Geld en Macht. Een inleiding in de politieke economie Prof.dr.Luigi van Leeuwen, Nijenrode, 20 maart 2010

Transcriptie

1 Geld en Macht Een inleiding in de politieke economie Prof.dr.Luigi van Leeuwen, Nijenrode, 20 maart 2010

2 Wat is economie? Definitie van economie: Het gaat erom schaars aanwezige middelen zo aan te wenden, dat zij over de alternatieve aanwendingsrichtingen optimaal verdeeld zijn. De optimale allocatie van de schaarse middelen is noodzakelijk om een samenleving haar maximale welvaartssituatie te brengen. Die situatie wordt doelmatig of efficiënt genoemd.

3 Markt en overheid Coordinatiemechanismen: Markt Publieke sector (overheid, organisaties, instituties) Beslissen, betalen, genieten Consument op de markt Deze trits doorbroken Burger -> politicus (preferentiemakelaar) -> overheid

4 Arbeidsdeling maakt coördinatie noodzakelijk Die coördinatie heeft plaats in twee sectoren. Allereerst op de markt, waar het prijsmechanismevia de onzichtbare hand spontaan tot een doelmatige aanwending van de middelen leidt. Er bestaat hier een rechtstreekse band tussen beslissen, betalen en genieten. En ten tweede binnen de collectieve sector door het budgetmechanisme, dat volgens eigen spelregels werkt. Een goede informatieverstrekking is een vereiste. Zo zien wij op de markt -in de ideale situatie van perfecte competitie -de invisible hand -vraag en aanbod bij elkaar brengen. In de publieke sector bestaan regels, die idealiter democratisch gecontroleerd worden. In een situatie van perfecte informatie zal de overheid tot de optimale aanwending van de haar beschikbare middelen kunnen komen.

5 Verschillende soorten goederen en diensten De markt levert individuele goederen en diensten Voorbeelden: bosbessen bij AH, telefoon,etc. De publieke sector levert: Zuiver collectieve goederen en diensten Voorbeelden: defensie, waterkering,etc. Quasi collectieve goederen en diensten Voorbeelden: onderwijs, basis-zorgpakket

6 Kenmerkende verschillen Individuele goederen en diensten zijn: Rivaliserend: het gebruik door een consument gaat ten koste van de consumptiemogelijkheden van een ander Exclusief: consumenten kunnen worden uitgesloten van het gebruik Zuiver collectieve goederen en diensten zijn niet rivaliserend en de burgers kunnen niet worden uitgesloten De voortbrenging van collectieve goederen is noodzakelijkerwijs inefficient, omdat de burger/consument zijn/haar werkelijke voorkeuren niet hoeft te tonen (Paul Samuelson)

7 Motieven voor quasi-collectieve goederen en diensten? Paternalisme Tijdelijke stimulering van bemoeigoederen Positieve externe effecten Maatschappelijke baten veel groter dan indiv.profijt Knelpunten Tijdelijke overheidsinterventie tbv private voorziening Extreem hoge kosten Gebruikersbijdrage of bekostiging uit de belastingen Herverdelingsmotief

8 Dѐoverheid bestaat niet Bestuurslagen: Centraal Decentraal Overheidsfuncties: Allocatie Stabilisatie Distributie Wie doet wat? Wie gaat er over het geld?

9 Hybride organisaties Particuliere organisaties met een maatschappelijke doelstelling: Woningcorporaties Zorg en onderwijsinstellingen Zelfbeschikkingsrecht van de burger: Toezicht Choice(keuzevrijheid) of Voice (invloed) Checks& balances

10 Wanneer is er sprake van goed bestuur? Vier voorwaarden voor goed bestuur: de overheid dient Zich te informeren over wat de burgers werkelijk wensen en op betrouwbare wijze met die informatie omgaan De burgers te bieden waarvoor zij betalen en laten betalen voor wat zij ontvangen Verantwoordelijk en aanspreekbaar te zijn op het gevoerde beleid Kostenbewust te handelen en bij voorstellen aan te geven welke kosten daaraan verbonden zijn

11 De werkelijkheid is anders Vrijheid en verantwoordelijkheid zijn dure goederen; vertrouwen als onmisbaar ingredient De werkelijkheid is anders: Machtsposities op de markt De overheid als monopolist De overheid is medespeler en arbiter tegelijk Informatie-asymmetrie Low trust leidt tot hoge transactiekosten

12 Machtsposities op de markt Volledige concurrentie is eerder uitzondering dan regel Bij bestrijding van economische machtsposities staat het belang van de consument centraal Ook de markt kent spelregels, waarop toezicht noodzakelijk is Slagvaardig toezicht beperkt de macht van de producent

13 Machtsposities bij de overheid Public Choice: Centraal staan de rationeel handelende deelnemers aan het politieke proces Normatieve variant: voorschriften voor de inrichting van het besluitvormingsproces Positieve variant: analyse en verklaring van het feitelijke besluitvormingsproces Eigenbelang van de deelnemers: politici, ambtenaren, media en (groepen van) burgers

14 Informatie-asymmetrie Paradox of information: Als de eigenaar informatie verstrekt, verliest de informatie voor hem haar waarde Principaal en agent beschikken niet over dezelfde informatie over elkaars doen en laten

15 OrganizationalFailuresFramework Foute gedragingen: Boundedrationality: mensen slagen er niet in rationeel te handelen, waardoor de relevante informatie ontbreekt en derhalve niet wordt verwerkt Opportunisticbehaviour: er wordt bewust onjuiste of onvolledige informatie verstrekt om anderen te misleiden Informationimpactness: de ene partij beschikt over meer informatie dan de andere, hetgeen tot hogere kosten leidt voor die ander Small numbers: er zijn monopolies

16 Transactiekosten Definitie: Alle kosten die in het economisch verkeer moeten worden gemaakt ten behoeve van het tot stand brengen van een transactie. Deze kosten komen dus bovenop de gewone productiekosten Low trust -> hoge transactiekosten Economische actoren hebben verschillende doeleinden en belangen en onvolledige informatie over elkaars doen en laten. Dit leidt tot hoge monitoringcosts& hoge bonding costs

17 Er is heel veel werk te doen Minder overheid, meer markt Bij de coördinatie gaat veel fout Renovatie publieke sector hoge prioriteit De prijs van de overheid moet omlaag Lastenverzwaring voor de burger voorkomen Minder rijk, meer gemeente Beleid en uitvoering dichterbij de burger Snelle introductie digitale infrastructuur Weg met de red tape Bevorder online burgerparticipatie Leiderschap loont!