Vragen: Het Sturen van het Gesprek of de Antwoorden?
|
|
- Renske Verbeke
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Emma van Bijnen ADR Instituut 1 Vragen: Het Sturen van het Gesprek of de Antwoorden? Beperkingen voor antwoorders Er zijn meerdere vragen die een mediator kan stellen aan partijen. Het soort vraag dat de mediator stelt kan bepalend zijn voor het soort antwoord dat een partij geeft. De meeste mensen kennen het verschil tussen gesloten vragen, waarbij de antwoorder wordt beperkt in de informatie die hij of zij verschaft in het antwoord, en open vragen, waarbij dergelijke restricties niet van toepassing zijn. Voor mediators kan het echter belangrijk zijn om gesloten vragen vanuit een communicatief en taalkundig oogpunt te benaderen. Het stellen van vragen is namelijk niet alleen een essentiële tool voor de mediator om de voortgang van het gesprek te beïnvloeden. Het stellen van een specifieke gesloten vraag, in een specifieke vorm, kan ook het antwoord dat een partij geeft beïnvloeden, omdat deze vragen de vrijheid van de antwoorder in zijn of haar respons direct beperken. Om aan te tonen hoe de beïnvloeding tot stand komt is het belangrijk om allereerst een onderscheid te maken tussen verschillende soorten gesloten vragen. Taalkundige onderzoekers zoals Huddleston, Duží en Číhalová maken een onderscheid tussen drie verschillende soorten gesloten vragen:
2 Emma van Bijnen ADR Instituut 2 Soort gesloten vragen Uitleg Beperkingen voor de antwoorder Voorbeeldvragen Polaire-vragen/ Ja-nee vragen In de vraag zit een voorstel waarvan de vrager het waarheidsgehalte wil weten Bij deze vragen zijn er twee tegenovergestelde antwoorden mogelijk Ben je inmiddels naar de dokter geweest? Variabelenvragen/ (Gesloten) Topische vragen De inhoud van de vraag bevat een variabele: Vraag: Waar is X? Antwoord: X is daar. (X = variabele) Het antwoord op dergelijke vragen zijn directe antwoorden die verwijzen naar de variabele in de vraag Wie van jullie past er in het weekend op de kinderen? of Wanneer hebben jullie elkaar voor het laatst gezien? Alternatievenvragen/ Of-vragen Hierbij kiest de antwoorder een van de alternatieven voorgesteld in de vraag Elke optie in de vraag bevat de inhoud van een mogelijk antwoord Is Jan een vriend of een kennis van je? Zoals het bovenstaande figuur illustreert bevatten gesloten vragen restricties met betrekking tot het antwoord dat een partij kan geven. Hierdoor stuurt de mediator de partijen in de richting van een bepaald soort antwoord. Dergelijke restricties heeft een partij niet bij een open vraag, zoals Wat kun je me over het bedrijf waar je werkt vertellen?, ondanks het feit dat de mediator een onderwerp introduceert. Het belang van dergelijke gesloten vragen, waarbij de antwoorder maar beperkte vrijheid heeft, wordt met name duidelijk wanneer een vraag een presuppositie bevat. (Verborgen) presupposities Een gesloten vraag geeft dus maar beperkte mogelijkheden voor antwoorden. Bijvoorbeeld, bij een ja-nee vraag worden alleen ja of nee als antwoorden gezien. Andere reacties, zoals
3 Emma van Bijnen ADR Instituut 3 geen idee of misschien kunnen worden gezien als legitieme responses op ja-nee vragen, maar niet als antwoorden op de vraag. Indien een partij op een ja-nee vraag reageert met een uitleg, of antwoordt met een ja of nee plus uitleg, kan het zo zijn dat er in de gestelde vraag (onbewust) een presuppositie schuilt. Indien er inderdaad een presuppositie in de vraag zit, geeft een dergelijk antwoord aan dat de partij de presuppositie in de vraag als niet (geheel) juist of aanvaardbaar beschouwd. Bij gesloten vragen met een presuppositie die niet (geheel) als aanvaardbaar worden beschouwd wordt dan ook meestal een respons gegeven in plaats van een antwoord. Vraag: Drinkt Peter nog steeds te veel? Antwoord: Ja Voorbeeld van een ja-nee vraag met presuppositie Respons, indien de presuppositie Peter drinkt/dronk te veel aanvaardbaar is: Antwoord: Nee Respons, indien de presuppositie Peter drinkt/dronk te veel niet aanvaardbaar is: Reactie: Peter heeft nooit een alcoholprobleem gehad! Wanneer een partij de presuppositie in de vraag als onaanvaardbaar beschouwt kan hij of zij niet enkel een antwoord geven. Indien de antwoorder dit wel zou doen zou dit namelijk betekenen dat hij of zij onterecht instemt met de onaanvaardbare aanname in de vraag. Als de presuppositie als niet (geheel) juist wordt beschouwd zal de antwoorder dus een respons geven waarin aan wordt gegeven dat de presuppositie niet als zodanig kan worden aangenomen en/of de (juiste) informatie geven. Hierna kan de mediator, indien mogelijk, de presuppositie intrekken of aanpassen met de juiste, of aanvaarbare, presuppositie. Wel is het zo dat wanneer een mediator (te) vaak vragen stelt waarvan de toelaatbaarheid van de presuppositie niet zeker is het resolutieproces kan worden geschaad en er twijfel kan ontstaan over de objectiviteit van de mediator. De mediator moet honderd procent zeker zijn van de algemene aanvaardbaarheid van de presuppositie. Dit kan door middel van bevestiging, van beide partijen, eerder in het gesprek. Gebaseerd op het bovenstaande kan er een hypothese worden opgesteld voor een ideale vraagvolgorde:
4 Emma van Bijnen ADR Instituut 4 Stap 1 Open vragen Stap 2 Gesloten vragen Stap 3 Presuppositievragen Open vragen beperken partijen niet in hun antwoorden, waardoor de belangen van de partijen op tafel komen. Door gesloten vragen te stellen kan de mediator een bevestiging, uitbreiding, en verduidelijking van een respons op een open vraag krijgen. (Let op: door middel van uitbreiding/ verduidelijking wordt de respons impliciet ook bevestigd). Presuppositievragen kunnen worden gesteld om verdere belangen, verbonden aan hetgeen dat is bevestigd in stap 2, op tafel te krijgen. Indien de presuppositie niet kan worden bevestigd is het raadzaam om presupposities in vragen zoveel mogelijk te mijden. Duží en Číhalová geven aan dat wanneer het veronderstelde niet door de partijen wordt gezien als aanvaardbaar de presumptie kan worden ervaren als ongepast in de context. In een dergelijke situatie voert de mediator een gezichtsbedreigende handeling uit die kan resulteren in gezichtsverlies en twijfels over de professionaliteit van de mediator. De gezichtsbedreigende handeling wordt in dat geval gezien als onbeleefd omdat het overkomt als onverschilligheid tegenover het positieve gezicht van een partij, zoals beschreven in stuk 2 (Beleefdheid: Het Belang van Erkenning). Bij het introduceren van een ontoelaatbare veronderstelling, over bijvoorbeeld een alcoholprobleem zoals in het bovenstaande voorbeeld, wordt de bijdrage van de mediator als ongepast en dus onbeleefd gezien. Reflecteren versus veronderstellen Het probleem is dat gesprekken organisch en dynamisch zijn. Dit betekent dat een conversatie zich gedurende de interactie ontwikkelt. Het is dan ook meer dan logisch dat vragen van mediators onderwerpen bevatten die voortkomen uit het gesprek zelf. Het kan zelfs zeer waardevol zijn voor een mediator om taaluitingen van partijen te herhalen in vraagvorm, of elementen van eerdere taaluitingen te incorporeren in een vraag. Dit soort
5 Emma van Bijnen ADR Instituut 5 vragen hebben als doel een verduidelijking, uitbreiding, of bevestiging van een eerdere taaluiting te krijgen. De vraag is dan ook: Wat is het verschil tussen een bijdrage van een partij teruggeven in vraagvorm en het stellen van een vragen met presupposities? Reflectievraag De mediator probeert een verduidelijking, uitbreiding, of bevestiging van een eerder gegeven taaluiting te krijgen. Voorbeeld: Zeg je nu dat Peter zijn vrienden in de steek laat? Presuppositievragen De vraag heeft een andere intentie dan het verkrijgen van een verduidelijking, uitbreiding, of bevestiging van een eerder gegeven taaluiting van een partij. Voorbeeld: Wat vind jij ervan dat Piet zijn vrienden in de steek laat? Zoals aangegeven is het raadzaam voor een mediator om alleen een vraag met een presuppositie te stellen als hij of zij er zeker van is dat de partijen de presuppositie accepteren als waar of acceptabel. Het kan immers zo zijn dat wanneer de presuppositie Piet laat zijn vrienden in de steek niet wordt geaccepteerd door een partij, hij of zij de presuppositie zal zien als de mening van de mediator. Hiermee brengt de mediator zijn of haar objectiviteitspositie in gevaar. Wanneer de partijen de intentie van de mediator denken te kunnen achterhalen wordt niet alleen de objectiviteitspositie van de mediator in gevaar gebracht, maar ook de kwaliteit van het respons zelf. De partijen kunnen, bijvoorbeeld, hun respons aanpassen op de vermeende mening van de mediator. Waar leg je de klemtoon? Beklemtoning is belangrijk bij stellen van vragen omdat het, zoals bij gesloten vragen, de reactie op de vraag beïnvloedt. Soms kan de klemtoon zelfs bepalend zijn voor het antwoord en de verdere informatie die wordt gegeven door een partij. Als we ervan uitgaan dat alle participanten (mediator en partijen) met elke taaluiting een bijdrage willen leveren aan het gesprek (coöperatieprincipe), is het belangrijk om bewust te zijn van de kracht van benadrukking. Door middel van benadrukking kan een mediator met een vraag zijn/haar intentie duidelijk maken en kunnen de partijen de intentie van de mediator proberen te achterhalen. Ter
6 Emma van Bijnen ADR Instituut 6 illustratie staan hieronder een aantal klemtoon opties voor de zin: heb jij nog iets toe te voegen aan deze beschrijving? 1. Heb jij nog iets toe te voegen aan deze beschrijving? 2. Heb jij nog iets toe te voegen aan deze beschrijving? 3. Heb jij nog iets toe te voegen aan deze beschrijving? 4. Heb jij nog iets toe te voegen aan deze beschrijving? Alle vier de zinnen hebben dezelfde vorm, maar wanneer deze zinnen hardop worden voorgelezen, met de klemtoon op de onderstreepte woorden, wordt het duidelijk dat elke zin een andere intentie lijkt te hebben. Hier moet een mediator voorzichtig mee zijn. Zoals bij een vraag met een (verborgen) presuppositie, kan het zo zijn dat door middel van het plaatsen van de klemtoon op een specifiek woord in de vraag de antwoorder een mening van de mediator denkt de ontlenen. Als voorbeeld kunnen wij de volgende vraag nemen: Waarom vind jij dat kwetsend? De mogelijke intenties die partijen zouden kunnen ontlenen aan de beklemtoning die de mediator geeft aan een specifiek woord in de vraag Waarom Vind Jij Dat Kwetsend? denkt dat het niet kwetsend is vindt het logisch dat het kwetsend is denkt dat verschillende mensen verschillende redenen hebben om het kwetsend iets te vinden vindt andere dingen kwetsender dan dit denkt dat het niet kwetsend is Het is natuurlijk geen gegeven dat de partijen ook daadwerkelijk deze intenties denken te kunnen ontlenen aan de klemtoon die wordt gelegd op een specifiek woord in de zin. Het is echter wel raadzaam om hierop te letten, simpelweg omdat de mogelijkheid tot dergelijke inferenties blijft. Ook kan het voor de mediator handig zijn om te letten op klemtoonplaatsing in de antwoorden die partijen geven op vragen. De klemtoon die een partij legt op een woord in zijn of haar antwoorden kan een mediator inzicht geven in de intentie van de partij.
7 Emma van Bijnen ADR Instituut 7 Voorbeeld 1: Mediator: Waar verbleef Anne tijdens de feestdagen? Partij: Met kerst verbleef Anne bij mij Intentie-inferentieà Onvrede: (alleen) met kerst. Voorbeeld 2: Mediator: Waar verbleef Anne tijdens de feestdagen? Partij: Met kerst verbleef Anne bij mij Intentie-inferentieà Onvrede: (alleen) Anne. In voorbeeld 1 kan de mediator de intentie-inferentie maken dat de partij onvrede wil uiten over het feit dat Anne alleen tijdens kerst bij hem of haar verbleef. Hoewel de partij in voorbeeld 2 dezelfde zin uit, kan er een andere intentie-inferentie worden gedaan. In voorbeeld 2 kan de mediator namelijk de intentie-inferentie maken dat de partij onvrede wil uiten over het feit dat alleen Anne tijdens de kerst bij hem of haar verbleef. Zoals de intentie die de partijen denken te kunnen ontlenen aan benadrukking in de vraag van de mediator biedt, ontlenen van een intentie uit een respons van een partij ook geen zekerheid. Indien een mediator denkt een bepaalde inferentie met betrekking tot intentie te kunnen maken, is het belangrijk dat de mediator doorvraagt, door middel van bijvoorbeeld het stellen van een vraag waarin de mediator om verduidelijking, uitbreiding, of bevestiging vraagt. Zo kan de mediator er zeker van zijn dat hij of zij de intentie juist interpreteert, voordat de intentie als presuppositie wordt opgenomen in een vervolgvraag. Bibliografie/meer lezen? Duží, M., & Číhalová, M. (2015) Questions, answers and presuppositions. Te vinden op: rs_and_presuppositions/links/553f770d0cf23e796bfb4ec6.pdf Erteschik-Shir, N. (1986). Wh-questions and focus. Linguistics and Philosophy, 9(2), Ginzburg, J. (1995). Resolving questions, I. Linguistics and philosophy, 18(5), Ginzburg, J. (1995). Resolving questions, II. Linguistics and Philosophy, 18(6), Ginzburg, Jonathan. (1996) "Interrogatives: Questions, facts and dialogue." The handbook of contemporary semantic theory. Oxforf: Blackwell Publishing. Han, C. H., & Romero, M. (2001). Negation, focus and alternative questions. In WCCFL 20 Proceedings (pp ).
8 Emma van Bijnen ADR Instituut 8 Han, C. H., & Romero, M. (2004). On negative yes/no questions. Linguistics and Philosophy, 27(5), Huddleston, R. (1994). The contrast between interrogatives and questions. Journal of Linguistics, 30(02), Rullmann, H., & Beck, S. (1998). Presupposition Projection and the Interpretation of'which'- Questions. In Semantics and Linguistic Theory (pp ).
Beleefdheid: Het Belang van Erkenning
Emma van Bijnen ADR Instituut 1 Beleefdheid: Het Belang van Erkenning Beleefdheidstheorie Voor mediators is neutraliteit erg belangrijk. Net als elk ander mens heeft een mediator gevoelens en persoonlijke
Nadere informatieLuisteren: Elke taaluiting is relevant
Emma van Bijnen ADR Instituut 1 Luisteren: Elke taaluiting is relevant Niet de directe betekening van de bijdrage, maar de intentie van de spreker Er zijn ontelbaar veel verschillende dingen die partijen
Nadere informatieInterventies: het Gereedschap van de Mediator om het Gesprek te Repareren
Emma van Bijnen ADR Instituut 1 Interventies: het Gereedschap van de Mediator om het Gesprek te Repareren Uitwerking van de opties voor conflict transformatie Zoals reeds in stuk 4 is uitgelegd, hebben
Nadere informatieWat het effect van een vraag is, hangt sterk af van het soort vraag. Hieronder volgen enkele soorten vragen, geïllustreerd met voorbeelden.
Actief luisteren Om effectief te kunnen communiceren en de boodschap van een ander goed te begrijpen, is het belangrijk om de essentie te achterhalen. Je bent geneigd te denken dat je een ander wel begrijpt,
Nadere informatieZelftraining Waarden. Herman en Ernie Beuker
Zelftraining Waarden Herman en Ernie Beuker Inhoudsopgave Module 1: Waarden en normen 3 Stel jouw belangrijkste waarden vast 7 Oefening 10 Jouw belangrijkste waarden 10 Aandacht voor de belangrijkste waarden
Nadere informatie14 november Onderzoek: De intocht van Sinterklaas en Zwarte Piet
14 november 2015 Onderzoek: De intocht van Sinterklaas en Zwarte Piet Over het EenVandaag Het EenVandaag bestaat uit ruim 45.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online onderzoek.
Nadere informatieArgumentatie in Mediation: Een Discussie Winnen of een Oplossing Vinden?
Emma van Bijnen ADR Instituut 1 Argumentatie in Mediation: Een Discussie Winnen of een Oplossing Vinden? Over argumentatie gesproken... Als mensen denken aan argumentatie, denken ze vaak aan debatteren,
Nadere informatieOnderzoek in de BPV. Interview
Onderzoek in de BPV Interview Interview schema Soorten interview Het gestandaardiseerde interview Het half-gestandaardiseerde interview (Deze doen jullie) Het open interview Het gestandaardiseerde interview
Nadere informatieWorkshop Samenwerken en weerstand
Workshop Samenwerken en weerstand Angela van Dongen. 17-04-2018, Driebergen 1 Samenwerken Samenwerken vindt plaats we met 1 of meerdere partijen. Het belangrijkste doel van samenwerken is dat je in gezamenlijkheid
Nadere informatieLes 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer. Introductiefase: 2. Vraag: "Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent?"
Les 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer "Welkom:..." Introductiefase: 1. "We gaan vandaag proberen te voorspellen." 2. Vraag: "Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent?" 3. Discussie:...
Nadere informatieDe Top 10 Beste Tekstberichten Voor Oud & Nieuw
Minigids De Top 10 Beste Tekstberichten Voor Oud & Nieuw NIEUW: met 4 Bonusberichten die je bij elke gelegenheid kunt gebruiken Copyright Michelle van den Berghe - Auteur, Relatie- Exterugcoach - december
Nadere informatieONDERZOEK VOOR JE PROFIELWERKSTUK HOE DOE JE DAT?
ONDERZOEK VOOR JE PROFIELWERKSTUK HOE DOE JE DAT? Wim Biemans Rijksuniversiteit Groningen, Faculteit Economie & Bedrijfswetenschappen 4 juni, 2014 2 Het doen van wetenschappelijk onderzoek Verschillende
Nadere informatieGOUDEN REGELS STIGMA EN WOORDVOERING
GOUDEN REGELS STIGMA EN WOORDVOERING IEDEREEN HEEFT VOOROORDELEN. ZO SIMPEL IS HET. JIJ OOK. ALS JE JE HIERVAN BEWUST BENT EN ERNAAR HANDELT, VOORKOM JE DAT JE ONGEWILD BIJDRAAGT AAN STIGMATISERING VAN
Nadere informatieWaarom ga je schrijven: het Jeugdjournaalfilmpje bekijken
Les 1: Je eigen vredesspreuk bedenken Waarom ga je schrijven: het Jeugdjournaalfilmpje bekijken Bekijk met de klas het Jeugdjournaalfilmpje op www.nieuwsbegrip.nl. Let er vooral op wat vrede precies betekent.
Nadere informatieEen pilletje als oplossing?
Een pilletje als oplossing? Titel: Een pilletje als oplossing? Vak: Biologie Domein: Interactie Sector: vmbo klas 2 3D aspect: werkwijze: waarderen en oordelen Denkwijze: oorzaak en gevolg 1. Introductie
Nadere informatiedecreatiewerkplaats.nl
decreatiewerkplaats.nl Dynamische Consensus besluitvorming decreatiewerkplaats.nl Dynamische Consensus * besluitvorming decreatiewerkplaats.nl Programma Wat gaan we doen Programma Wat gaan we doen a)
Nadere informatieCONCEPT. Structuur progressiegerichte procesbegeleiding. voor. Procesbegeleiders Studiesucces Gwenda Schlundt Bodien - CPW
1 CONCEPT Structuur progressiegerichte procesbegeleiding voor Procesbegeleiders Studiesucces 2 Inhoud en doel van dit document Inhoud Dit document bevat een opzet voor de progressiegerichte structuur van
Nadere informatieDeterminanten van Leiderschap-Succes: Ontwikkeling van een Integratief. Model van Persoonlijkheid, Overtuigingen, Gedrag, en Diversiteit
SAMENVATTING Determinanten van Leiderschap-Succes: Ontwikkeling van een Integratief Model van Persoonlijkheid, Overtuigingen, Gedrag, en Diversiteit Leiders zijn belangrijke leden van organisaties. De
Nadere informatieBabels A precommunicatieve werkvormen diverse taalhandelingen A1. Alfa Elleke Radstake
Niveau: A1 Alfa+ Onderwerp: Precommunicatieve werkvormen Doel: Cursisten breiden hun woordenschat uit vanuit taalhandelingen. Cursisten leren die taalhandelingen met de juiste routines te hanteren. Vocabulaire:
Nadere informatieEen overtuigende tekst schrijven
Een overtuigende tekst schrijven Taalhandeling: Betogen Betogen ervaarles Schrijftaak: Je mening geven over een andere manier van herdenken op school instructieles oefenlesles Lesdoel: Leerlingen kennen
Nadere informatieChecklist digitale toegankelijkheid
Checklist digitale toegankelijkheid Datum: Url website: Naam: E-mailadres: Telefoonnummer: Inhoud 1 Logo of verklaring... 2 2 Cookiemelding... 2 3 Navigeren met een toetsenbord... 2 3.1 Kunt u alle informatie
Nadere informatieChecklist. De 8 must haves voor een succesvol blogartikel
Checklist De 8 must haves voor een succesvol blogartikel Veerle Metten, Mettenta Ga je graag door het leven met een goed geweten? Neem dan niet zomaar stukken uit deze checklist over zonder bronvermelding.
Nadere informatieOver Plantinga s argument voor de existentie van een noodzakelijk bestaand individueel ding. G.J.E. Rutten
1 Over Plantinga s argument voor de existentie van een noodzakelijk bestaand individueel ding G.J.E. Rutten Introductie In dit artikel wil ik het argument van de Amerikaanse filosoof Alvin Plantinga voor
Nadere informatieHotel Hallo - Thema 2 Hallo TELEVISIE KIJKEN
Hotel Hallo - Thema 2 Hallo opdrachten TELEVISIE KIJKEN 1. Knip de strip. Strip Knip de strip los langs de stippellijntjes. Leg de stukken omgekeerd en door elkaar heen op tafel. Draai de stukken weer
Nadere informatieCausale Kunst: Fotografie
Causale Kunst: Fotografie Bram Poels, 3868788 Van vele (moderne) kunstwerken kunnen we ons afvragen of het wel kunst is. Als onderdeel van deze grote vraag over de kunst als geheel, kunnen we ons verder
Nadere informatie- Waarschuwing- dit is een pittige les!
- Waarschuwing- dit is een pittige les! Herken je de volgende situatie: Je vraagt aan je partner (heb je deze niet denk dan even terug aan de tijd dat je deze wel had) of hij de vuilniszak wilt buiten
Nadere informatieLesbrief: Bewust sociaal Thema: Wat is Mens & Dienstverlenen?
Lesbrief: Bewust sociaal Thema: Wat is Mens & Dienstverlenen? Copyright Stichting Vakcollege Groep 2015. Alle rechten voorbehouden. Inleiding Zonder dat we het door hebben worden we steeds asocialer. Dit
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/19859 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Mastop, E.A. Title: On postural reactions : contextual effects on perceptions
Nadere informatieAdviesgesprekken met Spreken tegen ouders
Adviesgesprekken met Spreken tegen ouders Eerst de relatie, dan de communicatie In de communicatie tussen personen Inhoudsaspect Feiten Gebeurtenissen Resultaten Adviezen Relatieaspect Wat speelt tussen
Nadere informatieMorya Wijsheid Basiswerkboek
Morya Wijsheid Basiswerkboek Geert Crevits Samenstelling en commentaar door Marie Crevits Voorwoord De Morya Wijsheid reeks van 9 boeken staat zo vol met praktische wijsheid dat je er gerust een heel leven
Nadere informatieDiscourse. 4. Discourse. Opdracht 4.1
4. Discourse Opdracht 4.1 Vraag: In voorbeeld (25) in dit hoofdstuk wordt een tekstfragment gepresenteerd waarin de samenhang ontbreekt. Teksten zonder samenhang zijn kenmerkend voor mensen met schizofrenie.
Nadere informatieSamenvatting. Mensen creëren hun eigen, soms illusionaire, visie over henzelf en de wereld
Samenvatting Mensen creëren hun eigen, soms illusionaire, visie over henzelf en de wereld om hen heen. Zo hebben vele mensen een natuurlijke neiging om zichzelf als bijzonder positief te beschouwen (bijv,
Nadere informatieOnderzoek haalbaarheid. Vervoer op maat
Onderzoek haalbaarheid Vervoer op maat Uitgave van de Stichting Seniorenraad Schijndel Onderzoek van de werkgroep Vervoer Op Maat Namens Welzijn De Meierij: Wim van Kasteren, Gerard Luijten Namens de Seniorenraad:
Nadere informatiePDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen
PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/142381
Nadere informatieRapport: Delegeren is te leren.
Rapport: Delegeren is te leren. Ingrid Jeuring, trainer, coach, spreker 1 Delegeren is te leren. Allereerst bedankt voor het downloaden van dit rapport. Het betekent dat je open staat voor ontwikkeling
Nadere informatieNederlandse samenvatting
169 Nederlandse samenvatting Het vakgebied internationale bedrijfskunde houdt zich bezig met de vraagstukken en de analyse van problemen op organisatieniveau die voortkomen uit grensoverschrijdende activiteiten.
Nadere informatieWerkwijzen ervaringsgerichte evaluatie 1. Open evaluatieverhaal 2. Gestructureerde evaluatievragen
Werkwijzen ervaringsgerichte evaluatie Het ervaringsgericht evalueren gebeurt bij voorkeur door een gesprek in een groep. Mensen vertellen hun verhaal over het van tevoren vastgestelde evaluatieonderwerp.
Nadere informatieHet verkoop-adviesgesprek. Waar gaat deze kaart over? Wat wordt er van je verwacht? Verkopen
Waar gaat deze kaart over? Deze kaart gaat over verkopen aan en adviseren van gasten in horecabedrijven. Oftewel: het verkoopadviesgeprek. Wat wordt er van je verwacht? Na het bestuderen van deze kaart
Nadere informatieHANDLEIDING Leerkracht
Actuele leskaart Onderwerp: cyberpesten 17 november 2017 HANDLEIDING Leerkracht Tijd Groep Doelen 60 minuten 6, 7 en 8 - Uw leerlingen leren wat cyberpesten is; - Uw leerlingen onderzoeken hun eigen rol
Nadere informatie- Mensen gaan meer variëteit kiezen bij hun consumptiekeuzes wanneer ze weten dat hun gedrag nauwkeurig publiekelijk zal onderzocht worden.
Abstract: - 3 experimenten - Mensen gaan meer variëteit kiezen bij hun consumptiekeuzes wanneer ze weten dat hun gedrag nauwkeurig publiekelijk zal onderzocht worden. - Studie 1&2: consumenten verwachten
Nadere informatiePersoonlijk Rapport Junior Scan
Persoonlijk Rapport Junior Scan Persoonlijke gegevens Naam test junior Datum test 02/09/2011 (17:19) Jouw ondernemersprofiel In vergelijking met het branche normprofiel geeft jouw profiel het volgende
Nadere informatieDeck of Needs. De snelste manier om de 'juiste' woorden te vinden
Deck of Needs De snelste manier om de 'juiste' woorden te vinden Het Deck of Needs is ontwikkeld door Drs. Hugo A. Roele, schrijver van het Book of Needs en mede-oprichter van www.kommunikasie.org. a-1
Nadere informatieWees duidelijk tegen je klanten
Ronald Dingerdis Wees duidelijk tegen je klanten 3 In onze training Klantgerichtheid en communicatie vroeg een cursist me onlangs of je tegen je klant kan zeggen dat hij extreem vervelend is. Dat hij onredelijk
Nadere informatieIk geef mijn grenzen aan (lessenserie Omgaan met pesten)
Ik geef mijn grenzen aan (lessenserie Omgaan met pesten) Inleiding Introductie Ik geef mijn grenzen aan Beginopstelling: Kring Deze dramales "Ik geef mijn grenzen aan" voor groep 7/8 maakt onderdeel uit
Nadere informatieBijlage 1: het wetenschappelijk denk- en handelingsproces in het basisonderwijs 1
Bijlage 1: het wetenschappelijk denk- en handelingsproces in het basisonderwijs 1 Bijlage 1: Het wetenschappelijk denk- en handelingsproces in het basisonderwijs: Stadium van het instructie model Oriëntatiefase
Nadere informatieProjecten in scratch!
Projecten in scratch! Scratch project De dansende dino Stap 1. Wat gaan we maken vandaag?! Een dansende dino! Kies eerst de sprite dinosaur. Deze heeft namelijk verschillende kostuums. Vind je een andere
Nadere informatieRonde 7. Pragmatiek in de taalbeschouwing. 1. Inleiding. 2. Taalhandelingen als institutionele handelingen
Ronde 7 William Van Belle KU Leuven Contact: william.vanbelle@arts.kuleuven.be Pragmatiek in de taalbeschouwing 1. Inleiding In de (toekomstige) eindtermen van de 2 e en 3 e graad van het secundair onderwijs
Nadere informatieRol van de leerkracht
Rol van de leerkracht Beweging Doormiddel van interessante vragen oriënteer je samen met de leerlingen op het onderwerp van de les. Samen met de leerlingen bekijk je wat er zou gebeuren tijdens de les.
Nadere informatieLesbrief 2, groep 5/6. 27 oktober 2017
Lesbrief 2, groep 5/6. 27 oktober 2017 Beste ouders, De toetsen van het tweede blok zullen deze week en volgende week weer afgenomen worden. Een mooi moment voor een nieuwe lesbrief om jullie op de hoogte
Nadere informatieSociaal angstigen krijgen een tweede kans na een negatieve eerste indruk
Sociaal angstigen krijgen een tweede kans na een negatieve eerste indruk Cognitive Therapy and Research (2012) Dr. Marisol Voncken and dr. Corine Dijk Stel Je komt een kennis tegen bij de supermarkt. Hij
Nadere informatieTAAL IS LEUK. Adviezen om de taalontwikkeling te stimuleren
TAAL IS LEUK Adviezen om de taalontwikkeling te stimuleren 1 Inhoudsopgave Pagina Besteed extra aandacht aan de taal van uw kind 4 Adviezen die u kunt toepassen tijdens een gesprekje met uw kind 5 Maak
Nadere informatieSeksualiteit: Grenzen en Wensen
IJBURGCOLLEGE.NL Seksualiteit: Grenzen en Wensen Leerlingen handleiding Michiel Kroon Lieve leerling, Het is belangrijk om op een open en goede manier over seks te kunnen praten. De lessenserie die in
Nadere informatieAdviesgesprek Van contact naar contract
Adviesgesprek Van contact naar contract Het doel van het eerste adviesgesprek is het om het eens te worden over de vraag van de opdrachtgever en over de werkwijze van de adviseur. Het resultaat is een
Nadere informatieChecklist Gesprek voeren 2F - handleiding
Checklist Gesprek voeren 2F - handleiding Inleiding De checklist Gesprek voeren 2F is ontwikkeld voor leerlingen die een gesprek moeten kunnen voeren op 2F. In deze handleiding wordt toegelicht hoe de
Nadere informatieWeek 4 Focus Ontwikkel een nieuw bewustzijn en acceptatie
Week 4 Focus Ontwikkel een nieuw bewustzijn en acceptatie "Mindfulness is je simpelweg bewust zijn van wat er nu gebeurt zonder te willen veranderen; genieten van het aangename zonder vast te willen houden
Nadere informatie> Ik luister met de bedoeling. > Ik leer jouw taal, zowel. > Ik maak het veilig voor jou, > Ik ga op zoek naar waar de
Bijlagen 56 Bijlage 1 Verschillen tussen een discussie en een bezoek Het is van groot belang dat je het moment leert herkennen dat een gesprek over een bepaald onderwerp niet goed gaat. Als je beiden reactief
Nadere informatieBos en Lommer en de stadsdeelfusie
Bos en Lommer en de stadsdeelfusie Van 13 tot en met 24 februari 2009 konden de leden van het Digitaal Burgerpanel Bos en Lommer meedoen aan de eerste meting van het panel. De enquête ging over de aanstaande
Nadere informatieAutisme en de gevolgen Els Ronsse / MDR
Autisme en de gevolgen Els Ronsse / www.psysense.be MDR Voorkomen? Voor het hele spectrum komen een aantal studies onafhankelijk van elkaar uit op 60 tot 70 op 10.000 of 1 op ongeveer 150 personen. Af
Nadere informatieSchrijfopdracht 5: Zijn vrienden het altijd eens?
Leerlingboekje Les 9 en 10 Naam:. Schrijfopdracht 5: Zijn vrienden het altijd eens? Groep 7 Leren schrijven met peer response Tekst: M. Hoogeveen, A. van Gelderen, A. Wijnbergh Illustraties: V. van Asperen
Nadere informatieDoe workshop ABA. Caroline Peters BCABA, 8-11-2012
Doe workshop ABA Caroline Peters BCABA, 8-11-2012 1 Inhoud Historie ABA Instituut Wat is ABA? Versterken van gewenst gedrag Uitdoven van ongewenst gedrag Gewenst gedrag opwekken door omgeving aan te passen
Nadere informatieADVIES NR. 04/2006 VAN HET EUROPEES AGENTSCHAP VOOR DE VEILIGHEID VAN DE LUCHTVAART
ADVIES NR. 04/2006 VAN HET EUROPEES AGENTSCHAP VOOR DE VEILIGHEID VAN DE LUCHTVAART over wijziging van Verordening (EG) nr. 2042/2003 van de Commissie betreffende de permanente luchtwaardigheid van luchtvaartuigen
Nadere informatiePatiënt weigert medicijnen in te nemen. Probleemoplossend gesprek
Patiënt weigert medicijnen in te nemen. Probleemoplossend gesprek Korte beschrijving van het gesprek Een verpleegster controleert of de patiënte haar medicijnen in heeft genomen. De patiënte weigert de
Nadere informatieBoeren op een Kruispunt vzw. Het helpend gesprek
Boeren op een Kruispunt vzw Helpt je discreet op weg gratis 0800 99 138 Het helpend gesprek Geef LSD: Luisteren, Samenvatten en Doorvragen Wat mensen eerst en vooral willen, is iemand waaraan ze hun verhaal
Nadere informatieOPDRACHTEN BIJ THEMA 9 FEEDBACK
OPDRACHTEN BIJ THEMA 9 FEEDBACK Van positieve feedback leer ik niets. INLEIDING Feedback geven en ontvangen moet je eerst oefenen en dan toepassen. In de opdrachten hieronder ga je ermee aan de slag. Doelstellingen
Nadere informatieWorksheet EFT bij Emoties
Worksheet EFT bij Emoties Inleiding Ik wil af van mijn angst, dit verdriet, deze onzekerheid, die twijfel.! Zo n bekende en begrijpelijke wens, sommige gevoelens en negatieve gedachten lijken soms al zo
Nadere informatieWat doe je in deze les?
Handleiding Strategieles Ophelderen van onduidelijkheden niveau A Een onderdeel van Nieuwsbegrip XL zijn de strategielessen. De strategielessen zijn bedoeld om de strategieën voor begrijpend lezen bij
Nadere informatiePROGRAMMA RESULTAAT- EN OPLOSSINGSGERICHT DENKEN. Resultaat. oplossingsgericht denken. Resultaat- en. Probleemgericht denken
Resultaat- en oplossingsgericht denken Laura Krause Obelisk 1 RESULTAAT- EN OPLOSSINGSGERICHT DENKEN PROGRAMMA 1 Denken in problemen of denken in oplossingen Resultaat- en oplossingsgericht De taal van
Nadere informatiePopulariteit, sociale relaties, buitensluiten en
sociaal-emotioneel Sociometrisch onderzoek uitvoeren Sociale relaties tussen kleuters Welke kinderen liggen goed in de groep? Wie speelt met wie? Zijn er ook kinderen die buiten de groep vallen of die
Nadere informatiePolikliniek Complexe handelbeslissingen begint bij het verwachte eindpunt
Polikliniek Complexe handelbeslissingen begint bij het verwachte eindpunt 'Ik leer er zelf ook zo veel van, ik krijg veel meer inzicht in andere disciplines.' et Erasmus MC heeft een aparte polikliniek
Nadere informatieGaan stemmen of niet gaan stemmen? (Uit: Kompas)
Gaan stemmen of niet gaan stemmen? (Uit: Kompas) Bij deze activiteit wordt een enquête gehouden bij mensen in de omgeving in verband met: het gaan stemmen bij verkiezingen, de deelname van burgers aan
Nadere informatieProgramma. Tussen bedoelde insluiting en onbedoelde uitsluiting. Een capability evaluatiekader voor sociale interventies
Tussen bedoelde insluiting en onbedoelde uitsluiting Een capability evaluatiekader voor sociale interventies Erik Jansen, erik.jansen@han.nl Werkplaats Sociaal Domein Nijmegen Annica Brummel, a.brummel@tandemwelzijn.nl
Nadere informatiegedragsregel in verhaal: blessures
gedragsregel in verhaal: blessures Hallo allemaal! zegt Henk Haai terwijl hij de zaal binnenwandelt voor de volgende bijeenkomst. Hallo trainer! antwoordt iedereen. Henk Haai kijkt de zaal rond en ziet
Nadere informatieSeksuele vorming. Anticonceptie en zwangerschap
Seksuele vorming Anticonceptie en zwangerschap Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Rianne Gritter Inhoudelijke redactie: Tessel Mulder, Philein
Nadere informatieReflectie #Zo dus! Hieronder vind je een aantal oefeningen om te leren reflecteren waar je zelf mee aan de slag kunt.
Reflectie #Zo dus! Hieronder vind je een aantal oefeningen om te leren reflecteren waar je zelf mee aan de slag kunt. In je eentje Time-out reflectie Time-out reflectie is een snelle manier om in je eentje
Nadere informatieLelijke griet. Dino is nog steeds te verbaasd om iets normaals te zeggen. Het enige dat hij kan bedenken is: Heet je echt Belle?
Rolstoeltaxi Dino, wil jij even helpen? Dino reageert niet. Hij is ingespannen bezig met zijn tekening. De opdracht is om het bovenaanzicht van de school te maken. En dat valt niet mee. Dino, vraagt de
Nadere informatieSPEELWIJZE EIGEN WIJSHEDEN SPEL - Bladzijde 1 / 6
SPEELWIJZE EIGEN WIJSHEDEN SPEL - Bladzijde 1 / 6 SPEELWIJZE Eigen Wijsheden Spel Citaten zijn sinds mensenheugenis voor velen een inspiratiebron: het is de kunst om met weinig woorden veel te zeggen.
Nadere informatieChapter. Samenvatting
Chapter 9 9 Samenvatting Samenvatting Patiënten met chronische pijn die veel catastroferende gedachten (d.w.z. rampdenken) hebben over pijn ervaren een verminderd fysiek en psychologisch welbevinden. Het
Nadere informatieHandelwijze bij vragen en klachten over een ISO of OHSAS certificaat versie 18 november 2008
Handelwijze bij vragen en klachten over een ISO 14001 of OHSAS 18001-certificaat versie 18 november 2008 SCCM en de aangesloten certificatie-instellingen willen de uitwisseling van ervaringen met ISO 14001-
Nadere informatieIndividueel Rapport Webcamtest Sales
Psychecommerce Rapportage voor wct41105 pagina 1 Individueel Rapport Webcamtest Sales Gebruikersnaam: wct49185 Testdatum: 11 juli 2007 U hebt onlangs de Webcamtest Sales gemaakt. De situaties uit de Webcamtest
Nadere informatiePROGRAMMA RESULTAAT- EN OPLOSSINGSGERICHT DENKEN. Resultaat- en oplossingsgericht denken. Resultaat- en. Pollvraag 1. Laura Krause Obelisk
Resultaat- en oplossingsgericht denken Laura Krause Obelisk RESULTAAT- EN OPLOSSINGSGERICHT DENKEN PROGRAMMA 1 Denken in problemen of denken in oplossingen Resultaat- en oplossingsgericht De taal van Het
Nadere informatieSpreekopdrachten thema 3 Vervoer
Spreekopdrachten thema 3 Vervoer Opdracht 1 bij 3.1 Jullie zijn op straat. Cursist A: je wilt met de taxi reizen. Cursist B: je bent taxichauffeur. Klaar? Dan begint cursist B het gesprek. Cursist A 1.
Nadere informatieTest. Leiderschapsdomeinen
Test Leiderschapsdomeinen Werkwijze: Stel je je eigen situatie voor en kijk dan naar onderstaande 18 vraagpunten. Per vraagpunt heb je 10 punten om te verdelen over de domeinen: van 0 tot 10 punten per
Nadere informatieRekenen met verhoudingen
Rekenen met verhoudingen Groep 6, 7 Achtergrond Leerlingen moeten niet alleen met de verhoudingstabel kunnen werken wanneer die al klaar staat in het rekenboek, ze moeten ook zelf een verhoudingstabel
Nadere informatieVRAGENLIJST. Datum: Naam: Adres: GSM: Onderstreep welke van de volgende begrippen op u van toepassing is: 1: Hoofdpijn.
VRAGENLIJST Het doel van deze vragenlijst is een globaal beeld te krijgen van de aard van uw problemen. Het zal de gesprekken ten goede komen indien u deze vragen, onafhankelijk van elkaar, zo nauwkeurig
Nadere informatieSPEELWIJZE WERKPLEZIER SPEL
SPEELWIJZE WERKPLEZIER SPEL Heb je plezier in je werk? Dat is een vraag die regelmatig wordt gesteld. Is je antwoord ja, dan is de kunst dit zo te houden. Als je nee zegt, is het zinvol na te gaan waar
Nadere informatieJa: datum gesprek: 0 bevestiging per mail gestuurd: datum, tijd, adres afspraak, verwijzing naar site om zich voor te breiden.
4.1 Personeelsbeleid 1.2.3 a1 sollicitatieformulier 1 van 5 Sollicitant: Naam: Sollicitatie ingekomen: Sollicitatieformulier ontvangen op: Per mail/ post/ langs brengen Inclusief cv: ja/nee Reactie op
Nadere informatieNetwerken, zo doe je dat
Netwerken, zo doe je dat Wanneer je bij het zoeken van een baan niet netwerkt, loop je 70% van de vacatures en mogelijke vacatures op de arbeidsmarkt mis. Deze vacatures worden via via vervuld en verschijnen
Nadere informatieWeerstand is een beladen woord. Door gedrag van medewerkers aan te merken als weerstand worden tegengestelde opvattingen in feite veroordeelt.
Leidraad Consult over: Omgaan met weerstanden (Als artikel verschenen in het blad 'Management Rendement') Als (nieuwe) manager wort u aangesteld met een bepaalde opdracht. U gaat uw afdeling moderniseren,
Nadere informatieTeamconferentie Berseba regio Ede
Teamconferentie Berseba regio Ede Even voorstellen Steef Post (1957) SDP Advies coaching teamcoaching / training mediation 19-3-2014 Conflicten in de klas 2 Opbouw Intro Bemiddelen in een conflict basisprincipes
Nadere informatieLesbrief 1. Bij de huisarts
Thema Gezondheid Lesbrief 1. Bij de huisarts Wat leert u in deze les? Een gesprek voeren met de huisarts. Uw klachten beschrijven. Vragen stellen aan de huisarts. Vragen van de huisarts beantwoorden. Veel
Nadere informatieZeg het eens. Assertief communiceren en overtuigend argumenteren.
Zeg het eens Assertief communiceren en overtuigend argumenteren www.cameleontraining.be Overtuigend argumenteren Jij verliest Jij wint Ik win Ik manipuleer jou Ik beïnvloed jou Ik verlies Ik haal ons allebei
Nadere informatiePERSOONLIJK PROFIEL. Concept Rapport TheTrueTalentTeam 1
PERSOONLIJK PROFIEL Concept Rapport TheTrueTalentTeam 1 Me. persoonlijk profiel Concept Rapport TheTrueTalentTeam 1 0.1 26-10-2016 TheTrueTalentTeam pagina 1 Natuurlijke Kracht en Natuurlijk Potentieel
Nadere informatieGesprekssoorten. Praktisch materiaal
Gesprekssoorten Communicatie is het belangrijkste gereedschap van de leidinggevende. Dit Venster laat zien hoe professionele communicatie tot een beter resultaat kan leiden. Vragen blijven er genoeg over:
Nadere informatieLees hieronder de spelregels, het is ongetwijfeld een feest der herkenning. Alleen nu spelen jullie de hoofdrollen. Maak er wat moois van!
Natuurlijk ga je nu het diepe in. Natuurlijk twijfel je eraan of je nou echt wel zo grappig bent. Het hoort bij de Lama s. Kun jij je lach inhouden als het moet? Weet jij wie de moord heeft gepleegd als
Nadere informatieFranciens Manifesteer Series 2019 Manifesteer Meer Omzet Challenge
WAARDE MANIFESTEER MEER OMZET CHALLENGE 1 WERKBOEK MANIFESTEER MEER OMZET CHALLENGE IK NODIG JE UIT ALLE OPDRACHTEN UIT HET WERKBOEK TE MAKEN ONDERNEMERSCOACH EN MANIFESTEER EXPERT 2 Dit is jouw werkboek
Nadere informatieSpreekopdrachten thema 1 Voorstellen
Spreekopdrachten thema 1 Voorstellen Opdracht 2 bij 1.2 Vraag en antwoord. Cursist A: lees de vraag hardop. Cursist B: lees het antwoord hardop. Klaar? Dan leest cursist B de vragen. Cursist A Cursist
Nadere informatieHet haalt je volledig weg bij je intuïtie: de enige plek waaruit je gaat weten wat de juiste relatie is voor JOU.
Vandaag ga je beginnen met een negativiteitsdetox, voor de rest van de tijd dat je met deze modules bezig bent. Door social media en tijdschriften en de gewone media krijg je mega veel beelden van hoe
Nadere informatie