1handleiding. biologie voor jou A RTE UNI S BOS B E N W AAS B I O L O G I E V O O R DE O NDERBOUW A L G E M E E N DEEL

Transcriptie

1 1handleiding biologie voor jou B I O L O G I E V O O R DE O NDERBOUW A L G E M E E N DEEL AUTE URS A RTE UNI S BOS ON NO KALVERDA GERA RD SMITS B E N W AAS ZEVENDE EDI TI E M A L M B E RG ' S-HERTOGENBOSCH W WW.BI O LOGIEVOORJOU.NL

2

3 VOORWOORD HANDLEIDING DE NIEUWE BIOLOGIE VOOR JOU De zevende editie van Biologie voor jou is afgestemd op recente ontwikkelingen in het onderwijs en de biologie. We hebben in de zevende editie van Biologie voor jou voor het eerste leerjaar de volgende veranderingen doorgevoerd: Er is een aparte editie gekomen voor vwo gymnasium. Het volledige aanbod bestaat nu uit de uitgaven: vmbo-bk (basisberoepsgerichte leerweg en kaderberoepsgerichte leerweg); vmbo-kgt (kaderberoepsgerichte, gemengde en theoretische leerweg); vmbo-t havo vwo; havo vwo; vwo gymnasium. De zevende editie biedt meer uitdaging voor leerlingen. Dit ziet u in de werkboeken terug doordat deze minder kennisvragen bevatten, en meer vragen op het gebied van toepassing en inzicht. Bij een oplopend niveau neemt het gehalte aan uitdagende vragen (toepassing en inzicht) toe. Ook is de variatie in werkvormen vergroot. Meer uitdaging voor leerlingen op het allerhoogste niveau is er met een nieuwe vwo gymnasium-editie. Deze editie bevat meer leerstof, behandelt de stof op een hoger niveau, en er is etra aandacht voor wetenschappelijk onderzoek. De conteten, die in het nieuwe havo vwo-eamenprogramma een belangrijke rol spelen, treft u ook aan in deze onderbouweditie. In de eerste plaats omdat conteten leerlingen enthousiasmeren over het vakgebied. In de tweede plaats kunnen leerlingen zich deze werkwijze vanaf het eerste moment eigen maken. Zo is de overstap naar bovenbouw minder groot. De eindtoetsen zijn RTTI-gecertificeerd. Dankzij de toetsmatrijs heeft u snel inzicht in het resultaat van leerlingen (ontbreekt het leerlingen aan kennis of aan inzicht?). Dankzij de normeringstabel kunt u snel een cijfer toekennen voor de toetsen. De ICT is geheel vernieuwd. In het nieuwe digitale oefensysteem is er ruimte voor adaptief leren (elke leerling krijgt les op zijn/haar eigen niveau). Dankzij het docentendashboard heeft u snel inzicht in de vorderingen van uw leerlingen bij de opdrachten (digitale werkboek) en het oefenen (digitale diagnostische toets). Bij het onderdeel Oefenen in de nieuwe ICT kunt u voortaan de kennis van uw leerlingen testen na elke basisstof. De leerling krijgt meteen feedback en een indicatie van de voortgang. De leerstof gaat nog steeds uit van de bestaande kerndoelen. Waar mogelijk heeft afstemming plaatsgevonden met de Kennisbasis natuurwetenschappen en technologie (zoals in concept door de SLO is gepubliceerd in november 2013). Er is etra aandacht voor samenhang. Dit is voor leerlingen herkenbaar gemaakt door te verwijzen naar andere thema s waar ook aandacht is besteed aan het betreffende onderwerp. In de delen voor havo vwo en vwo gymnasium is er ook samenhang doordat op meerdere plaatsen aandacht is voor cellen en hun bouwstenen. Hierbij komt het begrip DNA vaak terug. Het abstractieniveau van deze niveaus is hierdoor hoger dan in de vorige editie. In alle niveaus is etra aandacht voor competenties en vaardigheden. Deze zijn ten opzichte van de zesde editie meer in de leerstof verweven. Aandacht voor beroepen is niet meer ondergebracht in een verrijkingsstof, maar maakt deel uit van de basisstof. Het thema Voortplanting is in de boeken verplaatst van klas 1 naar klas 2. Digitaal is het voor beide klassen beschikbaar. Het thema Waarneming en regeling is verplaatst van klas 2 naar klas 1. Dit thema is uitgebreid met gedrag waardoor het thema nu de titel Waarneming, regeling en gedrag heeft. 3 Uitgeverij Malmberg

4 VOORWOORD HANDLEIDING De dakpanstructuur is ook in de zevende editie gehandhaafd en komt ook in de nieuwe vwo gymnasium-uitgave terug. Een etra basisstof op het ene niveau is daarbij een basisstof in het hogere niveau. Deze dakpanstructuur ziet u ook in de verrijkingsstof. In ieder thema is aan het einde van twee basisstoffen een etra opdracht opgenomen. Vaak hebben deze etra opdrachten een wat opener werkvorm. Deze etra opdrachten geven meer mogelijkheid tot keuze en differentiatie. Door deze aanpassingen wordt het voor u en voor uw leerlingen aantrekkelijker om Biologie voor jou te gebruiken. Met de opzet van Biologie voor jou kunt u zich meer richten op de individuele leerling. Uw leerlingen kunnen zich nog beter voorbereiden op hun kansen in het voortgezet onderwijs. Wij hopen dat u en uw leerlingen enthousiast zullen zijn over de zevende editie van Biologie voor jou! De auteurs 4 Uitgeverij Malmberg

5

6 INHOUDSOPGAVE HANDLEIDING INHOUDSOPGAVE DE NIEUWE BIOLOGIE VOOR JOU 3 1 ALGEMEEN GEDEELTE HOE KUNT U WERKEN MET BIOLOGIE VOOR JOU? WERKEN MET DE VERSCHILLENDE BOEKEN WERKEN MET DE METHODESITE Licenties Inhoud van de licenties Bvjactueel.nl Combineren van folio en digitaal VISIE OP HET BIOLOGIEONDERWIJS Inhoud van de leerstof Voorbereiden op de toekomst Meer leerlingen meer leren, en leren leren DIDACTISCHE UITGANGSPUNTEN VAN DE METHODE OPBOUW EINDTOETSEN Inleiding Samenstelling toetsen Normering van toetsen Voorbeeld van een matrijs ADRESSEN EN LINKS LIJST VAN NASLAGWERKEN BIJLAGEN 43 BIJLAGE 1 TOELICHTING BIJ DE KERNDOELEN VOOR DE ONDERBOUW VAN HET VOORTGEZET ONDERWIJS 43 BIJLAGE 2 KERNDOELEN BIOLOGIE IN DEEL 1 VMBO-BK 46 BIJLAGE 3 KERNDOELEN BIOLOGIE IN DEEL 1 VMBO-KGT 49 BIJLAGE 4 KERNDOELEN BIOLOGIE IN DEEL 1 VMBO-T HAVO VWO 52 BIJLAGE 5 KERNDOELEN BIOLOGIE IN DEEL 1 HAVO VWO 55 BIJLAGE 6 KERNDOELEN BIOLOGIE IN DEEL 1 VWO GYMNASIUM 58 BIJLAGE 7 WERKBLAD BIJ STEVIGHEID EN BEWEGING EEN SKELET MAKEN 61 6 Uitgeverij Malmberg

7 1 ALGEMEEN GEDEELTE 1.1 HOE KUNT U WERKEN MET BIOLOGIE VOOR JOU? Dit is de handleiding bij Biologie voor jou leerjaar 1. Met deze handleiding willen wij u ondersteunen bij de voorbereiding van uw lessen biologie in de onderbouw. Het onderwijs dat wij daarbij voor ogen hebben, houdt rekening met verschillen tussen leerlingen. Daarnaast is Biologie voor jou een methode die leerlingen de kans geeft om zelfstandig te werken. U hoeft uw aandacht daarom niet te richten op de klas als geheel. De methode stelt u in staat uw onderwijs meer op de individuele leerling te richten. In de volgende paragrafen van het algemeen gedeelte van deze handleiding gaan we hier uitgebreid op in. Misschien is het werken met deze zevende editie van Biologie voor jou anders dan u gewend bent. In het begin zult u mogelijk iets meer tijd moeten besteden aan het voorbereiden van lessen. In de loop van de tijd zult u echter routine krijgen in het voorbereiden, uitvoeren en evalueren van uw lessen. We hopen u met deze handleiding daarbij hulp te kunnen bieden. Bij deze handleiding voor leerjaar 1 horen de volgende materialen: Voor vmbo-bk: de leerwerkboeken 1a en 1b; de antwoordenboeken 1a en 1b; de methodesite. Voor vmbo-kgt, vmbo-t havo vwo, havo vwo en vwo gymnasium: de handboeken 1a en 1b; de werkboeken 1a en 1b; de antwoordenboeken 1a en 1b; de methodesite. Wanneer u deze materialen doorbladert, kunt u zien hoe de verschillende materialen bij de methode op elkaar zijn afgestemd en op welke wijze zelfstandig leren wordt gestimuleerd. Als u snel wilt weten hoe de methode in elkaar zit, kunt u het beste het voorwoord in de handboeken lezen. Aan de hand hiervan kunt u de diverse materialen en verwijzingen bekijken en uitproberen. 7 Uitgeverij Malmberg

8 ALGEMEEN GEDEELTE HANDLEIDING vmbo-bk vmbo-kgt vmbo-thv havo vwo vwo gymnasium 8 Uitgeverij Malmberg

9 1.2 WERKEN MET DE VERSCHILLENDE BOEKEN Bij Biologie voor jou gebruikt de leerling verschillende boeken: Voor vmbo-bk: het leerwerkboek; het antwoordenboek. Voor vmbo-kgt, vmbo-t havo vwo, havo vwo en vwo gymnasium: het handboek; het werkboek; het antwoordenboek. In het handboek treffen leerlingen alle teksten en afbeeldingen aan die ze tijdens het bestuderen van de basisstof nodig hebben. In de werkboeken vinden ze opdrachten, afbeeldingen en teksten die bedoeld zijn om de leerstof te verwerken. Het leerwerkboek voor vmbo-bk bevat naast alle teksten en afbeeldingen ook de opdrachten. De antwoordenboeken bevatten de antwoorden op de opdrachten. De leerlingen kunnen hiermee hun antwoorden zelfstandig controleren. De leerstof in het handboek is verdeeld in thema s. De thema s zijn opgebouwd uit de volgende onderdelen: een thema-inleiding; een aantal basisstoffen; een aantal etra basisstoffen; een samenvatting; een diagnostische toets; een aantal verrijkingsstoffen. Deze indeling geldt voor elke uitgave van Biologie voor jou. Voor de doelgroep vmbo-bk zijn er echter specifieke aanpassingen. In plaats van een thematische samenvatting en diagnostische toetsen kent de uitgave voor vmbo-bk samenvattingen en toetsen per basisstof (Om te onthouden en Test jezelf). Dit past beter bij de beoogde doelgroep. We komen hier later op terug en lichten dan de specifieke kenmerken verder toe. 9 Uitgeverij Malmberg

10 Thema-inleiding De thema-inleiding in de handboeken bij Biologie voor jou functioneren als een advanced organiser. De inleidende pagina s geven de structuur te zien waarlangs de diverse onderdelen in het thema besproken zullen worden. De leerling krijgt zo inzicht in de omvang van het thema, de leerstofverdeling in basisstoffen en etra basisstoffen, de pagina s waarop de onderdelen per thema te vinden zijn en de diverse verrijkingsstoffen bij het thema. Basisstof De basisstof begint met een korte inleidende tekst waarin de inhoudelijke aspecten die in het thema aan de orde zullen komen zijn beschreven. De basisstoffen bestaan uit teksten met afbeeldingen en verwijzingen naar opdrachten in het werkboek. De afbeeldingen ondersteunen in de meeste gevallen de teksten. Hierin worden, waar mogelijk en relevant, relaties gelegd met voorgaande thema s. De verwijzingen naar de opdrachten onderbreken de lopende teksten, zodat er tekstblokken ontstaan met een bescheiden omvang. De omvang van deze tekstuele eenheden verschillen per uitgave. De meeste opdrachten zijn door leerlingen zelfstandig te verwerken. De vragen kunnen worden beantwoord met behulp van de informatie uit de tekst en/of de afbeeldingen. De practicumopdrachten zijn in het algemeen ook zelfstandig uit te voeren. Bij de practicumopdrachten is steeds dezelfde opbouw gevolgd. In de delen vmbo-kgt, vmbo-t havo vwo, havo vwo en vwo gymnasium eindigt elke basisstof met één of meerdere opdrachten. In het deel vmbo-bk wordt elke basisstof afgesloten met de onderdelen Om te onthouden en Test jezelf. Etra basisstof De etra basisstoffen per thema bevatten vaak onderwerpen die wat moeilijker zijn dan de reguliere basisstoffen. Ze behandelen onder andere leerstof die de leerlingen van de betreffende doelgroep, bijvoorbeeld vmbo-bk, naar het niveau van de volgende doelgroep brengen. Wanneer een leerling uit het vmbo-bk alle basisstoffen heeft voltooid en dit basisprogramma heeft aangevuld met etra basisstoffen, heeft hij in feite hetzelfde basisprogramma doorlopen als een leerling uit het vmbo-kgt. Hetzelfde idee geldt voor de leerlingen op de andere niveaus van Biologie voor jou. Qua structuur zijn de etra basisstoffen op dezelfde wijze opgezet als de reguliere basisstoffen. Ze bevatten ook verwijzingen naar opdrachten in het werkboek en de opdrachten zijn na te kijken met behulp van het antwoordenboek. Samenvatting en diagnostische toets (vmbo-kgt, vmbo-t havo vwo, havo vwo en vwo gymnasium) De basisstof en de etra basisstof worden afgesloten met een samenvatting. In de delen vmbokgt, vmbo-t havo vwo, havo vwo en vwo gymnasium is de leerstof geclusterd in doelstellingen. In de doelstelling staat beschreven welke kennis van de leerlingen wordt verwacht, bijvoorbeeld: Je moet het plantenrijk kunnen indelen in drie stammen. Van elke stam moet je kenmerken en voorbeelden kunnen noemen. Onder deze doelstelling staat vervolgens puntsgewijs beschreven om welke specifieke groepen het gaat en welke kenmerken deze groepen hebben, inclusief voorbeelden. 10 Uitgeverij Malmberg

11 Aan het einde van een samenvatting staat altijd vermeld welke competenties en/of vaardigheden leerlingen zich eigen hebben gemaakt na het doorwerken van een thema. In principe zouden de leerlingen in staat moeten zijn om na bestudering van de doelstellingen en de samenvatting de diagnostische toets en de eindtoets te maken. Eventueel kunnen zij bij het bestuderen van de samenvatting terugkijken naar de basisstof. Bijvoorbeeld om te controleren of ze de delen van een afbeelding kunnen benoemen. Diagnostische toetsen zijn ook te vinden op de methodesite. Wanneer de toets online wordt gemaakt, krijgt de leerling meteen te zien of zijn antwoorden juist zijn. De diagnostische toets is bedoeld als leermiddel, niet als toetsmiddel. De toets in het boek geeft leerlingen tijdens het leerproces feedback. Dit vraagt een actieve opstelling van de leerling. De leerling maakt de diagnostische toets, controleert vervolgens de antwoorden en bekijkt daarna welke onderdelen hij beheerst en welke onderdelen hij grondiger moet bestuderen. De diagnostische toets op de methodesite is in grote lijnen dezelfde als in het leerlingenboek. Hier wordt echter de controlefunctie van de leerling overgenomen en wordt gericht feedback gegeven over de nader te bestuderen onderdelen in de basisstof. 11 Uitgeverij Malmberg

12 Het stroomschema van een thema. 12 Uitgeverij Malmberg

13 Om te onthouden en Test jezelf in vmbo-bk De samenvattingen en diagnostische toetsen in het leerwerkboek vmbo-bk kennen een ander karakter dan in de andere delen. In de editie vmbo-bk wordt elke basisstof afgesloten met een onderdeel Om te onthouden. Dit onderdeel is een samenvatting van de belangrijkste leerstof in de basisstof. Hierna volgt een controletoets met de naam Test jezelf. In principe zou de leerling in staat moeten zijn om Test jezelf te maken na bestudering van Om te onthouden. Het onderdeel Test jezelf geeft leerlingen de gelegenheid zelf te controleren of ze de belangrijkste leerinhouden beheersen, zonder dat dit gevolgen heeft in de vorm van een cijfer. Test jezelf is bedoeld als leermiddel, niet als toetsmiddel. Test jezelf in het boek geeft leerlingen tijdens het leerproces feedback. Dit vraagt een actieve opstelling van de leerling. De leerling maakt Test jezelf, controleert vervolgens de antwoorden met het antwoordenboek en bekijkt daarna in welke mate hij de basisstof beheerst. Op basis daarvan kan hij nagaan welke onderdelen van Om te onthouden hij grondiger moet bestuderen. Test jezelf op de methodesite is hetzelfde als in het leerlingenboek. Hier wordt echter de controlefunctie van de leerling overgenomen en wordt gericht feedback gegeven over de mate waarin de leerling de leerinhouden beheerst. De verrijkingsstof De verrijkingsstof is bedoeld om leerlingen etra opdrachten te laten kiezen waarvoor ze belangstelling hebben. In principe moeten alle leerlingen in staat zijn verrijkingsstof te verwerken. Wel kan er verschil bestaan in de hoeveelheid verrijkingsstof die leerlingen verwerken en in de tijd die leerlingen in de klas aan verrijkingsstof besteden. De verrijkingsstof bestaat in het handboek uit drie verschillende onderwerpen. De inhoud van deze verrijkingsstof is steeds afgestemd op het thema. Op de methodesite zijn per thema nog meer verrijkingsstofopdrachten te vinden. Verwijzingen In de delen vmbo-kgt, vmbo-t havo vwo, havo vwo en vwo gymnasium staan verwijzingen die het leerproces van de leerling begeleiden. Ze verwijzen de leerling van het handboek naar het werkboek en van het werkboek naar het handboek. Ze kunnen ook verwijzen naar de methodesite. Aan het einde van de basisstof, de etra basisstof, de diagnostische toets en de verrijkingsstof wordt steeds verwezen naar het antwoordenboek. 13 Uitgeverij Malmberg

14 1.3 WERKEN MET DE METHODESITE In dit hoofdstuk staat de inhoud van het digitale platform (de digitale oefenomgeving) beschreven, en hoe u er in de les mee kunt omgaan. Op de website zelf vindt u nog een gebruikershandleiding met informatie over de werking van de website, inclusief het klassenmanagement Licenties De digitale oefenomgeving van Biologie voor jou onderbouw is beschikbaar via licenties voor leerlingen en docenten. Toegang via licenties De leerlinglicentie is gekoppeld aan de werkboeken. De school schaft voor elke leerling jaarlijks één pakket aan met daarin twee werkboeken (deel A en B) en de leerlinglicentie voor het digitaal platform. De licentie Volledig digitaal kunt u gebruiken als u zonder boeken wilt werken, en leerlingen in de klas de beschikking hebben over tablets of computers. Deze licentie bevat een digitale versie van het handboek én de leerlinglicentie met de digitale versie van het werkboek Inhoud van de licenties De digitale leeromgeving kent in augustus 2014 de inhoud zoals weergegeven in onderstaand schema. In de komende jaren zal het platform wijzigingen en aanvullingen ondergaan. Hierover informeren wij u in onze nieuwsbrief, waarop u zich kunt inschrijven via de website van Malmberg VO / Biologie voor jou. De inhoud van de digitale oefenomgeving volgt de inhoud van de boeken. Alle thema s in de boeken vindt u terug op het platform. U klikt op een thema en daarna op een basisstof van het thema, waarna u verder kunt met de verschillende onderdelen binnen een basisstof. Onderdeel Docentenlicentie Leerlinglicentie Toelichting Lesstof X X* Digitaal handboek Opdrachten X X Digitaal werkboek Test jezelf X X Diagnostische toets per basisstof Oefentoets X X Gebaseerd op diagnostische toets Flitskaarten X X Begrippen leren Dashboard X Overzicht resultaten leerlingen Eindtoetsen X Wintoets en download als pdf/word Downloads X Etra verrijkingsstoffen, samenvattingen, materiaallijsten, planningsformulieren, docentenhandleiding, practica, antwoorden werkboek, werk- en knipbladen. * Voor leerlingen is de lesstof alleen beschikbaar in de leerlinglicentie Volledig digitaal. Lesstof Het onderdeel Lesstof bevat op basisstofniveau de inhoud van de handboeken van Biologie voor jou. In het schooljaar is dit in de vorm van een pdf van de handboeken. Deze kunt u niet bewerken. Bij toekomstige updates zullen de handboeken in komende jaren niet langer als pdf, maar geïntegreerd met de opdrachten worden aangeboden. 14 Uitgeverij Malmberg

15 Opdrachten Het onderdeel Opdrachten bevat op basisstofniveau de inhoud van de werkboeken van Biologie voor jou. Alle opdrachtnummers komen overeen, zodat u gemakkelijk in beide media tegelijk kunt werken. Bij de Opdrachten worden vrijwel alle vragen uit de werkboeken in digitale vorm aangeboden. Dit kan zijn als open vraag of als gesloten vraag. Alleen de tekeningen, knipbladen en practica zijn (met de huidige stand van de techniek) nog niet volledig digitaal te maken. Deze worden aangeboden als download, of leerlingen kunnen ze maken in het werkboek. U kunt de antwoorden als docent zelf nakijken, zo houdt u de volledige regie. U kunt er ook voor kiezen om de antwoorden door de leerlingen zelf te laten nakijken. De leerling krijgt dan een voorbeeldantwoord te zien, en kan zijn eigen antwoord beoordelen als goed, gedeeltelijk goed, of niet goed. Als docent kunt u bepalen wanneer leerlingen de antwoorden op de opdrachten kunnen bekijken: direct als zij aan de opdrachten werken, of op een later, door u te bepalen tijdstip. Zo kunt u de opdrachten gezamenlijk klassikaal nakijken. Bij het klassikaal bespreken kunt u de juiste antwoorden laten zien, en de antwoorden van leerlingen. Raadpleeg de gebruikershandleiding bij het platform voor deze toepassing. U kunt de resultaten van leerlingen volgen in het docentendashboard (paragraaf 2.6). Test jezelf Het onderdeel Test jezelf bevat een serie vragen op basisstofniveau. Hiermee kunnen leerlingen controleren of zij de stof van de basisstof voldoende beheersen. De basis voor Test jezelf is de diagnostische toets uit het handboek, maar er zijn een paar verschillen. In het boek kunnen leerlingen alleen oefenen als afronding van een thema. In Test jezelf kunnen leerlingen oefenen na elke basisstof. Daarnaast zijn de vragen bij Test jezelf gesloten, zodat de computer ze automatisch kan nakijken. Dit biedt een groot voordeel: adaptiviteit. Adaptiviteit houdt in dat het niveau van de Test jezelf zich aanpast aan het niveau van de leerling. De computer houdt het resultaat van leerlingen bij en zal automatisch nieuwe vragen aanbieden als er veel fouten worden gemaakt. Door deze spiegelvragen zal een leerling die veel fouten maakt meer oefening krijgen dan een leerling die de stof beter beheerst. Zo krijgt elke leerling een training op maat. Na het maken van een opdracht kan de leerling zijn antwoorden nakijken door op de knop Controleer vraag te klikken. Hij ziet welke vragen hij goed en fout heeft gemaakt. Bij de foute vragen zit vaak feedback. Dit kan een uitgebreide feedback zijn (bij vragen op het niveau van toepassing en inzicht), of door het tonen van de goede antwoorden (bij reproductie). Door dit te lezen, kan de leerling een eventuele spiegelvraag in een later stadium wél goed beantwoorden. Onderaan het scherm wordt de score bijgehouden in de vorm van een percentage. Dit percentage loopt op naarmate de leerling meer correcte antwoorden geeft. Bij 100% of een hoog percentage kan de leerling ervan uitgaan dat hij goed voorbereid is voor de eindtoets. Het aantal vragen is gelimiteerd tot zo n per basisstof, inclusief de spiegelvragen. Daarom is het niet vanzelfsprekend dat leerlingen een 100%-score behalen. Als het percentage laag blijft, dan is het verstandig dat de leerling nog etra aandacht besteedt aan de basisstof. Als docent kunt u de vorderingen van uw leerlingen volgen op het docentendashboard (zie paragraaf 2.6). Oefentoets De Oefentoets is een oefen op themaniveau, te vergelijken met de diagnostische toets in het boek. In deze Oefentoets komen de vragen uit het onderdeel Test jezelf opnieuw naar voren. Er wordt steeds een groep van willekeurige vragen aan de leerling gepresenteerd, 15 Uitgeverij Malmberg

16 verspreid over verschillende basisstoffen. De leerling ziet of hij de vraag goed of fout heeft beantwoord. Er wordt geen score opgeslagen. De docent ziet niet óf en hoe de leerling de Oefentoets heeft gemaakt. Leerlingen kunnen hier dus vrij oefenen voor een toets zonder dat iemand meekijkt. Dit kunnen ze doen zo vaak als ze willen. Flitskaarten Met de Flitskaarten kunnen leerlingen de belangrijkste begrippen oefenen op thema niveau. De leerling ziet op een digitale kaart een begrip en bedenkt dan zelf of hij de betekenis van het begrip kent. Daarna kan hij op de kaart klikken, die gedraaid wordt waarna de betekenis zichtbaar wordt. Het gaat hier om memoriseren, en kost dus minder tijd dan het beantwoorden van vragen bij Test jezelf of de Oefentoets. Het dashboard Het digitale platform kent verschillende manieren waarop resultaten zichtbaar worden: Leerlingen kunnen op basisstofniveau zien welke onderdelen zij afgerond hebben en hoe het leerproces vordert. Docenten kunnen de resultaten van leerlingen op diverse manieren volgen: De resultaten van individuele leerlingen voor onderdelen Opdrachten en Test jezelf. Met deze informatie kunt u eenvoudig inspelen op niveauverschillen tussen leerlingen. De vragen van het onderdeel Opdrachten die relatief goed of slecht gemaakt zijn; met deze informatie kunt u snel constateren welke opdrachten moeilijk werden bevonden en deze van etra uitleg voorzien. Docentendashboard Opdrachten Bij het dashboard Opdrachten kunt u de resultaten van de digitale opdrachten zien. Deze resultaten bestaan niet uit een score, maar geven een indicatie van het niveau van de antwoorden. Een groen bolletje staat voor goed, oranje staat voor gedeeltelijk goed, en rood staat voor onvoldoende. Een blauw bolletje geeft weer dat de vraag is gemaakt. In de horizontale balk kunt u zien hoe goed de leerling heeft gepresteerd. U kunt ook zien hoe goed de vraag door de gehele klas is gemaakt, door deze verticaal te bekijken. Als docent kunt u ook antwoorden van leerlingen op opdrachten bekijken. Dit kunt u doen vanuit het dashboard zelf (bijvoorbeeld een vaak fout gemaakte opdracht), of vanuit de digitale opdrachten. U kunt zowel de antwoorden van individuele leerlingen bekijken, als de verschillende antwoorden van leerlingen bij een specifieke opdracht. 16 Uitgeverij Malmberg

17 Docentendashboard Test jezelf Bij dit dashboard kunt u zien hoe leerlingen de Test jezelf op basisstofniveau hebben gemaakt. De resultaten worden weergegeven als percentages, die een indicatie geven in hoeverre de leerling klaar is voor de eindtoets. Bij 100% beheerst de leerling de basisstof voldoende. Eindtoetsen In de docentenlicentie vindt u alle eindtoetsen bij Biologie voor jou onderbouw. Deze eindtoetsen zijn er als download in Word en pdf en als download geschikt voor Wintoets/Quayn. Meer informatie over de inhoud van de eindtoetsen vindt u in deel 1.6 van deze docentenhandleiding. Downloads In de docentenlicentie vindt u diverse downloads: Onderdeel Etra verrijkingsstoffen Samenvattingen Materiaallijsten Planningsformulieren Docentenhandleiding Eindtoetsen Antwoorden werkboek Practica Werk- en knipbladen Format pdf pdf Word Word pdf pdf, Word, Wintoets pdf pdf pdf 17 Uitgeverij Malmberg

18 Etra verrijkingsstoffen De digitale oefenomgeving biedt als download etra verrijkingsstoffen. Deze verrijkingsstoffen bestaan voornamelijk uit: Practicumopdrachten Onderzoeksopdrachten en ideeën voor onderzoek Tekenopdrachten en puzzelopdrachten Samenvattingen Deze samenvattingen zijn identiek aan de samenvattingen in het boek. Materiaallijsten In de materiaallijsten vindt u de benodigde materialen voor de practica. Ook staan de artikelnummers vermeld bij materialen die te bestellen zijn bij leverancier Eurofysica. Planningsformulieren Een planningsformulier biedt de leerling de mogelijkheid om de verschillende onderdelen per thema in te plannen. Alle onderdelen uit het boek en de ICT zijn daarop terug te vinden. Per onderdeel is het aantal uren en de einddatum in te plannen. Practica Deze worden als download aangeboden om te gebruiken wanneer de leerlingen geen werkboek hebben maar volledig digitaal werken. Werk- en knipbladen Bij het onderdeel Opdrachten zijn soms opdrachten opgenomen die gezien de aard daarvan niet volledig digitaal gedaan kunnen worden. Wanneer leerlingen geen werkboek hebben kunnen ze een print van deze werk- en knipbladen gebruiken Bvjactueel.nl De website Biologie voor jou Actueel ( is voor iedereen beschikbaar. Hier vindt u een overzicht van open source filmpjes die goed aansluiten bij het lesmateriaal. De filmpjes zijn gekoppeld aan de Bvj-thema s, zodat u snel kunt zien welk materiaal past bij het thema dat u behandelt. Op bvjactueel.nl staan twee soorten filmpjes. Met informatieve video s kunt u concepten en begrippen uitleggen. Met onderhoudende video s kunt u leerlingen enthousiast maken over een thema, of het in een breder kader plaatsen. De filmpjes zijn als het ware online conteten, die u als lesstarter kunt gebruiken. U kunt bijvoorbeeld met de klas naar een video kijken en deze bespreken in een klassengesprek Combineren van folio en digitaal U kunt in uw lespraktijk op verschillende manieren werken met de digitale oefenomgeving. Deze mogelijkheden worden sterk bepaald door de beschikbaarheid van ICT tijdens de les: een computer, tablet of smartphone. Daarnaast is een goede wifi-voorziening voorwaardelijk, en hebben computers recente versies van webbrowsers nodig. Deze systeemeisen vindt u terug in de gebruikershandleiding van het digitaal platform. Wij zien de volgende scenario s voor ons: 18 Uitgeverij Malmberg

19 Scenario Leermaterialen Beschrijving les Elke leerling gebruikt een eigen tablet of laptop in de klas. Licentie Volledig digitaal Docent legt theorie uit en gebruikt daarvoor een digibord met de onderdelen Lesstof, BvJ Actueel of ander materiaal. Leerlingen gebruiken hun smartphone in de klas. Schrift/multomap, werkbladen Handboek, werkboek en/of leerlinglicentie, schrift Leerlingen maken zelfstandig de opdrachten, grotendeels op hun device en voor een deel in hun schrift en/of een gedownload werkblad. De docent volgt hun vorderingen in de klas en via het dashboard. De docent bepaalt of en wanneer leerlingen de gemaakte opdrachten digitaal kunnen nakijken. Bij het bespreken van de opdrachten kan de docent de antwoorden van leerlingen laten zien op het digibord. Leerlingen maken thuis het onderdeel Opdrachten af; zij gebruiken Test jezelf, de Oefentoets of de Flitskaarten om zich te controleren of zich voor te bereiden op eindtoets of SO. Docent legt theorie uit en gebruikt daarvoor een digibord met de onderdelen Lesstof, BvJ Actueel of ander materiaal. Bij gebrek aan een digibord kan het handboek worden gebruikt. Leerlingen maken zelfstandig de opdrachten in het werkboek. Zij kijken hun werk na met behulp van het antwoordenboek. Als docent kunt u ervoor kiezen (een deel van) de opdrachten digitaal te laten maken en nakijken, als huiswerk. De antwoorden kunt u vervolgens klassikaal bespreken. Op het digibord kunt u de juiste antwoorden laten zien, en de antwoorden van leerlingen. Door de opdrachten thuis te laten maken, kunt u in de les meer tijd besteden aan grotere toepassingsopdrachten of practica. U kunt ervoor kiezen leerlingen met de smartphone te laten werken. Dit is vooral nuttig als u hen tijd wilt geven om zich voor te bereiden op de toets. Ze kunnen de smartphone gebruiken voor de onderdelen Test jezelf, de Oefentoets of de Flitskaarten. Door leerlingen in de klas met Test jezelf te laten werken, kunt u resultaten controleren en moeilijk bevonden onderwerpen nog eens uitleggen. Leerlingen gebruiken buiten de klas een computer of tablet voor de digitale onderdelen Test jezelf, de Oefentoets of de Flitskaarten om zich te controleren of zich voor te bereiden op eindtoets of SO. 19 Uitgeverij Malmberg

20 Leerlingen gebruiken computer, tablet of smartphone buiten de klas Handboek, werkboek en/of leerlinglicentie, schrift Docent legt theorie uit en gebruikt daarvoor een digibord met de onderdelen Lesstof, BvJ Actueel of ander materiaal. Bij gebrek aan een digibord kan het handboek worden gebruikt. Als docent kunt u ervoor kiezen (een deel van) de opdrachten digitaal te laten maken en nakijken, als huiswerk. De antwoorden kunt u vervolgens klassikaal bespreken. Op het digiboard kunt u de juiste antwoorden laten zien, en de antwoorden van leerlingen. Door de opdrachten thuis te laten maken, kunt u in de les meer tijd besteden aan grotere toepassingsopdrachten of practica. Leerlingen gebruiken buiten de klas een computer, tablet of smartphone voor de digitale onderdelen Test jezelf, de Oefentoets of de Flitskaarten om zich te controleren of zich voor te bereiden op eindtoets of SO. 20 Uitgeverij Malmberg

21 1.4 VISIE OP HET BIOLOGIEONDERWIJS In dit hoofdstuk beschrijven we enkele uitgangspunten die hebben geleid tot de biologische inhoud van de leerstof van de zevende editie van Biologie voor jou deel Inhoud van de leerstof In 2006 zijn door het Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschappen de huidige kerndoelen voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs vastgesteld. De kerndoelen geven geen specifiek niveau aan en laten de didactische invulling open. Het Besluit kerndoelen onderbouw VO kent een aantal leergebieden en 58 kerndoelen. Het leergebied Mens en natuur is samengevat in acht kerndoelen (zie bijlage 1). Deze kerndoelen geven in globale termen aan waar het in het leergebied om gaat: een onderzoekende houding ten opzichte van de natuur, herkennen van samenhangen en wisselwerkingen, verbinden van theorieën en modellen met praktisch werk en waarneming en bevorderen van duurzaamheid. Omdat de kerndoelen erg open zijn, heeft het SLO de kerndoelen geconcretiseerd, in bijlage 2 vindt u deze concretisering. De leerstofinhoud van Biologie voor jou deel 1a en 1b in deze zevende editie is van deze interpretatie afgeleid. Daarbij is ook rekening gehouden met de doorlopende leerlijn biologie zoals beschreven op de site Leerplan in beeld. De site geeft een verdeling van de leerstof voor vmbo enerzijds en havo vwo anderzijds. Verschillen blijken vooral te bestaan in het abstractieniveau. Van havo vwo-leerlingen wordt verwacht dat zij de kerndoelen in ieder geval deels ook op moleculair en cellulair niveau beheersen. Biologie voor jou volgt deze niveau-indeling, waarbij met dakpannen nog een verdere differentiatie is aangebracht. Voor het hogere niveau geldt meestal dat wat is aangegeven als keuze in het hoogste niveau bij de basisstof hoort. Leerplan in beeld is verder uitgewerkt in een conceptnotitie Kennisbasis natuurwetenschappen en technologie voor de onderbouw. De kennisbasis voor biologie is onderverdeeld in vijf domeinen: biologische eenheid, instandhouding, interactie, voortplanting en evolutie en dynamisch evenwicht. Deze domeinen worden aangeduid met de hoofdthema s in de biologie. Biologie voor jou behandelt de domeinen in diverse thema s en op verschillende organisatieniveaus. Andere biologiemethoden voor de onderbouw hebben gekozen voor een vergelijkbare inhoud. Blijkbaar is er onder biologiedocenten dus consensus over deze inhoud. Bij de ontwikkeling van deze nieuwe editie van Biologie voor jou hadden we echter ook nadrukkelijk de volgende uitgangspunten voor ogen: meer aandacht voor het leren leren; meer aandacht voor het leren onderzoeken; meer aandacht voor relevante biologie door conteten uit de directe omgeving van de leerlingen; meer aandacht voor het belang van biologie voor de maatschappij door onder andere beroepenconteten; de leerlingen beter voorbereiden op hun kansen in het voortgezet onderwijs; aandacht voor competenties en vaardigheden direct en herkenbaar in de leerstof van de basisstof (onder andere met herkenbare schema s); Om deze uitgangspunten te realiseren hebben we dan ook veel aandacht besteed aan de algemene doelstellingen van het biologieonderwijs, aan de ontwikkeling van biologische vaardigheden, aan de vaardigheden die genoemd staan bij de algemene onderwijsdoelen en aan de algemene kerndoelen voor de onderbouw. De algemene kerndoelen voor de onderbouw zijn: De leerling leert actief en in toenemende mate zelfstandig. De leerling leert samen met anderen. De leerling leert in samenhang. De leerling oriënteert zich. De leerling leert in een uitdagende, veilige en gezonde leeromgeving. De leerling leert in een doorlopende leerlijn. 21 Uitgeverij Malmberg

22 Bij het doorlezen van deze handleiding en bij het werken met de methode zult u merken dat Biologie voor jou hier goed bij aansluit Voorbereiden op de toekomst Om de leerlingen beter voor te bereiden op hun eigen toekomst hebben we ervoor gekozen om een aantal algemene onderwijsdoelen consequent te integreren in Biologie voor jou. In elk thema is Leren en werken nu in de basisstof opgenomen. De leerling maakt kennis met beroepsbeoefenaars die in hun beroep veel te maken hebben met het behandelde aspect uit de biologie (organen en cellen, voortplanting, enzovoort). De leerling herkent zo de relevantie van biologische kennis voor tal van beroepen. Op die manier proberen we ook de leerling inzicht te verschaffen in het nut en de relevantie van kennis van de biologie voor zijn of haar eigen toekomst. Ook hebben we het gebruik van computer en moderne meetinstrumenten een plek gegeven in het biologieonderwijs. Enerzijds willen we daarmee de computervaardigheden bij de leerling vergroten, en anderzijds bieden we de leerling hiermee een stimulerende omgeving, die hem of haar in de gelegenheid stelt om de leerstof op verschillende manieren en in een individueel tempo te verwerken. Het gebruik van moderne meetinstrumenten is in het huidige biologieonderwijs onmisbaar. Specifieke biologische technieken zijn daarom in herkenbare kaders opgenomen. Beter voorbereiden op kansen in het voortgezet onderwijs De zevende editie van Biologie voor jou bestaat uit vijf uitgaven: vmbo-bk, vmbo-kgt, vmbot havo vwo, havo vwo en vwo gymnasium. Met deze vijf edities sluit Biologie voor jou aan bij de meest voorkomende klassensituaties. De leerlingen kunnen hierdoor werken op het niveau dat bij hen past. In alle delen van Biologie voor jou zijn de teksten afgestemd op de doelgroepen waarvoor de uitgaven zijn bedoeld. Het taalgebruik in vmbo-bk en vmbo-kgt is in de zevende editie afgestemd op het referentiekader taal en rekenen. In klas 1 en klas 2 wordt voor vmbo-leerlingen niveau F van het referentiekader gehanteerd. Kenmerkend voor leesniveau F is: de teksten zijn eenvoudig van structuur; de informatie is herkenbaar geordend; de teksten hebben een lage informatiedichtheid; belangrijke informatie is gemarkeerd of wordt herhaald; er wordt niet te veel (nieuwe) informatie gelijktijdig geïntroduceerd; de teksten bestaan voornamelijk uit frequent gebruikte (of voor de leerlingen alledaagse) woorden. Om de alinea s in bk een logische samenhang te geven, begint in delen voor vmbo-bk niet meer iedere zin op een nieuwe regel. Zinnen die logisch bij elkaar horen, vormen samen een alinea De zinnen zijn kort en eenvoudig gebleven met een beperkt aantal woorden. Ook bij het formuleren van de opdrachten is rekening gehouden met het referentiekader. In deel 2 gaat de tekst van conteten omhoog naar niveau 2F. Deze ontwikkeling zet zich in de bovenbouw van het vmbo voort. De opdrachten van de havo vwo-editie zijn in de zevende editie moeilijker ten opzichte van de zesde editie. Er zijn minder kennisvragen en meer toepassingsvragen en inzichtvragen. In de delen voor vwo gymnasium is dit nog verder doorgevoerd. Ook is de moeilijkheidsgraad van de leerstof in de delen voor vwo gymnasium toegenomen ten opzichte van havo vwo. Er is vooral meer aandacht voor onderwerpen op moleculair (DNA) en cellulair niveau. De leerstof is verdeeld in basisstof en etra basisstof. De etra basisstof is met name bedoeld voor leerlingen die meer uitdaging willen. In de uitgave voor havo vwo is de etra basisstof bijvoorbeeld geschikt voor gymnasiumleerlingen; in de uitgave vmbo-kgt is de etra basisstof geschikt voor leerlingen die de theoretische leerweg in het vmbo aankunnen. In deze editie is voor het aanbieden van de etra basisstof gekozen voor een dakpanstructuur: de etra 22 Uitgeverij Malmberg

23 basisstof in vmbo-bk wordt basisstof in de vmbo-kgt et cetera. De leerlingen krijgen zo de mogelijkheid om hun eigen kansen in het voortgezet onderwijs te vergroten Meer leerlingen meer leren, en leren leren Door te voorzien in vijf uitgaven bereiken we meer leerlingen op hun eigen niveau, zodat we meer leerlingen beter voorbereiden op hun kansen in het voortgezet onderwijs. Maar leerlingen voorbereiden op hun kansen in het onderwijs betekent ook dat we ze moeten helpen om die kansen te benutten. In Biologie voor jou doen we dit op verschillende manieren. We besteden bijvoorbeeld structureel aandacht aan de begrippen, de processen en de vaardigheden waar het in de biologie om draait. De relevante begrippen en processen worden gedefinieerd en beschreven, zodat de leerlingen een vocabulaire ontwikkelen om de (biologische) wereld om hem heen te beschrijven. Maar daar blijft het niet bij. We leren de leerlingen ook waaraan een goede begripsdefinitie moet voldoen, en we helpen hen om zelf zulke definities te formuleren door specifiek op de kenmerken en de eigenschappen van (bijvoorbeeld) een object te letten. Onder het kopje Begripsleren vindt u dit principe geconcretiseerd aan de hand van een voorbeeld. Voor de processen in de biologie geldt iets soortgelijks. Met processen bedoelen we alle biologische verschijnselen die zich voltrekken over een zekere tijdsperiode. Het vocabulaire dat de leerlingen ontwikkelen bij het begripsleren hebben ze nodig voor de beschrijving van het verloop van de processen. In de boeken bij Biologie voor jou zijn de processen geïllustreerd met afbeeldingen waarin het stapsgewijze verloop is gevisualiseerd. De levenscyclus van een tomatenplant zoals afgebeeld in het handboek. We gaven al eerder aan dat het aanleren van vaardigheden binnen Biologie voor jou structurele aandacht krijgt. In Biologie voor jou beperken we ons niet alleen tot de vaardigheden die behoren tot de biologische vaardigheden zoals tekenen, preparaten maken en microscopiseren. We besteden ook veel aandacht aan het aanleren van algemene vaardigheden. Hierbij valt te 23 Uitgeverij Malmberg

24 denken aan vaardigheden die liggen op het gebied van de oriëntatie op mens en maatschappij, informatie halen uit bronnen, omgang met materialen en apparaten, eigen standpunten bepalen, natuurwetenschappelijke vraagstukken planmatig onderzoeken, planningen maken, eigen werk presenteren, enzovoort. Leren onderzoeken Recente ontwikkelingen in het biologieonderwijs laten zien dat er een steeds groter belang wordt gehecht aan leren onderzoeken. De zevende editie van Biologie voor jou volgt deze ontwikkeling door de leerlingen tal van algemene en biologische vaardigheden aan te leren en door hun de hulpmiddelen te bieden om deze vaardigheden blijvend te oefenen. Voor meer informatie hierover: zie Vaardigheidsleren. Op de methodesite (etra verrijkingsstof) zijn bovendien meer ideeën voor onderzoek te vinden. In de delen voor havo vwo en vwo gymnasium zijn natuurwetenschappelijke onderzoeken als conteten opgenomen. Een deel van de practica in de werkboeken heeft een natuurwetenschappelijke indeling gekregen met probleemstelling, hypothese, eperiment, 24 Uitgeverij Malmberg

25 benodigdheden, resultaat en conclusie. In vwo gymnasium kan ook een discussie onderdeel zijn van het onderzoek. Ten behoeve van Biologie voor jou is een leerlijn Onderzoeken ontwikkeld die door de leerjaren heen loopt. In de materialen voor de onderbouw beginnen we met het aanleren van basisvaardigheden ten behoeve van natuurwetenschappelijk onderzoek. In de bovenbouw leren de leerlingen allerlei moderne hulpmiddelen gebruiken voor dit onderzoek. Begripsleren Mensen gebruiken begrippen om hun ervaringen met elkaar te kunnen delen. Een begrip wordt aangeduid met een woord, bijvoorbeeld het begrip appel. Een begrip heeft kenmerken. Kenmerken zijn waar te nemen met de zintuigen. In het geval van het begrip appel zijn de kenmerken: rond, steeltje, kroon. Wanneer we weten dat een object een appel is en we kennen het begrip, dan kennen we ook een aantal eigenschappen. Een appel heeft de volgende eigenschappen: hij heeft een klokhuis, hij heeft sappig vruchtvlees, hij is eetbaar. Deze eigenschappen zijn niet waarneembaar. We kunnen ze wel waarneembaar maken door onderzoek te doen. Snijd bijvoorbeeld eens een appel doormidden, dan zie je het klokhuis. Bijt in de appel en je voelt het sap stromen. Eet de appel op en stel vast dat hij eetbaar is. Op die manier kunnen we een appel definiëren in termen van kenmerken en eigenschappen. Maar voor een volledige definitie is dat nog niet genoeg. Bij elk begrip horen voorbeelden van objecten die wel tot het begrip behoren en van objecten die niet tot het begrip behoren. Voorbeelden van objecten die tot het begrip appel behoren, zijn: granny smith en elstar. Objecten die niet tot het begrip appel behoren, zijn: peer en pruim. Deze voorbeelden noemen we non-voorbeelden. Voor een correcte begripsdefinitie is het nodig om de nonvoorbeelden te benoemen omdat een appel gemakkelijk te verwarren is met een peer of een pruim, zelfs ondanks de verschillen in de kenmerken en de eigenschappen. Bij een volledige begripsdefinitie hoort nog meer. Begrippen staan immers meestal niet op zichzelf. Je kunt ze in verband brengen met verwante begrippen. In geval van een appel zijn dat begrippen als: zaad, vrucht en boom. Het zaad in de appel is een pit. De appel is een vrucht van een boom. Op deze manier ontstaat een web van verwante begrippen. Het web aan begrippen in de biologie is de opstap naar de processen, bijvoorbeeld: het proces van de levenscyclus van een plant en het proces van het ontkiemen van zaad. Want we weten dat uit een appel een nieuwe appelboom kan ontstaan. Het web van verwante begrippen stelt ons dus in staat om het verloop van de processen te beschrijven. Procesleren In de natuur voltrekken zich allerlei processen. In Biologie voor jou bedoelen we met processen een reeks op elkaar volgende stadia en overgangen. Een stadium is een toestand van een 25 Uitgeverij Malmberg

26 organisme of een verschijnsel op een bepaald moment. Elk stadium heeft zijn specifieke kenmerken die kunnen worden waargenomen. De verschillende stadia in een proces staan in relatie tot elkaar; ze volgen elkaar op. Elk proces heeft een begin en een eind. De veranderingen tussen twee stadia van een proces noemen we overgangen. Overgangen kunnen worden herkend aan de hand van veranderingen in een of meer van de kenmerken van de verschillende stadia. Een voorbeeld van een proces is de metamorfose bij kikkers. Wanneer een kikkervisje uit het ei is gekropen, heeft het de volgende kenmerken: het heeft een flinke zwemstaart, en het heeft vanaf dag 4 uitwendige kieuwen. Deze kenmerken zijn duidelijk waarneembaar. Daarom laat het stadium waarin dit kikkervisje zich bevindt zich omschrijven aan de hand van deze kenmerken. In het volgende stadium heeft het kikkervisje nog steeds een flinke zwemstaart, maar de eterne kieuwen zijn verdwenen. In plaats hiervan heeft het kikkervisje inwendige kieuwen gekregen, doordat er kieuwdeksels over de kieuwen heen zijn gegroeid (na ongeveer drie weken). Ook dit stadium laat zich goed omschrijven aan de hand van de kenmerken. Andere voorbeelden van processen die in Biologie voor jou aan bod komen, zijn: vruchtontwikkeling, groei, ontwikkeling, ademhaling, voortplanting, uitscheiding, pupilrefle enzovoort. In Biologie voor jou stellen we het begripsleren in dienst van het procesleren. Bij het leren van processen moet de leerling op basis van ervaring, en op basis van goed geleerde begrippen, de stadia in het proces en de overgangen daartussen kunnen waarnemen en vervolgens kunnen beschrijven. 26 Uitgeverij Malmberg

27 Vaardigheidsleren Om biologische verschijnselen en processen te bestuderen is het nodig om bepaalde vaardigheden te beheersen, bijvoorbeeld werken met een microscoop, preparaten maken en tekeningen maken. De vaardigheden in Biologie voor jou staan in dienst van het natuurwetenschappelijk onderzoek van biologische verschijnselen en het presenteren van de resultaten ervan. Dit betekent natuurlijk niet dat we ons uitsluitend richten op de biologische vaardigheden. We besteden ook aandacht aan vaardigheden die betrekking hebben op het leren uitvoeren, leren leren, leren communiceren en het leren reflecteren. Deze algemene vaardigheden staan dan wel in dienst van het onderzoeken en presenteren. Voorbeelden van algemene vaardigheden die in Biologie voor jou worden aangeleerd, zijn: grafieken lezen en maken, tabellen lezen en maken, verslagen maken, werkstukken maken en informatie halen uit brochures en artikelen. Voorbeelden van biologische vaardigheden die we in Biologie voor jou aanbieden, zijn: tekeningen maken, werken met een loep, werken met een microscoop, proeven doen, preparaten maken en ordenen met behulp van determineertabellen. In Biologie voor jou omschrijven we een vaardigheid als een verloop van een aantal handelingen die elkaar in een bepaalde volgorde opvolgen en die samen leiden tot een eindresultaat. Een vaardigheid begint altijd met een voorbereidingsfase waarin bijvoorbeeld de benodigdheden worden verzameld. De voorbereidingsfase wordt gevolgd door de uitvoeringsfase waarin de handelingen elkaar stapsgewijs opvolgen. Hierna volgt een fase van nazorg, waarin het eindresultaat wordt afgewerkt. Bij de vaardigheid Tekeningen maken, wordt de tekening bijvoorbeeld ingekleurd en ingeleverd, of de tekening wordt opgenomen in een werkstuk. De zin van het vaardigheidsleren zit hem in het nut van het eindresultaat. Zo kan de leerling na het stapsgewijs doorlopen van de vaardigheid Preparaten maken ook daadwerkelijk zelfstandig goede en bruikbare preparaten maken. Het nut van de vaardigheid wordt bewezen zodra de leerling de betreffende vaardigheid foutloos en op steeds compleere verschijnselen kan toepassen. We bieden de vaardigheden in Biologie voor jou als aparte eenheden aan. Zodra de leerling echter de vaardigheid beheerst, verliest die vaardigheid zijn solitaire karakter en staat deze voortaan in dienst van het hogere doel Onderzoeken en presenteren. Leren werken met conteten In alle uitgaven is het aantal conteten vergroot. Hierdoor leren leerlingen dat biologische kennis niet op zich staat, maar op tal van plaatsen in maatschappij, leefwereld en wetenschap een rol speelt. Leerlingen leren zo dat biologie deel uitmaakt van hun leefwereld. Op verschillende plaatsen worden concepten met conteten verduidelijkt. Concepten kunnen in meerdere conteten terugkomen, waardoor leerlingen de toepassing van concepten herkennen in een nieuwe situatie. Dit is een vaardigheid die ook is geformuleerd in het nieuwe eindeamenprogramma havo vwo. In de leerstof kunt u conteten herkennen door de lichtgroene kaders met een stippellijn er omheen. Deze conteten bevatten geen nieuwe leerstof (concepten), maar behandelen bekende concepten in een nieuwe omgeving. Deze conteten zijn suggesties. U kunt er dus voor kiezen om deze conteten niet te behandelen, maar om (op dat moment of een later moment) te werken met eigen conteten. Actuele of lokale gebeurtenissen zijn vaak nog interessanter voor uw leerlingen. Er staan ook conteten in de werkboeken, diagnostische toetsen en eindtoetsen. Deze zijn soms epliciet aangegeven (als lichtgroen kader met stippellijn), maar maken soms ook op subtielere wijze deel uit van de vraag. Aangezien het werken met conteten een vaardigheid is, hoeven leerlingen de conteten niet uit hun hoofd te leren voor toetsen en eamens. 27 Uitgeverij Malmberg

28 1.5 DIDACTISCHE UITGANGSPUNTEN VAN DE METHODE In Biologie voor jou is de leerstof thematisch gerangschikt. Met thematisch bedoelen we niet de traditionele benadering, waarin verschijnselen als transport werden behandeld voor alle organismen. Een thema van Biologie voor jou is te omschrijven als een logisch samenhangend, afgerond stuk leerstof dat de verschijnselen uit de biologie behandelt aan de hand van een groep organismen. Een thema als Voortplanting heeft bijvoorbeeld betrekking op de mens, en niet zoals in de traditionele benadering wel het geval was ook op planten en andere organismen. Net als in de vorige editie van Biologie voor jou is ook in deze zevende editie de leerstof opgedeeld in thema s. Deze indeling heeft allerlei voordelen. Voor de leerlingen zijn bijvoorbeeld niet al te grote stofeenheden beter te overzien. Bovendien heeft het praktische voordelen bij het maken van toetsen doordat de leerstof is opgedeeld in delen van min of meer gelijke omvang. Bij deze editie hebben we ervoor gekozen om de vrij traditionele indeling van de vorige editie te handhaven. Ook in deze zesde editie is de leerstof ingedeeld in thema s met een herkenbare naam als Organen en cellen, Ordening, Stevigheid en beweging, enzovoort. Sommige thema s zijn door hun aard nog thematisch in de traditionele zin. Zo komen bijvoorbeeld in een thema als Ordening zowel de planten, de dieren als de mens aan bod. Een logische samenhang Zowel binnen een thema als bij de volgorde tussen de thema s is een logische samenhang noodzakelijk. Zo komt bijvoorbeeld het thema Ordening na het thema Organen en cellen. Een logische samenhang binnen een thema vergemakkelijkt het bestuderen voor de leerlingen. Bij de volgorde van de thema s is ook rekening gehouden met het jaargetijde. Het thema Wortels, stengels, bladeren zit in het najaar waardoor takken en bladeren makkelijk te verzamelen zijn en Bloemen, vruchten en zaden in het voorjaar omdat het dan makkelijk is om bijvoorbeeld bloemen te verzamelen. Maatschappelijke relevantie en zingeving In het biologieonderwijs van de afgelopen jaren is het accent waarneembaar verschoven: van losstaande weetjes naar meer inzicht in samenhang. De concepten worden vaak geïllustreerd met conteten die relevant en/of herkenbaar zijn voor de leerlingen. Veel conteten hebben te maken met gezondheid. Dit kunnen leefwereldconteten zijn, maar zijn ook vaak beroepsconteten of wetenschappelijke conteten. Leerlingen worden zich ervan bewust dat biologie deel uitmaakt van hun leefwereld en dat daarom kennis van biologie relevant is. 28 Uitgeverij Malmberg