PAKKETSAMENSTELLING. eindtoetsen; presentatorlessen; studiehulp; planningsformulieren; diagnostische toetsen/test jezelf.

Transcriptie

1

2

3 PAKKETSAMENSTELLING Pakketsamenstelling De serie Biologie voor jou bestaat uit: Vmbo-bk Vmbo-bk, deel 1a + 1b voor klas 1 beroepsgerichte en kadergerichte leerweg Vmbo-bk, deel 2a + 2b voor klas 2 beroepsgerichte en kadergerichte leerweg Vmbo-bk, deel 3a + 3b voor klas 3 beroepsgerichte en kadergerichte leerweg Vmbo-bk, deel 4a + 4b voor klas 4 beroepsgerichte en kadergerichte leerweg eindtoetsen; presentatorlessen; studiehulp; planningsformulieren; diagnostische toetsen/test jezelf. Vmbo-kgt en vmbo-gt Vmbo-kgt, deel 1a + 1b voor klas 1 kadergerichte, gemengde en theoretische leerweg Vmbo-kgt, deel 2a + 2b voor klas 2 kadergerichte, gemengde en theoretische leerweg Vmbo-gt, deel 3a + 3b voor klas 3 gemengde en theoretische leerweg Vmbo-gt, deel 4a + 4b voor klas 4 gemengde en theoretische leerweg Vmbo-t/havo/vwo Vmbo-t/havo/vwo, deel 1a + 1b voor klas 1 theoretische leerweg, havo en vwo Vmbo-t/havo/vwo, deel 2a + 2b voor klas 2 theoretische leerweg, havo en vwo Havo/vwo Havo/vwo, deel 1a + 1b voor klas 1 havo en vwo Havo/vwo, deel 2a + 2b voor klas 2/3 havo en vwo Havo 2e fase Havo, deel 4 voor klas 4 havo Havo, deel 5 voor klas 5 havo Vwo 2e fase Vwo, deel 4 voor klas 4 vwo Vwo, deel 5 voor klas 5 vwo Vwo, deel 6 voor klas 6 vwo Voor de richting bk zijn er leerwerkboeken. Voor de andere richtingen zijn er handboeken en werkboeken (onderbouw en vmbo-bovenbouw) of opdrachtenboeken (tweede fase). Daarnaast hebben alle richtingen: antwoordenboeken; een internetsite die via epack het volgende aanbiedt (kan verschillen per leerjaar): computerlessen; samenvattingen; opdrachten; docentenhandleidingen; materiaallijsten; Biologie voor jou Malmberg s-hertogenbosch 3

4 beoordelingstoets VOORWOORD A ALGEMEEN GEDEELTE Voorwoord De nieuwe Biologie voor jou De zesde druk van Biologie voor jou is afgestemd op recente ontwikkelingen in het onderwijs. We hebben in de zesde druk van Biologie voor jou voor het vierde leerjaar de volgende veranderingen doorgevoerd: Onderdelen die niet of nauwelijks gebruikt blijken te worden, zijn geschrapt. Om aan de eindtermen van het examenprogramma te kunnen voldoen, zijn er aanpassingen doorgevoerd. De versie vmbo-bk heeft een leerwerkboek gekregen. De leerlingen hoeven dus niet steeds te switchen van handboek naar werkboek en andersom. Voor de leerlingen is dit duidelijker. Ze kunnen zich daardoor beter concentreren op de leerstof. De delen kgt zijn gewijzigd naar gt. De leerstof in deze delen is iets moeilijker. Leerlingen worden meer aangezet tot nadenken. Waar mogelijk hanteren we de conceptcontextbenadering van het biologieonderwijs. We gaan daarbij uit van de bestaande onderwijsdoelen voor alle vakken en de eindtermen voor biologie. De leerstof is geactualiseerd. In beide versies besteden we meer aandacht aan competenties en vaardigheden. De extra stof bieden we in de zesde druk aan volgens een dakpanstructuur: de extra stof in versie vmbo-bk wordt basisstof in de versie vmbo-gt. De opdrachten zijn in beide versies speelser en visueel aantrekkelijker gemaakt. Leerlingen zijn tegenwoordig gemakkelijker visueel dan tekstueel te prikkelen. Daarom is het aantal afbeeldingen in beide versies toegenomen. Een aantal bestaande afbeeldingen is vernieuwd. Biologie voor jou heeft nu ook een epack: online-lesmateriaal. Er is een epack voor docenten en voor leerlingen. De keuze in werkvormen en opdrachten is door epack uitgebreid. Met de presentatietool Presentator kunt u hand-, werk- en antwoordenboek digitaal presenteren met behulp van een beamer of digitaal schoolbord, en de computerlessen gebruiken voor uw eigen klassikale les. Door deze aanpassingen wordt het voor u en voor uw leerlingen nog aantrekkelijker om Biologie voor jou te gebruiken. Met deze opzet kunt u zich nog meer richten op de individuele leerling. En uw leerlingen kunnen hun kansen in het voortgezet onderwijs verbeteren. Wij hopen dat u en uw leerlingen enthousiast zullen zijn over deze zesde druk van Biologie voor jou! De auteurs Biologie voor jou Malmberg s-hertogenbosch 4

5 beoordelingstoets INHOUD A ALGEMEEN GEDEELTE Voorwoord 4 1 Algemeen gedeelte Hoe kunt u werken met Biologie voor jou? Werken met de verschillende boeken Werken met de epack-site Visie op het biologieonderwijs Didactische uitgangspunten van de methode Adressen en links Lijst van naslagwerken Bijlagen: Toelichting op de algemene onderwijsdoelen voor de bovenbouw van het vmbo Het examenprogramma biologie vmbo 23 4 Handleiding bij katern 3/4 vmbo-k Inleiding Handleiding bij het katern Erfelijkheid en evolutie voor 3/4 vmbo-k Didactische verantwoording/didactische suggesties Benodigdheden Hulpmiddelen Inhoud epack katern 3/4 vmbo-k 97 Colofon 98 2 Handleiding bij deel 4 vmbo-bk Inleiding Benodigdheden Handleiding bij thema 1 Stofwisseling Handleiding bij thema 2 Planten Handleiding bij thema 3 Ecologie Handleiding bij thema 4 Mens en milieu Handleiding bij thema 5 Voeding en vertering Handleiding bij thema 6 Gaswisseling Handleiding bij thema 7 Transport Handleiding bij thema 8 Opslag, uitscheiding en bescherming Jaarschema bij deel 4 vmbo-bk Eindtermen biologie en deel 4 vmbo-bk Inhoud epack deel 4 vmbo-bk 57 3 Handleiding bij deel 4 vmbo-gt Inleiding Benodigdheden Handleiding bij thema 1 Stofwisseling Handleiding bij thema 2 Planten Handleiding bij thema 3 Ecologie Handleiding bij thema 4 Mens en milieu Handleiding bij thema 5 Voeding en vertering Handleiding bij thema 6 Gaswisseling Handleiding bij thema 7 Transport Handleiding bij thema 8 Opslag, uitscheiding en bescherming Jaarschema bij deel 4 vmbo-gt Eindtermen biologie en deel 4 vmbo-gt Inhoud epack deel 4 vmbo-gt 88 Biologie voor jou Malmberg s-hertogenbosch 5

6 ALGEMEEN GEDEELTE 1 Algemeen gedeelte 1.1 HOE KUNT U WERKEN MET BIOLOGIE VOOR JOU? Dit is de handleiding bij Biologie voor jou leerjaar 4 vmbo-bk en 4 vmbo-gt. Met deze handleiding willen wij u ondersteunen bij de voorbereiding van uw lessen biologie in vmbo 4. Het onderwijs dat wij daarbij voor ogen hebben, houdt rekening met verschillen tussen leerlingen. Daarnaast is Biologie voor jou een methode die leerlingen de kans geeft om zelfstandig te werken. U hoeft uw aandacht daarom niet meer te richten op de klas als geheel. De methode stelt u in staat uw onderwijs meer op de individuele leerling te richten. In de volgende paragrafen van het algemeen gedeelte van deze handleiding gaan we hier uitgebreid op in. Misschien is het werken met deze zesde druk van Biologie voor jou anders dan u gewend bent. In het begin zult u mogelijk iets meer tijd moeten besteden aan het voorbereiden van lessen. In de loop van de tijd zult u echter routine krijgen in het voorbereiden, uitvoeren en evalueren van uw lessen. We hopen u met deze handleiding daarbij hulp te kunnen bieden. Bij deze handleiding voor leerjaar 4 horen de volgende materialen: Voor vmbo-bk: de leerwerkboeken 4a en 4b; de antwoordenboeken 4a en 4b; het katern Erfelijkheid en evolutie voor 3/4 vmbo-k; de internetsite Voor vmbo-gt: de handboeken 4a en 4b; de werkboeken 4a en 4b; de antwoordenboeken 4a en 4b; de internetsite Wanneer u deze materialen doorkijkt, kunt u zien hoe de verschillende materialen bij de methode op elkaar afgestemd zijn en op welke wijze zelfstandig leren wordt gestimuleerd. Als u snel wilt weten hoe de methode in elkaar zit, kunt u het beste het voorwoord in de handboeken lezen. Aan de hand hiervan kunt u de diverse materialen en verwijzingen bekijken en uitproberen. Vergeet niet de internetsite te bekijken (hiervoor moet u een epack-licentie aanschaffen; zie ook 1.3 Werken met de epack-site). Biologie voor jou Malmberg s-hertogenbosch 6

7 ALGEMEEN GEDEELTE 1.2 WERKEN MET DE VERSCHILLENDE BOEKEN Bij Biologie voor jou gebruikt de leerling verschillende boeken: Voor vmbo-bk: het leerwerkboek; het antwoordenboek. Voor vmbo-gt: het handboek; het werkboek; het antwoordenboek. In het handboek voor vmbo-gt treffen leerlingen alle teksten en afbeeldingen aan die ze tijdens het bestuderen van de basisstof nodig hebben. In de werkboeken vinden ze opdrachten, afbeeldingen en teksten die bedoeld zijn om de leerstof te verwerken. Het leerwerkboek voor vmbo-bk bevat naast alle teksten en afbeeldingen ook de opdrachten. Met de antwoordenboeken kunnen leerlingen hun antwoorden zelfstandig controleren. De leerstof in de handboeken voor vmbo-gt is verdeeld in thema s. Deze zijn opgebouwd uit de volgende onderdelen: een thema-inleiding; een aantal basisstoffen; een aantal extra basisstoffen; een samenvatting; een diagnostische toets; een aantal verrijkingsstoffen. Deze indeling geldt voor elke uitgave van Biologie voor jou. Voor de doelgroep vmbo-bk zijn er echter specifieke aanpassingen. In plaats van een thematische samenvatting en diagnostische toetsen kent de uitgave voor vmbo-bk samenvattingen en toetsen per basisstof (Om te onthouden en Test jezelf). Dit past beter bij de beoogde doelgroep. We komen hier later op terug en lichten dan de specifieke kenmerken verder toe. Thema-inleiding De thema-inleidingen in de handboeken bij Biologie voor jou functioneren als advanced organiser. Een korte inleidende tekst beschrijft de inhoudelijke aspecten die in het thema aan de orde zullen komen. Daarnaast geven de inleidende pagina s de structuur te zien waarlangs de diverse onderdelen in het thema zullen worden besproken. De leerling krijgt zo inzicht in de omvang van het thema, de leerstofverdeling in basisstoffen en extra basisstoffen, de onderdelen waarbij ze epack kunnen gebruiken, de pagina s waarop de onderdelen per thema te vinden zijn en de diverse verrijkingsstoffen of extra stoffen bij het thema. Na elke thema-inleiding wordt de leerling verwezen naar een planningsformulier op epack. De planningsformulieren zijn niet afgedrukt in het werkboek. In het leerwerkboek voor vmbo-bk verwijzen we niet naar een planningsformulier. Basisstof De basisstoffen bestaan uit teksten met afbeeldingen en verwijzingen naar opdrachten in het werkboek. De afbeeldingen ondersteunen in de meeste gevallen de teksten. In de teksten worden, waar mogelijk en relevant, relaties gelegd met voorgaande thema s. De verwijzingen naar de opdrachten onderbreken de lopende teksten, zodat er tekstblokken ontstaan met een bescheiden omvang. De omvang van deze tekstuele eenheden verschillen per uitgave. De meeste opdrachten zijn door leerlingen zelfstandig te verwerken. Ze kunnen de vragen beantwoorden met behulp van de informatie uit de tekst en/of de afbeeldingen. De practicumopdrachten zijn in het algemeen ook zelfstandig uit te voeren. Bij de practicumopdrachten hebben we steeds dezelfde opbouw gevolgd. In de delen vmbo-gt eindigt elke basisstof met een opdracht. In de delen vmbo-bk wordt elke basisstof afgesloten met een of meer kader-opdrachten en de onderdelen Om te onthouden en Test jezelf. Kaderopdrachten zijn bedoeld voor leerlingen die de kaderberoepsgerichte leerweg volgen. U kunt er als docent naar eigen inzicht voor kiezen om leerlingen deze opdrachten te laten maken. Kader-opdrachten zijn wat moeilijker. Ze bevatten vaak meer rekenwerk, meer grafieken en meer toepassingsvragen. Biologie voor jou Malmberg s-hertogenbosch 7

8 ALGEMEEN GEDEELTE Extra basisstof De delen vmbo-gt hebben na de basisstof extra basisstof. De extra basisstoffen per thema bevatten de onderwerpen die wat moeilijker zijn dan de reguliere basisstoffen. Ze behandelen leerstof die de leerlingen van de betreffende doelgroep naar een hoger niveau brengen. Qua structuur zijn de extra basisstoffen op dezelfde wijze opgezet als de reguliere basisstoffen. Ze bevatten ook verwijzingen naar opdrachten in het werkboek en de opdrachten zijn na te kijken met behulp van het antwoordenboek. Samenvatting en diagnostische toets: vmbo-gt De basisstof en de extra basisstof worden in de delen vmbo-gt afgesloten met een samenvatting. In de delen vmbo-gt is de leerstof geclusterd in doelstellingen, waarin staat beschreven welke kennis van de leerlingen wordt verwacht. Bijvoorbeeld: Je moet van organismen uit een ecosysteem de voedselrelaties kunnen aangeven. Onder deze doelstelling staat vervolgens puntsgewijs beschreven om welke specifieke kenmerken het gaat, inclusief voorbeelden. Aan het einde van een samenvatting staat altijd vermeld welke competenties en/of vaardigheden leerlingen zich eigen hebben gemaakt na het doorwerken van een thema. In principe zouden de leerlingen in staat moeten zijn om na bestudering van de doelstellingen en de samenvatting de diagnostische toets en de beoordelingstoets te maken. Eventueel kunnen zij bij de bestudering van de samenvatting terugkijken naar de basisstof. Bijvoorbeeld om te controleren of ze de delen van een afbeelding kunnen benoemen. De diagnostische toetsen zijn ook te vinden op epack. Ze heten daar adviestoets. De diagnostische toets is bedoeld als leermiddel, niet als toetsmiddel. De toets in het boek geeft leerlingen tijdens het leerproces feedback. Dit vraagt een actieve opstelling van de leerling. De leerling maakt de diagnostische toets, controleert vervolgens de antwoorden met behulp van het antwoordenboek en bekijkt daarna welke onderdelen hij beheerst en welke onderdelen hij grondiger moet bestuderen. De adviestoets op epack is dezelfde toets als in het leerlingenboek. Hier wordt echter de controlefunctie van de leerling overgenomen en geen feedback gegeven. De adviestoets geeft wel een suggestie voor de daarna te volgen leerroute. Meer hierover leest u in 1.3 Werken met de epack-site. Om te onthouden en Test jezelf in vmbo-bk De samenvattingen en diagnostische toetsen in het leerwerkboek vmbo-bk kennen een ander karakter dan in de vmbo-gt-editie. In de vmbo-bk-editie wordt elke basisstof afgesloten met een onderdeel Om te onthouden. Dit onderdeel is een samenvatting van de belangrijkste leerstof in de Het didactische model van de opbouw van een thema in schema. Biologie voor jou Malmberg s-hertogenbosch 8

9 ALGEMEEN GEDEELTE Het didactische model van de opbouw van een thema in de vmbo-bk-editie. basisstof. Hierna volgt een controletoets met de naam Test jezelf. In principe zou de leerling in staat moeten zijn om Test jezelf te maken na bestudering van Om te onthouden. Het onderdeel Test jezelf geeft leerlingen de gelegenheid zelf te controleren of ze de belangrijkste leerinhouden beheersen, zonder dat dit gevolgen heeft in de vorm van een cijfer. Test jezelf is bedoeld als leermiddel, niet als toetsmiddel. Test jezelf in het boek geeft leerlingen tijdens het leerproces feedback. Dit vraagt een actieve opstelling van de leerling. De leerling maakt Test jezelf, controleert vervolgens de antwoorden met het antwoordenboek en bekijkt daarna in welke mate hij de basisstof beheerst. Op basis daarvan kan hij nagaan welke onderdelen van Om te onthouden hij grondiger moet bestuderen. De adviestoets op epack is hetzelfde als Test jezelf in het leerlingenboek. Hier wordt echter de controlefunctie van de leerling overgenomen en geen feedback gegeven. De adviestoets geeft wel een suggestie voor de daarna te volgen leerroute. Meer hierover leest u in 1.3 Werken met de epack-site. Wel kan er verschil bestaan in de hoeveelheid verrijkingsstof of extra stof die leerlingen verwerken en in de tijd die leerlingen in de klas hieraan besteden. De verrijkingsstof of extra stof bestaat meestal uit twee of drie verschillende onderwerpen. Bij elk thema komt het onderwerp Leren en werken terug. De inhoud hiervan is steeds afgestemd op het thema. Op epack is per thema nog meer verrijkingsstof en extra stof te vinden in de plusroute. Verwijzingen In de delen vmbo-gt staan verwijzingen die het leerproces van de leerling begeleiden. Ze verwijzen de leerling van het handboek naar het werkboek en van het werkboek naar het handboek. Ze kunnen ook verwijzen naar epack. Aan het einde van de basisstof, de extra basisstof, de diagnostische toets en de verrijkingsstof wordt steeds verwezen naar het antwoordenboek. In de delen vmbo-bk worden de vaardigheden en/of competenties die leerlingen zich eigen hebben gemaakt, vermeld na de basisstof. De vaardigheden die leerlingen hebben kunnen oefenen door het maken van de kaderopdrachten, worden apart genoemd. De verrijkingsstof (vmbo-gt) en extra stof (vmbo-bk) De verrijkingsstof in de delen vmbo-gt en extra stof in de delen vmbo-bk is bedoeld om leerlingen opdrachten te laten kiezen waarvoor ze belangstelling hebben. In principe moeten alle leerlingen in staat worden gesteld verrijkingsstof of extra stof te verwerken. Biologie voor jou Malmberg s-hertogenbosch 9

10 ALGEMEEN GEDEELTE 1.3 WERKEN MET DE EPACK-SITE Het digitale lesmateriaal wordt bij Biologie voor jou voor de bovenbouw 6e druk aangeboden in het epack. Dit biedt vanaf schooljaar extra onlinetoepassingen die u en uw leerlingen in staat stellen om anders te leren en gemakkelijk eigen leerroutes te kiezen. Dit werkt motiverend en geeft daardoor betere leerresultaten. Het epack voor de bovenbouw is anders dan van de onderbouw. Als docent hebt u uitgebreide mogelijkheden om met behulp van ICT uw leerlingen op strikt individuele basis te sturen. Een belangrijke functionaliteit van het epack voor de bovenbouw is dat u als docent van iedere leerling afzonderlijk de werkhouding en resultaten op afstand kunt volgen. Op relatief eenvoudige wijze kunt u zien hoe lang iedere leerling bezig is geweest met bijvoorbeeld de computerlessen, hoe vaak hij heeft gespiekt (de computer toont hierbij de goede antwoorden bij het doorlopen van de computerlessen) en wat de score is van die leerling op bijvoorbeeld de adviestoets. Daarnaast kunt u de resultaten van iedere afzonderlijke leerling vergelijken met het gemiddelde van de klas en met die van andere klassen waarin u dezelfde stof hebt behandeld. De leerling start op epack met de standaardroute van een thema. Hierin staan verwijzingen naar de basisstoffen in het handboek/leerwerkboek, maar ook naar computerlessen en een pdf-les die een basisstof vervangt. De standaardroute sluiten we af met een adviestoets. Op basis van de resultaten uit de adviestoets wordt een individuele leerroute voor de leerling samengesteld met herhalingsstof, extra stof of plusstof. Hierdoor kunt u epack ook inzetten voor extra training of juist voor meer uitdaging. Het epack kan bepaalde onderdelen uit het handboek vervangen. U kunt epack eventueel ook inzetten voor extra training naast de onderdelen uit het handboek, het werkboek of het leerwerkboek van Biologie voor jou. Om toegang te krijgen tot epack hebben u en uw leerlingen een epack-voucher nodig. Hiermee krijgt u via internet toegang tot alle onlineonderdelen van Biologie voor jou. Via is epack thuis en op school altijd bereikbaar. Bij de 6e druk van Biologie voor jou leerjaar 4 zijn de volgende epack-vouchers beschikbaar: docentenvoucher 3-4: geeft toegang tot de delen 3a, 3b, 4a en 4b van beide stromen en het docentendeel; leerlingenvoucher 4 vmbo-bk: geeft toegang tot de delen 3a, 3b, 4a en 4b van beide stromen; leerlingenvoucher 4 vmbo-gt: geeft toegang tot de delen 3a, 3b, 4a en 4b van beide stromen. Het eerste thema van 4a is online bij de start van het schooljaar De overige thema's van de delen 4a en de thema's van de delen 4b zullen online zijn in de loop van schooljaar Voordat u toegang hebt tot het docenten-epack, dient u zich eenmalig te registreren. U krijgt dan een gebruikersnaam en een wachtwoord. Daarnaast moet u eenmalig de activeringscode invoeren die u in de epack-voucher aantreft. Deze unieke activeringscode is geheim en wordt eenmalig verstrekt. Ook Uitgeverij Malmberg kan u deze code niet opnieuw verschaffen. Bewaar de code daarom goed en noteer uw gebruikersnaam en wachtwoord. Wanneer het niet lukt om in te loggen of wanneer u andere technische problemen tegenkomt, kunt u raadplegen. Ook kunt u uw ICT-technische vraag of opmerking per aan de Klantenservice kenbaar maken. Voor niettechnische vragen kunt eveneens contact opnemen met onze afdeling Klantenservice, telefoon (073) of per (zie het helpdeskformulier via Biologie voor jou Malmberg s-hertogenbosch 10

11 ALGEMEEN GEDEELTE epack-vouchers zijn verkrijgbaar via de schoolboekhandel en via de webshop op Meer informatie over epack vindt u via epack bevat de volgende onderdelen (zie ook 2.13 Inhoud epack deel 4 vmbo-bk en 3.13 Inhoud epack deel 4 vmbo-gt): Handleiding en materiaallijsten (alleen docenten-epack) De docentenhandleiding staat op het docentendeel van de epack-site en is beschikbaar als pdfbestand. U kunt in de docentenhandleiding een totaaloverzicht vinden van de benodigde materialen voor alle practica in het vierde leerjaar. De bederfelijke materialen staan daarin niet vermeld. Per thema geven we een overzicht van alle practicummaterialen die nodig zijn voor dat thema, inclusief de bederfelijke materialen. De totaallijsten zijn ook als pdf-bestanden in te zien en te downloaden op de epack-site. Planning De planner biedt aan iedere leerling de mogelijkheid om het thema te plannen. Leerlingen kunnen aangeven welke onderdelen ((extra) basisstoffen, diagnostische toets, eindtoets, enzovoort) zij gaan doen. Bij sommige (extra) basisstoffen kunnen zij kiezen uit de boekversie of de computerles op de epack-site. Per onderdeel kunnen ze de geplande lesuren en een begindatum aangeven en opmerkingen toevoegen. Computerlessen Bij elk thema is in de standaardroute een aantal computerlessen beschikbaar. Deze bestaan uit animaties en filmpjes met uitleg en enkele interactieve oefeningen. Anders dan in de onderbouw behandelen deze computerlessen niet de stof van een gehele basisstof, maar ze maken lastige onderwerpen toegankelijker voor de leerling. De computerlessen zijn voorzien van een scorepagina die bijhoudt hoe de leerling de oefeningen heeft gemaakt. Per thema is er steeds één computerles die wel een complete basisstof uit het handboek of leerwerkboek vervangt. Dat wil zeggen dat alle leerdoelen van de betreffende basisstof in de computerles aan de orde komen. Het aantal opdrachten is doorgaans wel kleiner dan in het werkboek of leerwerkboek; de opdrachten bij de computerles kunnen eventueel als aanvullende oefenstof worden gebruikt. Vervangende lessen Naast de computerles die een basisstof vervangt, is er in de thema's 1 t/m 4 de mogelijkheid een basisstof op een alternatieve manier aan uw leerlingen aan te bieden. Daarvoor is in de standaardroute van epack per thema één vervangende pdf-les opgenomen. De stof wordt hierin op een andere, activerende manier behandeld en geoefend. Samenvatting/Om te onthouden De samenvatting is als pdf op de epack-site te vinden en is identiek aan de samenvatting in het handboek vmbo-gt. Dit geldt ook voor het onderdeel Om te onthouden uit het leerwerkboek van vmbo-bk. Diagnostische toetsen/test jezelf (adviestoetsen) De diagnostische toetsen worden op twee manieren aangeboden: in het handboek/leerwerkboek; als interactieve adviestoets op epack. De adviestoets op epack sluit de standaardroute van elke leerling af. De vragen over de extra basisstof zijn er niet in opgenomen, omdat de extra basisstof op dit punt in de leerroute nog niet aan de orde is geweest. De adviestoets geeft geen inhoudelijke feedback en wordt meteen nagekeken. Op basis van de score krijgt de leerling vervolgens een suggestie voor de hierna te volgen leerroute: herhaling (een herhaling van de computerlessen bij moeilijke onderwerpen en een extra computerles), extra (extra basisstof of extra stof uit het boek) of plus (extra verrijkingsstoffen uit het boek en op pdf-formaat). Het epack levert zo een belangrijke bijdrage aan onderwijs op maat. Verrijkingsstoffen Bij de delen vmbo-gt zijn bij elk thema in het handboek twee tot drie verrijkingsstofopdrachten opgenomen. De epack-site biedt per thema twee extra verrijkingsstofopdrachten. Deze worden aangeboden als pdf-bestanden en maken deel uit van de plusroute. Voor vmbo-bk bestaan er in de plusroute ook twee extra stoffen als aanvulling op de extra stoffen in het leerwerkboek. Ook deze opdrachten zijn als pdf-bestanden in de plusroute te vinden. Naslag Naslag biedt waardevolle en betrouwbare naslaginformatie, die verrijkt is met audio, video en animaties. De informatie is afgestemd op het niveau en de behoeften van uw leerlingen. Er is een ruime keuze uit diverse bronnen, zoals: Biologie voor jou Malmberg s-hertogenbosch 11

12 ALGEMEEN GEDEELTE een encyclopedie: betrouwbare bronnen afgestemd op het niveau van de leerling; een practicumbibliotheek: filmpjes van practicumopdrachten en demonstratieproeven; thema s: dossiers aan de hand van de thema s die dat leerjaar aan de orde komen. Onder Naslag zijn nog enkele algemene onderdelen te vinden, zoals tips bij het leren voor het examen biologie, tips voor het examen zelf, vaardigheden voor biologie en de exameneisen per thema. Studiehulp Studiehulp bevat drie onderdelen: Werkwijzer, waarin we aan de hand van een stappenplan, checklist en voorbeelden tonen hoe leerlingen een bepaalde werkvorm kunnen gebruiken (bijvoorbeeld een boekverslag, mondelinge presentatie en een PowerPointpresentatie); Rekenhulp, voor hulp en oefeningen bij allerhande rekenvaardigheden; Taalhulp, die uitleg biedt bij allerlei taalvragen. Examentrainer Voor elk thema is er een onderdeel Examentrainer (aan het einde van de vervolgroutes, voorafgaand aan de eindtoets). Deze bestaat uit 1 à 2 examenvragen (inclusief antwoorden) uit examens van voorgaande jaren. Het betreft alleen vragen die over dit thema gaan; bij voorkeur zijn eerdere thema s erin verwerkt. De examenvragen zijn aangevuld met tips en 'instinkers'. Verder is aangegeven waar in Biologie voor jou de gevraagde stof terug te vinden is. Eindtoetsen (alleen docenten-epack) De eindtoetsen staan alleen op het docentendeel van de epack-site. Ze zijn in de volgende formaten beschikbaar: als Word-bestand (toetsen, scorebladen en antwoordbladen); als pdf-bestand (toetsen, scorebladen en antwoordbladen); als WinToets-bestand (interactieve toetsen); als interactieve toetsen. De Word-toetsen zijn zo opgemaakt dat u ze betrekkelijk makkelijk kunt aanpassen. U kunt vragen wijzigen, verwijderen of toevoegen. Houdt u daarbij wel rekening met eventuele wijzigingen in de nummering van de vragen en afbeeldingen en wijzigingen op de antwoord- en scorebladen. De pdf-toetsen zijn eenvoudig printbaar, zonder kans op verloop als gevolg van printerinstellingen. Voor de WinToets-bestanden dient u te beschikken over het programma WinToets 3.1 of een hogere versie. Informatie over WinToets vindt u op de website van De Rode Planeet: Met het epack hebt u de beschikking over een toetsprogramma. Met dit programma kunt u digitale eindtoetsen afnemen. Een duidelijk pluspunt is dat de gemaakte eindtoets meteen door de computer wordt nagekeken. Dit kan u veel correctiewerk uit handen nemen. Ook kunt u eenvoudig zelf digitale toetsen aanpassen en nieuwe toetsen maken. Niet alleen meerkeuzevragen, maar ook open vragen en matchingvragen behoren tot de mogelijkheden. Presentator (alleen docenten-epack) De Presentator op epack bevat unieke, interactieve software voor het digitale schoolbord. Het complete handboek, werkboek of leerwerkboek en antwoordenboek vormt de basis en van hieruit kunt u direct uw eigen links naar sites toevoegen en laten zien. Bijvoorbeeld naar Google Earth of naar filmpjes op YouTube over een specifiek onderwerp. Bovendien kunt u heel makkelijk eigen teksten, foto s, afbeeldingen of filmpjes toevoegen. In het handboek en leerwerkboek kunt u diverse afbeeldingen vergroot weergeven door ze aan te klikken. Ook zijn in elk thema enkele animaties of interactieve illustraties opgenomen. De Presentator kunt u op verschillende manieren inzetten: 1 Bij instructie/als lesstarter. U adstrueert uw uitleg met beeld, audio, animatie en dergelijke en gebruikt hierbij specifieke Presentatorfunctionaliteiten, zoals aantekeningen maken op de getoonde content, vergroten en afdekken. 2 Bij gezamenlijke (of groepsgewijze) verwerking van opdrachten. U bespreekt (een selectie van) opdrachten die leerlingen hebben gemaakt en geeft leerlingen daarbij eventueel een rol. U kunt een leerling bijvoorbeeld voor de klas een oefening laten maken. 3 Bij het evalueren of afsluiten van een les. U kunt snel teruggrijpen op eerder gedane uitleg. 1.4 VISIE OP HET BIOLOGIEONDERWIJS In dit hoofdstuk beschrijven we enkele uitgangspunten die hebben geleid tot de biologische inhoud van de leerstof van de zesde versie van Biologie voor jou, voor deel 4. Biologie voor jou Malmberg s-hertogenbosch 12

13 ALGEMEEN GEDEELTE Inhoud van de leerstof Voor alle vakken en sectoren in het vmbo gelden de volgende zes algemene onderwijsdoelen: 1 Werken aan vakoverstijgende thema's De leerling leert, in het kader van een brede en evenwichtige oriëntatie op mens en samenleving, enig zicht te krijgen op relaties met de persoonlijke en maatschappelijke omgeving. 2 Leren uitvoeren De leerling leert, mede met gebruikmaking van ICT, in zo veel mogelijk herkenbare situaties een aantal schoolse vaardigheden verder te ontwikkelen. 3 Leren leren De leerling leert, mede met gebruikmaking van ICT, zo veel mogelijk eigen kennis en vaardigheden op te bouwen. Daartoe leert hij onder andere een aantal strategieën die het leer- en werkproces kunnen verbeteren. 4 Leren communiceren De leerling leert, mede via een proces van interactief leren, een aantal sociale en communicatieve vaardigheden verder te ontwikkelen. 5 Leren reflecteren op het leer- en werkproces De leerling leert door te reflecteren op het eigen cognitief en emotioneel functioneren, zicht te krijgen op, en sturing te geven aan het eigen leer- en werkproces. 6 Leren reflecteren op de toekomst De leerling leert, door te reflecteren op het eigen cognitief en emotioneel functioneren, zicht te krijgen op de eigen toekomstmogelijkheden en interesses. In de bijlagen is te lezen hoe u expliciet aandacht kunt besteden aan deze algemene onderwijsdoelen of waar het bij de invulling van deze onderwijsdoelen om gaat. Bij de ontwikkeling van deze nieuwe editie hadden we ook nadrukkelijk de volgende uitgangspunten voor ogen: meer aandacht voor het leren leren; meer leerlingen (alle doelgroepen) meer leren; meer aandacht voor het leren onderzoeken; leerlingen beter voorbereiden op hun toekomst; leerlingen beter voorbereiden op hun kansen in het voortgezet onderwijs; meer aandacht voor competenties en vaardigheden; aandacht voor de concept-contextbenadering (uitgaande van de bestaande kerndoelen). Bij het doorlezen van deze handleiding en bij het werken met de methode zult u merken dat Biologie voor jou hier goed bij aansluit. Voorbereiden op de toekomst Om de leerlingen beter voor te bereiden op hun eigen toekomst hebben we ervoor gekozen om een aantal algemene onderwijsdoelen consequent te integreren in Biologie voor jou. In elk thema is bijvoorbeeld een onderdeel Leren en werken opgenomen, waarin de leerling kennismaakt met een beroepsbeoefenaar die in zijn of haar beroep veel te maken heeft met het behandelde aspect uit de biologie (stofwisseling, planten, enzovoort). De leerling krijgt specifieke vragen voorgelegd over het beroep en over de capaciteiten die ervoor nodig zijn. Via het onderdeel Leren en werken laten we de leerlingen kennismaken met een brede range aan beroepen waarbij kennis van de biologie een rol speelt. Op die manier proberen we de leerling inzicht te verschaffen in het nut en de relevantie van kennis van de biologie voor zijn of haar eigen toekomst. Daarnaast heeft het Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschappen op 1 augustus 2007 goedkeuring gegeven aan de examenprogramma s voor biologie voor alle vmbo-afdelingen. Deze gelden tot nader order. De examenstof voor de centrale examens staat beschreven in een syllabus die het CvE (voorheen CEVO) jaarlijks publiceert (zie bijlagen). De leerstofinhoud van Biologie voor jou deel 4a en 4b in deze zesde druk is afgeleid van de zes algemene onderwijsdoelen en van de exameneenheden in de examenprogramma s vmbo voor biologie. Biologie voor jou Malmberg s-hertogenbosch 13

14 ALGEMEEN GEDEELTE Ook hebben we het gebruik van de computer en moderne meetinstrumenten een plek gegeven in het biologieonderwijs. Enerzijds willen we daarmee de computervaardigheden bij de leerling vergroten, anderzijds bieden we de leerling hiermee een stimulerende leeromgeving, die hem of haar in de gelegenheid stelt om de leerstof op verschillende manieren en in een individueel tempo te verwerken. Het gebruik van de moderne meetinstrumenten is in het huidige biologieonderwijs onmisbaar. Beter voorbereiden op kansen in het voortgezet onderwijs De zesde druk voor het vierde leerjaar van Biologie voor jou bestaat uit twee versies: vmbo-bk en vmbo-gt. Hiermee sluit Biologie voor jou aan bij de meest voorkomende klassensituaties in het vierde leerjaar. De leerlingen kunnen hierdoor werken op het niveau dat bij hen past. In alle delen van Biologie voor jou zijn de teksten afgestemd op de doelgroepen waarvoor de uitgaven zijn bedoeld. Het taalgebruik in de versie vmbo-bk is in de zesde druk wat eenvoudiger geworden. De leerstof in de versie vmbo-gt is verdeeld in basisstof en extra basisstof. In de versie vmbo-bk wordt de basisstof afgesloten met een of meer kaderopdrachten. De extra basisstof en de kaderopdrachten zijn met name bedoeld voor leerlingen die meer uitdaging willen. Ze krijgen zo de mogelijkheid om hun eigen kansen in het voortgezet onderwijs te vergroten. Meer leerlingen meer leren, en leren leren Door te voorzien in twee versies bereiken we meer leerlingen op hun eigen niveau, zodat we meer leerlingen beter voorbereiden op het vervolgonderwijs. Maar leerlingen hierop voorbereiden, betekent ook dat we ze moeten helpen om hun kansen te benutten. In Biologie voor jou doen we dit op verschillende manieren. We besteden bijvoorbeeld structureel aandacht aan de begrippen, de processen en de vaardigheden waar het in de biologie om draait. Deze definiëren we, zodat de leerlingen een vocabulaire ontwikkelen om de (biologische) wereld om hen heen te kunnen beschrijven. We leren de leerlingen ook waaraan een goede begripsdefinitie moet voldoen, en we helpen hen om zelf zulke definities te formuleren door specifiek op de kenmerken en de eigenschappen van (bijvoorbeeld) een object te letten. Onder het kopje Begripsleren vindt u dit principe geconcretiseerd aan de hand van een voorbeeld. Voor de processen in de biologie geldt iets soortgelijks. Met processen bedoelen we alle biologische verschijnselen die zich voltrekken over een zekere tijdsperiode. Het vocabulaire dat de leerlingen ontwikkelen bij het begripsleren hebben ze nodig voor de beschrijving van het verloop van de processen. In de boeken bij Biologie voor jou zijn de processen geïllustreerd met afbeeldingen waarin het stapsgewijze verloop is gevisualiseerd. Veel processen worden ondersteund door animaties op epack. Net als bij de begrippen leren we de leerlingen ook waar processen aan voldoen en op welke manier deze kunnen worden beschreven. Onder het kopje Procesleren vindt u dit principe geconcretiseerd aan de hand van een voorbeeld. De koolstofkringloop. Biologie voor jou Malmberg s-hertogenbosch 14

15 ALGEMEEN GEDEELTE We gaven al eerder aan dat het aanleren van vaardigheden binnen Biologie voor jou structurele aandacht krijgt. We beperken ons niet alleen tot de vaardigheden die behoren tot de biologische vaardigheden zoals tekenen, preparaten maken en microscopiseren. We besteden ook veel aandacht aan het aanleren van algemene vaardigheden zoals de oriëntatie op mens en maatschappij, informatie halen uit bronnen, omgang met materialen en apparaten, eigen standpunten bepalen, natuurwetenschappelijke vraagstukken planmatig onderzoeken, planningen maken, eigen werk presenteren enzovoort. De wens om meer leerlingen meer te leren en ze te leren leren is in de zesde editie van Biologie voor jou ook vertaald in het epack. Alle eerdergenoemde aspecten (begripsleren, procesleren en vaardigheidsleren) komen hier terug. Het epack geeft computerlessen met definities en afbeeldingen, procesbeschrijvingen met animaties van het verloop van het proces en stapsgewijze beschrijvingen van de vaardigheden. Al deze zaken bieden we multimediaal aan. Bovendien kan elke leerling zo kiezen welk onderdeel uit de methode het beste bij zijn eigen leerstijl past: de theoretische benadering van het handboek of de praktische benadering van epack. Leren onderzoeken Recente ontwikkelingen in het biologieonderwijs laten zien dat er een steeds groter belang wordt gehecht aan leren onderzoeken. De nieuwe editie van Biologie voor jou loopt vooruit op deze trend door de leerlingen tal van algemene en biologische vaardigheden aan te leren en door hun de hulpmiddelen te bieden om deze vaardigheden blijvend te oefenen. Voor meer informatie hierover: zie Vaardigheidsleren. Voor Biologie voor jou is een leerlijn Onderzoeken ontwikkeld die door de leerjaren heen loopt. In de materialen voor de onderbouw is al begonnen met het aanleren van basisvaardigheden voor natuurwetenschappelijk onderzoek. In de bovenbouw leren de leerlingen allerlei moderne hulpmiddelen gebruiken voor dit onderzoek. Begripsleren Mensen gebruiken begrippen (concepten) om hun ervaringen met elkaar te kunnen delen. Een begrip wordt aangeduid met een woord, bijvoorbeeld het begrip appel. Een begrip heeft kenmerken die zijn waar te nemen met de zintuigen. In het geval van het begrip appel zijn de kenmerken: rond, steeltje, kroon. Wanneer we weten dat een object een appel is en we kennen het begrip, dan kennen we ook een aantal eigenschappen. Een appel heeft de volgende eigenschappen: hij heeft een klokhuis, hij heeft sappig vruchtvlees, hij is eetbaar. Deze eigenschappen zijn niet waarneembaar. We kunnen ze wel waarneembaar maken door onderzoek te doen. Snijd bijvoorbeeld een appel doormidden, dan zie je het klokhuis. Bijt in de appel en je voelt het sap stromen. Eet de appel op en stel vast dat hij eetbaar is. Op die manier kunnen we een appel definiëren in termen van kenmerken en eigenschappen. Maar voor een volledige definitie is dat nog niet genoeg. Bij elk begrip horen voorbeelden van objecten die wel tot Biologie voor jou Malmberg s-hertogenbosch 15

16 ALGEMEEN GEDEELTE het begrip behoren en van objecten die niet tot het begrip behoren. Voorbeelden van objecten die tot het begrip appel behoren, zijn: Granny Smith, Goudrenet. Objecten die niet tot het begrip appel behoren, zijn: peer, pruim. Deze voorbeelden noemen we non-voorbeelden. Voor een correcte begripsdefinitie is het nodig om de nonvoorbeelden te benoemen, doordat een appel gemakkelijk te verwarren is met een peer of een pruim. Zelfs ondanks de verschillen in kenmerken en eigenschappen. Bij een volledige begripsdefinitie hoort nog meer. Begrippen staan immers meestal niet op zichzelf. Je kunt ze in verband brengen met verwante begrippen. In geval van een appel zijn dat begrippen als: zaad, vrucht, boom. Het zaad in de appel is een pit. De appel is een vrucht van een boom. Op deze manier ontstaat een web van verwante begrippen. Het web aan begrippen in de biologie is de opstap naar de processen, bijvoorbeeld: het proces van de levenscyclus van een plant en het proces van het ontkiemen van zaad. Want we weten dat uit een appel een nieuwe appelboom kan ontstaan. Het web van verwante begrippen stelt ons dus in staat om het verloop van de processen te beschrijven. Bij begripsleren in Biologie voor jou leren we de leerlingen de volgende doelstellingen aan: de kenmerken van een begrip (concept) kunnen vaststellen; de eigenschappen van een begrip kunnen onderzoeken; voorbeelden kunnen noemen; voorbeelden van non-voorbeelden kunnen onderscheiden; een relatie met verwante begrippen kunnen beschrijven; een begrip correct kunnen omschrijven; een begrip in een nieuwe context kunnen toepassen. Procesleren In de natuur voltrekken zich allerlei processen. In Biologie voor jou bedoelen we met processen een reeks op elkaar volgende stadia en overgangen. Een stadium is een toestand van een organisme of een verschijnsel op een bepaald moment. Elk stadium heeft zijn specifieke kenmerken die we kunnen waarnemen. De verschillende stadia in een proces staan in relatie tot elkaar; ze volgen elkaar op. Elk proces heeft een begin en een eind. De veranderingen tussen twee stadia van een proces noemen we overgangen. Deze kunnen we herkennen aan de hand van veranderingen in een of meer van de kenmerken van de verschillende stadia. Een voorbeeld van een proces is de metamorfose bij kikkers. Wanneer een kikkervisje uit het ei is Biologie voor jou Malmberg s-hertogenbosch 16

17 ALGEMEEN GEDEELTE gekropen, heeft het de volgende kenmerken: een flinke zwemstaart en vanaf dag 4 uitwendige kieuwen. Deze kenmerken zijn duidelijk waarneembaar. Daarom laat het stadium waarin dit kikkervisje zich bevindt, zich omschrijven aan de hand van deze kenmerken. In het volgende stadium heeft het kikkervisje nog steeds een flinke zwemstaart, maar de externe kieuwen zijn verdwenen. In plaats hiervan heeft het kikkervisje inwendige kieuwen gekregen, doordat er kieuwdeksels over de kieuwen heen zijn gegroeid (na ongeveer drie weken). Ook dit stadium laat zich goed omschrijven aan de hand van de kenmerken. Andere voorbeelden van processen die in Biologie voor jou aan bod komen, zijn: vruchtontwikkeling, groei, ontwikkeling, ademhaling, voortplanting, uitscheiding, pupilreflex enzovoort. In Biologie voor jou stellen we het begripsleren in dienst van het procesleren. Bij het leren van processen moet de leerling op basis van ervaring, en op basis van goed geleerde begrippen, de stadia in het proces en de overgangen daartussen kunnen waarnemen en vervolgens kunnen beschrijven. Bij procesleren in Biologie voor jou leren we de leerlingen de volgende doelstellingen aan: het kunnen omschrijven van het eerste stadium van een proces (start); het kunnen bepalen en benoemen van het aantal verschillende stadia in een proces; het kunnen beschrijven van elk stadium in termen van kenmerken; het kunnen beschrijven van de overgangen tussen de verschillende stadia in termen van veranderende kenmerken en eigenschappen; het kunnen omschrijven van het laatste stadium van een proces. Vaardigheidsleren Om biologische verschijnselen en processen te bestuderen is het nodig om bepaalde vaardigheden te beheersen, bijvoorbeeld microscopiseren, preparaten maken en tekeningen maken. De vaardigheden in Biologie voor jou staan in dienst van het natuurwetenschappelijk onderzoek van biologische verschijnselen en het presenteren van de resultaten ervan. Dit betekent natuurlijk niet dat we ons uitsluitend richten op de biologische vaardigheden. We besteden ook aandacht aan vaardigheden die betrekking hebben op het leren uitvoeren, leren leren, leren communiceren en het leren reflecteren. Deze algemene vaardigheden staan dan wel in dienst van het onderzoeken en presenteren. Voorbeelden van algemene vaardigheden die in Biologie voor jou worden aangeleerd, zijn: grafieken lezen en maken, tabellen lezen en maken, verslagen maken, werkstukken maken en informatie halen uit brochures en artikelen. Voorbeelden van biologische vaardigheden die we in Biologie voor jou aanbieden, zijn: tekeningen maken, werken met een loep, microscopiseren, proeven doen, preparaten maken en ordenen met behulp van determinatietabellen. In Biologie voor jou omschrijven we een vaardigheid als een verloop van een aantal handelingen die elkaar in een bepaalde volgorde opvolgen en die samen leiden tot een eindresultaat. Een vaardigheid begint altijd met een voorbereidingsfase waarin bijvoorbeeld de benodigdheden worden verzameld. De voorbereidingsfase wordt gevolgd door de uitvoeringsfase waarin de handelingen elkaar stapsgewijs opvolgen. Hierna volgt een fase van nazorg, waarin het eindresultaat wordt afgewerkt. Bij de vaardigheid Tekeningen maken, wordt de tekening bijvoorbeeld ingekleurd en ingeleverd, of de tekening wordt opgenomen in een werkstuk. De zin van het vaardigheidsleren zit hem in het nut van het eindresultaat. Zo kan de leerling na het stapsgewijs doorlopen van de vaardigheid Preparaten maken ook daadwerkelijk zelfstandig goede en bruikbare preparaten maken. Het nut van de vaardigheid wordt bewezen zodra de leerling de betreffende vaardigheid foutloos en op steeds complexere verschijnselen kan toepassen. We bieden de vaardigheden in Biologie voor jou als aparte eenheden aan. Zodra de leerling echter de vaardigheid beheerst, verliest die vaardigheid zijn solitaire karakter en staat deze voortaan in dienst van het hogere doel Onderzoeken en presenteren. 1.5 DIDACTISCHE UITGANGSPUNTEN VAN DE METHODE In Biologie voor jou is de leerstof thematisch gerangschikt. Hiermee bedoelen we niet de traditionele benadering, waarin verschijnselen als transport werden behandeld voor alle organismen. Een thema van Biologie voor jou is te omschrijven als een logisch samenhangend, afgerond stuk leerstof dat de verschijnselen uit de biologie behandelt aan de hand van een groep organismen. Een thema als Voeding en vertering heeft bijvoorbeeld betrekking op de mens, en niet zoals in de traditionele benadering wel het geval was ook op planten en andere organismen. Net als in de vorige editie van Biologie voor jou is ook in deze zesde editie de leerstof opgedeeld in thema s. Deze indeling heeft allerlei voordelen. Biologie voor jou Malmberg s-hertogenbosch 17

18 ALGEMEEN GEDEELTE Voor de leerlingen zijn bijvoorbeeld niet al te grote stofeenheden beter te overzien. Bovendien heeft het praktische voordelen bij het maken van toetsen, doordat de leerstof is opgedeeld in delen van min of meer gelijke omvang. Bij deze editie hebben we ervoor gekozen om de vrij traditionele indeling van de vorige druk te handhaven in thema s met een herkenbare naam als Stofwisseling, Planten, Ecologie, enzovoort. Een logische samenhang Zowel binnen een thema als bij de volgorde tussen de thema s is een logische samenhang noodzakelijk. Zo komt bijvoorbeeld het thema Mens en milieu na het thema Ecologie. Een logische samenhang binnen een thema vergemakkelijkt het bestuderen voor de leerlingen. Maatschappelijke relevantie en zingeving In het biologieonderwijs van de afgelopen jaren is het accent waarneembaar verschoven: van losstaande weetjes naar meer inzicht in samenhang naar persoonlijke, maatschappelijk relevante toepassingen. De kennis moet worden ingebed in contexten die herkenbaar zijn voor de leerlingen en waarin zij zich kunnen inleven. Vooral gezondheid wordt in veel thema s (bijvoorbeeld bij Transport en Gaswisseling) gebruikt als contextgebied voor kennis. De maatschappelijke relevantie en zingeving is ook terug te vinden in de verrijkingsstof Leren en werken bij elk thema. Hierin maken de leerlingen kennis met beroepsbeoefenaren die vertellen over de relatie tussen hun beroep en het vak biologie. 1.6 ADRESSEN EN LINKS In de volgende lijst vindt u adressen van firma s of organisaties die u audiovisuele hulpmiddelen en leermiddelen kunnen leveren. Ook vindt u hier adressen van onderwijsondersteunende instanties en enkele informatieve links Adressen voor videoprogramma s en dvd s NTR, een publieke omroep ontstaan door fusie van NPS, Teleac en RVU, Postbus 29000, 1200 BB Hilversum. T (088) , F (088) , I Voedingscentrum, Postbus 85700, 2508 CK Den Haag. T (070) , I Mediaal, Postbus 84, 8390 AB Noordwolde. T (0561) (alleen tijdens kantooruren), I Adressen voor practicumhulpmiddelen, microscopen, chemicaliën en dergelijke Breukhoven B.V., Postbus 835, 2900 AV Capelle aan de IJssel. T (010) , F (010) , I Dépex B.V., Afd. Onderwijs, Postbus 541, 3990 GH Houten. T (030) , F (030) , I Eurofysica B.V. (leverancier voor Euromex), Postbus 3435, 5203 DK Den Bosch. T (073) , F (073) , I Technolyt (Swift microscopen), Industrieweg 35, 1521 NE Wormerveer. T (075) , F (075) , I Visuel Teach TTE Transparancies To Educate, Gorterplaats 16, 6531 HZ Nijmegen. T (024) , F (024) , I Adressen voor computerprogramma s en online digitaal lesmateriaal Malmberg B.V., Postbus 233, 5201 AE Den Bosch. T (073) , F (073) , I Adressen voor naslagwerken voor leerlingen ThiemeMeulenhoff, Postbus 400, 3800 AK, Amersfoort. T (088) , I Stichting Krant in de Klas, Postbus 12040, 1100 AA Amsterdam-ZO. T (020) , F (020) , I Noordhoff Uitgevers, Postbus 58, 9700 MB Groningen of Postbus 342, 3990 GC Houten. T (050) of (030) , I Zorn Uitgeverij B.V., Postbus 4001, 2301 RA Leiden. T (071) , F (071) , I Nederlands Instituut voor Biologie (NIBI), Postbus 19245, 3501 DE Utrecht T (030) , I Rutgers Nisso Groep, Kenniscentrum seksualiteit, Postbus 9022, 3506 GA Utrecht. T (030) , F (030) , I Biologie voor jou Malmberg s-hertogenbosch 18

19 ALGEMEEN GEDEELTE Adressen van onderwijsondersteunende instanties Vereniging voor Natuur- en Milieueducatie (IVN), Postbus 20123, 1000 HC Amsterdam. T (020) , F (020) , I Stichting voor Leerplanontwikkeling (SLO), Postbus 2041, 7500 CA Enschede. T (053) , F (053) , I Instituut voor Toetsontwikkeling (Cito), Postbus 1034, 6801 MG Arnhem. T (026) , I Landelijk Informatiepunt Biologie/Algemeen Pedagogisch Studiecentrum (APS), Postbus 85475, 3508 AL Utrecht. T (030) , F (030) , I Nederlands Instituut voor Biologie (NIBI), Postbus 19245, 3501 DE Utrecht T (030) , I Stichting Veldstudiecentra, Zuidersweg 10, 9441 TZ Orvelte. T (0593) , I Stichting Veldwerk Nederland, Het Woldhuis 11, 7325 WN Apeldoorn. T (055) , I Trimbos-instituut, Postbus 725, 3500 AS Utrecht. T (030) , F (030) , I Ten slotte wijzen we u op het Adresboek voor biologen. Hierin vindt u een groot aantal adressen (zowel landelijk als provinciaal) die u misschien eens nodig kunt hebben. Dit adresboek is te verkrijgen bij het Nederlands Instituut voor Biologie (NIBI), Postbus 8616, 3503 RP Utrecht. T (030) , F (030) , I Links Internetsite bij de methode Biologie voor jou. Leerlingensite voor hulp bij praktische opdrachten, profielwerkstuk en experimenteel onderzoek (EXO), onder andere voor het vak biologie. Site met informatie, uitleg en animaties over biologische onderwerpen voor leerlingen en docenten. Internetportaal voor mensen die op zoek zijn naar informatie over (veelvoorkomende) ziekten en klachten. De informatie is naar verschillende doelgroepen ingedeeld. Leren op internet: voor informatie over allerlei onderwerpen, praktische adviezen om effectiever te leren en een gratis maandelijkse nieuwsbrief. Informatieve site over ict in het onderwijs. Biedt scholen en onderwijsinstellingen onafhankelijke diensten aan bij het effectief inzetten van ict. De Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) is een vereniging voor veldbiologie die actief is in en met de natuur: natuurbeleving, natuurstudie en natuurbescherming. Informatieve site van TeleacNOT. Onder het pictogram Eigenwijzer kunt u informatie vinden over de uitzendingen van biobits die in onderwerpen direct aansluiten bij het vak biologie in de bovenbouw van het voorgezet onderwijs. Door het pictogram Beeldbank aan te klikken, zijn er filmpjes te zien over verschillende onderwerpen en thema s binnen het vakgebied biologie. Beroepsvereniging voor biologen. Homepage van uitgeverij Welzo Media Productions. Deze uitgeverij is gespecialiseerd in het verstrekken van informatie over, en het verzorgen van huisdieren. Bij het Voedingscentrum krijgt de consument wetenschappelijk verantwoorde, eerlijke informatie over gezonde voeding en voedselveiligheid. Daarnaast bevordert het Voedingscentrum gezond eetgedrag met projecten en campagnes, met als doel concrete gezondheidswinst. Vereniging voor Natuur- en Milieueducatie. Internetsite van de Stichting Leerplanontwikkeling. Biologie voor jou Malmberg s-hertogenbosch 19

20 ALGEMEEN GEDEELTE Internetsite van de Citogroep. De Citogroep is gespecialiseerd in het meten van (leer)prestaties. Het Cito ontwikkelt toetsen, examens en examensystemen voor het beoordelen van leerlingen en cursisten én voor het beoordelen van onderwijsleerprocessen en onderwijssystemen. Daarnaast ondersteunt de Citogroep organisaties en onderwijsgevenden met advies, training en cursussen op het gebied van toetsing en evaluatie. vernieuwing. U kunt via deze site de ontwikkelingen volgen voor het vak biologie zodat de doorlopende leerlijnen gewaarborgd blijven. 1.7 LIJST VAN NASLAGWERKEN Hieronder volgt een lijst van naslagwerken voor uzelf. Bij de handleidingen per thema staan naslagwerken opgesomd die speciaal voor leerlingen zijn bedoeld. De officiële website voor de examens in het voortgezet onderwijs. Een startpagina voor het onderwijs met talloze links naar allerlei relevante informatie. Internetsite voor natuurwetenschappen, met allerlei lesideeën en proeven. Kennislink is een populair-wetenschappelijke website voor het Nederlandse taalgebied. Op de website en via andere activiteiten wordt wetenschappelijke informatie op een heldere manier uitgelegd. Kennislink brengt niet alleen recent nieuws uit de wetenschap, maar gaat ook dieper op onderwerpen in via vakoverstijgende dossiers. Leverancier van meetinstrumenten, sensoren en rekenapparatuur. Leverancier van draagbare datalogging-systemen ten behoeve van het science-onderwijs. Leverancier van datalogging-systemen ten behoeve van het science-onderwijs. Internetsite van het Oranje Kruis met informatie over Eerste Hulp Onderwijskundige naslagwerken MesoConsult heeft diverse onderwijskundige uitgaven gepubliceerd. Oude Bosschebaan 15, 5074 RC Biezenmortel. T (013) , F (013) , I Piet Hoogeveen, Het didactische werkvormenboek, Uitgeverij Koninklijke Van Gorcum. Hans Lonnee, De probleemwijzer/editie voor het voortgezet onderwijs, Uitgeverij, De Toorts. H.O. den Dulk, Handelingsplanning in het voortgezet onderwijs, Uitgeverij ThiemeMeulenhoff. Sebo Ebbens, Samenwerkend leren, Noordhoff Uitgevers, Groningen. Jos van der Wal, Identiteitsontwikkeling en leerlingbegeleiding, Uitgeverij Coutinho. Titus Geerligs, Lesgeven en zelfstandig leren, Uitgeverij Koninklijke Van Gorcum. Riet Fiddelaers-Jaspers, Communicatie in de klas, Uitgeverij EPN. Hans Schellekens, Resultaatgericht doceren, Noordhoff Uitgevers, Groningen Biologisch-didactische naslagwerken Lagerwerf, B, Korthagen, F, Een leraar van klasse, Uitgeverij BuDH-Nelissen Biologische naslagwerken L. Gregoire, Anatomie en fysiologie van de mens, ThiemeMeulenhoff, Zutphen. Campbell, Reece, Biology, International Edition, Pearson Education (US)/Benjamin Cummings. Michael Begon, Colin R. Townsend, John L. Harper, Ecology, from individuals to ecosystems, Blackwell Publishing. Winkler Prins Medisch Handboek, Het Spectrum. Internetsite met informatie over soa s. De site 'Bètanova' geeft u alle informatie over de vernieuwing van de exacte vakken in de Tweede Fase. Sinds 2003 wordt er gewerkt aan deze Verenigingen en tijdschriften Vereniging voor Natuur- en milieueducatie (IVN), Postbus 20123, 1000 HC Amsterdam T (020) , F (020) , I Biologie voor jou Malmberg s-hertogenbosch 20