Rapport LVS. Naar een functionele specificatie van leerlingvolgsystemen in het speciaal basisonderwijs

Transcriptie

1 Rapport LVS Naar een functionele specificatie van leerlingvolgsystemen in het speciaal basisonderwijs Opdrachtgever: SBOwerkverband Auteurs: Martijn Kruiswijk, Quotara B.V. Martin van den Oetelaar, SBOwerkverband Publicatiedatum: 12 oktober 2011 Documentversie: 1.0 definitief

2 Inhoudsopgave 1 INLEIDING SAMENWERKING MET LVS LEVERANCIERS VAN OPP NAAR PROCESONDERSTEUNING PROJECTOPZET WERKWIJZE GESPREKKEN MET LEVERANCIERS EXPERTMEETINGS Structuur van de bijeenkomsten Het SBO-school procesmodel Keuze van te onderzoeken processen TERUGKOPPELING EXPERTS EN LEVERANCIERS ONTWIKKELINGSPERSPECTIEF INLEIDING VERBETERPUNTEN Vastlegging Analyse Leerlijnen en leerdoelen Leerrendement Toetsenverwerking Rapportage AANBEVELINGEN HANDELINGSGERICHT WERKEN INLEIDING VERBETERPUNTEN Begrijpen fase Plannen fase Realiseren fase Waarnemen/Evaluatie fase AANBEVELINGEN GROEPS- EN LEERLINGGESPREKKEN INLEIDING VERBETERPUNTEN Procesondersteuning Groepsbesprekingen Leerlingbesprekingen AANBEVELINGEN OPBRENGSTENANALYSE EN RAPPORTAGE INLEIDING VERBETERPUNTEN Analysegroepen, filtering en inhoud Uitkomsten AANBEVELINGEN ANDERE WENSEN SYSTEEM GEBRUIKERS INTERFACE In opdracht van het SBOwerkverband Pagina 2 van 35

3 7.3 DATAMODEL TOEGANG EN RECHTENBEHEER AANBEVELINGEN In opdracht van het SBOwerkverband Pagina 3 van 35

4 1 Inleiding Scholen in het speciaal basisonderwijs (SBO) gebruiken in grote getalen leerlingvolgsystemen (LVS) voor het ondersteunen van het onderwijsproces. Deze systemen zijn in de loop der jaren uitgegroeid tot een belangrijk instrument voor het ondersteunen van de processen binnen de school. LVS-en worden door een aantal leveranciers van standaardpakketten geleverd. De pakketten ondersteunen de scholen op een aantal vlakken erg goed. De administratiefunctie van de systemen is over de jaren heen vrij compleet en doelgericht geworden. Grote hoeveelheid toetsresultaten kunnen met de systemen efficiënt geregistreerd en gerapporteerd worden. Er zijn import- en exportmogelijkheden, bijvoorbeeld voor overdracht van gegevens. Ook zijn er gestandaardiseerde koppelingen ontstaan, bijvoorbeeld de DULT koppeling met het LOVS pakket van Cito. En de pakketten innoveren. Ze breiden in functionaliteit uit en worden efficiënter en geavanceerder. Toch blijkt dat veel SBO scholen worstelen met de functionaliteit van de nu in de markt beschikbare leerlingvolgsystemen. Het blijkt lastig te zijn, zowel voor aanbieders als voor afnemers, om eenduidige specificaties voor deze nieuw gewenste ondersteuning te definiëren. Het zou voor het SBO werkveld zeer nadelig zijn als de kwaliteitsontwikkeling stagneert omdat leerlingvolgsystemen niet, te laat of onvolledig evolueren en niet de juiste ondersteuning bieden aan de veranderende werkprocessen op de scholen. Het SBOwerkverband ziet hierin een rol voor zichzelf weggelegd door in gesprek te treden met de verschillende leveranciers, barrières zichtbaar te maken en een bijdrage te leveren aan het waar mogelijk wegwerken er van. 1.1 Samenwerking met LVS leveranciers In 2009 is door SBOwerkverband bekeken hoe productontwikkeling van LVS systemen het beste voor de SBO sector gestimuleerd kon worden. Uit gesprekken met leveranciers van LVS systemen is toen duidelijk geworden dat, om de gewenste functionaliteit te ontwikkelen, het SBO werkveld de leveranciers het beste kan stimuleren door het opstellen van functionele specificaties. In opdracht van het SBOwerkverband Pagina 4 van 35

5 Het onderstaande model tracht de toen geëvalueerde opties overzichtelijk weer te geven. Er is gekeken naar de onderwerpen waar ontwikkeling wenselijk op was (horizontaal), en naar de samenwerkingsvorm met systeemleveranciers (verticaal). In die periode was het OPP (tweede kolom) in sterke opkomst en het invoeren ervan zou baat hebben bij systeemondersteuning. Ook was er veel druk op de scholen tot het maken van opbrengst- en trendanalyses (derde kolom), o.a. voor rapportage richting onderwijsinspectie en het bovenschools management. Om dit te bereiken was nog veel handwerk nodig en werden veel eigen documenten gebruikt. Systeemondersteuning zou een stap voorwaarts zijn. Procesondersteuning (rechterkolom) was een onderwerp dat al wel de interesse had maar op dat moment als te vroeg beschouwd werd. Kortom, er was een duidelijk voorkeur voor ontwikkeling op het gebied van het OPP en de opbrengstanalyses. Voor de vorm waarin een samenwerking gestalte zou moeten krijgen was ook een aantal opties beschikbaar. Een sterke, een-op-een samenwerking met één of een beperkte hoeveelheid leveranciers (tweede regel) werd als onwenselijk gezien. Dit vermindert de marktwerking en de onderlinge concurrentie, en daarmee ook de innovatiedrang bij de individuele leverancier. Ook het sterk leunen op standaardisatie (onderste regel) is toen niet als de te prefereren weg gekozen. Standaarden in een sterk innovatief en ontwikkelend veld zijn eerder belemmerend dan innoverend, eerder remmend dan versnellend. Er is gekozen voor een samenwerking met de leveranciers die hierin geïnteresseerd zijn, op een vrijwillige basis (derde regel). Deze samenwerking bestond voornamelijk uit het gestructureerd aanbieden van informatie aan de hand waarvan de systeemleveranciers snel en doeltreffend extra functionaliteit in hun systemen konden inbouwen. Samenvattend, de keuze is indertijd geweest de focus te leggen op optie 4 en 5. In opdracht van het SBOwerkverband Pagina 5 van 35

6 1.2 Van OPP naar procesondersteuning Aan de hand van een rondgang bij de diverse leveranciers en op basis van terugkoppeling vanuit het onderwijsveld, kan worden geconcludeerd dat de eerder gekozen samenwerkingsaanpak tussen SBOwerkverband en de LVS leveranciers met een focus op het OPP goed heeft gewerkt. Alle LVS systemen ondersteunen inmiddels in meer of mindere mate het OPP. Ook is er op het gebied van opbrengstanalyse bij de meeste leveranciers vooruitgang geboekt. Hierbij zijn verschillen in uitvoering te herkennen, maar ook verschillen in de doelmatigheid en inzetbaarheid. De vervolgstap, het verwerken van de informatie uit een individueel OPP in een gecombineerd groepsplan voor b.v. een instructiegroep is in veel LVS systemen al wel aanwezig, maar blijkt voor veel scholen niet efficiënt (genoeg) in het LVS geïmplementeerd, en wordt in sommige gevallen zelfs bestempeld als onbruikbaar. Scholen grijpen daarom nog vaak naar alternatieve manieren om hun processen uiteindelijk wel in combinatie met het LVS te kunnen uitvoeren. Er wordt gewerkt met stapels uitdraaien, aan de hand waarvan groepsbesprekingen efficiënter gaan dan wanneer het LVS systeem direct wordt gebruikt. Er worden toetsresultaten geëxporteerd en in Excel spreadsheets (die in de avonduren door docenten in elkaar zijn gezet) verder bewerkt tot gegevens die de school in staat stelt de juiste analyse te maken en de juiste beslissingen voor leerling en groep te nemen. De gegevens zijn in veel gevallen wel in het systeem aanwezig, maar de processen binnen de school worden in veel gevallen niet of niet voldoende door het systeem ondersteund. De procesondersteuning door het LVS die in 2009 nog als te vroeg beschouwd werd is nu gewenst. Dit rapport tracht te komen tot een set van gedocumenteerde functionele specificaties die door de leveranciers van de LVS pakketten te gebruiken is voor het verbeteren of uitbreiden van hun pakket. Het rapport legt daarbij de focus op de functionaliteit die volgens de gebruikers nodig is om het onderwijsproces binnen hun scholen zo efficiënt en effectief mogelijk te ondersteunen. Niet ieder onderwerp zal voor iedere school of iedere bouwer van een LVS relevant zijn. Maar door het implementeren van de in dit rapport vermelde functionaliteiten zal de waarde en toepasbaarheid van het pakket, als instrument voor de professionals binnen de scholen om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren, zeker kunnen toenemen. Daarnaast kan het rapport gebruikt worden door de scholen als ondersteuning voor een te maken pakketbeslissing in geval een nieuw pakket geselecteerd gaat worden. In opdracht van het SBOwerkverband Pagina 6 van 35

7 2 Projectopzet 2.1 Werkwijze Het project om te komen tot een functionele specificatie voor LVS pakketten is in de volgende stappen opgezet. 2.2 Gesprekken met leveranciers In de maanden februari en maart zijn door Martin van den Oetelaar, projectleider bij SBOwerkverband, en Martijn Kruiswijk, externe ICT adviseur, gesprekken gevoerd met de leveranciers van de vier meest gebruikte LVS softwarepakketten binnen de SBO scholen. Tijdens deze gesprekken is het doel van het project aan de leveranciers uitgelegd en is gepeild hoe zij tegen het initiatief aan kijken. Zonder uitzondering waren de leveranciers positief over het initiatief en zeer bereid hun medewerking te verlenen. Veel leveranciers gaven aan het lastig te vinden de wensen van de SBO scholen goed te kunnen inventariseren en om te zetten in een ontwikkelingsrichting voor hun eigen softwarepakket. Het onderwijsveld is continu in beweging en een overkoepelende visie welke functionaliteit de toepasbaarheid van de pakketten binnen de SBO scholen verbetert blijkt voor de leveranciers lastig te formuleren te zijn. Ze geven aan blij te zijn met het initiatief en zijn benieuwd naar het resultaat. In opdracht van het SBOwerkverband Pagina 7 van 35

8 2.3 Expertmeetings In de maanden maart, april en mei zijn door SBOwerkverband vijf bijeenkomsten rondom het LVS project georganiseerd. Tijdens deze bijeenkomsten hebben medewerkers van SBO scholen gestructureerd gewerkt aan de vraag welke ondersteuning zij van een LVS systeem verwachten Structuur van de bijeenkomsten In het project is gekozen de bijeenkomsten zoveel mogelijk te groeperen rondom de LVS pakketten die binnen de SBO scholen veel gebruikt worden. Hierdoor konden de medewerkers vanuit hetzelfde perspectief hun ervaring met de pakketten onderling delen en hun gemeenschappelijke blik op gewenste functionaliteit om de komende twee jaar verder te ontwikkelen bepalen. Het is nadrukkelijk niet de bedoeling de pakketten te evalueren, maar door gebruikers van hetzelfde pakket gezamenlijk te laten werken, wordt vanuit een gemeenschappelijk startpunt gewerkt en worden de bijeenkomsten effectiever. In de eerste vier bijeenkomsten is steeds één van de vier LVS pakketten als gemeenschappelijk startpunt gehanteerd. Tijdens de vijfde bijeenkomst kwamen medewerkers aan het woord die gebruik maken van een in eigen beheer ontwikkeld pakket of die gebruik maken van een extern ontwikkeld pakket dat op minder scholen wordt gebruikt Het SBO-school procesmodel In een aangrenzend project van SBOwerkverband is een schematisch (concept) model van de belangrijkste processen binnen een SBO school ontwikkeld (*). Dit model is als de basis van de bijeenkomsten gebruikt. Uit het model is een aantal processen geselecteerd waar tijdens de bijeenkomsten focus op is gelegd. (*) Dit model wordt in Q uitgebracht in de publicatie Opbrengstrijk SBO onderwijs In opdracht van het SBOwerkverband Pagina 8 van 35

9 Het model is in schillen opgebouwd. Elke nieuwe schil staat tot dienst aan de schil die het omgeeft. Centraal (in blauw) staat de leerling, gerepresenteerd door het individuele OPP. Om het OPP heen is de handelingsgericht-werken cyclus in geel te herkennen. Deze cyclus wordt door leraren gebruikt om de leerdoelen uit de individuele OPP plannen in groepsplannen te vatten, om zo op groepsniveau intentioneel, afgestemd onderwijs te kunnen geven. Om de HGW schil heen is in het rood de zorg- en begeleidingsschil weergegeven. In deze schil worden de resultaten van de HGW cyclus op individueel leerling niveau en op groepsniveau bekeken en waar nodig bijgestuurd. Tot slot zijn in de buitenste groene ring voorwaarden genoemd die, vaak op schoolniveau, aanwezig moeten zijn om de onderwijsprocessen te ondersteunen. Van belang is te herkennen dat de personen die aan deze processen werken zich niet zullen beperken tot één schil. Een schooldirecteur zal vaak in de groene schil ondersteunend actief zijn, maar kan ook voor de klas staan. Een intern begeleider adviseert en helpt leraren bij het opstellen van de groepsplannen, en heeft wellicht ook een rol in de analyse van de opbrengsten en de verantwoording hierover. In opdracht van het SBOwerkverband Pagina 9 van 35

10 2.3.3 Keuze van te onderzoeken processen Tijdens de expert meetings is er steeds focus geweest op zes van de processen binnen de school. Naast het OPP zelf is er veel aandacht geweest voor de handelingsgericht werken cyclus (HGW), welke rechtstreeks met het OPP verbonden is. Ook de besprekingen die rondom groepen en leerlingen worden gevoerd, en de analyse van de opbrengsten en de verantwoording daarover zijn als onderwerpen behandeld. 2.4 Terugkoppeling experts en leveranciers Op basis van de notities die door de deelnemers van de expertmeetings zijn gemaakt is een concept rapportage opgesteld. Deze concept rapportage is door de participanten van de meetings opnieuw bekeken. Tot slot is de rapportage naar de leveranciers gestuurd. In opdracht van het SBOwerkverband Pagina 10 van 35

11 3 Ontwikkelingsperspectief 3.1 Inleiding Binnen het SBO is het ontwikkelperspectief, of OPP, van de individuele leerling centraal gesteld. De meeste systeemleveranciers hebben de noodzaak van de implementatie van systeemondersteuning voor het OPP ingezien en hun systemen hierop aangepast. In de tussentijd is het OPP ook geëvolueerd, en daarom geeft dit project een uitgelezen mogelijkheid de nu beschikbare functionaliteit nog eens te beschouwen en verdere wensen en aanbevelingen in kaart te brengen. De handelingsgericht werken methodiek die in hoofdstuk 4 wordt behandeld kent een sterke samenhang met het OPP. Het OPP is de vastlegging van het plan voor de individuele leerling, handelingsgericht werken vormt dit om tot een passend onderwijsaanbod in het klaslokaal. Veel van de opgemerkte verbeteringen en wensen zullen daarom overlappen, en soms op zowel OPP als HGW betrekking kunnen hebben. 3.2 Verbeterpunten Vastlegging In de meeste LVS-en is het OPP inmiddels vrij uitgebreid geïmplementeerd. Veel van de benodigde gegevens kunnen worden vastgelegd en gemuteerd. De dossierfunctie van het OPP is in het algemeen goed ingericht. Er kan nog veel verbetering worden geboekt met het beter gebruiken en bruikbaar maken van de OPP gegevens in de handelingsgericht werken cyclus en in de analyse en rapportage voor leerling, groep en leerkracht. Structurering en rubricering van gegevens De vastlegging van gegevens gebeurt nu deels gestructureerd, deels via vrije invoer. Bij vrije invoer kan de gebruiker een vrije tekst aan het OPP toevoegen, of een extern gemaakt document. Het nadeel hiervan is dat er snel wildgroei ontstaat, en dat deze vrije invoer vaak niet door het systeem is te gebruiken in analyses. Een rubricering/classificering van gegevens is daarom in veel gevallen een stap voorwaarts. In opdracht van het SBOwerkverband Pagina 11 van 35

12 Als voorbeeld: het zou goed zijn als onderwijsbehoeften in gestructureerde vorm in een bibliotheek opgeslagen kunnen worden. De leerkracht kan dan bij een leerling de juiste onderwijsbehoefte vanuit de bibliotheek selecteren en deze in het OPP aanvinken. Zo ontstaat er uniformiteit over de verschillende OPP dossiers en werkt iedereen binnen een school met dezelfde set data. Deze bibliotheek moet wel door de gebruiker (beheer) uit te breiden zijn, zodat nieuwe onderwijsbehoeften makkelijk kunnen worden toegevoegd of aangepast. Ook belemmerende en protectieve factoren zijn data die inmiddels beter in de vorm van een vooraf gedefinieerde set in het systeem gebracht zouden kunnen worden. Omdat deze informatie vaak kwalitatief is, is het goed hier een uniforme tabel binnen het systeem voor op te bouwen. Ook hier geldt weer: deze tabel moet wel door de gebruiker (beheer) aan te passen zijn. Vanzelfsprekend zullen niet alle gegevens gestructureerd kunnen worden. Er zal altijd behoefte zijn om eigen documenten en vrije tekst aan een OPP te kunnen vasthangen. Omdat de informatie lastiger te structureren is, of omdat het een nieuwe toepassing betreft die nog niet eerder voorzien was. Extra gegevensregistratie Er is de wens de IQ gegevens (verbaal en performaal) in het OPP te kunnen registreren en verwerken. Deze IQ gegevens zouden door het systeem in het bepalen van het te verwachte leerrendement en uitstroomprofiel (als het systeem op basis van aanwezige gegevens voorstellen hiertoe kan doen) meegenomen kunnen worden. De meningen over de causaliteit tussen IQ en uiteindelijk behaald leerrendement, en daarmee ook de wenselijkheid om dit soort gegevens te gebruiken in geautomatiseerde prognoses, zijn onder de experts verdeeld. Niet iedereen vindt een prominente rol van IQ toetsen in het LVS wenselijk. Ook zouden de medische gegevens van een leerling een vaste en voor bevoegden eenvoudig op te roepen plek in het LVS leerlingdossier moeten krijgen. Denk hierbij aan medische aandoeningen, verwijzingen naar specialisten, informatie over medicatie etc.. Tot slot is het duidelijk kunnen aangeven of het OPP de status voorlopig of definitief heeft voor de dossierfunctie een gevraagde extra toevoeging die soms genoemd is. Een OPP dat door de leerkracht wordt opgesteld of bijgewerkt heeft In opdracht van het SBOwerkverband Pagina 12 van 35

13 in het HGW proces een andere status dan het OPP dat afgerond en eventueel besproken is, en dat wordt gebruikt in de HGW cyclus. OPP bijstelling Het OPP van een leerling kan op verschillende momenten worden bijgesteld. Vaak gebeurt dit als de ontwikkeling van een leerling afwijkt van de vooraf bepaalde verwachting. Het is van belang dat op een later tijdstip teruggehaald kan worden waarom een bepaalde wijziging is uitgevoerd en door wie dit is gedaan. Het (verplicht) invullen van een verklaring voor de geconstateerde afwijking van het OPP en de afwegingen en redenering die geleid hebben tot bepaalde aanpassing zijn van belang in een latere begrijpen fase van het HGW. Ook zijn dit soort gegevens relevant voor een latere verantwoording (intern of extern richting de inspectie). Datamodel en gebruik data Veel feedback is er gekomen op de opbouw van het OPP in de databases, het relationele model waarmee informatie op leerling-, OPP-, groep- en schoolniveau wordt vastgelegd, en de manier waarop soms met de data wordt omgegaan door het systeem. Het blijkt dat informatie soms dubbel moet worden ingevoerd. Bijvoorbeeld in zowel het OPP als in het groepsplan, of opnieuw als een nieuw schooljaar begint. In principe zouden gegevens maar op één plek moeten worden ingevoerd en zou dit de meest logische plek moeten zijn: in het OPP, bij de groep of op schoolniveau. Bij het SBO kan een leerling lid zijn van een veelvoud van groepen. Het is daarom van groot belang dat de leerling-specifieke informatie bij de leerling is opgeslagen, zodat het bij elke groep waar deze leerling in is geplaatst ook opgeroepen kan worden. Op die manier zullen de gegevens van een leerling als het ware meeverhuizen naar elk groepsoverzicht waar deze leerling in voorkomt. Deze groepen blijven ook vaak voortbestaan in het nieuwe schooljaar. Een strikte scheiding zoals in het BaO wel gebruikelijk is, is in het SBO veel minder gebruikelijk. Een LVS dat bij het starten van een nieuw schooljaar netjes de oude groepen opschoont levert daarom op het SBO veel ergernis en extra werk op. Ook is het niet altijd vanzelfsprekend dat leerlingen die van groep wisselen hun groepsplannen kwijtraken. In opdracht van het SBOwerkverband Pagina 13 van 35

14 Ook komt het voor dat niet alle relevante gegevens op de juiste manier en de juiste plaats beschikbaar zijn. Bij voorbeeld: als blijkt dat een leerling op een bepaald vakgebied of bepaalde toets minder dan verwacht presteert is het relevant de prestatie van de hele groep direct te kunnen zien. Als suggestie wordt gegeven het datamodel meer te structureren volgens het in hoofdstuk 2 geschetste school-procesmodel. Ook zal de eerdergenoemde categorisering hier wellicht helpen. Startregistratie Er is behoefte externe documenten bij de startregistratie te kunnen koppelen aan de gegevens van de (nieuwe) leerling en binnen het LVS te kunnen opslaan en bewerken. In het overzicht van het leerlingdossier zou snel duidelijk moeten zijn welke externe contacten er zijn en wat de rol van het contact is (b.v. fysiotherapeut, logopedist, medisch specialist of schoolmaatschappelijk werk) Analyse De verwachting van de betrokken experts is dat op het gebied van geautomatiseerde analyse veel winst te behalen is. Hier speelt wel de vrees dat het systeem te bepalend gaat worden. Niet zozeer omdat het systeem dit oplegt, maar omdat de automatisering niet kritisch genoeg door de gebruikers bekeken en aangepast zal worden. Dit is een verantwoording van de gebruikers, het LVS systeem zou ook in dit deel van de procesoptimalisatie kunnen assisteren door duidelijk aan te geven dat het gegenereerde resultaat suggesties zijn, en door de gebruiker de suggestie expliciet te laten goedkeuren of aanpassen. Als voorbeeld van een geautomatiseerde analyse wordt vaak het vergelijk tussen eerder geprognotiseerd en uiteindelijk behaald leerrendement genoemd. Beide data zijn in het systeem aanwezig, en het zou daarom goed mogelijk moeten zijn dit als vergelijk te presenteren. Om een goede analyse door de leerkracht te kunnen laten doen is het noodzakelijk dat de kenmerken van het kind in de analyse fase snel inzichtelijk zijn, zodat dit te relateren is aan de prognose, het uitstroomprofiel en eventueel uitgevoerde bijstellingen in de tijd Leerlijnen en leerdoelen Er is behoefte aan het koppelen van het OPP naar de in de school aanwezige leerlijnen. Aan de hand van deze leerlijnen kunnen dan de halfjaarlijkse doelen In opdracht van het SBOwerkverband Pagina 14 van 35

15 gesteld worden. Zo mogelijk zou het systeem hier weer een suggestie kunnen doen, leerdoelstellingen automatisch vanuit het OPP vertaald naar tussendoelen en in het groepsoverzicht geplaatst, waarna dit wel weer bewerkt moet kunnen worden. Deze leerlijnen zouden in het LVS vastgelegd kunnen worden. Scholen zouden ook graag hier de standaardisatie opzoeken. De CED groep heeft leerlijnen beschikbaar voor verschillende vakgebieden voor SO, VSO en SBO. Mogelijk zouden deze leerlijnen als sjabloon voor de leerlijnen in de LVS-en kunnen dienen. Ook is de inspectienorm van belang. Deze zou in het systeem vergeleken kunnen worden met het geschetste theoretisch leerrendement. Per vakgebied zouden de experts weergeven willen zien of een leerling onvoldoende, voldoende of goed presteert. Te allen tijde zou het totaaloverzicht van het verloop van de prognose zichtbaar moeten zijn, inclusief bijstellingen die in de tijd zijn gemaakt met een verklaring waarom deze bijstelling is gedaan Leerrendement De representatie van leerrendement wordt overwegend op twee manieren gedaan: didactisch leeftijdsequivalent (DLE) en de vaardigheidsscores of functioneringsniveaus. Gebruikers zouden het liefst zien dat beiden representaties door het LVS ondersteund worden (idealiter met conversiemogelijkheid) en dat de gebruiker of de beheerder kan kiezen welk van de twee representaties primair gebruikt wordt. Ook kleinere scores (b.v. DLE lager dan 5) zijn voor het SBO relevante informatie. Sommige van de LVS systemen beschouwen dit als niet-relevante gegevens en ronden dit af naar 0, voor het SBO dient het systeem deze DLE scores integraal door te geven en aan de gebruiker de beoordeling te laten of de score relevant of niet is. De ontwikkeling van het leerrendement voor vakgebieden wordt vaak grafisch weergegeven. Een grafische weergave van het leerrendement zou de volgende elementen moeten bevatten: IQ lijn (zie hierboven) In opdracht van het SBOwerkverband Pagina 15 van 35

16 Prognoselijn, voor het geselecteerde niveau of voor alle mogelijke niveaus Normlijn (80% van de prognose) Bandbreedte rond prognoselijn Uitstroomprofiel en eisen van het VO Realisatie door kind, als lijn en in percentage Tussendoelen Toetsenverwerking Bij het invoeren van de toetsresultaten is de terugkoppeling hoe deze resultaten zich verhouden tot de LRV van belang. Gedetailleerde rapportage hierover in overzichten ontbreekt soms en is voor de leerkracht wel noodzakelijk om het overzicht over de groep te houden. Uit deze rapportage zou dan duidelijk moeten worden hoe de behaalde resultaten zich verhouden tot de verwachting (in DLE of vaardigheidsscore) en tot de inspectienorm. Signalering van afwijkingen is hierbij van groot belang. In het OPP zouden zowel de resultaten van afgenomen Cito toeten als de methode-gebonden toetsen zichtbaar moeten zijn. De resultaten van de methode-gebonden toetsen zijn niet genormeerd, dit moet duidelijk zijn voor de gebruiker van de gegevens en voor het verder verwerken van de uitkomsten Rapportage Voor de communicatie over het OPP is een gedegen rapportage/uitdraai mogelijkheid van groot belang. Bijvoorbeeld met ouders, of met het kind zelf. Van belang is dat er nauwkeurige en relevante uitdraaien mogelijk zijn. Bijvoorbeeld het leerling-ontwikkelplan en OPP voor de komende periode (jaar of halfjaar). Veel van de rapportage is erg uitgebreid en veel omvattend. Niet alle informatie is hiermee snel inzichtelijk. Door de belangrijkste kengetallen en grafieken in een beknopte dashboard -vorm (één A4 per halfjaar) weer te geven, is snel inzicht te krijgen in de voortgang en status per leerling. Naast rapportage op het scherm en op papier wordt ook gevraagd om exportmogelijkheden naar en import vanuit tabellen. Deze export zou dan in andere systemen te laden moeten zijn, en in een programma als Microsoft Excel te bewerken moeten zijn. De vraag om importmogelijkheden wordt waarschijnlijk gesteld omdat bepaalde mutaties in het LVS nu niet werkbaar zijn. In plaats In opdracht van het SBOwerkverband Pagina 16 van 35

17 hiervan zou het beter zijn te achterhalen waarom een gebruiker nu wil exporteren en weer importeren, en deze functionaliteit aan het LVS toevoegen of verbeteren. 3.3 Aanbevelingen Samengevat per onderdeel, hieronder de aanbevelingen voor het OPP: Vastlegging Verdere structurering en rubricering van vrije invoer gegevens Rubricering door scholen zelf aan te passen IQ en medische gegevens in het OPP registreren OPP als voorlopig en definitief kunnen kenmerken Bij bijstelling OPP: vastleggen analyse, gemaakte keuze en gebruiker die de wijziging heeft uitgevoerd Gegevens niet dubbel (hoeven) invoeren Gegevens blijven bewaard over schooljaren heen (o.a. groepsindelingen) Mogelijkheid OPP gegevens te relateren aan groepsgegevens (b.v. resultaten) Vastlegging van HGPD input en externe contacten Analyse Leerlijnen in het LVS systeem vastleggen Mogelijkheid voor school leerlijnen aan te passen Leerdoelen vanuit leerlijnen en prognose kind automatisch aanreiken Gestandaardiseerde leerlijnen in het systeem (b.v. van CED groep) Inspectienorm aangegeven in analysegrafieken Zowel DLE als vaardigheidsscores kunnen registreren Grafische representatie van realisatie met IQ lijn, prognose lijn, normlijn, bandbreedte, uitstroomprofiel, realisatie in lijn en percentage en tussendoelen. Terugkoppeling toetsresultaten (zowel Cito als methode-gebonden) versus LRV en inspectienorm Dashboard met belangrijkste kenmerken OPP Export en import mogelijkheden In opdracht van het SBOwerkverband Pagina 17 van 35

18 4 Handelingsgericht werken 4.1 Inleiding Veel van de SBO scholen gebruiken een handelingsgericht werken methodiek (HGW) om vanuit de individuele ontwikkelperspectieven van de leerlingen tot een passend onderwijsaanbod in het klaslokaal te komen. Door het groeperen van leerlingen aan de hand van overeenkomsten in bijvoorbeeld leerdoel of instructiebehoefte kan een leerkracht efficiënt werken (b.v. instructie geven) en daarbij ook aansluiten bij de individuele behoeften van de leerlingen. De HGW cyclus bestaat uit vier fasen. Op basis van een individuele leerlingevaluatie wordt de specifieke onderwijsbehoefte van deze leerling vastgelegd in het ontwikkelperspectief. Vervolgens wordt er gegroepeerd en gepland, en wordt deze planning gedurende een periode voor de klas uitgevoerd. Hierna herhaalt de cyclus zich weer. Onderstaande diagram geeft een visueel overzicht van de HGW cyclus (incl. OPP). In onze opzet startten we met de begrijpen fase. Aan de hand van informatie uit verschillende bronnen wordt de onderwijsbehoefte van een leerling op dat moment bepaald. Hierbij wordt gebruik gemaakt van bijvoorbeeld de resultaten van afgenomen methodische en non-methodische toetsen, resultaten van IQ In opdracht van het SBOwerkverband Pagina 18 van 35

19 testen, analyse van het gedrag van de leerling, bekende en in het leerling-dossier vermelde belemmerende en protectieve factoren, en eventuele resultaten van voorgaande HGW cycli. Vervolgens bepaalt de leraar overeenkomsten in deze vastgestelde individuele onderwijsbehoeften in de plannen fase. Leerlingen worden gegroepeerd en er worden groepsplannen opgesteld. Deze groepsplannen bevatten het didactisch leerdoel (korte termijn, op basis van de leerrendementsverwachting), het tijdspad en de leerinhoud voor deze groep van leerlingen. Als de groepsplannen voor een periode zijn opgesteld gaat de leraar deze uitvoeren in de realisatie fase. De leraar zal de vastgestelde benodigde leerinhoud aanbieden en de voortgang hierop controleren. Als de van te voren bepaalde tijdsperiode is geëindigd zal de voortgang van de leerlingen worden beoordeeld in de waarnemen fase (ook wel evaluatie fase). Deze beoordeling zal als informatie dienen als de cyclus weer opnieuw start met een begrijpen fase. 4.2 Verbeterpunten Vanuit de terugkoppeling tijdens de expertgroep-bijeenkomsten blijkt dat sommige van de gebruikte LVS systemen al wel ondersteuning voor de handelingsgericht werken methodiek bieden, terwijl andere systemen hier nog helemaal niet op ingericht zijn. Er is soms wel een methodiek om leerlingen te clusteren, maar b.v. de rol van de opbrengsten in de HGW cyclus is dan niet meegenomen. Bij de systemen die HGW al wel ondersteunen ligt het zwaartepunt vaak op de waarnemingsfase. Er is een duidelijke wens bij de gebruikers voor een betere ondersteuning van de begrijpen en de plannen fase door het systeem Begrijpen fase In de begrijpen fase speelt de vertaling van de individuele leerdoelen naar groepsplannen die de leerroutes volgen zoals die op schoolniveau zijn opgesteld een centrale rol. Er is grote behoefte aan een flexibele manier van ondersteuning van leerdoelen. Een door de deelnemers vaak genoemde optie is leerdoelen in een bibliotheek op te slaan. Door standaard leerdoelen per vakgebied vast te leggen, kunnen deze In opdracht van het SBOwerkverband Pagina 19 van 35

20 leerdoelen in de begrijpen fase door het systeem worden gepresenteerd aan de leerkracht, die deze vervolgens kan selecteren voor vastlegging in het OPP. Een standaard aanbod van leerdoelen in het systeem met de mogelijkheid tot het invoeren van eigen leerdoelen heeft daarbij de voorkeur. Ook zouden de gebruikers de mogelijkheid willen hebben daarbij een bandbreedte aan te geven, al dan niet in procenten. Een systeem dat op basis van de aanwezige gegevens een op maat gemaakt voorstel voor nieuwe leerdoelen zou doen zou de voorkeur hebben. Hierbij is het cruciaal dat de leerkracht deze leerdoelen wel aanpast aan de individuele leerling. De impliciete kennis die zij hierover bezitten is van groot belang voor het correct bepalen van de leerdoelen. Een aantal van de betrokken experts heeft aangegeven dat het ook verdere procesondersteuning zou willen zien bij het vaststellen van de benodigde instructie. Vanuit de ingevoerde toetsresultaten zou dan instructiebehoefte door het systeem kunnen worden voorgesteld. In de begrijpen fase is het van belang dat snel duidelijk wordt wat er actueel met een leerling gebeurt. Recente ontwikkelingen, zoals b.v. onderzoeken die lopen of aanpassingen die op het dossier zijn gedaan, zouden prominent zichtbaar moeten zijn. Hierdoor ontstaat beter inzicht en kan de analyse effectiever worden uitgevoerd. Tot slot wordt, net als op andere punten, vaak aangegeven dat de rapportage en de uitdraaien hiervan veel flexibeler zou moeten. Er zou gefilterd en geselecteerd moeten kunnen worden op willekeurige doorsnedes. Als een leerkracht, om wat voor redenen dan ook, alleen de resultaten van leerlingen met namen beginnend met een A zou willen, zou dat mogelijk moeten zijn. Ook zou een flexibele groepering mogelijk moeten zijn. Op subgroep, stamgroep, jaargroep, niveaugroep, schoolniveau of op welke groepering de gebruiker maar zou willen consolideren. Het zou mogelijk moeten zijn een gekozen rapportage in een serie uit te draaien, bijvoorbeeld het OPP (=individueel rapport) voor alle leerlingen in groep X Plannen fase De planningscomponent van het HGW lijkt in de meeste LVS-en nog onderbelicht. De analyse op individueel niveau is vaak wel aanwezig, maar de systemen zouden In opdracht van het SBOwerkverband Pagina 20 van 35