Prikkels in de financiële verhoudingen

Transcriptie

1 Prikkels in de financiële verhoudingen Maarten Allers

2 Datum

3 Wanneer prikkelen? Gewenst gedrag treedt niet spontaan op Dwang werkt niet, of is ongewenst

4 Prikkels: Wie prikkelt? principal Wie wordt geprikkeld? agent

5 Belangen lopen uiteen Voorbeeld: werkgever werknemer Prikkel moet belangen op één lijn krijgen

6 Binnen overheid: Principle: politicus Agent: ambtenaar

7 Tussen overheden: Principle: rijk Agent: gemeente

8 Tussen overheden: Principle: rijk Agent: gemeente (of andersom?)

9 Democratie Principle: kiezer Agent: politicus

10 Democratie Kiezer heeft twee opties Exit stemmen met de voeten Voice verkiezingen

11 Verkiezingen Twee effecten Selectie Goede bestuurders herkozen Slechte bestuurders weggestemd

12 Verkiezingen Twee effecten Selectie Goede bestuurders herkozen Slechte bestuurders weggestemd Prikkel Bestuurders gaan hun best doen

13 Verkiezingen Twee effecten Selectie Goede bestuurders herkozen Slechte bestuurders weggestemd Prikkel Bestuurders gaan hun best doen Maar: hoe moet kiezer bestuurder beoordelen?

14 Landelijke verkiezingen Regering wegstemmen of niet? Vergelijken met andere landen? zitten heel anders in elkaar Vergelijken met vorige kabinet? toen misschien wel geen economische crisis Prestaties bestuurders lastig te beoordelen! zwakke prikkel landelijke politici

15 Lokale verkiezingen Kiezer heeft vergelijkingsmateriaal Vergelijken met andere gemeenten bijv. even grote buurgemeenten Bestuurders concurreren met elkaar maatstafconcurrentie Prestaties bestuurders beter te beoordelen decentralisatie verbetert prikkel

16 Belangen op één lijn wanneer: Beslissen Betalen in één hand Genieten Geen afwenteling mogelijk

17 Belangen niet op één lijn: Evenwicht herstellen met prikkels Voorbeeld: niet-inwoners gebruiken weg door gemeente Baten niet-inwoners onvoldoende meegewogen Remedie: specifieke uitkering

18 Financiële verhouding Zorgen voor goede prikkels Vermijden van foute prikkels A) Autonome taken B) Medebewind

19 Bekostiging autonome taken 1 e keus: burger betaalt kostprijs Zwembad, enz. (maar niet de ID-kaart ) Beslissen, genieten en betalen in één hand Prikkel voor goede afweging kosten - baten

20 Bekostiging autonome taken 1 e keus: burger betaalt kostprijs Zwembad, ID-kaart Beslissen, genieten en betalen in één hand Prikkel voor goede afweging kosten - baten Soms niet mogelijk of ongewenst: te duur, dienst niet uitsluitbaar extra gebruik kost soms weinig bemoeigoederen: gebruik moet gestimuleerd

21 Bekostiging autonome taken 2 e keus: retributie Beslissen, genieten en betalen bijna in 1 hand Prikkel voor afweging kosten - baten Maar: zwakkere band kosten verbruik

22 Bekostiging autonome taken 2 e keus: retributie Beslissen, genieten en betalen bijna in 1 hand Prikkel voor afweging kosten - baten Maar: zwakkere band kosten verbruik Soms niet mogelijk of ongewenst: Gebruik moet aan burger zijn toe te rekenen Uitvoeringskosten

23 Bekostiging autonome taken 3 e keus: lokale belasting Gemeente beslist, kiezer geniet en betaalt Gemeente weegt kosten tegen baten af namens kiezer die bestuur electoraal beoordeelt

24 Bekostiging autonome taken 3 e keus: lokale belasting Gemeente beslist, kiezer geniet en betaalt Gemeente weegt kosten tegen baten af namens kiezer die bestuur electoraal beoordeelt Zichtbare belasting rekenschap Prikkel

25 Central Park (1859) Frederic Law Olmsted

26 CPB: Publieke voorzieningen bekostigen uit stijging grondwaarde

27 CPB: Publieke voorzieningen bekostigen uit stijging grondwaarde Grondbelasting geeft bestuurders: middelen nut voorzieningen = extra belastingopbrengst de juiste prikkels baten vloeien volledig terug naar gemeente

28 CPB: Publieke voorzieningen bekostigen uit stijging grondwaarde Grondbelasting geeft bestuurders: middelen nut voorzieningen = extra belastingopbrengst de juiste prikkels baten vloeien volledig terug naar gemeente Goede afweging, want beslissen, betalen & genieten in één hand

29 Praktijk: Geen belasting op grondwaarde Wel op basis van waarde onroerende zaken -gemeenten: ozb -maar prikkelt de ozb wel?

30 OZB: verevening van belastingcapaciteit Verdeling algemene uitkering gemeentefonds: Maatstaf waarde onroerende zaken woningen 80% niet-woningen 70% Waardestijging grotendeels afgeroomd weg prikkel!

31 Beleidsimplicatie: Gemeenten grotendeels financieren uit ozb dit geldt voor autonome taken dus niet voor medebewind! Verevening belastingcapaciteit verminderen Niet helemaal afschaffen: -grondwaarde ook hoger nabij strand en historische binnenstad -moet niet tot extra inkomsten leiden

32 Grenzen aan lokale belasting Belastingconcurrentie mag niet uit de hand lopen Rijk heeft belastingen nodig als instrument inkomensbeleid macro-economische beleid Veel verschillende lokale belastingen te duur

33 Bekostiging autonome taken 3 e keus: lokale belasting Gemeente beslist, kiezer geniet en betaalt Gemeente weegt kosten tegen baten af namens kiezer die bestuur electoraal beoordeelt Zichtbare belasting rekenschap Prikkel

34 Bekostiging autonome taken 4 e keus: algemene uitkering Rijk kiest budget Gemeente weegt geen kosten tegen baten af alleen verschillende bestedingsmogelijkheden

35 Bekostiging autonome taken 4 e keus: algemene uitkering Lokale kiezer ziet baten maar voelt kosten niet Rekent gemeente af op voorzieningenniveau

36 Bekostiging autonome taken 4 e keus: algemene uitkering Lokale kiezer ziet baten maar voelt kosten niet Rekent gemeente af op voorzieningenniveau Foute prikkel voortdurende roep om meer geld

37 Bekostiging medebewind 1 e keus: kostendekkende rijksuitkering Rijk wil lokale voorziening beslist en geniet rijk moet betalen anders gebrekkige afweging kosten tegen baten

38 Bekostiging medebewind 1 e keus: kostendekkende rijksuitkering Rijk wil lokale voorziening beslist en geniet rijk moet betalen anders gebrekkige afweging kosten tegen baten Prikkel bij rijk om niet teveel te willen

39 Bekostiging medebewind Algemene of specifieke uitkering? Bestedingsvrijheid beperkt (medebewind) Specifieke uitkering dus niks mis mee

40 Bekostiging medebewind Algemene of specifieke uitkering? Bestedingsvrijheid beperkt (medebewind) Dus eerste keus: specifieke uitkering Tegenwoordig: decentralisatie-uitkering Prikkel om doelmatigheid te bevorderen: Deels via algemene uitkering Specifieke uitkering budgetteren voorbeeld: bijstand

41 Beleidsaanbevelingen: Autonome taken zoveel mogelijk uit eigen belastingen Wel goed zichtbare rekenschap aan kiezer Medebewind: kostendekkende rijksuitkering (deels) via budget / algemene uitkering

42 Wanneer moet rijk gemeenten verder nog prikkelen? 1 Externe effecten grensoverschrijdende kosten of baten 2 Bemoeigoederen rijk wil (uniforme) voorzieningen bij gemeenten rijk wil lage lokale lasten

43 Reden 1 voor prikkelen gemeenten Externe effecten grensoverschrijdende kosten of baten Beslissen, betalen & genieten niet in één hand Dus: legitieme reden om te prikkelen

44 Externe effecten hoe prikkelen? Bijv. uitkering voor gebruik door niet-inwoners

45 Externe effecten hoe prikkelen? Bijv. uitkering voor gebruik door niet-inwoners niet via algemene uitkering geen prikkel! algemene uitkering prikkelt niet want geld komt toch wel

46 Externe effecten hoe prikkelen? Bijv. uitkering voor gebruik door niet-inwoners niet via algemene uitkering geen prikkel! algemene uitkering prikkelt niet want geld komt toch wel via matching grant wel prikkel geld gekoppeld aan uitgaven voorziening

47 Reden 2 voor prikkelen gemeenten Bemoeigoederen rijk wil bepaalde voorzieningen bij gemeenten uniform voorzieningenniveau of: rijk wil lokale lasten beperken Wanneer is dit legitiem?

48 Case: Denemarken

49 Bemoeigoederen: prikkelen legitiem? Kernvraag: Weet rijk het beter dan gemeenten?

50 Bemoeigoederen: prikkelen legitiem? Kernvraag: Weet rijk het beter dan gemeenten? Gekozen door zelfde kiezers Maar: die geven lokaal betere prikkel

51 Bemoeigoederen: prikkelen legitiem? Kernvraag: Weet rijk het beter dan gemeenten? Gekozen door zelfde kiezers Maar: die geven lokaal betere prikkel Conclusie: prikkelen is hier dubieus, of de lokale democratie werkt niet ernstig probleem niet op te lossen met ad hoc prikkels

52 Maar: rijk wil meer prikkelen. Waarom? 1) Kalden en nasleep: efficiencyprikkels Reden? Lokaal belastinggebied te klein Bij AU, SPUK, DU/IU vaak gebrekkige prikkels Begrijpelijk, maar dit is dus symptoombestrijding Beter: meer lokale belasting

53 Terzijde Efficiencyprikkels? Dan wel consequent zijn Thuiszorg: gemeenten verlagen kosten Motie Kant: ho ho, dat kan zo niet! Les: wie prikkelt moet wel weten wat zij wil

54 Maar: rijk wil meer prikkelen. Waarom? 2) Decentralisaties: Gemeentefonds binnenkort 2 e post op rijksbegroting Gaat nog meer in de gaten lopen Kamerleden zullen nog meer achter het stuur willen

55 Gevolgen: Ingewikkelder regelgeving Minder lokale autonomie voordelen van decentralisatie teniet gedaan Capabele mensen mijden lokale democratie Waarom eigenlijk nog decentraliseren?

56 Prikkelen via de algemene uitkering Contradictio in termini Of je bent niet aan het prikkelen of t is geen algemene uitkering