Beleefdheid: Het Belang van Erkenning

Transcriptie

1 Emma van Bijnen ADR Instituut 1 Beleefdheid: Het Belang van Erkenning Beleefdheidstheorie Voor mediators is neutraliteit erg belangrijk. Net als elk ander mens heeft een mediator gevoelens en persoonlijke ervaringen die ervoor kunnen zorgen dat hij of zij tijdens een discussie meer sympathie voelt voor de zaak van de ene partij dan de zaak van de ander. Beleefdheidstheorie kan de mediator helpen bij het bewaren van zijn of haar neutraliteit en de verbinding tussen de partijen en de mediator versterken. In dit stuk zal ik ingaan op de manieren waarop deze theorie inzichten kan geven in taaluitingen die een goede voortgang van het gesprek in gevaar brengen. Vanwege haar universele functionaliteit is beleefdheidstheorie over de jaren heen steeds verder ontwikkeld. Om deze reden zijn er verschillende definities van beleefdheid. Voor een uitleg over de toepasbaarheid van deze theorie op mediation moet allereerst de juiste definitie van beleefdheid als concept worden gekozen. De definitie die in dit stuk wordt gehanteerd is: een verzameling van sociale vaardigheden waarvan het doel is ervoor te zorgen dat iedereen zich erkend voelt in de sociale interactie (Foley, 1997). Eigenwaarde en gezichtsverlies De beleefdheidstheorie werd eind jaren zeventig bedacht door Penelope Brown en Stephen Levinson. Brown en Levinson bouwden met deze theorie voort op voorgaande onderzoeken over de sociale zelfpresentatie van de mens door Erving Goffman. Gezicht is het belangrijkste concept in beleefdheidstheorie. De definitie die Brown en Levinson geven voor dit concept is gebaseerd op de definitie van Goffman: het publieke zelfbeeld dat elk persoon voor zichzelf wil claimen (Brown en Levinson, 1978). De behoefte van de mens om een positief sociaal imago te projecteren wordt het positieve gezicht genoemd. Het gezicht is kwetsbaar en kan in sociale interacties worden geïntensiveerd, behouden, of bedreigd.

2 Emma van Bijnen ADR Instituut 2 Gezicht kan worden geïntensiveerd Gezicht Het publieke zelfbeeld dat elk persoon voor zichzelf wilt claimen Positief gezicht Behoefte om een positief sociaal imago te projecteren Gezicht kan worden bedreigd In beleefdheidstheorie wordt beschreven dat elk mens de behoefte heeft om, onder andere, erkend te worden. Deze behoefte is verbonden aan de eigenwaarde van een mens. Hoewel er meer behoeften zijn verbonden aan de eigenwaarde van de mens, zoals de behoefte om bewonderd te worden, is de behoefte aan erkenning voor mediation het belangrijkst. Het erkennen van de partijen en hun verbale en non verbale bijdragen aan de discussie kan de verbinding tussen de mediator en de partijen versterken. Omdat de verbinding tussen de mediator en de partijen belangrijk is, kan een mediator best zeggen dat een bijdrage van een partij hem of haar raakt. Een dergelijke uitspraak zal niet per se de neutraliteitspositie van de mediator schaden. Integendeel, met een dergelijke uitspraak erkent de mediator de bijdrage van de partij als zijnde belangrijk. De erkenning zal ervoor zorgen dat de partij zich meer verbonden voelt met de mediator, wat ervoor kan zorgen dat de partij makkelijk zijn of haar interesses en zorgen deelt met de mediator. In een situatie waarin een partij het gevoel heeft dat er afbreuk wordt gedaan aan zijn of haar sociale positie binnen een interactie, doordat een van de behoeften van de partij wordt bedreigd, spreken we van gezichtsverlies. Het positieve gezicht van een partij zal tijdens mediation worden bedreigd wanneer de partij een gebrek aan erkenning ervaart. Dergelijke acties die het gezicht van een partij bedreigen worden gezichtsbedreigende handelingen genoemd en worden beschouwd als onbeleefd. Tijdens mediation kan de neutraliteit van de mediator dus in twijfel worden getrokken als een partij het gevoel heeft dat zijn of haar positie binnen de discussie wordt beschadigd door gezichtsbedreigende handelingen van de mediator.

3 Emma van Bijnen ADR Instituut 3 Mediator Partij Gezichtsbedreigende handeling gevolg gezichtsverlies Reactie op gezichtsverlies Twijfel over neutraliteit van de mediator Positieve gezichtsbedreigende handelingen worden ervaren als aanvallen op de eigenwaarde van een partij. Dergelijke handelingen leiden echter niet alleen tot twijfels over de neutraliteit van de mediator; in extreme gevallen kan de partij, ook wanneer de perceptie van neutraliteit is hersteld, proberen zijn of haar eigenwaarde te beschermen. Dit kan ertoe leiden dat een partij committed is, maar uit zelfbescherming de oplossing van het conflict in de weg zit door minder mee te werken in het gesprek. Bovendien kan een gezichtsbedreigende handeling de verbinding tussen de partij en de mediator verzwakken. Voor mediation zijn er een aantal typen positieve gezichtsbedreigende handelingen die belangrijk zijn om nader te bekijken: 1. Negatieve oordelen over het positieve gezicht van een partij Tijdens mediation kan een partij een taaluiting van de mediator als onbeleefd beschouwen als hij of zij het idee heeft dat er een negatief waardeoordeel wordt geveld over zijn of haar bijdragen in de discussie of zijn of haar gezicht in het algemeen. Voorbeelden hiervan zijn taaluitingen die als afkeurend kunnen worden ervaren, zoals aantijgingen of tegenspraak. 2. Onverschilligheid tegenover het positieve gezicht van een partij Hier kan een taaluiting van een mediator als onbeleefd worden ervaren wanneer een partij het gevoel heeft dat de mediator zich niet bekommert over de eigenwaarde van de partij. Als

4 Emma van Bijnen ADR Instituut 4 een partij, bijvoorbeeld, huilt of een voor de mediator interessante opmerking maakt hoeft de mediator daar niet per se direct uitgebreid op in te gaan. Wanneer een mediator aangeeft bij de partij terug te komen kan een partij zich genoeg erkend voelen om de verbinding tussen hem of haar en de mediator in stand te houden. Positieve gezichtsbedreigende handelingen van deze aard worden niet gezien als een aanval op de eigenwaarde, zoals het geval is bij 1., maar als onverschilligheid tegenover de eigenwaarde van de partij. Duidelijke voorbeelden zijn interrupties of taaluitingen die kunnen worden ervaren als kleinerend, zoals mevrouwtje of oudjes. Een minder duidelijk voorbeeld is het aanhalen van onderwerpen die door een partij als ongepast worden ervaren. Dergelijke onderwerpen hebben vaak betrekking tot politieke associaties, sekse, ras/etniciteit, of geloof. Veel, zo niet alle, positieve gezichtsbedreigende handelingen kunnen beschouwd worden als schadelijk voor de neutraliteitsperceptie van de mediator. In een situatie waarin de mediator een gebrek aan neutraliteit wordt verweten kan het echter praktisch zijn om de positieve gezichtsbedreigende handelingen na te gaan om de bron van het verwijt van de partij te achterhalen. Opties voor neutraliteit herstel Wanneer een partij aangeeft de neutraliteit van de mediator te betwijfelen gebeurt er nog iets anders in de sociale interactie. Door middel van het verwijt geuit door de partij wordt er een gezichtsbedreigende handeling uitgevoerd die gericht is aan de mediator. Door het verwijt lijdt de mediator zelf gezichtsverlies.

5 Emma van Bijnen ADR Instituut 5 Mediator Partij Gezichtsbedreigende handeling gevolg gezichtsverlies Reactie op gezichtsverlies Twijfel over neutraliteit van de mediator Gezichtsbedreigende handeling Gevolg Gezichtsverlies Er zijn meerdere manieren waarop een mediator zijn of haar sociale positie binnen de interactie kan proberen te herstellen. Allereerst kan de mediator proberen zijn of haar positie direct te herstellen, door middel van bijvoorbeeld ontkenning of uitleg. Dit is vaak de keuze die intuïtief wordt gemaakt door mediators in dergelijke situaties. De natuurlijke reactie van een mens, wanneer zijn of haar eigen positie in de sociale interactie wordt geschaad, is om voor direct herstel van zijn of haar positie te kiezen. Echter, wanneer voor ontkenning of uitleg wordt gekozen veranderen de rollen van de participanten in de discussie. In plaats van een

6 Emma van Bijnen ADR Instituut 6 partij staat nu de mediator centraal in de interactie. Bovendien schaden deze opties voor herstel de verbinding tussen de partij en de mediator omdat de mediator het gevoel van de partij niet erkent, ook al is de aantijging van de partij misschien ongegrond. De mediator kan ook zijn of haar gezicht trachten te redden door het gezichtsverlies van de partij die de neutraliteit van de mediator in twijfel trekt te herstellen. Door het geven van erkenning, bijvoorbeeld door te vragen waar het gevoel van twijfel vandaan komt en hoe het kan worden verholpen, herstelt of versterkt de mediator zijn positie en de verbinding tussen de mediator en de partij. Bovendien zorgt de mediator ervoor dat het gesprek niet meer om hem of haar draait, maar weer om de partijen. Gezichtsverlies Alleen wanneer de schade van de gezichtsbedreigende handeling van de mediator bij de partij is hersteld kan de neutraliteitperceptie van de mediator worden hersteld. Reactie op gezichtsverlies of of

7 Emma van Bijnen ADR Instituut 7 Indien er wordt gekozen voor de tweede optie kan de mediator in het vervolg proberen bewust beleefdheidsstrategieën toe te passen. Deze strategieën zwakken de onbeleefdheid van de mediator s taaluitingen af. Er zijn verschillende beleefdheidsstrategieën die een mediator kan toepassen. Uiteraard kan de mediator in het vervolg de betrokkenheid van de partij vergroten. Dit zal ervoor zorgen dat de sociale positie van de partij binnen de interactie versterkt wordt en dat de partij zich gehoord voelt. De mediator kan dit doen door expliciet zorg te tonen voor de wensen van de partij in het gesprek en hem of haar de ruimte geven om zich te uiten. Het belangrijkste is dat de mediator ervoor zorgt dat de bovenstaande positieve gezichtsbedreigende handelingen zo veel mogelijk uitblijven tijdens het verdere gesprek. Soms is het echter het geval dat het doen van gezichtsbedreigende handelingen als noodzakelijk wordt geacht voor het resolutieproces. Bij het doen van een taalhandeling moet er een balans worden gevonden tussen de volgende drie behoeften: 1. De mediator wil de inhoud van zijn taaluiting overbrengen 2. De mediator wil efficiënt zijn of de urgentie van zijn of haar taaluiting overbrengen 3. De mediator wil het gezicht van de partij intact houden Alleen indien de behoefte voor 2. groter is dan de behoefte voor 3. is het verstandig voor de mediator te overwegen om onbeleefd te zijn. De mediator neemt in dat geval de consequenties van de onbeleefde handeling op de koop toe, omdat het doen van de gezichtsbedreigende handeling belangrijker is. Indien een mediator een positieve gezichtsbedreigende handeling moet uitvoeren, bijvoorbeeld omdat het noodzakelijk is voor het resolutieproces om een ongepast onderwerp aan te snijden, is het zaak voor de mediator om duidelijk te maken dat de taaluiting geen negatieve evaluatie van het positieve gezicht van de partij is. Bibliografie/meer lezen? Brown P., Levinson S. C. (1978). Universals in language usage: Politeness phenomena. In Goody E. N. (Ed.), Questions and politeness: Strategies in social interaction (pp ). Cambridge, UK: Cambridge University Press. Brown, P., & Levinson, S. (1987). Politeness: Some language universals in language use. Cambridge: Cambridge University Press. Foley, W. (1997). Anthropological Linguistics: An introduction. Oxford: Blackwell Publishers. Goffman, E. (1955). On Face-Work: An analysis of ritual elements in social interaction, Psychiatry: Journal of Interpersonal Relations 18:3, pp

8 Emma van Bijnen ADR Instituut 8 Goffman, E. (1967). Interaction ritual: Essays on face-to-face behavior. New York, NY: Doubleday Ancho. Leech, G. N. (2014) pragmatics of Politeness. New York, NY: Oxford University Press. Haugh, M. (2015). Im/politeness implicatures (Vol. 11). Berlin: De Gruyter. Ho, D. (1994). Face dynamics: From conceptualization to measurement. In S. Ting- Toomey (Ed.), The challenge of facework: Cross-cultural and interpersonal issues (pp ). Albany: State University of New York Press.