Reflectie #Zo dus! Hieronder vind je een aantal oefeningen om te leren reflecteren waar je zelf mee aan de slag kunt.

Transcriptie

1 Reflectie #Zo dus! Hieronder vind je een aantal oefeningen om te leren reflecteren waar je zelf mee aan de slag kunt. In je eentje Time-out reflectie Time-out reflectie is een snelle manier om in je eentje te reflecteren op/tijdens een alledaagse situatie. Deze manier van reflecteren kan op ieder moment, tijdens een overleg, een gesprek of pauze toegepast worden. Neem 2 tot 3 minuten de tijd om onderstaande vier vragen voor jezelf te beantwoorden: Wat gebeurt er nu eigenlijk? Welke gedachten en gevoelens gaan er door mij heen? Hoe reageer ik op deze situatie? Hoe zou ik het willen doen? Na deze korte reflectie kun je met vernieuwde inzichten door met het gesprek of overleg. Zelf aan de slag met verdiepende vragen Neem 15 minuten de tijd om jezelf een aantal verdiepende vragen te stellen. Kies uit de lijst hieronder en kies steeds twee vragen per fase, zoals beschreven bij Reflectie #Hoedan? Omgeving Door welke omstandigheden word ik geprikkeld? Waar moet de omgeving aan voldoen, wil ik mij op mijn gemak voelen? Waar reageer ik op, wanneer en met wie? Wat kan mij boos maken? Waar raak ik gespannen van? Wat roept deze situatie bij mij op en waardoor wordt dit veroorzaakt? Gedrag Wat doe ik? Welke acties heb ik ondernomen? Wanneer werk ik methodisch en wanneer vanuit mijn intuïtie? Wanneer werk ik routinematig? Op welke manier geef ik samenwerking vorm? Hoe is mijn gedrag te omschrijven? Gevoel Wat voel ik? Hoe ziet dat er uit? Hoe ziet de ander dat? (of niet?) Heeft dat invloed op mijn handelen? Vaardigheden Wat kan ik? Hoe pak ik het aan? Welke van mijn sterke kanten komen naar voren? Welke vaardigheden heb ik ingezet? Welke methoden hanteer ik? Welke kennis heb ik ingezet? Welke gedachten roept deze situatie bij mij op?

2 Overtuigingen Waarom doe ik het? Wat vind ik belangrijk (in deze situatie)? Waar geloof ik in? Welke normen hanteer ik? Wat zijn mijn verwachtingen? Welke stokpaardjes hanteer ik? Hoe geef ik vorm aan de visie van de organisatie waar ik werk? Hoe zie ik mijn eigen rol(len) in deze casus? Welke belangen onderscheid ik? Welke emoties spelen voor mij een rol? Welke verantwoordelijkheden ervaar ik? Welke (conflicterende) waarden staan voor mij centraal? Welke overtuigingen heb ik? Identiteit Wie ben ik? Wat is mijn levensdoel? Hoe zie ik mijn professionele rol? Hoe zou ik mijzelf als hulpverlener omschrijven? Welke rol neem ik aan? Op welke momenten in deze situatie ben ik mijzelf? Welke persoonlijke eigenschappen komen naar voren? Hoe wordt duidelijk wie ik ben? Betrokkenheid Wat zijn mijn diepste waarden? Van waaruit handel ik? Wat is mijn ideaal of mijn missie? Wat is mijn roeping? Wat zijn voor mij de hoogste waarden in het leven? Wat wil ik bereiken? Wat motiveert mij? Hoe haal ik zingeving uit mijn werk?

3 Met 2 personen of meer Tijdens deze oefening ga je aan de slag met vragen uit model van Siegers. Zie voor uitleg over dit model Reflectie #Hoedan? De vragen zijn te downloaden om er kaartjes met vragen van te kunnen maken. Maak als er een grote groep deelnemers is, groepjes van vier à vijf personen waarvan één iemand een dilemma inbrengt. De situatie en het dilemma Degene die het dilemma inbrengt, legt kort aan de andere deelnemers uit wat het dilemma is: vertel wat precies de situatie is, wat het dilemma is en formuleer dat in één zin met de volgende formulering: als ik..doe, dan en als ik.doe, dan. Leg op de grond twee kleuren stippen of kaartjes neer. De ene kleur (bijvoorbeeld groen) staat voor plan A of ja, de andere kleur (bijvoorbeeld rood) staat voor plan B of nee. Verhelderingsvragen De inbrenger van het dilemma gaat op één van de gekleurde stippen staan (bijvoorbeeld plan A) en vertelt over de keuze die hoort bij de kleur (als ik plan A doe, dan.), terwijl hij op die stip blijft staan. De anderen gaan met behulp van de kaartjes met reflectievragen het dilemma vanaf dat perspectief belichten en verhelderen. Als dat perspectief goed is uitgevraagd gaat degene met het dilemma op de andere gekleurde stip staan (bijvoorbeeld plan B) en benoemt die kant van het dilemma (als ik plan B doe; dan.). De anderen bevragen de inbrenger weer met de kaartjes met reflectievragen over dat perspectief totdat ook dit perspectief goed is uitgevraagd. Aan het slot formuleert de inbrenger opnieuw het dilemma met de nieuwe gezichtspunten die de verhelderingsvragen hebben opgeleverd. Analyse Bespreek met elkaar wat de inbrenger kan doen bij allebei de keuzes en wat dit betekent voor de inbrenger. Besluitvorming In de laatste stap van de dilemma-reflectie neemt de inbrenger een beslissing. Evaluatie Na het uitvoeren van de oefening evalueer je met elkaar wat de ervaringen van de oefening zijn. Tips Het is belangrijk dat het dilemma en de keuzen helder geformuleerd zijn. Trek de vragen uit het ui-model blind. Vragen waarvan jij denkt dat ze niet toepasbaar zijn, kunnen soms juist de juiste, meest verhelderende vragen zijn. Pas als vragenstellers op dat je niet al adviezen gaat geven tijdens de situatieverheldering.

4 Ervaringsoefening De ervaringsoefening is een kernoefening om te ervaren wat reflectie is. In deze oefening ervaar je het verschil in gedrags- en dieptereflectie door vragen te beantwoorden uit de verschillende lagen van het model van Siegers. Aantal deelnemers: minimaal twee: één persoon leidt de oefening, de andere(n) voert/voeren de oefening uit. Duur van de oefening: ongeveer 10 minuten. Voor het uitvoeren van deze werkvorm is een begeleider nodig die onderstaande instructies uitvoert. Vraag de deelnemers om dicht tegen elkaar te gaan staan, met de ruggen naar elkaar toe. Vraag hen om tijdens deze oefening bij zichzelf te blijven en hun ogen dicht te doen. Geef aan dat je vragen gaat stellen en vraag de deelnemers de antwoorden in hun hoofd te overdenken. Je gaat de deelnemers een aantal vragen stellen. Wacht na elke vraag 20 seconden om de deelnemer te laten denken over de situatie of de vraag in gedachte te beantwoorden. Vraag de deelnemers achtereenvolgens: Neem een situatie van de afgelopen week in je hoofd waarbij je bij een cliënt of collega zat en je van te voren had bedacht wat je wilde in dat gesprek. Wat wilde je bereiken op dat moment? Wat deed je op dat moment? Werkte dat? Doe en stap naar voren. Wat zou je de volgende keer anders doen? Visualiseer voor jezelf dat je dat doet. Vertel de deelnemers dat ze nu hebben gereflecteerd op hun gedrag. Vraag de deelnemers zich om te draaien en nog een keer de situatie die ze net gekozen hadden in hun hoofd te nemen. Wacht weer na elke vraag 20 seconden om de deelnemer de situatie te laten ophalen. Vraag achtereenvolgens: wat raakte jou in dat gesprek? wat dacht je en voelde je op dat moment? waar wilde je voor weg lopen of waar was je bang voor? welke overtuiging van jou zat daar achter? bedenk voor jezelf: wie ben ik? Bedank de deelnemers en geef aan dat zij nu verdiepende reflectie hebben gedaan op zichzelf als persoon. Laat de deelnemers weer in een kring staan en evalueer met elkaar wat iedereen heeft ervaren. Hebben de deelnemers verschil tussen de eerste en tweede serie vragen ervaren? Deed het fysiek zetten van stappen nog iets met hen?

5 Tips Het is belangrijk dat je als begeleider van de oefening tussen de vragen door lang genoeg wacht om de deelnemers de vraag in hun hoofd te laten beantwoorden. Let op dat de tijd voor jou als vragensteller altijd langer duurt dan voor de deelnemers. De ervaringsoefening is een fysieke oefening, zorg dus dat er rust en ruimte is. Mocht je niet genoeg ruimte hebben voor een cirkel dan is het ook mogelijk om de oefening willekeurig in de ruimte te doen. Waarbij de deelnemers kleine stapjes op hun plaats maken. In deze oefening kom je snel tot de kern. Dit kan leiden tot een snelle, verdiepende reflectie en ook tot specificatie van je hulp-of leervraag. De oefening is dus uiterst geschikt om te doen voorafgaand aan een intervisie of casuïstiekbespreking.

6 Met 6 personen of meer Speedsparren Speedsparren is een energieke manier om te reflecteren waarbij iedereen tegelijk in actie is. Speedsparren is voor de deelnemers een manier om in korte tijd een stap verder te komen met een vraag die hen bezighoudt omdat zij daarvan op verschillende personen feedback op krijgen. Ook is de oefening erg geschikt om in korte tijd tot de kern te komen. Aantal deelnemers: minimaal zes, een even aantal is vereist; bij een oneven aantal kan de begeleider van de oefening zelf meedoen. Duur van de oefening: minimaal zes minuten Voor het uitvoeren van deze oefening is een begeleider nodig die onderstaande instructies uitvoert. Zet allereerst twee rijen van stoelen tegen over elkaar, gelijk aan het aantal deelnemers. Leg de oefening uit Vraag de ene helft van de rij om straks tijdens de eerste ronde aan degene die tegenover hem of haar zit in het kort een situatie voor te leggen waar hij of zij trots op is, blij van werd of goed vond gaan. Geef aan dat er per ronde slechts twee minuten de tijd is, dus dat het echt belangrijk is dat zij het kort vertellen. Geef de andere helft van de deelnemers ieder een kaartje met daarop onderstaande succesvragen en vraag hen om na de situatieschets door de persoon tegenover hem of haar, om helder te maken wat er gebeurde en wat maakte dat het goed ging. Zeg dat ze de vragen op het kaartje mogen gebruiken, maar uiteraard ook zelf vragen mogen bedenken. Geef aan dat het belangrijkste is, dat ze door blijven vragen. De succesvragen: Wat deed ik precies waardoor het een succes werd? En wat nog meer? Hoe heb ik dat voor elkaar gekregen? Wat is er nog meer positief aan wat er gebeurde? Wat zagen anderen (collega, ouder, kind of iemand anders) mij doen waardoor het werkte en wat vonden zij daarvan? Hoe, waar en wanneer zou ik dit succes opnieuw kunnen bereiken? In welke casus of op welk moment zou ik dit nog meer zo kunnen doen? Geef na bovenstaande uitleg aan dat de deelnemers straks twee minuten de tijd hebben voor de eerste ronde. Vertel dat daarna de vragenkaartjes-rij een plekje opschuift en dat vervolgens de eerste ronde herhaald wordt. De inbrengers van de situatie vertellen dus nogmaals hun verhaal, deze keer met de nieuwe inzichten die ze de vorige ronde hebben verkregen. De vragenstellers stellen weer (dezelfde) vragen. Start de oefening Start met de eerste ronde. Leg na twee minuten de oefening stil en vraag de vragenstellers een plekje op te schuiven. Herhaal de eerste ronde. Leg na twee minuten stil en vraag de vragenstellers een plekje op te schuiven. Herhaal de eerste ronde Dit gaat door tot het aantal gewenste rondes is bereikt, maar minimaal drie rondes. Bevindingen opschrijven Na de laatste ronde vraag je de inbrengers om de belangrijkste inzichten en gedachten die zij hebben verkregen op te schrijven. Belangrijk hierbij is dat dit in totale rust, zonder te praten gebeurd. Herhaal Je kunt hierna mogelijk de rollen van inbrenger en vragensteller ruilen en de oefening herhalen. Evalueer Evalueer na de oefening met elkaar wat de ervaringen zijn van het speedsparren.

7 Tips De oefening duurt twee minuten per ronde, het is ook mogelijk om dit uit te breiden naar bijvoorbeeld tien minuten per ronde om zo dieper op een onderwerp in te gaan. Tijdens deze oefening is er gebruik gemaakt van succesvragen en gereflecteerd op een situatie die goed ging. Uiteraard kan er ook op andere situaties gereflecteerd worden en andere vragen gebruikt worden. Belangrijk is wel om de vragenstellers voorbeeldvragen te geven. Speedsparren is erg geschikt om te gebruiken voorafgaand aan een intervisie of casuïstiekbespreking omdat je in korte tijd tot de kern van een vraag kan komen. In plaats van zittend, zou je ook staand kunnen speedsparren.