Naar een nieuwe balans tussen taken, sturing en inkomsten van gemeenten

Transcriptie

1 Naar een nieuwe balans tussen taken, sturing en inkomsten van gemeenten Bestuurdersdag VNG 30 november 2016 Rik Buddenberg Lid Raad voor de financiële verhoudingen

2 Besturen kan niet zonder geld: financiële verhoudingen Bestuurlijke verhouding: verdeling taken en verantwoordelijkheden tussen overheden Financiële verhouding: verdeling van geld overeenkomstig bestuurlijke verhoudingen gegeven politieke, bestuurlijke, maatschappelijke en economische afwegingen

3 Financiële-verhoudingswet 1997

4 Aanleiding herbezinning Maatschappelijke en economische ontwikkelingen Gemeente, gemeenschap en schaal voorzieningen vallen niet samen Mobiliteit, internet, regionalisering, globalisering Lokalisering verzorgingsstaat Groeiende differentiatie tussen regio s in ontwikkelopgaven en demografie Bestuurlijke ontwikkelingen Gemeenten als eerste overheid Decentralisaties: meer taken, meer vrijheid, meer risico s Schaalvergroting door fusies gemeenten Regionale samenwerking

5 Constateringen Rfv Centraal vraagstuk: bepalen en betalen liggen steeds minder één hand De ene hand bepaalt, de ander betaalt (Rijk vs gemeenten, regio vs. lokaal etc.) Bestuurlijke keuzes zijn niet consequent doorgevoerd in de bekostiging (trefwoord voorbeeld) Inconsequente keuzes bij bekostiging regionale taken (trefwoord voorbeeld) Niet de opgaven, maar de bestuurlijke en financiële structuren zijn als uitgangspunt genomen

6 Decentrale ervaringen Instabiliteit/onvoorspelbaarheid uitkeringen Rijk aan gemeenten leidden tot onbestendig bestuur Ondoorzichtige bekostigingswijzen ondermijnen draagvlak ( black box ) Feitelijke danwel beleefde beleids- en bestedingsvrijheid wisselt sterk per domein

7 Gevolgen Langjarig beleid maken is lastig als inkomsten onvoorspelbaar zijn Financiële risico s Beeldvorming ondermijnt lokale keuzes ( zorggeld op de plank ) Preventief toezicht Problematiek rond rechtmatigheid e.d.

8 Herbezinning Rfv op financiële verhoudingen Proces BZK: herziening gemeentefonds -> Rfv levert bijdrage met eigen advies (jan.2017) Belastingplan: uitbreiding gemeentelijk belastinggebied (formatie 2017?) Overhevelen geld 3D naar algemene uitkering gemeentefonds (of toch niet?) Advies Rfv: brede herbezinning op FV (breder dan gemeentefonds en belasting)

9 Rfv: drie leidende vragen 1. Wat is de schaal van de opgave? (gemeente, regio, provincie, Rijk) 2. Hoeveel beleidsvrijheid hebben gemeenten t.a.v. de uitkomsten? 3. Hoe belangrijk is een gelijkwaardige financiële uitgangspositie? Voer de antwoorden consequent door

10 Theoretisch Kader Mate van beleidsvrijheid en de gewenste mate van verevening Voorbehouden aan de wetgever Keuze is niet vrijblijvend maar heeft gevolgen voor de Financiële Verhouding Adagium: Wie bepaalt, betaalt

11 Weinig beleidsvrijheid: Rijk bepaalt Bekostiging van taken: plaatsbepaling in assenkruis Mate van beleidsvrijheid: in hoeverre mogen gemeenten uitkomsten van beleid zelf bepalen? Mate van verevening: in hoeverre moet de financiële uitgangspositie van gemeenten gelijk zijn? Veel verevening Rijk bepaalt en verevent (specifieke uitkeringen) Gemeenten bepalen. Veel vereveningsbijdragen (Algemene uitkering) Rijk bepaalt en differentieert. (specifieke uitkeringen, prijzen, heffingen) Weinig verevening Gemeenten bepalen en betalen (veel eigen inkomsten en belastingen) Veel beleidsvrijheid: gemeenten bepalen

12 Beslisboom Wat is de schaal van de opgave? Hoeveel beleidsvrijheid? In hoeverre verevenen? Uitkomst voor bekostiging Voor deze lagen geldt dezelfde beslisboom provincie weinig veel weinig Specifieke uitkeringen Specifieke uitkeringen, prijzen en heffingen Opgave regio veel Algemene uitkering Met klein deel eigen belastingen gemeenten veel weinig Gemeentelijke belastingen

13 Consequenties voor FV Eerherstel van de specifieke uitkering Vergroting van het eigen belastinggebied Verlaging algemene uitkering Vereenvoudiging: minder clusters en maatstaven

14 Waartoe leidt Rfv-benadering? (1) Sociaal domein: eerst mate van beleidsvrijheid vaststellen, dan pas besluit over overheveling naar algemene uitkering Indien veel minimumeisen vanuit Rijk -> kostendekkende, specifieke uitkering vanuit Rijk Indien toch overheveling naar algemene uitkering : geen minimumeisen Rijk (voorbeeld : verplichtstellen Beschut Werken past dan niet) Herzie bekostiging van regionale samenwerking Bij opgelegde schaal en weinig vrijheid -> rechtstreeks bekostigen door Rijk (voorbeeld: Veiligheidsregio s) Bij veel beleidsvrijheid -> algemene uitkering voor alle gemeenten (voorbeeld: Beschermd Wonen, in lijn met commissie-dannenberg, dus geen centrumgemeenteconstructie)

15 Waartoe leidt Rfv-benadering? (2) Verschuif Rijksbelasting naar gemeentebelastingen voor taken van gemeentelijke schaal met een collectief karakter, zoals groen, toerisme en recreatie, openbare ruimte. Verruim grondslagen (zoals ingezetenenheffing, OZB voor gebruikers woningen) Maak keuzes voor regionale economische ontwikkeling: Wat is de schaal van de opgave: van alle gemeenten in een regio? Alleen van centrumgemeenten? Van provincies? Hoeveel beleidsvrijheid? Hoeveel differentiatie in financiële uitgangspositie wordt toegestaan?

16 Advies Rfv Brede herbezinning Handreiking voor formatie consequenties van bestuurlijke keuzes voor financiële arrangementen toekomstbestendige FV presentatie 11 januari 2017 voorjaar: symposium