 1,71% kortdurend ziekteverzuim gemeten (Figuur 3). Arbeiders lieten in dat jaar 2,95% kortdurend verzuim optekenen of 56 uur ziekte. Opmerkelijk is wel dat het kortdurende verzuim voor arbeiders in de tien daaropvolgende jaren nauwelijks fluctueert. Het daalt lichtjes in 2003 en 2004, stijgt in 2005 en 2006 tot 2,92% om in 2007 voor het eerst boven de 3 procent uit te komen, maar zweeft sindsdien rond de 3%, met uitzondering van de 2,94% in Arbeiders 4,00% 3,50% 3,00% 2,50% Kort Lang 3,69% 3,73% 3,25% 2,95% 3,05% 2,93% 2,90% 2,92% 3,00% 2,94% 3,00% 3,05% 3,01% 2,79% 2,76% 2,56% 2,46% 2,55% 2,67% 2,89% 2,45% 2,47% 2,00% 1,50% 1,00% 0,50% 0,00% Figuur 2: Evolutie ziekteverzuim arbeiders 10

11 De stagnatie van het kortdurend verzuim op het hoge peil van 2008 is zorgwekkend Bedienden 2,50% 2,00% 1,50% 1,00% Kort Lang 2,07% 1,98% 1,71% 1,82% 1,87% 1,87% 1,73% 2,18% 2,10% 2,12% 2,13% 1,41% 1,27% 1,08% 0,81% 0,85% 0,91% 0,91% 0,97% 0,98% 1,55% 1,58% 0,50% 0,00% Figuur 3: Evolutie ziekteverzuim bedienden Bij de Belgische bedienden is in de periode daarentegen een zowat constante stijging van het kortdurende verzuim waar te nemen (van 1,71% in 2002 naar 2,13% in 2012). Uitzondering hierop vormen de minimale daling in 2004 en de piek in 2009 (2,18%), het jaar waarin de Mexicaanse griep voor recordverzuim zorgde in de maanden september, oktober en november. De stijging tussen 2002 en 2012 komt neer op een stijging van 33 uren ziekteverzuim naar 41 uren in 2012, ofwel een volledige werkdag. 11

12 Verzuim en afwezigheden Alle organisaties worden in mindere of meerdere mate geconfronteerd met afwezigheid van hun medewerkers. We moeten hier wel een onderscheid maken tussen geplande en onverwachte afwezigheden: 1. Vaste of geplande afwezigheden. Afwezigheden kunnen vaststaan, zoals feestdagen, of in overleg gepland zijn, zoals (on) betaalde vakantie, opleidingsdagen en teambuildingactiviteiten. 2. Onverwachte, niet geplande afwezigheden. Voor andere afwezigheden kan de werknemer het initiatief hebben genomen, zoals afwezigheid door zwangerschap, geboorte, verlof om dwingende reden, educatief verlof of loonbaanonderbreking. Die afwezigheden zijn ook verwacht. Enkel wanneer het gaat over onverwachte, niet ingeplande afwezigheden, waarbij de oorzaak (en het initiatief) bij de medewerker ligt, spreken we van verzuim. De verzuimde tijd is de tijd waarin er geen prestaties worden geleverd door de medewerker, terwijl de arbeidsovereenkomst dat wel voorschrijft. Het strikte verzuim is onbeperkt in duur. De werkgever kan er evenwel een zekere impact op uitoefenen: ziekte arbeidsongeval ongewettigde afwezigheid: de medewerker komt niet opdagen op het werk en heeft hiervoor geen toestemming noch rechtvaardiging Verzuimkampioen: de quartaire sector Bedienden Een analyse van deze tendens is maar zinvol als we de evolutie ook per sector bekijken. Dan zien we het absenteïsme bij bedienden in de secundaire sector tussen 2002 en 2012 van 1,38% naar 1,61% stijgen. Op de stijging tot 1,77% in 2008 volgt een lichte daling tot 1,61% of 31 uren verzuim, wat neerkomt op een netto stijging van 0,23% op tien jaar. Voor de tertiaire sector (de commerciële dienstverlening) is de uitgangspositie in 2002 al ongunstiger. Deze sector omvat allerhande commerciële diensten zoals horeca, vervoer en transport, financiën, distributie en verhuur evenals advies en bijstand aan bedrijven en personen. Met 1,80% ligt het kortdurende verzuim bij bedienden ligt er in 2002 bijna een half procent hoger dan bij bedienden uit de industrie. Bovendien volgt in de dienstensector in de jaren na 2002 een vrijwel constante stijging, die uitkomt op 2,16% in Enige uitzondering is de knik van In 2012 bedroeg het gemiddelde verzuim van bedienden uit de tertiaire sector al 42 uur op jaarbasis. 12

13 3,00% 2,50% 2,00% 1,50% Bediende secundaire sector Kort Bediende tertiaire sector Kort Bediende quartaire sector Kort 2,51% 2,48% 2,52% 2,55% 2,38% 2,22% 2,15% 2,15% 2,16% 2,16% 2,00% 2,00% 2,01% 2,05% 2,07% 1,84% 1,89% 1,90% 1,94% 1,95% 1,80% 1,80% 1,77% 1,57% 1,60% 1,64% 1,69% 1,54% 1,58% 1,60% 1,61% 1,46% 1,38% 1,00% 0,50% 0,00% Figuur 4: Evolutie kortdurend verzuim bedienden per sector in procenten Het ziekteverzuim bij bedienden uit de quartaire sector of de sector van de nietcommerciële dienstverlening verloopt in de periode nog ongunstiger. Deze sector bundelt in belangrijke mate publiek gefinancierde of gesubsidieerde activiteiten zoals gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening, openbare besturen, onderwijs, sport, recreatie en cultuur. In deze sector lag het kortdurende verzuim tien jaar geleden amper hoger dan in de commerciële dienstensector. Maar op tien jaar tijd is het absenteïsme er met 0,7% gestegen tot 2,55% of 49 uur ziekteverzuim op jaarbasis in De voorbije vier jaar zakte het absenteïsme bij bedienden uit de quartaire sector omzeggens niet onder de 2,5%. 60,0 Bediende secundaire sector Kort Bediende tertiaire sector Kort Bediende quartaire sector Kort 50,0 40,0 30, ,0 10,0 0, Figuur 5: Evolutie kortdurend verzuim bedienden per sector in uren Het ziekteverzuim bij bedienden steeg de voorbije tien jaar in elk van de drie grote economische sectoren. Daarbij springt het grote verschil tussen die sectoren in het oog. De kloof lijkt de afgelopen jaren alleen maar groter te zijn geworden. Bedroeg het verschil tussen de industrie en de niet-commerciële dienstverlening in 2002 nog 9 uur op jaarbasis, dan loopt dat vijf jaar later op tot 10 uur en tien jaar later op tot maar liefst 18 uur absenteïsme. 13

14 Aantal uren verzuim bedienden 2002 Aantal uren verzuim bedienden 2012 Verschil in uren Stijgingspercentage Secundaire sector % Tertiaire sector % Quartaire sector % Tabel 2. Verschil in uren kortdurend ziekteverzuim tussen 2002 en 2012 bij bedienden, ingedeeld naar sector Hoewel de verzuimproblematiek bij bedienden uit de industrie duidelijk aanwezig is, blijkt de stijging van het verzuim minder uitgesproken. Na de piek van 2008 is immers een daling tot op het niveau van 2005 vast te stellen. In uren is er sinds 2002 sprake van een toename van 27 uur naar 31 uur, of een stijging van 4 uur (een stijging van 16% tegenover 2002). In de commerciële dienstensector is er een stijging van 35 uur ziekteverzuim in 2002 naar 42 uur in Dat is een toename van 7 uur op jaarbasis of een stijging van bijna 21% tegenover In de niet-commerciële dienstensector is de toename van het absenteïsme het grootst. Daar werden in 2012 niet minder dan 49 uur verzuim opgetekend, tegenover 36 uur in Dat is een toename van 13 uur op jaarbasis of bijna volle twee werkdagen. Tegenover 2002 komt dit neer op een stijging van bijna 38%. Arbeiders Bij arbeiders is het verschil tussen de sectoren zo mogelijk nog uitgesprokener. Daar tekent zich een echte tweedeling af tussen de quartaire sector en de twee andere sectoren. 4,50% 4,00% 3,50% 3,00% Arbeider secundaire sector Kort Arbeider tertiaire sector Kort Arbeider quartaire sector Kort 4,07% 3,98% 3,91% 3,93% 3,79% 3,73% 3,57% 3,63% 3,64% 3,49% 3,51% 3,01% 2,96% 2,91% 2,77% 2,89% 2,89% 2,98% 2,99% 2,98% 2,92% 2,96% 2,81% 2,81% 2,74% 2,78% 2,90% 2,97% 2,82% 2,82% 2,92% 2,94% 2,64% 2,50% 2,00% 1,50% 1,00% 0,50% 0,00% Figuur 6: Evolutie kortdurend verzuim arbeiders per sector in procent Beweegt het kortdurende verzuim zich in de periode bij arbeiders in de industrie en de dienstensector tussen de 51 uur (2004) en de 58 uur (2008, 2011 en 2012), dan varieert die range voor arbeiders uit de niet-commerciële dienstensector van 67 uur in 2004 tot maar liefst 79 uur in Dat is het equivalent van 11 dagen ziekte per jaar. Het verschil met arbeiders uit de dienstensector beloopt in het piekjaar uur, en met collega s uit de industrie 14 uur.

15 15

16 90,00 Arbeider secundaire sector Kort Arbeider tertiaire sector Kort Arbeider quartaire sector Kort 80,00 70, ,00 50, ,00 30,00 20,00 10,00 0, Figuur 7: Evolutie kortdurend verzuim arbeiders per sector in aantal uren De Belgische economie is een diensteneconomie, waar 85% van de totale werkgelegenheid wordt ingevuld door jobs in loondienst. Zowat driekwart van deze jobs zijn jobs uit de dienstensector, ongeveer gelijk verdeeld over de commerciële of tertiaire sector (38%) en de niet-commerciële of quartaire sector (36%). Voor de tewerkstelling is de quartaire sector een belangrijke sector. Wat maakt dat het absenteïsme er als een serieuze problematiek moet worden beschouwd. Precies door het relatieve gewicht van de quartaire sector in de tewerkstelling weegt het sterk toegenomen absenteïsme in de sector door in de algemene stijging van het ziekteverzuim van de voorbije tien jaar. Uit nader onderzoek blijkt het problematische verzuim in de quartaire sector vooral geconcentreerd in de sectoren van de menselijke gezondheidszorg (ziekenhuizen, bejaardentehuizen) en de maatschappelijke dienstverlening met en zonder huisvesting, dat wil zeggen jeugdhulp, instellingen met huisvesting voor mensen met een handicap, opvang van bejaarden en bejaardentehuizen, serviceflats, kinderopvang, onthaalmoeders, instellingen met huisvesting voor mensen met psychiatrische problemen of drugsverslaving, beschutte werkplaatsen, thuiszorg etc. In Vlaanderen werken in de sector van de maatschappelijke dienstverlening ruim mensen. Het is de vierde grootste sector in de Vlaamse economie, na groot- en kleinhandel, onderwijs en de zakelijke dienstverlening. Het is ook de sector die qua tewerkstelling de voorbije jaren sterk gegroeid is, en dat ondanks de crisis (Bron: VDAB Sectorrapport Maatschappelijke Dienstverlening en SD Worx Kmo Jobindex). Driekwart van de werknemers (76%) zijn vrouwen en meer dan een vijfde van de werknemers zijn ouder dan 50 jaar, categorieën waar het ziekteverzuim in de regel bovengemiddeld hoog is. Verzuimevolutie per gewest Terwijl er zowel qua evolutie als qua frequentie duidelijke verschillen bestaan tussen de grote sectoren is dat veel minder het geval op regionaal vlak, of toch voor het kortdurende verzuim. De range waarbinnen het kortdurende verzuim zich sinds 2002 in de drie gewesten bewoog, lag tussen de 1,90% (Brussel, 2002) en de 2,68% (Wallonië, 2010). Opvallender evenwel is dat het verschil tussen de gewesten doorgaans rond de 0,25% schommelt. Het verschil was het grootst in 2002 (0,46%) en het kleinst in 2012 (0,11%). De tendens lijkt er eerder een van convergentie te zijn, waarbij de verzuimpercentages naar elkaar toe bewegen. In Vlaanderen bedraagt de toename over tien jaar 0,15%, in Brussel 0,58% en in Wallonië 0,20%. 16

17 Problematisch verzuim in de quartaire sector zien we vooral in maatschappelijke dienstverlening en menselijke gezondheidszorg Vlaams gewest Hoofdstedelijk gewest Waals gewest 3,00% 2,50% 2,00% 2,36% 2,39% 2,27% 2,28% 2,29% 1,90% 2,14% 2,14% 2,03% 2,41% 2,45% 2,25% 2,25% 2,20% 2,19% 2,56% 2,63% 2,65% 2,68% 2,62% 2,53% 2,37% 2,38% 2,46% 2,45% 2,48% 2,48% 2,29% 2,34% 2,41% 2,37% 2,40% 2,42% 1,50% 1,00% 0,50% 0,00% Figuur 8: Evolutie kortdurend verzuim per gewest Een duidelijker verschil tussen de regio s wordt zichtbaar bij het langdurende verzuim. Daar vormen Brussel en Wallonië de uitersten, met Vlaanderen daar ergens tussenin. In ieder geval doet de vastgestelde sterke stijging van het langdurend verzuim sinds 2008 zich in de drie gewesten voor. In de periode steeg het percentage langdurend verzuim in Vlaanderen van 1,60% naar 2,34% (een toename met 46% tegenover 2008); in Brussel was er in die periode een klim van 1,25% naar 2,02% (een toename met 61 %) en in Wallonië van 1,94% naar 2,88% (toename met 48% tegenover 2008). 3,50% Vlaams gewest Hoofdstedelijk gewest Waals gewest 3,00% 2,66% 2,93% 2,88% 2,50% 2,00% 1,50% 1,00% 2,11% 1,96% 1,95% 1,86% 1,87% 1,93% 1,94% 1,69% 1,67% 1,59% 1,55% 1,54% 1,61% 1,60% 1,03% 1,12% 1,13% 1,18% 1,23% 1,21% 1,25% 1,86% 1,50% 2,29% 2,05% 1,73% 2,30% 1,91% 2,34% 2,02% 0,50% 0,00% Figuur 9: Evolutie langdurend verzuim per gewest 17

18 Kortdurend verzuim op maandbasis Bekijken we de evolutie van het kortdurende verzuim op maandbasis, dan leidt tot een aantal interessante vaststellingen. Zo blijkt een overschrijding van de 3%-drempel voor de gehele werkende bevolking uitzonderlijk: dat gebeurde slechts 9 keer in 132 maanden. Deze overschrijdingen doen zich alleen voor in de periodes in voor- en najaar waarin seizoensverkoudheden en griep hun hoogtepunt bereiken. Vooral in februari, de griepmaand bij uitstek, zien we sinds 2005 het verzuim boven de 3% uitkomen. Daarnaast werd alleen nog in januari en oktober 2009 meer dan 3% verzuim opgetekend, wat ongetwijfeld heeft bijgedragen tot het recordverzuim van 2,45% voor dat jaar. De hoger dan gemiddelde verzuimcijfers voor het najaar van 2009 kunnen aan een aantal factoren te wijten zijn. Bovenop het gebruikelijke verzuim, kunnen dat jaar meer werknemers zijn thuisgebleven door seizoensgriep of door Mexicaanse griep. Dat lijkt vooral in september en oktober het geval te zijn geweest. Een andere mogelijke verklaring is het voorzorgsprincipe. Werknemers zouden in dat geval thuisgebleven zijn, niet omdat ze daadwerkelijk griep of Mexicaanse griep hadden, maar omdat ze symptomen hadden die daarop wezen. Uit voorzorg kunnen werkgevers deze mensen gevraagd hebben om thuis te blijven, of ze kunnen dat op eigen initiatief hebben gedaan. In de regel is verzuim een vorm van gedrag. De mate waarin de medewerker zich gemotiveerd en betrokken voelt, zal bepalen of hij met lichte ziekteverschijnselen thuis blijft of toch komt werken. Met de Mexicaanse griepepidemie lijken werkgevers het zekere voor het onzekere te hebben gekozen. Medewerkers die misschien niet echt griep hadden werd uit voorzorg geadviseerd thuis te blijven. In dit geval was dat een verstandige maatregel, omdat een griepuitbraak de continuïteit van de bedrijfsactiviteit in gevaar kan brengen. Kortdurend ziekteverzuim België Totaal 2,22% 2,25% 2,13% 2,25% 2,26% 2,38% 2,40% 2,45% 2,42% 2,44% 2,44% januari 2,8%, 2,2% 2,1% 2,4% 2,3% 2,3% 2,6% 3,1% 2,6% 2,6% 2,5% februari 2,8% 2,8% 2,5% 3,1% 3,0% 3,6% 3,2% 3,2% 2,9% 3,2% 3,4% maart 2,5% 2,6% 2,4% 2,8% 2,8% 2,7% 2,8% 2,5% 2,7% 2,7% 2,9% april 2,2% 2,3% 2,1% 2,3% 2,1% 2,0% 2,7% 2,1% 2,3% 2,3% 2,2% mei 1,8% 1,9% 1,9% 1,9% 2,0% 1,9% 2,1% 2,1% 2,1% 2,4% 2,0% juni 2,3% 2,0% 2,2% 2,2% 2,1% 2,4% 2,5% 2,2% 2,4% 2,0% 2,5% juli 1,6% 1,6% 1,5% 1,5% 1,5% 1,7% 1,7% 1,6% 1,7% 1,6% 1,8% augustus 1,4% 1,5% 1,5% 1,5% 1,5% 1,6% 1,6% 1,7% 1,8% 1,6% 1,7% september 2,3% 2,5% 2,3% 2,3% 2,4% 2,5% 2,4% 2,7% 2,8% 2,5% 2,6% oktober 2,6% 2,7% 2,8% 2,6% 2,7% 2,8% 2,9% 3,4% 2,9% 2,9% 2,9% november 2,2% 2,4% 2,0% 2,2% 2,4% 2,6% 2,4% 2,7% 2,2% 2,4% 2,5% december 2,0% 2,6% 2,2% 2,3% 2,2% 2,3% 2,2% 2,2% 2,7% 2,5% 2,3% Tabel 3. Evolutie van het kortdurend ziekteverzuim in België per maand voor de periode

19 19

20 2. Ziekteverzuim 2012, de cijfers In 2012 stagneerde het kortdurende ziekteverzuim in België op 2,44%, het al hoge jaarverzuimcijfer van 2011 en het op één na hoogste cijfer sinds Enkel in 2009 lag het kortdurende ziekteverzuim hoger, zij het slechts 0,01%. In dat jaar zorgde de Mexicaanse griep het hele najaar voor hoog verzuim, van augustus tot en met november. Dat 2009 een uitzonderlijk jaar was, bewijst de overschrijding van de 3% verzuim in oktober. Dat was nooit eerder gebeurd. De verzuimevolutie per maand (zie tabel 3 hierboven) leert immers dat het kortdurende verzuim vooral in februari hoger dan 3% ligt. De 3,4% van oktober 2009 is dan ook exceptioneel te noemen. Over het algemeen was 2012 geen opmerkelijk jaar. De 3,4% van februari was hoog, maar niet zo hoog als het recordverzuim van 3,6% in Wel waren er nieuwe verzuimrecords voor de maanden maart (2,9%) en juli (1,8%). Het verzuim in juni (2,5%) evenaarde het record van juni Geen enkele maand viel in gunstige zin op. Nog het meest opvallende aan 2012 was dat het kortdurend ziekteverzuim maand na maand bovengemiddeld hoog was. Alleen in de maanden april, mei en december lag het verzuim onder het gemiddelde van het maandverzuim voor de voorbije tien jaar. 1) De gewesten Vergeleken met de Belgische benchmark is het kortdurende verzuim het hoogst in Wallonië (2,53%), gevolgd door Brussel (2,48%) en Vlaanderen (2,42%). Brussel blijft hangen op hetzelfde niveau als In Wallonië stellen we een lichte daling vast (2,62% in 2011). In Vlaanderen is er een lichte stijging (2,40% in 2011). Voor het langdurende verzuim liggen de zaken iets anders. Daar steekt Wallonië met 2,88% opvallend boven de andere regio s uit. Toch daalt het langdurende verzuim er tegenover 2011 (2,93%). De 2,34% langdurend verzuim in Vlaanderen ligt daarentegen hoger dan de 2,30% langdurige ziekte die in 2011 werd gemeten. Een vergelijkbare ontwikkeling zien we in Brussel: het langdurende ziekteverzuim ligt er met 2,02 het laagste van de drie regio s, maar is wel gestegen tegenover de 1,91% van ,50% 3,00% 2,50% 2,00% 1,50% 1,00% 0,50% Kort 2,44% 2,33% 2,42% 2,34% Lang 2,88% 2,53% 2,48% 2,02% 0,00% België Vlaams gewest Waals gewest Hoofdstedelijk gewest Figuur 10: Ziekteverzuim 2012 voor België en de gewesten 2) De provincies Er bestaan voor absenteïsme niet alleen grote verschillen tussen de regio s, ook op provinciaal vlak worden opvallende verschillen zichtbaar. Als vanouds blijkt de provincie Namen het klassement aan te voeren, zowel voor kortdurend verzuim (2,82%) als langdurend verzuim (3,67). Ook andere Waalse provincies zoals Luxemburg, Luik en Henegouwen laten bovengemiddelde verzuimcijfers optekenen. In Vlaanderen valt Limburg in ongunstige zin op met hoog langdurend verzuim (2,75%). Ook in Oost-Vlaanderen (2,51%) werd net als in Antwerpen (2,46%) een absenteïsmeniveau gemeten dat boven het Belgische gemiddelde ligt. 20

21 4,00% Kort Lang 3,67% 3,50% 3,23% 3,00% 2,50% 2,46% 2,35% 2,56% 2,32% 2,33% 2,75% 2,51% 2,41% 2,34% 2,33% 2,84% 2,53% 2,53% 2,83% 2,81% 2,82% 2,48% 2,00% 1,90% 1,92% 2,02% 1,50% 1,00% 0,50% 0,00% Figuur 11: Ziekteverzuim 2012 voor de Belgische provincies 3) Arbeiders-bedienden en arbeidsregime Het is algemeen bekend dat het absenteïsme bij arbeiders hoger ligt dan bij bedienden. Dat is in 2012 niet anders (Figuur 12).Vergeleken met 2011 is er bij arbeiders wel een lichte daling merkbaar (van 3,05% in 2011 naar 3,01% in 2012), terwijl er bij bedienden een zeer lichte stijging is (van 2,12% in 2011 naar 2,13% in 2012). De stijging van het langdurende ziekteverzuim voor beide categorieën bevestigt de algemene tendens. Bij bedienden steeg het verzuim langer dan een maand van 1,55% naar 1,58%. Bij arbeiders van 3,69% naar 3,73%. Kort Lang Kort Lang 4,00% 3,50% 3,00% 3,01% 3,73% 4,00% 3,50% 3,00% 2,90% 3,63% 2,50% 2,00% 1,50% 2,13% 1,58% 2,50% 2,00% 1,50% 2,27% 1,84% 1,00% 1,00% 0,50% 0,50% 0,00% Arbeider Bediende 0,00% Voltijds Deeltijds Figuur 12: Ziekteverzuim 2012 Arbeiders-Bedienden. Figuur 13: Ziekteverzuim 2012 Voltijdse-Deeltijdse werknemers 21

22 Het absenteïsme ligt bij vrouwen traditioneel hoger dan bij mannen Bij een indeling naar arbeidsregime bleken ook in 2012 de deeltijdse werknemers veel vaker afwezig te zijn wegens ziekte dan hun voltijdse collega s (Figuur 13). Opmerkelijk hier is dat het kortdurende verzuim voor zowel voltijdsen (2,27%) als deeltijdsen (2,90%) exact even hoog ligt als in 2011, maar dat opnieuw het langdurende verzuim is toegenomen. Bij voltijdsen werd in 2012 nog ongeveer 1,84% verzuim langer dan een maand geregistreerd (2011: 1,81%). Het in 2011 al hoge langdurende ziekteverzuim bij deeltijdsen (3,55%) steeg in 2012 naar 3,63%. 4) Mannen-vrouwen Traditioneel ligt het absenteïsme bij vrouwen hoger dan bij mannen, zowel wat betreft kort- als langdurend verzuim. Dat was ook in 2012 het geval. Enkel bij de vrouwen werd een minieme stijging van het kortdurende verzuim gemeten tegenover 2011 (van 2,83% naar 2,84%). Bij de mannen bleef het kortdurende verzuim status quo. Duidelijk was ook hier de stijging van het langdurende verzuim: van 1,92% in 2011 naar 1,94% in 2012 voor de mannen en van 2,81% in 2011 naar 2,87% in 2012 bij de vrouwen. Kort Lang 3,50% 3,00% 2,84% 2,87% 2,50% 2,00% 2,16% 1,94% 1,50% 1,00% 0,50% 0,00% Man Vrouw Figuur 14: Ziekteverzuim 2012 Mannen-Vrouwen 5) Voltijdse arbeidsters melden zich het vaakst ziek Door bovenstaande segmenten te kruisen, krijgen we een beter beeld van de werknemerscategorieën met het hoogste verzuim. In Tabel 4 hebben we de resultaten van deze kruising samengevat. De tabel bevat ook het percentage verzuimers binnen een bepaalde categorie. Zo zien we dat van alle voltijds werkende mannelijke arbeiders zich 61% ten minste één dag ziek heeft gemeld. Bij de voltijds werkende mannelijke bedienden was dat slechts een op de twee. Het vaakst afwezig waren de voltijds werkende arbeidsters: bijna zeven op de tien onder hen (69%) 22

23 was in 2012 ten minste één dag afwezig wegens ziekte. Uit deze tabel blijkt ook dat het kortdurende verzuim in 2012 bij de voltijdse arbeidsters het hoogst lag, namelijk op 3,82% of 74 uur afwezigheid. Met 6,08% lag het langdurende verzuim bij de deeltijds werkende arbeidsters dan weer opvallend hoog. Zij waren gemiddeld één maand plus zestien werkdagen langdurend afwezig. Ook bij voltijdse arbeidsters en deeltijdse arbeiders liggen de percentages voor langdurend verzuim hoog. Bovenop de maand kortdurend verzuim werd voor beide categorieën nog 12 werkdagen langdurend verzuim geregistreerd. % Verzuimers in dit segment % Ziekte met carens % Ziekte > 1 maand < 1 jaar Arbeider Man Voltijds 61% 2,77% 2,90% Arbeider Man Deeltijds 52% 2,80% 4,61% Arbeider Vrouw Voltijds 69% 3,82% 4,75% Arbeider Vrouw Deeltijds 63% 3,66% 6,08% Bediende Man Voltijds 51% 1,58% 0,83% Bediende Man Deeltijds 52% 2,28% 2,43% Bediende Vrouw Voltijds 64% 2,44% 1,56% Bediende Vrouw Deeltijds 62% 2,78% 2,82% Tabel 4: Kruising van de categorieën arbeiders-bedienden, mannen-vrouwen en deeltijdse en voltijdse werknemers 6) Hoe groter de onderneming, hoe hoger het absenteïsme Kort Lang 3,00% 2,50% 2,00% 1,82% 1,74% 2,16% 2,14% 2,38% 2,20% 2,55% 2,57% 2,46% 2,29% 2,69% 2,56% 2,80% 2,66% 1,50% 1,00% 0,50% 0,00% < 20 werknemers werknemers werknemers werknemers werknemers werknemers >= 1000 werknemers Figuur 15: Ziekteverzuim 2012 naar grootte van de organisatie 23

24 Een uitstekend beeld van de verzuimproblematiek krijgen we via de indeling naar grootte van bedrijven. Zo zien we dat zowel het kort- als het langdurende verzuim in kmo s ook in 2012 weer stukken lager lag dan in grote bedrijven. Hoe groter de onderneming, hoe hoger het absenteïsme. Concreet betekent dit dat medewerkers van een bedrijf met minder dan 20 werknemers in 2012 gemiddeld 33 uur afwezig was wegens ziekte, en dat een medewerker van een bedrijf met meer dan 1000 werknemers zich datzelfde jaar gemiddeld 54 uur ziek heeft gemeld. Dit verschil illustreert hoe gemakkelijk een verzuimcultuur kan ontstaan naarmate een organisatie groter wordt. Vaak heeft dat te maken met de verticale, hiërarchische structuur en het meer formele, directieve leiderschap in grotere bedrijven. Daarentegen is de organisatiestructuur in kmo s doorgaans vlak en de cultuur een stuk informeler. De baas kent zijn mensen, werkt met hen samen en zal verzuimers veel sneller aanspreken op hun gedrag. In ieder geval is het zo dat de managementstijl binnen een organisatie de verzuimpercentages op de werkvloer mede bepaalt, zegt SD Worx consultant François Lombard. Wellicht meer nog dan de functie of de jobinhoud van een werknemer. Om het simpel te stellen: een manager die zijn arbeiders die aan de band zwaar fysiek werk verrichten af en toe een compliment geeft en betrekt bij het hele productieproces, zorgt voor een veel positiever gevoel dan wanneer hij niks zegt tegen zijn bedienden achter hun bureau. De directe manager of leidinggevende heeft dus een grote verantwoordelijkheid, vooral op het vlak van menselijke relaties. De kunst is om een verzuimbeleid te combineren met goed leiderschap. Hanteer daarbij nog een pro-actieve aanpak, een professionele communicatie en de nodige medische controle, en je komt al een heel eind. 7) Vakantieverzuim in juli Maandag is de dag waarop werknemers zich ook in 2012 het vaakst ziek meldden. In figuur 16 wordt per maand weergegeven op welke dag van de week werknemers zich ziek hebben gemeld in Die dag is de start van een ziekteperiode, die van korte of van lange duur kan zijn. Het kan om één enkele dag ziekteverzuim gaan, maar ook om bijvoorbeeld 40 dagen. Gemiddeld 30% van alle ziekteperiodes startte in 2012 op een maandag. In de maand mei was dat slechts een kwart van de ziekteperiodes (24%). Maandag scoort ook hoog in notoire ziektemaanden als januari (30%), februari (29,5%), september (31%) en oktober (32,9%), wanneer griep en seizoensverkouden voor de jaarlijkse verzuimpieken zorgen, maar niet hoger dan de vakantiemaand juli. Juli is de maand waarin op maandag de meeste van alle ziekteperiodes ingaan (33,3%). Maandagen in juli zijn zelfs de populairste dagen van het hele jaar voor ziektemeldingen en kunnen met het oog op grijs en zwart verzuim maar beter in de gaten worden gehouden. 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% 2012/ / / / / / / / / / / /12 Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag Zaterdag Zondag Figuur 16: Dagen van de week waarop werknemers zich voor het eerst ziek meldden in 2012, ingedeeld per maand. 24

25 In zekere zin geldt dat ook voor de maandagen in november en december. Hoewel de najaarspiek in november achter de rug is, is november historisch een maand met gemiddeld verzuim (2,5% in 2012). Enkel in 2009, in de nasleep van de Mexicaanse-griepperiode lag het verzuim met 2,7% exceptioneel hoog. Dat in november 2012 desondanks 30,5% van alle ziekteperiodes op een maandag ingingen is in het licht van de absenteïsmeproblematiek opvallend te noemen. De hoge frequentie van maandagen bij de start van een ziekteperiode dient natuurlijk te worden gerelativeerd. Al te snel wordt gesproken over de maandagziekte. Grijs en zwart verzuim spelen hier zeker een rol, maar ook het feit dat mensen ziek worden tijdens het weekend en zich pas op maandag ziek melden. Of het feit dat werknemers zich naar het einde van de voorgaande week al niet lekker voelden, maar bleven werken in de hoop tijdens het weekeinde te kunnen recupereren, op zondag dan toch ziek werden en uiteindelijk s maandags bij de huisarts belandden. Al deze mogelijkheden maken dat het maandagcijfer met de nodige omzichtigheid moet worden geïnterpreteerd. In sommige ondernemingen moeten werknemers ook geen doktersbriefje afgeven als ze slechts 1 dag afwezig blijven, zegt HR consultant Liesbet Janssen. Zoiets leidt uiteraard tot misbruik. Schaf die toegeving af en de verzuimcijfers zullen al een pak dalen. Het probleem van de baaldagen is overigens gekend, met de traditionele pieken op maandag. Allemaal heel toevallig na het weekend uiteraard. Ik vind dat bedrijven op zulke dagen vaker moeten controleren. In de overige gevallen ben ik wel geen voorstander van uitgebreide medische controles. 25

26 3. Een recente ontwikkeling: de stijging van het langdurend ziekteverzuim Terwijl het kortdurend ziekteverzuim in 2012 op dezelfde hoogte blijft (2,44%) als de voorbije jaren, stelde SD Worx een verontrustende stijging van het langdurend verzuim vast. Hoewel er sinds 2004 sprake is van een nagenoeg constante toename van het langdurend verzuim, krijgt die sinds 2008 een meer uitgesproken karakter. 2,50% Langdurend ziekteverzuim België 2,29% 2,33% 2,00% 1,84% 2,05% 1,50% 1,60% 1,52% 1,49% 1,49% 1,56% 1,60% 1,56% 1,00% 0,50% 0,00% Figuur17: Evolutie van het langdurend ziekteverzuim Sinds 2008 is ziekte van meer dan één maand gestegen van 1,56% naar 2,33%. Deze stijging is algemeen. Ze is zichtbaar in Vlaanderen, Wallonië en Brussel, bij arbeiders en bedienden en in zowat alle sectoren. De stijging is het sterkst in Wallonië, bij arbeiders en bij werknemers vanaf vijftig jaar. 4,00% Arbeider Lang Bediende Lang 3,69% 3,73% 3,50% 3,25% 3,00% 2,50% 2,76% 2,56% 2,46% 2,45% 2,55% 2,67% 2,47% 2,89% 2,00% 1,50% 1,00% 0,81% 0,85% 0,91% 0,91% 0,97% 0,98% 1,08% 1,27% 1,41% 1,55% 1,58% 0,50% 0,00% Figuur 18: Evolutie van het langdurende ziekteverzuim voor arbeiders en bedienden. 26

27 Deze ontwikkeling dwingt ons om werk te maken van een nieuw, flexibel loopbaanmodel Deze tendens is overal te merken. In de periode stijgt het langdurend ziekteverzuim in/bij: België: van 1,58% naar 2,33% ( +0,75%) Vlaanderen: van 1,60% naar 2,34% (+0,74%) Brussel HG: van 1,25% naar 2,02% (+0,77%) Wallonië: van 1,94% naar 2,88%(+0,94%) Arbeiders: van 2,47% naar 3,73%(+1,26%) Bedienden: van 1,08% naar 1,58% (+0,50%) De secundaire sector: van 1,75% naar 2,47% (+0,72%) De tertiaire sector: van 1,30% naar 2,14% (+0,84) De quartaire sector: van 2,03% naar 2,72% (+0,69) Het langdurende verzuim is het hoogst in sectoren als landschapsverzorging, sociale dienstverlening, de papiernijverheid, vervoer te land en vervoer via pijpleidingen, beveiligings- en opsporingsdiensten, de bouwsector en de voedingsindustrie 3,00% 2,50% 2,00% 1,50% Secundaire sector Lang Tertiaire sector Lang Quartaire sector Lang 2,69% 2,72% 2,52% 2,47% 2,41% 2,35% 2,26% 2,14% 2,04% 2,03% 2,01% 2,03% 1,93% 1,91% 1,77% 1,79% 1,78% 1,82% 1,70% 1,63% 1,64% 1,67% 1,70% 1,75% 1,58% 1,58% 1,50% 1,35% 1,34% 1,38% 1,41% 1,29% 1,30% 1,00% 0,50% 0,00% Figuur 19: Evolutie van het langdurend ziekteverzuim in de grote sectoren De oorzaken van dit toegenomen verzuim zijn divers: naast de vergrijzing van de werknemerspopulatie zijn arbeidsomstandigheden, zware motivatieproblematieken, stress en burn-out en fysieke aandoeningen mogelijke oorzaken. De kost voor de maatschappij is aanzienlijk, omdat ziekte langer dan een maand grotendeels voor rekening van de sociale zekerheid is. Deze ontwikkeling lijkt erop te wijzen dat de grenzen van het citroenloopbaanmodel zijn bereikt. Naast demografie en arbeidsmarktkrapte dwingt deze ontwikkeling ons om werk te maken van een nieuw, flexibel loopbaanmodel, zegt Luc Dekeyser, directeur van het Kenniscentrum van SD Worx. 27

28 50-plussers zijn vaker langdurig ziek Langdurend verzuim stijgt met de leeftijd. Oudere werknemers zijn vaker langdurig ziek dan jongeren. Veertigers vaker dan dertigers; dertigers vaker dan twintigers. De sterkste stijging van het langdurende verzuim is echter vast te stellen bij 50-plussers ,50% 4,18% 4,28% 4,00% 3,50% 3,40% 3,00% 2,50% 2,00% 1,50% 1,00% 0,93% 0,85% 1,52% 1,77% 1,25% 1,30% 1,11% 0,93% 1,56% 2,19% 1,88% 2,54% 2,51% 2,87% 2,31% 0,50% 0,00% < 25 jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar >= 60 jaar Figuur 20: Verschil langdurend ziekteverzuim in 2008 en 2012 volgens leeftijdsklasse De problematiek van langdurige ziekte is duidelijk een andere dan absenteïsme van korte duur. Verschillende, al dan niet wisselende, factoren spelen een rol. Zo is de werknemerspopulatie de laatste jaren steeds ouder geworden, maar spelen tevens arbeidsomstandigheden en zware fysieke belasting bij arbeiders een belangrijke rol. Daarnaast kan er ook sprake zijn van een zware engagementproblematiek (stress, burn-out, demotivatie, gebrek aan erkenning). Uit de NV België 2010 van SD Worx, een bevraging bij 5000 werknemers, blijkt dat langdurige verzuimers negatief scoren op vragen over stressniveau, tijdsdruk, mentale en lichamelijke belasting van hun job, hoewel de hoeveelheid werk van aanvaardbaar niveau blijkt te zijn. Factoren waaronder langdurig zieke werknemers echter het meeste lijden, en waarin ze het sterkst verschillen van niet-verzuimers, zijn gebrek aan erkenning, een niet-respectvolle omgang tussen collega s en een slechte relatie met hun leidinggevende. Langdurig zieken hebben doorgaans ook weinig vertrouwen in het management en hun leidinggevenden. Ze zeggen vaak het niet eens te zijn met de visie en de strategie van de organisatie, waardoor er sprake is van een echte mismatch met de organisatie. Deze mensen voelen zich niet langer op hun plaats in het bedrijf waar ze werken en hebben mentaal afgehaakt. Ze zien voor zichzelf dan ook geen mooie toekomst meer in de organisatie. 28

29 De grenzen van de citroenloopbaan Tot slot kan het sterk toegenomen langdurend verzuim verklaard worden als een reëel effect van de citroenloopbaan. Belgische organisaties en de Belgische samenleving botsen nu op de harde realiteit. Een loopbaan waarin mensen gedurende dertig jaar uitermate zwaar worden belast, blijkt uit te monden in een hoge uitval wegens langdurige ziekte. De kost voor de maatschappij is aanzienlijk, omdat ziekte langer dan een maand bijna uitsluitend voor rekening van de sociale zekerheid is. We moeten opletten dat met z n allen langer werken niet uitmondt in met z n allen langer ziek zijn, zegt HR consultant Peter Beeusaert. Daar is uiteindelijk niemand mee gebaat. Verzuim voorkomen en aanpakken: werken op engagementdrivers Motivatie en betrokkenheid Hoewel sommige medewerkers vanuit zuiver medisch standpunt als ziek beschouwd kunnen worden, bepalen motivatie en betrokkenheid dat de ene medewerker toch naar het werk komt en de andere besluit thuis te blijven. Waarom zal de ene ondanks die verstuiking, ondanks die verkoudheid toch de inspanning leveren om op de werkplek te verschijnen en de andere ervoor opteren om thuis uit te zieken? Hoogstwaarschijnlijk omdat de eerste medewerker zich zo betrokken voelt, dat hij bang is dat alles in het honderd zal lopen door zijn afwezigheid. Hij voelt zich zo verantwoordelijk voor de uitvoering van de taken dat hij het voor zichzelf niet kan maken om afwezig te blijven. Behandel elk verzuim als grijs verzuim Op basis van de beslissing, en dus het gedrag om op een bepaalde manier om te gaan met een ziektetoestand, kunnen we ziekteverzuim opdelen in 3 categorieën: wit, grijs en zwart verzuim. Wit verzuim houdt in dat de medewerker werkelijk in de fysieke en/of psychische onmogelijkheid is om te komen werken. Bij dit soort verzuim speelt de keuzemogelijkheid niet. Wanneer we spreken over grijs verzuim, heeft de medewerker wel degelijk fysieke en/of psychische klachten, maar is hij niettemin in staat om te werken. Hier spelen vooral motivatiefactoren mee in de keuze om te gaan werken of thuis te blijven. Zwart verzuim betekent dat de medewerker gewoon thuis blijft zonder enige vorm van ziektesymptomen. Deze laatste vorm van verzuim is dus louter een kwestie van gebrek aan motivatie om aan het werk te gaan. We spreken ook wel van frauduleus verzuim. Behandel elk verzuim als grijs verzuim. Wanneer u echter het vermoeden heeft met problematisch verzuim te maken te hebben, doet u er goed aan ziekteverzuim als grijs verzuim te beschouwen. Dit betekent dat u verzuim niet louter meer bekijkt als een kwestie van ziek niet ziek, maar dat u ook verder kijkt naar oorzakelijke factoren die het keuzegedrag ( meld ik mij ziek of niet? ) beïnvloeden. Engagement als preventie Engageren van medewerkers is de passende preventie tegen ongepast ziekteverzuim. Medewerkers betrekken en motiveren, het aanreiken van uitdagende opdrachten en verantwoordelijkheden: daar ligt de uitdaging bij het aanpakken van verzuim. 29

30 Dat is echter geen sinecure. Engageren van medewerkers vergt immers een individuele aanpak. Iedereen heeft persoonlijke drijfveren om gemotiveerd te zijn of zich betrokken te voelen bij een organisatie. Denkt u eraan om in te zetten op het engagement van uw medewerkers? Dan is het goed om acties uit te werken op zes verschillende terreinen. SD Worx Research & Development puurde zes engagementdrivers uit de literatuur en zag deze bevestigd in eigen onderzoek: 1) de jobinhoud 2) erkenning 3) ondersteuning en autonomie 4) groeimogelijkheden 5) geloof in missie en strategie 6) een cultuur van vertrouwen Deze 6 drivers vertonen een sterke relatie met het engagementniveau. Hoe meer u erop inzet, hoe hoger de betrokkenheid van uw medewerkers en hoe lager hun vatbaarheid voor verzuim. 1. Onder job verstaan we de mate waarin medewerkers een uitdaging ervaren in het werk dat ze doen. Inhoudelijk aantrekkelijke jobs stemmen overeen met persoonlijke interesses, hebben een afwisselend takenpakket, worden ervaren als zinvol en appelleren op verantwoordelijkheidszin voor de job. Een kwalitatieve job geeft mensen voldoende autonomie en zelfstandigheid en sluit aan bij het kennen, kunnen én willen van medewerkers. 2. Wanneer de bijdrage van de medewerker (h)erkenning geniet van het management en de leidinggevende, geeft dit medewerkers vleugels. Ook wanneer medewerkers inspraak hebben in het beleid en de indruk hebben dat er rekening gehouden wordt met hun mening, ontstaan er positieve krachten in uw organisatie. Medewerkers voelen zich betrokken wanneer ze merken dat hun inzet impact heeft en gewaardeerd wordt. 3. Ondersteuning in de uitvoering van de job is belangrijk om uitdagende doelstellingen haalbaar en realistisch te maken. Krijg ik als medewerker voldoende ondersteuning in de job om deze naar behoren te kunnen uitvoeren? Krijg ik anderzijds de nodige autonomie, verantwoordelijkheden en beslissingsbevoegdheden? Enz. Dit is belangrijk om mijn doelen en ambities te kunnen verwezenlijken. 4. Groeimogelijkheden zijn eveneens een belangrijke driver voor engagement. Als medewerkers de mogelijkheid krijgen hun talenten te ontwikkelen, als ze bijleren in de job, als er begeleiding is bij de loopbaanontwikkeling, dan stuwt men het engagement van medewerkers omhoog. Engageren van medewerkers betekent hen kansen bieden om kennis en andere ervaringen te delen met collega s. In deze opstelling is de leidinggevende een coach en talentmanager. 5. Onder geloof in missie, visie en strategie verstaan we de mate waarin medewerkers vertrouwen hebben in de visie van organisatie en leidinggevende op de toekomst van de afdeling. Wanneer medewerkers het eens zijn met de strategie en duidelijk weten wat van hen verwacht wordt en waar hun prioriteiten liggen, werkt beleid prikkelend en aanstekelijk. Dat kan resulteren in persoonlijke initiatieven op verschillende plaatsen in de organisatie. 6. Een zesde cruciaal element is de chemie tussen het management, de leidinggevende en de medewerker. Mensen geven het beste van zichzelf wanneer er in de organisatie open, eerlijk en volledig gecommuniceerd wordt. Leidinggevenden en medewerkers dragen de cultuur van de organisatie uit. Waar een cultuur van vertrouwen heerst, ontstaat al snel een sterke identiteit. De beste preventie voor verzuim is het creëren van betrokkenheid. Organisaties die op de zes bovenstaande engagementdrivers een bedrijfseigen praktijk hebben ontwikkeld, scoren in de regel laag op verzuim. Het ontwikkelen van deze praktijk vraagt tijd. Maar het effect is duurzaam. 30