Preventieprogramma. Alcoholvrij op weg. Een evaluatie van effectiviteit
|
|
- Julius Devos
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Preventieprogramma Alcoholvrij op weg Een evaluatie van effectiviteit
2 Colofon Auteurs: Dr. Janet Veldstra 1 Madelon van Hemel, MSc 2 Dr. Berfu Unal 1 Prof. dr. Karel Brookhuis 1 1 RuG Faculteit Maatschappij- en Gedragswetenschappen Verkeerspsychologie Grote Kruisstraat 2/ 9712 TS GRONINGEN 2 VNN Kwaliteit Innovatie Centrum Leonard Springerlaan 27/ 9727 KB Groningen Dit onderzoek is mede mogelijk gemaakt door de Provincies Drenthe en Fryslân Het is niet toegestaan deze publicatie of delen ervan te delen op enige manier zonder toestemming van de auteurs. 2
3 INHOUD INHOUD... 3 SAMENVATTING INLEIDING METHODE Enquête Het Alcoholvrij op weg programma RESULTATEN Respondenten Drinkgedrag Drinken tijdens een stapavond Drinken en autorijden Alcohol en autorijden: wat is de norm voor jezelf en de BOB De interventie invloed op kennis alcohol en autorijden Kennis, ervaring en evaluatie Ervaren inzicht door het programma: theorie vs. praktijk CONCLUSIE Conclusies Aanbevelingen LITERATUUR BIJLAGE
4 SAMENVATTING In 1996 is op initiatief van de gemeente Emmen, in samenwerking met Verslavingszorg Noord Nederland (VNN), de Rijksuniversiteit Groningen (RuG) en een aantal rijscholen in Zuidoost-Drenthe het preventieprogramma Alcoholvrij op weg (AVOW) ontwikkeld. De coördinatie van Alcoholvrij op weg ligt in handen van VNN, maar is een samenwerking met de regiopolities Fryslân en Drenthe, rijscholen in Friesland en Drenthe, het Openbaar Ministerie en Veilig Verkeer Nederland. Het programma wordt mogelijk gemaakt door structurele subsidies van het Verkeers- en Vervoersberaad Drenthe (VVBD) en het Regionaal Orgaan Verkeersveiligheid Fryslân (ROF). Het doel van de het programma was en is jonge automobilisten bewust te maken van de effecten van alcoholgebruik op hun eigen rijvaardigheid en te voorkomen dat zij onder invloed van alcohol aan het verkeer deelnemen. Niet alleen omdat zij vaker betrokken zijn bij een alcohol gerelateerd verkeersongeval, maar ook omdat zij aan het begin van hun rijcarrière staan en het in dit stadium van hun leven voor hen relevant is te beseffen welke invloed alcohol heeft op hun rijvaardigheid. In afstemming met het VVBD en het ROF, zijn VNN en de Faculteit Maatschappij- en Gedragswetenschappen/Verkeerspsychologie van de RuG een onderzoek gestart naar de effectiviteit van Alcoholvrij op weg. Eerder onderzoek naar de effecten van het AVOW programma heeft aangetoond dat het percentage jongeren dat betrapt was door de politie op het rijden onder invloed van alcohol beduidend lager was onder jongeren die hadden deelgenomen aan het Alcoholvrij op weg programma dan onder een controlegroep van jongeren die niet hadden deelgenomen. Echter het was niet goed duidelijk welke aspecten van het programma dit effect tot gevolg heeft gehad. In het huidige onderzoek kijken we daarom naar mogelijke verklaringen voor het al dan niet succesvol zijn van de het Alcoholvrij op weg programma. We willen graag weten of oud-deelnemers minder vaak onder invloed van alcohol de auto pakken vaker dan leeftijdsgenoten die dit programma niet hebben gevolgd. Daarnaast willen we kijken hoe belangrijk de ervaring is van het rijden onder invloed tijdens het Alcoholvrij op weg programma, en hoelang deze effecten aanhouden. Om dit te onderzoeken is er een brief met een link naar een online enquête uitgestuurd naar alle personen die tussen januari 2005 en januari 2014 hebben deelgenomen aan het Alcoholvrij op weg programma (1600 brieven). Deze enquête is door 205 van de oud-deelnemers ingevuld. Op basis van het geslacht, de leeftijd en het opleidingsniveau van de respondenten is er in januari 2015 gestart met de werving van een zogenaamde gematchte controlegroep in vergelijkbare rurale gebieden in NL (delen van Overijssel, Gelderland, Brabant, Zeeland, Flevoland). Tot halverwege februari 2015 hebben 164 respondenten de online vragenlijsten ingevuld waarvan 146 volledig. De resultaten lieten zien dat het percentage respondenten dat aangaf onder invloed van meer dan de legale limiet alcohol te rijden niet verschilde tussen de Alcoholvrij op weg oud- 4
5 deelnemersgroep en de controlegroep. In beide groepen deed bijna niemand dit. Echter, het percentage respondenten dat wel eens reed onder minder dan de legale limiet alcohol was significant lager in de Alcoholvrij op weg oud-deelnemersgroep dan in de controlegroep. Mogelijk heeft het programma deelnemers doen inzien dat het rijden onder alcohol, ook als is het de legale limiet onverstandig is. Uit het onderzoek kwam verder naar voren dat de ervaring van het rijden onder invloed tijdens het programma een positief effect had op het niet rijden onder invloed. De meerderheid van de respondenten uit de Alcoholvrij op weg oud-deelnemersgroep had tijdens het programma ervaren dat het rijden onder invloed van alcohol hun rijprestaties negatief beïnvloedde en hoe meer zij dit ervaren hadden hoe minder zij geneigd waren om na het programma onder invloed van alcohol te rijden. Dit effect liet zich zowel zien bij personen die kort geleden deelgenomen hadden aan het Alcoholvrij op weg programma, maar ook bij hen die langer geleden hadden deelgenomen. De kennis die de respondenten hadden opgedaan tijdens het Alcoholvrij op weg programma werd als belangrijk en inzichtgevend ervaren door de respondenten zelf, maar had weinig invloed op het uiteindelijke gedrag van de respondenten. Op basis hiervan kan geconcludeerd worden dat het Alcoholvrij op weg programma effectief is als het gaat om het verminderen van het rijden onder invloed van alcohol. De effectiviteit komt vooral voort uit het zelf ervaren van de negatieve effecten van alcohol op de rijvaardigheid tijdens het programma en niet of in mindere mate door jongeren meer kennis te geven van de invloed van alcohol op rijvaardigheid. Het is daarom aan te bevelen om het Alcoholvrij op weg programma te blijven aanbieden aan jonge bestuurders, om hen (meer) bewust te maken van de mogelijke effecten van alcohol in het verkeer. 5
6 1. INLEIDING Alcohol is een belangrijke risicofactor voor de verkeersveiligheid. Een groot aantal van de verkeerslachtoffers die er jaarlijks te betreuren zijn, zijn te wijten aan het rijden onder invloed van alcohol (Room et al. 2005). Het percentage mensen dat een verkeersongeluk krijgt als gevolg van alcoholgebruik verschilt tussen studies en is per land anders, maar ligt tussen de 16% and 50% (Ahlm et al. 2009; Brady & Li 2012; Drummer et al. 2003; Gjerde et al. 2011; González-Wilhelm 2007; Karjalainen et al. 2012; Legrand et al. 2013; Poulsen and Moar, 2012). Eerdere studies hebben aangetoond dat met name jonge mannen (18-24 jaar) en zware drinkers betrokken zijn bij alcohol gerelateerde verkeersongevallen (Blomberg et al. 2005; Matthijssen & Houwing, 2005). De SWOV rapporteert dat jonge bestuurders niet alleen in nuchtere toestand al een groter risico hebben op een ongeval doordat ze minder rijervaring hebben, maar daarnaast neemt bij hen het risico op een ongeval na het gebruik van alcohol sterker toe dan bij volwassen automobilisten (SWOV, 2011). Vanwege het relatief grote percentage jonge bestuurders dat is betrokken bij alcoholgerelateerde ongevallen, is in 1996 is op initiatief van de gemeente Emmen, in samenwerking met Verslavingszorg Noord Nederland (VNN), de Rijksuniversiteit Groningen en een aantal rijscholen in Zuidoost-Drenthe daarom de preventieprogramma Alcoholvrij op weg (AVOW) ontwikkeld. Het doel van het programma was en is jonge automobilisten bewust te maken van de effecten van alcoholgebruik op hun eigen rijvaardigheid en te voorkomen dat zij onder invloed van alcohol aan het verkeer deelnemen. Niet alleen omdat zij vaker betrokken zijn bij een alcohol gerelateerd verkeersongevallen, maar ook omdat zij aan het begin van hun rijcarrière staan en het in dit stadium van hun leven voor hen relevant is te beseffen welke invloed alcohol heeft op hun rijvaardigheid. Kennis verschaffen aan jongeren over de negatieve effecten van alcoholgebruik in het verkeer blijkt in de praktijk niet altijd voldoende. In het Alcoholvrij op weg programma is daarom naast het geven van kennis en inzicht over de gevolgen van alcohol op de rijvaardigheid ook een praktisch onderdeel opgenomen waarin getracht wordt de deelnemende jongeren een realistische beleving van de effecten van alcoholgebruik op de eigen rijvaardigheid mee te geven. Dit wordt gedaan door de jongeren in korte tijd een aantal alcoholhoudende dranken te laten drinken en hen vervolgens onder begeleiding van een ervaren rijinstructeur te laten autorijden op een circuit. Na een aantal jaren van succesvolle Alcoholvrij op weg programma s in Drenthe wordt dit programma sinds 2008 ook aan beginnende bestuurders in Friesland aangeboden. De coördinatie van Alcoholvrij op weg ligt in handen van VNN, maar is een samenwerking met de regiopolities Fryslân en Drenthe, rijscholen in Friesland en Drenthe, het Openbaar Ministerie en Veilig Verkeer Nederland. Het programma wordt mogelijk gemaakt door structurele subsidies van het Verkeers- en Vervoersberaad Drenthe (VVBD) en het Regionaal Orgaan Verkeersveiligheid Fryslân (ROF). 6
7 Een eerder onderzoek naar de effecten van het Alcoholvrij op weg programma (2006) heeft aangetoond dat het percentage jonge mannen dat betrapt was door de politie op het rijden onder invloed van alcohol beduidend lager was onder jongeren die hadden deelgenomen aan het Alcoholvrij op weg programma dan onder een controlegroep van jongeren die niet hadden deelgenomen aan het programma. Het percentage vrouwen dat betrapt werd op het rijden onder invloed was in beide gevallen 0%. Echter, niet iedereen die onder invloed rijdt van alcohol wordt hierop ook betrapt. Daarom is in het voorgaande onderzoek ook gevraagd zelf te rapporteren of men weleens reed onder invloed van alcohol. De meerderheid van zowel de oud AVOW-deelnemers als de controlegroep deelnemers gaf aan dit niet te doen. De groepen verschilden hierin niet significant. Het verschil in het geregistreerde aantal overtredingen tussen de groepen vertaalde zich dus niet in subjectieve rapportage van het gedrag. Daarnaast verschilden attitudes met betrekking tot het rijden onder invloed van alcohol ook niet significant tussen groepen. Zowel Alcoholvrij op weg ouddeelnemers als de jongeren die niet hadden deelgenomen aan het programma vonden dat rijden onder invloed niet goed was (Brookhuis et al. 2011). De resultaten van dit eerdere onderzoek laten dus een gedragseffect zien van het Alcoholvrij op weg programma, maar geven geen duidelijk beeld over welk aspect of welke aspecten van het programma dit effect tot gevolg heeft gehad. Als het programma invloed heeft gehad op gedrag was dit waarschijnlijk niet omdat het programma de attitudes van de deelnemers had veranderd. In het huidige onderzoek kijken we daarom naar mogelijke verklaringen voor het al dan niet succesvol zijn van het Alcoholvrij op weg programma. We willen graag weten of oud-deelnemers minder vaak onder invloed van alcohol de auto pakken vaker dan leeftijdsgenoten die dit programma niet hebben gevolgd. Daarnaast willen we kijken hoe belangrijk de ervaring is van het rijden onder invloed tijdens het Alcoholvrij op weg programma, en hoelang deze effecten aanhouden. 7
8 2. METHODE 2.1 Enquête Voor dit onderzoek zijn alle personen aangeschreven die tussen januari 2005 en januari 2014 hebben deelgenomen aan het Alcoholvrij op weg programma in provincie Drenthe of Friesland (NB: het programma in Friesland is in 2008 gestart). Het eerdere onderzoek onder oud-deelnemers heeft zich gericht op de groep die tussen 1997 en 2005 heeft deelgenomen. Zodoende is er geen overlap met de respondenten van het huidige en eerdere onderzoek. In november 2014 zijn er ruim 1600 uitnodigingsbrieven verstuurd naar oud-deelnemers, met een link naar een online vragenlijst. Vervolgens hebben tussen november 2014 en februari oud-deelnemers de online vragenlijst ingevuld (respons van 13%; waarvan 66% man, en een gemiddelde leeftijd van 25.6 jaar). In januari 2015 is er gestart met de werving van een controlegroep waarvan de deelnemers woonachtig waren in vergelijkbare rurale gebieden in Nederland als de Alcoholvrij op weg oud deelnemers (te weten, delen van Overijssel, Gelderland, Brabant, Zeeland, Flevoland) en die bovendien zijn gematcht met de AVOW oud deelnemers op basis van geslacht, leeftijd en opleidingsniveau. Tot halverwege februari 2015 hebben 164 personen de online vragenlijsten ingevuld waarvan 146 volledig (66% man, gem. leeftijd 25.8 jaar). Alle respondenten hebben een geïnformeerde toestemmingsverklaring gegeven. 2.2 Het Alcoholvrij op weg programma Het Alcoholvrij op weg programma is een interventie van één dag. In het theoriegedeelte (eerste dagdeel) staat kennis over wat alcohol met je doet en welke gevolgen dit heeft voor verkeersdeelname centraal. In het praktijkgedeelte (tweede dagdeel) kunnen deelnemers dit aan den lijve ondervinden doordat ze eerst nuchter en daarna nog eens onder invloed van alcohol samen met een instructeur in een auto mogen rijden op een circuit. Tussen de eerste (nuchter) en tweede (onder invloed) rijproef drinken deelnemers in korte tijd een aantal eenheden alcohol tot ze een maximaal alcoholpromillage van 0.8 bereiken. De rijtaak op het circuit bestaat uit een drietal deeltaken: een stuurtaak, een reactietaak en controle taak (Steyvers & Brookhuis, 1996). Bij de stuurtaak voert de bestuurder besturingshandelingen uit zoals afslaan, om pylonen heen rijden en parkeermanoeuvres. In de reactietaak moet de bestuurder remmen voor een rood stoplicht. In de controletaak moet de deelnemer over een natte weg rijden en de controle over het voertuig bewaren. Na het praktijkgedeelte wordt de eigen rijvaardigheid van de deelnemers in de groep geëvalueerd samen met de programmaleider en de rij-instructeur. 8
9 3. RESULTATEN 3.1 Respondenten De respondenten in dit onderzoek waren allemaal in het bezit van een rijbewijs en woonachtig in Nederland. Van de oud-deelnemers aan het programma Alcoholvrij op weg hebben er 205 de online vragenlijst ingevuld. Hiervan was 66% man. De gemiddelde leeftijd was 25.6 (SD = 5.5) jaar. De meerderheid van de Alcoholvrij op weg oud-deelnemers was in het bezit van een auto (76%). Gemiddeld reden zij (SD = ) km per jaar. De controlegroep bestond uit 164 respondenten waarvan 146 respondenten de enquête volledig in hadden gevuld. De gemiddelde leeftijd van de respondenten in de controlegroep was 25.8 (SD = 6.58) jaar. In de controlegroep was eveneens 66% man en 69% van de respondenten was in het bezit van een auto. Gemiddeld reden zij (SD = ) km per jaar. 3.2 Drinkgedrag Drinken tijdens een stapavond De meerderheid van de respondenten (zowel de respondenten die het Alcoholvrij op weg programma hadden gevolgd, als de respondenten uit de controlegroep) gaf aan alcohol te drinken op een gemiddelde stapavond (zie tabel 1). Opvallend is dat in de controlegroep een groter percentage niet drinkt op een stapavond vergeleken met de AVOW-deelnemersgroep. Tabel 1. Alcoholgebruik op een gemiddelde stapavond bij zowel Alcoholvrij op weg oud-cursisten als controlegroep. Gemiddeld aantal glazen alcohol op een stapavond AVOW-deelnemers (% binnen groep) Controlegroep (% binnen groep) 0 7.4% 17.9% % 30.0% % 34.4% % 14.3% >15 5.7% 3.6% Drinken en autorijden Zowel in de Alcoholvrij op weg oud-deelnemersgroep als in de controlegroep pakt de meerderheid van de respondenten wel eens de auto als ze uitgaan. De meerderheid van de respondenten in beide groepen rijdt echter niet onder invloed van alcohol (zie tabel 2). Het percentage deelnemers dat 9
10 aangeeft nooit onder invloed van meer dan de toegestane limiet alcohol te rijden verschilt niet significant tussen respondenten die hebben deelgenomen aan het Alcoholvrij op weg programma en de controlegroep die dat niet heeft gedaan (χ = 0.198, p = 0.656). Het percentage respondenten dat aangeeft nooit onder invloed van zelfs maar de toegestane limiet te drinken is echter significant hoger in de groep respondenten die het pogramma hebben gevolgd dan de respondenten uit de controlegroep (χ = 9.378, p = 0.002). Mogelijk is het zo dat deelnemers aan het programma zich beter bewust zijn van het feit dat ook rijden onder invloed van de toegestane hoeveelheid alcohol onverstandig is. Aangezien we niet gevraagd hebben aan deelnemers hoe lang ze hun rijbewijs hebben is lastig uit te zoeken of de legale limiet voor respondenten 0.2 (beginnersrijbewijslimiet) of 0.5 (normale limiet) is. Voor de toekomst zou het goed zijn uit te zoeken of dit uitmaakt. Tabel 2. Alcohol en autorijden voor zowel Alcoholvrij op weg oud-cursisten als controlegroep. AVOW-deelnemers (% Nooit binnen groep) Controlegroep (% Nooit binnen groep) Pakt auto als uitgaat? 26.7% 30.1% Rijden onder invloed van de toegestane limiet? Rijden onder invloed van meer dan de toegestane limiet? 69.1% 52.4% 87.4% 89% Alcohol en autorijden: wat is de norm voor jezelf en de BOB Middels enkele situatieschetsen (zie bijlage A) hebben we getracht te kijken naar hoe normatief respondenten handelen als het gaat om alcohol en autorijden. We hebben daarin onderscheid gemaakt tussen wat de kans is dat respondenten zelf gaan autorijden als ze wat gedronken hebben versus wat ze zouden doen als de Bewust Onbeschonken Bestuurder (BOB) tegen de afspraak in toch zou drinken. Zouden ze bijvoorbeeld bij een vriend in de auto stappen die tegen de afspraak in toch gedronken heeft? Of zouden ze er wat van zeggen als de BOB toch drinkt terwijl dit tegen de afspraak was? Wat zouden ze doen als al hun vrienden bij iemand in de auto stappen die gedronken heeft? Uit een multivariate ANOVA analyse komt naar voren dat de Alcoholvrij op weg ouddeelnemers over het algemeen wat normatiever reageerden op de scenarioschetsen dan de respondenten uit de controlegroep (F = 3.406, p = 0.003). Post hoc analyses maken duidelijk dat de respondenten die deelgenomen hebben aan het Alcoholvrij op weg programma vooral verschillen van de respondenten in de controlegroep waar het gaat om het zelf rijden onder invloed van alcohol 10
11 (F = 4.798, p = 0.029) en wanneer het gaat om het instappen bij een aangeschoten vriend die BOB zou zijn in het geval dat andere vrienden wel in de auto stappen (F = , p < 0.001). Zoals te zien is in figuur 1 reageren respondenten die het Alcoholvrij op weg programma hebben gevolgd gemiddeld normatiever dan de respondenten in de controlegroep. Ook hier zien we weer dat het voor de oud AVOW cursisten waarschijnlijker is dat ze niet onder invloed van een wettelijk toegestane hoeveelheid alcohol zouden deelnemen aan het verkeer na een avond stappen dan voor respondenten uit de controlegroep. Voor de respondenten die het Alcoholvrij op weg programma hebben gedaan is het eveneens waarschijnlijker dat ze ondanks peerpressure niet in de auto zouden stappen bij een vriend die alcohol heeft gedronken dan voor respondenten uit de controlegroep. De druk van de groep heeft blijkbaar meer invloed op de respondenten in de controlegroep dan de respondenten in de Alcoholvrij op weg oud-deelnemersgroep. Wanneer er echter geen druk is van vrienden is er geen verschil tussen beide groepen. Wat verder opvalt is dat zowel de respondenten uit de Alcoholvrij op weg oud-deelnemersgroep als de controlegroep het niet heel waarschijnlijk achten dat ze een vriend zouden aanspreken als deze een biertje bestelt terwijl deze auto zou rijden. Figuur 1. Waarschijnlijkheid waarmee men al dan niet normatief (M, SE) zou reageren in verschillende situaties waarbij 0=heel onwaarschijnlijk en 5 = heel waarschijnlijk. 11
12 M punten (SE) op de kennisvragen 3.3. De interventie invloed op kennis alcohol en autorijden Zoals gezegd begint het Alcoholvrij op weg programma met een theoriegedeelte waarin de effecten van alcohol op prestaties en rijgeschiktheid worden besproken. Op basis van de kennis die is gedeeld tijdens het programma zijn enkele stellingen gecreëerd waarop de respondenten konden aangeven of ze waar of onwaar waren. Ze konden het ook aangeven dat ze niet wisten of het waar of onwaar was. Voor elke juiste reactie kreeg de respondent een punt (max. 7 punten). Het gemiddelde totaal aantal punten is vergeleken tussen cohorten Alcoholvrij op weg oud-deelnemers (1 = cursisten uit het jaar , 2 = cursisten uit het jaar en 3 = cursisten uit het jaar ) en tussen de AVOW-deelnemersgroep en de controlegroep. Gemiddeld nam het totaal aantal kennispunten een klein beetje af naarmate de deelname aan het programma langer geleden was, maar deze afname was niet significant (F = 1.445, p = 0.239; zie Figuur 2). Bij de vergelijking tussen de Alcoholvrij op weg oud-cursisten en de controle groep zijn alle cohorten dus samengenomen. Gemiddeld hadden de respondenten uit de Alcoholvrij op weg ouddeelnemersgroep een iets hogere score op de kennisvragen (M = 5.38, SD = 1.05), dan de respondenten uit de controlegroep (M = 5.19, SD = 1.30), maar dit verschil was niet significant (F = 2.428, p = 0.120). Respondenten uit de Alcoholvrij op weg oud-deelnemersgroep hadden dus niet significant meer kennis van de effecten van alcohol op prestaties en rijgeschiktheid dan respondenten uit controlegroep. Om te kijken of de variantie in kennis die respondenten hebben over het rijden onder invloed van alcohol een goede voorspeller is voor de variantie in het daadwerkelijk rijden onder invloed hebben we een enkelvoudige regressie uitgevoerd op beide groepen samen. Hieruit bleek dat de mate van kennis over alcohol en alcoholgebruik in het verkeer geen goede voorspeller was voor het rijden onder invloed van alcohol (r 2 = 0.002, F = 0.675, p = 0.412). 5,8 5,6 5,4 5,2 5 4,8 4, Cohort Figuur 2. Gemiddeld aantal punten (SE) op de kennisvragen per cohort Alcoholvrij op weg deelnemers. 12
13 3.3.2 Kennis, ervaring en evaluatie Een belangrijk onderdeel van het Alcoholvrij op weg programma is het ervaren van het rijden onder invloed van alcohol. Er wordt namelijk verondersteld dat kennis verschaffen over de negatieve effecten van alcoholgebruik niet altijd voldoende is. In het Alcoholvrij op weg programma is daarom naast het geven van kennis en inzicht over de gevolgen van alcohol op de rijvaardigheid ook een praktisch onderdeel opgenomen waarin getracht wordt de deelnemende jongeren een realistische beleving van de effecten van alcoholgebruik op de eigen rijvaardigheid mee te geven. In de enquête onder de respondenten die het Alcoholvrij op weg programma hebben gevolgd hebben we daarom vragen gesteld om hun kennis te testen, maar ook over hun persoonlijke ervaring met betrekking tot de invloed van alcohol op hun rijvaardigheid, en over de evaluatie van hun rijgeschiktheid na alcoholgebruik. Middels een multipele regressie hebben we gekeken welke onderdelen van het programma van invloed waren op het rijden onder invloed. Zoals te zien is in figuur 2 (hele model: R = 0.080, SE = 1.12, F = 4.664, p = 0.004) heeft alleen de ervaring van het rijden onder invloed van alcohol tijdens het programma een effect op het rijden onder invloed in de jaren daarna (R = 0.064, SE =1.13, F = , p = 0.001). Naarmate Alcoholvrij op weg deelnemers meer het idee hadden dat alcohol een negatief effect had op hun rijprestaties waren ze minder geneigd om onder invloed van alcohol te rijden. De evaluatie van de rijvaardigheid, noch de kennis over rijden onder invloed waren gerelateerd aan het rijden onder invloed (respectievelijk R = 0.009, SE =1.39, F = 1.392, p = voor de evaluatie en r 2 = 0.002, F = 0.675, p = voor kennis). Het lijkt er dus inderdaad op dat alleen de kennis over de mogelijke gevolgen van rijden onder invloed niet voldoende is om het gedrag (rijden onder invloed van alcohol) te veranderen, maar dat juist de ervaring van de negatieve gevolgen ervan effectief is in het verminderen van het rijden onder invloed van alcohol. 13
14 Figuur 3. Regressiemodel waarin de relatie tussen de verschillende onderdelen van het Alcoholvrij op weg programma op het rijden onder invloed van alcohol wordt weergegeven Ervaren inzicht door het programma: theorie vs. praktijk De respondenten vonden zowel het praktijk- als het theoriegedeelte belangrijk en inzichtgevend. Desgevraagd was 67.6% van de respondenten het eens met de stelling dat de kennis die zij hadden opgedaan tijdens het Alcoholvrij op weg programma hen had laten inzien dat zij beter helemaal niet konden drinken als zij moesten autorijden. Van de respondenten was 66.4% het eens met de stelling dat de ervaring van het rijden onder invloed hen had laten inzien dat zij beter niet konden rijden onder invloed van alcohol. Beide onderdelen werden dus belangrijk gevonden door de meerderheid van de respondenten. We hebben daarom gekeken of en in welke mate deze aspecten daadwerkelijk gerelateerd waren aan het gedrag. Zoals te zien is in figuur 4 (hele model: R = 0.173, SE = 1.054, F = , p = 0.001) kan het rijgedrag echter niet voorspeld worden door inzicht door kennis. maar heeft inzicht door ervaring wel een voorspellende waarde voor het rijgedrag (R = 0.162, SE = 1.058, F = , p < 0.001). Dat betekent dat alhoewel zowel het inzicht door kennis over rijden onder invloed als het inzicht door de ervaring hiervan belangrijk werd gevonden, die laatste alleen een onderscheidende bijdrage levert aan het uiteindelijke gedrag (te weten, rijden onder invloed). 14
15 Figuur 4. Regressiemodel voor de invloed van zelfervaren inzicht door de Alcoholvrij op weg oud-deelnemers. 4. CONCLUSIE In het huidige onderzoek hebben we gekeken naar mogelijke verklaringen voor het al dan niet succesvol zijn van het Alcoholvrij op weg preventieprogramma van VNN. We wilden graag weten of oud-deelnemers minder vaak onder invloed van alcohol de auto pakken vaker dan leeftijdsgenoten die dit programma niet hebben gevolgd. Daarnaast wilden we kijken hoe belangrijk de ervaring is van het rijden onder invloed tijdens het Alcoholvrij op weg programma, en hoelang deze effecten aanhouden. Om dit te onderzoeken is aan alle personen die tussen januari 2005 en januari 2014 hebben deelgenomen aan Alcoholvrij op weg een uitnodiging gestuurd voor deelname aan een online enquête. Deze enquête is door 205 van de oud-deelnemers ingevuld. Resultaten van de AVOW ouddeelnemersgroep zijn vergeleken met een controlegroep deelnemers die woonachtig zijn in vergelijkbare rurale gebieden in Nederland en zijn gematcht met de Alcoholvrij op weg respondenten op basis van geslacht, leeftijd en opleidingsniveau. Deze controlegroep bestond uit 164 respondenten die de online vragenlijsten hebben ingevuld, waarvan 146 volledig. Uit de resultaten kwam naar voren dat het percentage respondenten dat aangaf onder invloed van meer dan de legale limiet alcohol te rijden niet verschilde tussen de beide groepen; bijna 90% van de respondenten gaf aan niet te rijden onder invloed van meer dan de toegestane hoeveelheid alcohol (te weten: 0.2 promille voor beginnende bestuurders en 0.5 promille voor ervaren bestuurders). Echter, het percentage respondenten dat wel eens reed onder minder dan de legale limiet alcohol was ruim 15% lager in de Alcoholvrij op weg oud-deelnemersgroep dan in de 15
16 controlegroep. Te weten, in de controlegroep geeft slechts iets meer dan de helft van de deelnemers aan nooit met drank op de rijden, terwijl in de oud-deelnemersgroep bijna 70% aangeeft dit nooit te doen. Oud AVOW cursisten drinken dus vaker helemaal niets als ze nog moeten rijden. Mogelijk heeft het Alcoholvrij op weg programma deelnemers doen inzien dat het rijden onder invloed van alcohol, ook al is het de legale limiet, onverstandig is. Ook bleek uit het onderzoek dat zowel de respondenten in de Alcoholvrij op weg ouddeelnemersgroep als in de controlegroep niet snel in de auto zullen stappen bij een vriend die alcohol gedronken heeft. Echter, deelnemers uit de Alcoholvrij op weg oud-deelnemersgroep gaven aan minder gevoelig te zijn voor groepsdruk waar het ging op het instappen in de auto bij een vriend die alcohol gedronken had. Mogelijk heeft het programma de respondenten zekerder gemaakt van hun zaak als het gaat om alcohol en autorijden waardoor ze niet snel geneigd zijn om zelf onder invloed te rijden, maar dit ook niet accepteren van een vriend. Zij spreken echter, net als de controlegroep, niet zo snel een vriend aan op zijn drinkgedrag als deze nog moet rijden. Het is daarom aan te bevelen in de toekomst aandacht te geven aan dit element (dus het aanspreken van leeftijdsgenoten) binnen het Alcoholvrij op weg programma. Uit het onderzoek kwam verder naar voren dat de ervaring van het rijden onder invloed tijdens het Alcoholvrij op weg programma een positief effect heeft gehad op het niet rijden onder invloed. De meerderheid van de respondenten uit de Alcoholvrij op weg oud-deelnemersgroep had tijdens het programma ervaren dat het rijden onder invloed van alcohol hun rijprestaties negatief beïnvloedde en hoe meer zij dit ervaren hadden hoe minder zij nu geneigd waren om onder invloed van alcohol te rijden. De kennis die de respondenten hadden opgedaan tijdens het programma werd als belangrijk en inzichtgevend ervaren door de respondenten zelf, maar bleek geen onderscheidende invloed te hebben op het uiteindelijke gedrag van de respondenten. Op basis van dit onderzoek kan geconcludeerd worden dat het Alcoholvrij op weg programma effectief is als het gaat om het verminderen van het rijden onder invloed van alcohol, ook op langere termijn. Kennis is meegeven over de negatieve gevolgen van alcohol op de rijvaardigheid is hierbij erg belangrijk, maar het zelf ervaren van deze negatieve effecten tijdens het Alcoholvrij op weg programma is zo mogelijk nog belangrijker. De effecten laten zich zien op het daadwerkelijk rijgedrag, maar ook op het weerstand kunnen bieden tegen peerpressure. Het is daarom aan te bevelen om het Alcoholvrij op weg programma te blijven aanbieden aan jonge bestuurders, om hen (meer) bewust te maken van de mogelijke effecten van alcohol in het verkeer. 16
17 4.1 Conclusies Alcoholvrij op weg heeft een positief effect op het niet rijden onder invloed; bijna 70% van de oud-deelnemers aan het preventieprogramma kruipt nooit met drank op achter het stuur, tegenover iets meer dan de helft in de controlegroep. Het Alcoholvrij op weg programma helpt jongeren zekerder te worden van hun overtuiging dat alcohol en verkeer niet samengaan. Hoewel bijna alle deelnemers aangeven niet in de auto te stappen bij een vriend die alcohol gedronken heeft, geven sommige deelnemers in de controlegroep aan onder groepsdruk dit wel te doen. Oud-deelnemers van het Alcoholvrij op weg programma zijn hierin standvastiger. Bijna niemand van de deelnemers aan dit onderzoek geeft aan een vriend aan te spreken als hij/zij met drank op achter het stuur wil kruipen. Hierin onderscheiden de oud-deelnemers van het preventieprogramma zich niet van de controlegroep. De kennis die de respondenten hadden opgedaan tijdens het Alcoholvrij op weg programma werd als belangrijk en inzichtgevend ervaren door de respondenten zelf. De ervaring van rijden onder invloed van alcohol tijdens het Alcoholvrij op weg programma heeft effect op het rijgedrag zelfs jaren later; hoe meer oud-deelnemers de ervaring hadden dat alcohol een negatief effect had op hun rijkunsten, hoe minder zij geneigd waren later met alcohol op achter het stuur kruipen. 4.2 Aanbevelingen Alcoholvrij op weg heeft een positief effect op het rijden onder invloed. Het is daarom aan te bevelen het programma breder uit te zetten in Nederland en ook aan te bieden in andere dan alleen de Noordelijke provincies. Alhoewel het geven van kennis en inzicht over de invloed van alcohol op gedrag belangrijk is, lijkt het erop dat het ervaren van de negatieve gevolgen van alcohol op rijvaardigheid ook een zeer belangrijke bijdrage levert aan het effect van het Alcoholvrij op weg programma op het rijden onder invloed. Het is aan te bevelen dat dit onderdeel dan ook blijft bestaan. Het lijkt erop dat jongeren het lastig vinden om vrienden aan te spreken op het drinken terwijl ze nog moeten rijden. Hieraan zou mogelijk in het programma meer aandacht besteed kunnen worden. Misschien zou het goed zijn om jongeren handvaten te bieden voor het uiten van kritiek op leeftijdsgenoten waar het gaat om rijden onder invloed. 17
18 LITERATUUR Alhm K, Björnstig U, Öström M (2009). Alcohol and drugs in fatally and non-fatally injured motor vehicle drivers in northern Sweden. Accident analyses and prevention 41 (1), Blomberg RD, Peck RC, Moskowitz H, Burns M, Fiorentino D (2009). The Long Beach/Fort Lauderdale relative risk study. Journal of Safety Research 40 (4), Brady JE, Li G (2012). Prevelance of alcohol and other drugs in fataly injured drivers. Addiction. 108 (1), Brookhuis KA, De Waard D, Steyvers FJJM, Bijsterveld H (2011). Let them experience a ride under the influence of alcohol; A succesfull intervention programm? Accident Analyses and prevention 43, Drummer OH, Gerostamoulos J, Batziris H, Chu M, Caplehorn JRM, Robertson MD and Swann P (2003). The incidence of drugs in drivers killed in Australian road traffic crashes, forensic Sci.Int 134, Gjerde H, Normann PT, Christophersen AS, Samuelsen SO, Morland J (2011). Alcohol, psychoactive drugs and fatal road traffic accidents in Norway: a case control study. Accident Analyses Prevention, 43 (3), González-Wilhelm (2007). Prevelance of alcohol and illicit drugs in blood specimens from drivers involved in traffic law offences. Systematic review of cross-sectional studies. Traffic injury and prevention 8 (2), Karjalainen K, Blencowe T, Lillsunde P (2012). Substance use and social, health and safetyrelated factors among fatally injured drivers. Accident analyses and prevention 45, Legrand SA, Isalberti I, Van der Linden T, Bernhoft IM, Hels T, Wiese Simonsen K, Favretto D, Ferrara SD, Caplinskiene M, Minkuviene Z, Pauliukevicius A, Houwing S, Mathijssen R, Lillsunde P,Langel K, Blencowe T, Verstraete AG (2013). Alcohol and drugs in seriously injured drivers in six European countries. Drug Testing and Analysis 5, (3), Mathijssen, M.P.M. (2005). The prevalence and relative risk of drink and drug driving in the Netherlands: a case-control study in the Tilburg police district. R SWOV, Leidschendam. Mathijssen, M.P.M. (1998a). Rijden onder invloed in Nederland, ; Ontwikkeling van het alcoholgebruik van automobilisten in weekeindnachten. R SWOV, Leidschendam. Poulsen H, Moar R (2012). The incidence of alcohol and other drugs in drivers killed in new Zealand roads crashes Forensic Science International 223 (1-3),
19 Room R, Babor T, Rehm J (2005). Alcohol and public health. The Lancet 365 (9458), Steyvers, F.J.J.M. & Brookhuis, K.A. (1996). Effecten van lichaamsvreemde stoffen op Rijgedrag: een literatuuroverzicht. Haren: Verkeerskundig Studiecentrum, Rijksuniversiteit Groningen. VK-WR Rapport voor opdrachtgever. 19
20 BIJLAGE ENQUETE 1. Inleidende tekst en geïnformeerde toestemming Dank voor uw deelname aan deze enquête. 1.1 Doel van de enquête Middels deze enquête proberen we een beter beeld te krijgen van de kennis en mening van oud 'alcohol vrij op weg' cursisten over alcohol en rijden onder invloed. Daarnaast vragen we naar enkele persoonlijke gegevens zodat we na kunnen gaan of deelnemers aan dit onderzoek een goede afspiegeling zijn van onze doelgroep. Sommige vragen gaan niet direct over de cursus of alcohol en rijden onder invloed. Zo stellen wij bijvoorbeeld ook vragen over waarden en vragen wij je naar jouw persoonlijke omstandigheden. Deze informatie is voor ons belangrijk omdat we hiermee beter inzicht krijgen in de mens achter de mening. 1.2 Deelname aan het onderzoek Het invullen van deze vragenlijst duurt ongeveer 15 minuten. Er zijn geen goede of foute antwoorden op de vragen. Het gaat om jouw persoonlijke mening. Denk niet te lang na over je antwoord, maar noteer de eerste reactie die in je opkomt. Je kunt op ieder moment stoppen met je deelname aan dit onderzoek door de vragenlijst niet (verder) in te vullen. Jouw gegevens worden geheel vertrouwelijk en anoniem verwerkt, en zijn niet tot jouw persoon terug te leiden. Als je vragen hebt kun je contact opnemen met de onderzoekers via: Door "Ja" te klikken geeft je aan dat je: - de bovenstaande informatie hebt gelezen - je bewust bent van de procedure en duur van de enquête - toestemming verleent voor deelname 1. Vragen over gedrag 1. Hoeveel glazen alcohol drink je op een gemiddelde stapavond?.. 2. Pak je de auto als je uitgaat? Nooit heel vaak 3. Rijd je wel eens onder invloed van de wettelijk toegestane hoeveelheid alcohol? Nooit heel vaak 4. Rijd je wel eens onder invloed van meer dan de wettelijk toegestane hoeveelheid alcohol? Nooit heel vaak 20
Preventieprogramma Alcoholvrij op weg (AVOW): belang en ethische aspecten
Preventieprogramma Alcoholvrij op weg (AVOW): belang en ethische aspecten dr. Janet Veldstra 1, dr. Sjoerd Houwing 2, Prof. dr. Karel Brookhuis 1 1. Rijksuniversiteit Groningen (RuG), faculteit gedrag
Nadere informatieAlcoholvrij op weg. Alcohol-ervaringsproef voor jonge automobilisten. Samenvatting
Alcoholvrij op weg Alcohol-ervaringsproef voor jonge automobilisten Samenvatting Verslavingszorg Noord Nederland, regio Drenthe, organiseert al meer dan 10 jaar het preventieprogramma Alcoholvrij op weg.
Nadere informatieJAARVERSLAG 2013 ALCOHOLVRIJ OP WEG
JAARVERSLAG 2013 ALCOHOLVRIJ OP WEG VOORWOORD 2 Er zit weer een jaar op. Een jaar waarin opnieuw een hoop is gebeurd rond Alcoholvrij op weg (AVOW). Zo hebben we het afgelopen seizoen geëxperimenteerd
Nadere informatie14 april 2015. Onderzoek: Verkeersonderzoek: rijden met alcohol op en agressief rijgedrag
14 april 2015 Onderzoek: Verkeersonderzoek: rijden met alcohol op en agressief rijgedrag Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 50.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten
Nadere informatieTrendonderzoek: Alcoholkennis bij jongeren tussen 12 en 25 jaar
- Factsheet - Trendonderzoek: Alcoholkennis bij jongeren tussen 12 en 25 jaar NIGZ, Project Alcohol Voorlichting en Preventie 3 juli 2003 Inleiding Het NIGZ voert elk jaar, als onderdeel van het Alcohol
Nadere informatieDossier: rijden onder invloed van alcohol
Dossier: rijden onder invloed van alcohol 1 1. Rijden onder invloed van alcohol bij de jongeren Bij nachtelijke weekendongevallen wordt alcoholgebruik vaak met de vinger gewezen. Er doen heel wat clichés
Nadere informatieALCOHOLKENNIS OVERGEDRAGEN
Al cohol kenni s over gedr agen Eval uat i eal cohol voor l i cht i ng doorpeer si ndehor eca ALCOHOLKENNIS OVERGEDRAGEN Evaluatie alcoholvoorlichting door peers in de horeca Juli 2005 INTRAVAL Groningen-Rotterdam
Nadere informatieDutch summary. (Nederlandse samenvatting)
Dutch summary (Nederlandse samenvatting) 151 152 1. Inleiding Rijden onder invloed van alcohol en/of drugs is een belangrijke oorzaak van verkeersongelukken. Al is alcohol de belangrijkste veroorzaker
Nadere informatieFactsheet Veilig Uitgaan = Veilig thuiskomen
Factsheet Veilig Uitgaan = Veilig thuiskomen Achtergrond Veilig uitgaan = Veilig thuiskomen Onderzoeksdoel en onderzoeksopzet Steekproef Resultaten werkelijk gebruik Resultaten gebruik in verkeer Resultaten
Nadere informatieFLITSPEILING ALCOHOLVRIJ BIER
FLITSPEILING ALCOHOLVRIJ BIER Een kwantitatief onderzoek naar het drinkgedrag van alcoholvrij bier onder Nederlanders JORIS DE JONGH ANOUK TRAMPER AMSTERDAM, MAART 2018 INHOUDSOPGAVE VOORAF 03 CONCLUSIES
Nadere informatieFactsheet persbericht
Factsheet persbericht Nut vakbonden onbekend bij jongeren 30 november 2011 Inleiding Van oktober 2011 tot november 2011 hield Zoekbijbaan.nl het Nationale Bijbanen Onderzoek. Aan het onderzoek deden 2464
Nadere informatieMonitor jongeren 12 tot 24 jaar
Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland
Nadere informatieHoe denken Zeeuwse jongeren en ouders over alcoholgebruik door jongeren? Onderzoek GGD Zeeland maart 2011
Hoe denken Zeeuwse jongeren en ouders over alcoholgebruik door jongeren? Onderzoek GGD Zeeland maart 2011 Zeeuwse jongeren en alcohol In 2010 is de Zeeuwse campagne Laat ze niet (ver)zuipen! van start
Nadere informatietot 24 jaar Monitor jongeren 12
Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland
Nadere informatieMonitor jongeren 12 tot 24 jaar
Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland
Nadere informatieOnderzoek in het kader van de 100 ste editie van de Internationale Vierdaagse Afstandsmarsen Nijmegen. Nienke Lammertink en Koen Breedveld
NEDERLANDERS OVER DE VIERDAAGSE Onderzoek in het kader van de 100 ste editie van de Internationale Vierdaagse Afstandsmarsen Nijmegen Nienke Lammertink en Koen Breedveld Mei 2016 1 Nederlanders over de
Nadere informatieMonitor jongeren 12 tot 24 jaar
Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland
Nadere informatieONDERZOEKSDOCUMENT: GEBRUIK VAN ALCOHOL ONDER JONGEREN, IN HET VERKEER
Gemeente Breda Claudius Prinsenlaan 10 4811 DJ Breda Postbus 90156, 4800 RH Breda N: Kenneth Wilson T: 06 30735070 E: k.wilson@breda.nl W: www.breda.nl ONDERZOEKSDOCUMENT: GEBRUIK VAN ALCOHOL ONDER JONGEREN,
Nadere informatieOnderzoek Inwonerspanel Jongerenonderzoek: alcohol
1 (19) Onderzoek Inwonerspanel Auteur Tineke Brouwers Respons onderzoek Op 5 december kregen de panelleden van 12 tot en met 18 jaar (280 personen) een e-mail met de vraag of zij digitaal een vragenlijst
Nadere informatieInfosheet Drugs in het verkeer
Infosheet Drugs in het verkeer In dit infosheet schetsen de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV), het Trimbos-instituut en stichting TeamAlert (verkeersveiligheidsorganisatie
Nadere informatieMonitor jongeren 12 tot 24 jaar
Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland
Nadere informatieIs jouw maand ook altijd iets te lang? Onderzoek Jongerenpanel Tilburg
Is jouw maand ook altijd iets te lang? Onderzoek Jongerenpanel Tilburg Onderzoek uitgevoerd in opdracht van: Gemeente Tilburg DIMENSUS beleidsonderzoek December 2012 Projectnummer 507 Inhoudsopgave Samenvatting
Nadere informatieLesbrief bij Biertje Casper van Marleen Schmitz voor groep 8
Inhoud van deze lesbrief - Thema s in het boek - Lesopzet - Doel van de les - Uitwerking - Bijlage: opdrachtenblad en feiten over alcohol Lesbrief bij Biertje Casper van Marleen Schmitz voor groep 8 Thema
Nadere informatieOnderzoeksrapport. Hou vol! Geen alcohol. Een alcohol preventieprogramma gericht op basisschool leerlingen en hun moeders.
Onderzoeksrapport Hou vol! Geen alcohol Een alcohol preventieprogramma gericht op basisschool leerlingen en hun moeders. Suzanne Mares, MSc Dr. Anna Lichtwarck-Aschoff Prof. Dr. Rutger Engels Inleiding
Nadere informatieAlleen-Pinnen-Monitor
1 Alleen-Pinnen-Monitor Perceptie van alleen-pinnen kassa s 2 e meting Erwin Boom & Markus Leineweber, 11 september 2012 Uitgevoerd in opdracht van de Betaalvereniging Nederland en Stichting BEB Vertrouwelijk
Nadere informatieProject Alcohol 2014
Project Alcohol 2014 Naam: Jong geleerd is oud gedaan!!!! Laat je niet Naam: F L s E s E N Klas:!!! 1 Inleiding De carnaval komt eraan. Een feest dat gevierd moet worden. Maar is het feestje van plezier
Nadere informatieOnderzoek naar elektrisch rijden
RAPPORTAGE Amsterdam, 03-11-2011 Onderzoek naar elektrisch rijden Hoofdrapportage Onderzoekstatistieken Verstuurde e-mails 972 Afgeronde vragenlijsten 510 Waarvan met open link 0 Laatste deelname 3 nov.
Nadere informatieNederlanders van 12 jaar en ouder veldwerkperiode 02-02-2010 / 10-02-2010 reminder verstuurd op:
Toelichting onderwerp: jaar: Security scan 2010 maand: februari opdrachtgever: Flycatcher onderzoeksgroep: Nederlanders van 12 jaar en ouder veldwerkperiode 02-02-2010 / 10-02-2010 reminder verstuurd op:
Nadere informatieOnderzoek Ondernemers 2017
Onderzoek Ondernemers 2017 Onderzoeksrapport autogebruik van ondernemers 2017 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Inleiding 3 Gegevens respondenten 4 Resultaten 5 1. De ondernemer 5 2. De auto en het autogebruik
Nadere informatieVoor meer informatie over dit onderzoek kunt u contact opnemen met Lisette van Vliet: lisette.van.vliet@eenvandaag.
Onderzoek Sexting 7 april 2015 Over het onderzoek Aan dit online onderzoek, gehouden van 26 februari tot en met 9 maart 2015 deden 1852 jongeren mee, waaronder 961 middelbare scholieren. De uitslag is
Nadere informatieKraanwater! Wat weten kinderen hier eigenlijk van? Mei 2009. ten behoeve van:
Kraanwater! Wat weten kinderen hier eigenlijk van? Mei 2009 ten behoeve van: Inhoudsopgave Inhoudsopgave...2 1 Inleiding...3 2 Conclusie...4 3 Achtergrond onderzoek...5 3.1 Doelstelling van het onderzoek...
Nadere informatieNATIONAAL BIERONDERZOEK NEDERLAND Een kwantitatief onderzoek naar de beleving en waardering van bier
NATIONAAL BIERONDERZOEK NEDERLAND Een kwantitatief onderzoek naar de beleving en waardering van bier JORIS DE JONGH MSC. LIANNE WORRELL MSC. AMSTERDAM, MEI 2013 NATIONAAL BIERONDERZOEK NEDERLAND Een kwantitatief
Nadere informatieEvaluatie Back to Basics: De Nieuwe Koers
Evaluatie Back to Basics: De Nieuwe Koers nderzoek uitgevoerd in opdracht van: Gemeente Goirle DIMENSUS beleidsonderzoek April 2012 Projectnummer 488 Het onderzoek De gemeente Goirle is eind april 2010
Nadere informatieOnderzoek: Alcoholgebruik onder 16- en 17- jarigen
Onderzoek: Alcoholgebruik onder 16- en 17- jarigen Publicatiedatum: 29-5- 2014 Over dit onderzoek Aan het onderzoek van het 1V Jongerenpanel, gehouden van 13 t/m 21 mei 2014, deden 725 jongeren van 16
Nadere informatieOnderzoek Drank en horeca - gemeente Dalfsen
Onderzoek Drank en horeca - gemeente Dalfsen Resultaten inwoners 12-17 jaar Mei 2013 Opdrachtgever Opdrachtnemer Versie 1 Gemeente Dalfsen Gemeente Zwolle - Onderzoek & Statistiek Inhoud Samenvatting 3
Nadere informatieNaar aanleiding van overval op juwelier in Deurne
Opinie-onderzoek Naar aanleiding van overval op juwelier in Deurne Samenvatting en tabellenboek Tangram Advies & Onderzoek Willem van Leerdam 4 april 2014 Bestemd voor: Omroep Brabant Joris Gerritsen Dr.
Nadere informatieIs Nix18 echt Nix18?
Is Nix18 echt Nix18? Waarom bent u vanavond gekomen? Hoe gaan andere ouders hier mee om? Tips om je kind duidelijk te maken dat het niet gezond voor je is. Hoe wordt er op school mee omgegaan? Waarom laten
Nadere informatiespeciaal onderwijs lesbrief alcohol UITGAVE: STICHTING VOORKOM! T (030) 637 31 44 E-MAIL: STICHTING@VOORKOM.NL WWW.VOORKOM.NL
speciaal onderwijs UITGAVE: STICHTING VOORKOM! T (00) 67 1 44 E-MAIL: STICHTING@VOORKOM.NL WWW.VOORKOM.NL inhoud LES 1: KENNISMAKING MET ALCOHOL SOORTEN DRANK DE WERKING VAN ALCOHOL 4 DE GEVOLGEN VOOR
Nadere informatieEvaluatie betaald parkeren Noorderplantsoenbuurt en Oranjebuurt
B A S I S V O O R B E L E I D Evaluatie betaald parkeren Noorderplantsoenbuurt en Oranjebuurt Evaluatie betaald parkeren Noorderplantsoenbuurt en Oranjebuurt Erik van der Werff Onderzoek en Statistiek
Nadere informatieBelastingaangifte over 2013
Belastingaangifte over 2013 Rapportage 28 maart 2014 Over dit onderzoek Aan het onderzoek deden 20.482 leden van het EenVandaag Opiniepanel mee. Het onderzoek vond plaats van 26 tot en met 28 maart 2014.
Nadere informatieZicht en Gehoor een onderzoek van seniorenorganisatie ANBO en Specsavers
6-07-2015 Zicht en Gehoor een onderzoek van seniorenorganisatie ANBO en Specsavers Over dit onderzoek Dit onderzoek over zicht en gehoor is uitgevoerd door seniorenorganisatie ANBO. Het betreft een online
Nadere informatieEvaluatie Diving Cup. Effecten op Sportparticipatie. Jan van Houthof AJ Amsterdam T
Evaluatie Diving Cup Effecten op Sportparticipatie Jan van Houthof 6 1065 AJ Amsterdam T 06 24512991 marije@bureaubeweeg.nl www.bureaubeweeg.nl 1 Samenvatting In deze rapportage worden de resultaten besproken
Nadere informatieInformatie over de deelnemers
Tot eind mei 2015 hebben in totaal 45558 mensen deelgenomen aan de twee Impliciete Associatie Testen (IATs) op Onderhuids.nl. Een enorm aantal dat nog steeds groeit. Ook via deze weg willen we jullie nogmaals
Nadere informatieOnderzoek: Verhoging leeftijdsgrens alcohol
Onderzoek: Verhoging leeftijdsgrens alcohol Publicatiedatum: 24-12- 2013 Over dit onderzoek Aan het onderzoek van het EenVandaag Opiniepanel, gehouden van 9 t/m 19 december 2013, deden ruim 29.000 volwassenen
Nadere informatieOnderzoek Alcohol en Zwangerschap
Pagina 1 Onderzoek Alcohol en Zwangerschap Juni 2011 - Nieuwsbrief Nr 3 Beste verloskundige en assistente, Dit is de derde nieuwsbrief over het onderzoek Alcohol en Zwangerschap van het Nederlands Instituut
Nadere informatieWat zie jij er uitgeslapen uit... Monitoringsrapport 2.0
Wat zie jij er uitgeslapen uit... Monitoringsrapport 2. Inhoud 1 Inleiding... 5 2 Werving en achtergronden deelnemers... 6 2.1 Interpretatie van de gegevens...6 2.2 Werving...6 2.3 Doelgroep...7 2.4 Kenmerken
Nadere informatieTips voor Ouders van niet-drinkende pubers
Tips voor Ouders van niet-drinkende pubers 1. Bepaal uw standpunt. Eenduidigheid over de regels bij beide ouders is cruciaal. Tips: Kies als ouders samen regels voor het gezin. Bepaal als ouders vooraf
Nadere informatieR a p p o r t. Draagvlakonderzoek alcohol en jongeren
R a p p o r t Draagvlakonderzoek alcohol en jongeren Telefonisch onderzoek onder ouders en jongeren 2013 In opdracht van Laat ze niet (ver)zuipen Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst Zeeland november 2013,
Nadere informatieSmartphonegebruik in de auto
Samenvatting Onderzoeksrapport Smartphonegebruik in de auto Juli 2014 1 Onderzoeksopzet Methode Doelgroep: beginnende bestuurders auto in de leeftijd 17 tot en met 34 jaar; Doelgroep is afgezet tegenover
Nadere informatieEvaluatie hinder bij wegwerkzaamheden
Evaluatie hinder bij wegwerkzaamheden Projectnummer: 10203 In opdracht van: Dienst Infrastructuur, Verkeer en Vervoer drs. Merijn Heijnen dr. Willem Bosveld Oudezijds Voorburgwal 300 Postbus 658 1012 GL
Nadere informatieHet beeld van zorggebruikers over de Inspectie voor de Gezondheidszorg. De Inspectie voor de Gezondheidszorg
Dit factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding (Anne Brabers, Margreet Reitsma en Roland Friele. Het beeld van zorggebruikers over de Inspectie voor de Gezondheidszorg.
Nadere informatieDe Grote (kleine) voicemail-poll
De Grote (kleine) voicemail-poll De Grote (kleine) voicemail-poll Maken mensen tegenwoordig nog gebruik van voicemail? En hoe staat men tegenover het gebruik van voicemails in het zakelijk verkeer? Mensen
Nadere informatieSAMENVATTING. Speerpunt gordel. Achtergrond en doel perceptieonderzoek
SAMENVATTING Achtergrond en doel perceptieonderzoek Het Bureau Verkeershandhaving Openbaar Ministerie (BVOM) is onderdeel van het Openbaar Ministerie en valt onder het Ministerie van Justitie. Het is het
Nadere informatieEdo ter Maat, Persoons Gebonden Begeleiding
Verslag Clienttevredenheidsonderzoek Zorginstelling ETM: Edo ter Maat, Persoons Gebonden Begeleiding September 2018 Ans Herbers-Swennenhuis Toegepast Psycholoog September 2018 Inhoudsopgave Samenvatting...
Nadere informatieUitkomst vragenlijst Behoefte Bezinningshuis
Uitkomst vragenlijst Behoefte Bezinningshuis 1 Analyse kwantitatief onderzoek Stichting Het Bezinningshuis Er heeft een kwantitatief onderzoek plaatsgevonden in mei 2017. Er zijn 29 respondenten. Dit betreft
Nadere informatieDoorbreek je belemmerende overtuigingen!
Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Herken je het dat je soms dingen toch op dezelfde manier blijft doen, terwijl je het eigenlijk anders wilde? Dat het je niet lukt om de verandering te maken? Als
Nadere informatieHallo mogen wij ons even voorstellen
Hallo mogen wij ons even voorstellen Wij zijn Verkeersschool Janssen en bedanken je voor het benaderen van informatie over jou rijopleiding. Denk je nog steeds dat het behalen van je rijbewijs duur en
Nadere informatieActie 30 dagen zonder alcohol werkt!
Actie 30 dagen zonder alcohol werkt! Factsheet effectmeting 2015 Voor de vierde keer op rij organiseerde GGD Gooi en Vechtstreek in 2015 de actie 30 dagen zonder alcohol. En met succes! Minstens 650 mensen
Nadere informatieConcept Peiling. Koop- en drinkgedrag van Friese 16- en 17-jarigen
Concept Peiling Koop- en drinkgedrag van Friese 16- en 17-jarigen 2016 Oktober 2016 Uitvoering: Platform Nuchtere Fries Platform Nuchtere Fries is een samenwerking tussen alle Friese gemeenten, GGD Fryslân,
Nadere informatieAlcohol nuchter bekeken
Alcohol nuchter bekeken Alcohol en kanker Vandaag zal kanker je misschien niet echt bezighouden. Het is wel een feit dat overdadig alcoholgebruik op termijn het risico op bepaalde soorten kanker verhoogt.
Nadere informatieHET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN
HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN Gratis PDF Beschikbaar gesteld door vlewa.nl Geschreven door Bram van Leeuwen Versie 1.0 INTRODUCTIE Welkom bij deze gratis PDF! In dit PDF
Nadere informatieResultaten enquête vakbekwaamheid
Resultaten enquête vakbekwaamheid In hoeverre bent u het eens met onderstaande stellingen? De nieuwe vakbekwaamheideisen hebben geen gevolgen voor mijn werkzaamheden. 1. Helemaal oneens 307 36,08% 2. Oneens
Nadere informatieALCOHOL EN OPVOEDING UW KIND OP HET VOORTGEZET ONDERWIJS DE GEZONDE SCHOOL EN GENOTMIDDELEN. Folder Alcohol en opvoeding.indd 1 27-07-2011 13:42:29
ALCOHOL EN OPVOEDING UW KIND OP HET VOORTGEZET ONDERWIJS DE GEZONDE SCHOOL EN GENOTMIDDELEN Folder Alcohol en opvoeding.indd 1 27-07-2011 13:42:29 ALCOHOL EN OPVOEDING Als kinderen naar het voortgezet
Nadere informatieIntegrale veiligheid. resultaten burgerpanelonderzoek maart 2007
Integrale veiligheid resultaten burgerpanelonderzoek maart 2007 INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding 1 1.1 Respons 1 2 Veiligheidsgevoelens 3 2.1 Gevoel van veiligheid in specifieke situaties 3 2.2 Verschillen onderzoeksgroepen
Nadere informatieMonitoring gebruikerstevredenheid invoering 130 km/h
TNS Nipo Grote Bickersstraat 74 1013 KS Amsterdam t 020 5225 444 e info@tns-nipo.com www.tns-nipo.com Rapport Monitoring gebruikerstevredenheid invoering 130 km/h Rick Heldoorn & Matthijs de Gier H1630
Nadere informatieWerkstuk Maatschappijleer Alcohol
Werkstuk Maatschappijleer Alcohol Werkstuk door een scholier 1502 woorden 27 april 2004 6,2 255 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Inhoud Inleiding Alcohol door de jaren heen Wat is alcoholisme Is alcohol
Nadere informatieUitkomsten peiling Strategisch Meerjarenplan 2016-2018
Uitkomsten peiling Strategisch Meerjarenplan 2016-2018 Een peiling onder 639 stomadragers 1. Aanleiding, aanpak en deelname 1.1 Waarom dit onderzoek? De Stomavereniging heeft de stomadrager uitgenodigd
Nadere informatieCLIëNTTEVREDENHEIDSONDERZOEK 2011, van brief tot conclusie!!
CLIëNTTEVREDENHEIDSONDERZOEK 2011, van brief tot conclusie!! De brief: Het Venster F.D. Rooseveltlaan 18 Postbus 2157 5600 CD Eindhoven Eindhoven, 29 november 2011 Betreft: Enquete cliënttevredenheid Beste
Nadere informatieFietsparkeren in Leiden
Fietsparkeren in Leiden peiling Leids JongerenPanel Colofon Serie Statistiek 2011 / 12 Gemeente Leiden Afdeling Strategie en Onderzoek, BOA Postbus 9100, 2300 PC Leiden E-mail: boa@leiden.nl Website: www.leiden.nl/jongerenpanel
Nadere informatieTussentijdse evaluatie. gratis openbaar vervoer 65-plussers. Afdeling Ruimtelijke en Economische Ontwikkelingen Sector Beleid en Projecten
Tussentijdse evaluatie gratis openbaar vervoer 65-plussers Afdeling Ruimtelijke en Economische Ontwikkelingen Sector Beleid en Projecten 10 februari 2010 Inhoudsopgave Samenvatting... 3 1 Inleiding...
Nadere informatieUw mening over gaswinning uit het Groningen-gasveld
Uw mening over gaswinning uit het Groningen-gasveld 1 Uw mening over gaswinning uit het Groningen-gasveld Onderzoeksresultaten fase 2 Elisabeth Hoekstra Goda Perlaviciute Linda Steg onderzoekgaswinning@rug.nl
Nadere informatieWat je moet weten over alcohol
Wat je moet weten over alcohol 1 2 Op een feestje of op café drinken veel mensen alcohol. Dat vinden ze gezellig. Maar is alcohol drinken wel altijd zo gezellig? In deze folder vind je: wat alcohol met
Nadere informatieRapportage. Onderzoek: mediawijsheid onder ouders en kinderen
Rapportage Onderzoek: mediawijsheid onder ouders en kinderen In opdracht van: Mediawijzer.net Datum: 22 november 2013 Auteurs: Marieke Gaus & Marvin Brandon Index Achtergrond van het onderzoek 3 Conclusies
Nadere informatieJongeren en alcohol. Ouders aan het woord. Resultaten Bewonerspanel septemberpeiling 2014. Utrecht.nl/volksgezondheid
Jongeren en alcohol Ouders aan het woord Resultaten Bewonerspanel septemberpeiling 2014 Utrecht.nl/volksgezondheid 2 Inleiding Sinds 1 januari 2014 is de leeftijdsgrens voor het in bezit hebben van alcohol
Nadere informatieFactsheet persbericht. Toekomst van studenten onzeker
Factsheet persbericht Toekomst van studenten onzeker Inleiding Studententijd De overheid komt met steeds meer nieuwe wetten en voorstellen om te bezuinigen en de student te motiveren zijn/haar studie in
Nadere informatieGO Jeugd 2008 Alcohol
GO Jeugd 2008 Alcohol Samenvatting alcohol Uit de gegevens van GO Jeugd 2008 van GGD Fryslân blijkt dat 63% van de Friese 12 t/m 18 jarigen wel eens alcohol heeft, 51% nog in de vier voorafgaand aan het
Nadere informatiePubliekspanel Rijkswegen Noord Resultaten peiling 5- mei 2018
Publiekspanel Rijkswegen Noord Resultaten peiling 5- mei 2018 Rijkswegen Noord 15 juni 2018 Rijkswaterstaat Noord-Nederland, de Politie eenheid Noord-Nederland en het Openbaar Ministerie Noord-Nederland
Nadere informatieProef Begeleid Rijden: Wat vindt de rijschoolbranche?
Proef Begeleid Rijden: Wat vindt de rijschoolbranche? 1. Ik ben: Zelfstandig rijschoolhouder zzp 56,4% 234 Rijschoolhouder VOF 13,7% 57 Rijinstructeur in loondienst 7,2% 30 Rijschoolhouder met personeel
Nadere informatieEnquête: Wel jong, niet gek 2013
Enquête: Wel jong, niet gek 2013 Totaal aantal ingevulde enquêtes = 344 Vraag 1 Geslacht Geslacht Aantal % man 136 54% vrouw 116 46% Eindtotaal 252 100% Vraag 2 Studierichting ASO TSO BSO Totaal man 23%
Nadere informatieJongeren en het huwelijk. Jongeren en het huwelijk
Inhoud Zijn je ouders nog bij elkaar? 3 Genschap van goederen: Stel je zou gaan trouwen, waarvoor zou je dan kiezen? 7 Ik zou later willen trouwen 4 Partneralimentatie: Waar gaat je voorkeur naar uit?
Nadere informatieR a p p o r t. Draagvlakonderzoek alcohol en jongeren. Digitaal onderzoek onder ouders en jongeren 2016
R a p p o r t Draagvlakonderzoek alcohol en jongeren Digitaal onderzoek onder ouders en jongeren 2016 In opdracht van Laat ze niet (ver)zuipen! Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst Zeeland Juni 2016 Jeroen
Nadere informatieFOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22.
PAS OP! Hulp Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. Internet Wil je meer lezen? Kijk op www.jipdenhaag.nl/loverboys En test jezelf op www.loverboytest.nl Dit is een
Nadere informatieMonitor jongeren 12 tot 24 jaar
Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland
Nadere informatieALCOHOL. Zonder flauwekul
ALCOHOL Zonder flauwekul Op een feestje of in een café drinken veel mensen alcohol. Dat vinden ze gezellig. Maar is alcohol drinken eigenlijk wel gezellig? Het is belangrijk dat je weet wat alcohol met
Nadere informatieGeslacht respondenten CBS 2011* man 49% 49% vrouw 51% 51% totaal 100% 100%
Verantwoording onderzoek "4 en 5 mei" Veldwerkperiode: woensdag 11 april tot woensdag 18 april. Aantal uitgenodigd: 15628 Aantal onbezorgbaar: 197 Netto verstuurd: 15431 Respons: 7597 49% Onvolledig ingevulde
Nadere informatieGemeente Roosendaal. Cliëntervaringsonderzoek Wmo over Onderzoeksrapportage. 26 juni 2017
Gemeente Cliëntervaringsonderzoek Wmo over 2016 Onderzoeksrapportage 26 juni 2017 DATUM 26 juni 2017 Dimensus Beleidsonderzoek Wilhelminasingel 1a 4818 AA Breda info@dimensus.nl www.dimensus.nl (076) 515
Nadere informatieMeting september 2013
Meting september 2013 Het Nederlandse Donateurspanel van WWAV wordt mede mogelijk gemaakt door het CBF en is uitgevoerd door Peil.nl Donateursvertrouwen daalt in tegenstelling tot consumentenvertrouwen
Nadere informatieInnovatieve dienstverlening. Een scenario-onderzoek onder de gebruikers van Loket.nl.
Innovatieve dienstverlening. Een scenario-onderzoek onder de gebruikers van Loket.nl. In het kader van het project Innovatieve Dienstverlening doet kenniscentrum ICOON onderzoek naar de omstandigheden
Nadere informatieInterviewfragmenten. Vraag 1: Heeft u een zeer goede, goede, redelijke of slechte gezondheid?
Interviewfragmenten Onderstaande fragmenten zijn uitsuitend bedoeld voor gebruik bij het boek Onderzoek doen met vragenlijsten. Het is niet toegestaan deze fragmenten te publiceren of anderszins te verspreiden.
Nadere informatieKlanttevredenheid. Vereenzaming Ouderen Soest VOS
2011 Klanttevredenheid Vereenzaming Ouderen Soest VOS Stichting Welzijn Ouderen Soest Molenstraat 8c 3764 TG Soest 035 60 23 681 info@swos.nl www.swos.nl KvK 41189365 Klanttevredenheidsonderzoek Vereenzaming
Nadere informatieAttitudemeting ouders: alcohol en alcoholspecifieke opvoeding
Attitudemeting ouders: alcohol en alcoholspecifieke opvoeding November 2011 In deze factsheet worden kort de resultaten gepresenteerd van de attitudemeting onder ouders over alcohol en alcoholspecifieke
Nadere informatieNulmeting ten behoeve van het project Preventie rijden onder invloed uit sportkantines. Augustus 2011
Nulmeting ten behoeve van het project Preventie rijden onder invloed uit sportkantines Augustus 2011 Nulmeting ten behoeve van het project Preventie rijden onder invloed uit sportkantines Augustus 2011
Nadere informatieDoe de persoonlijke APK voor ervaren rijders! Daag jezelf uit! Ervaren hoe veilig, duurzaam en zuinig jij echt rijdt? powered by
Doe de persoonlijke APK voor ervaren rijders! Daag jezelf uit! Ervaren hoe veilig, duurzaam en zuinig jij echt rijdt? powered by Even voorstellen: Veilig Verkeer Nederland en VVCR Europe Veilig Verkeer
Nadere informatieEnquête: Wel jong, niet gek 2016
Enquête: Wel jong, niet gek 2016 Totaal aantal ingevulde enquêtes = 362 Vraag 1 Geslacht Geslacht Aantal % man 187 52% vrouw 175 48% Eindtotaal 362 100% Vraag 2 Studierichting ASO BSO BUSO TSO Totaal man
Nadere informatieTilburg en Kunst. Onderzoek Jongerenpanel Tilburg. Onderzoek uitgevoerd in opdracht van: Gemeente Tilburg. DIMENSUS beleidsonderzoek November 2013
Tilburg en Kunst Onderzoek Jongerenpanel Tilburg Onderzoek uitgevoerd in opdracht van: Gemeente Tilburg DIMENSUS beleidsonderzoek November 2013 Projectnummer 529 1 Inhoud Samenvatting 3 Inleiding 5 1 Jongeren
Nadere informatieMaatschappelijke waardering van Nederlandse Landbouw en Visserij
Nederlandse Landbouw en Visserij Inhoud 1 Inleiding 03 2 Samenvatting en conclusies landbouw en visserij 3 Maatschappelijke waardering landbouw 09 4 Associaties agrarische sector 13 5 Waardering en bekendheid
Nadere informatieStadjers over fietsen in Groningen. Een Stadspanelonderzoek
B A S I S V O O R B E L E I D Stadjers over fietsen in Groningen Een Stadspanelonderzoek Onderzoek en Statistiek Groningen heeft als kernactiviteiten instrumentontwikkeling voor en uitvoering van beleidsgericht
Nadere informatieDossier : snelheid 1
Dossier : snelheid 1 Overdreven of onaangepaste snelheid verhoogt het risico op en de ernst van verkeersongevallen aanzienlijk. Niets nieuws, aangezien het om een basisgegeven van de verkeersveiligheid
Nadere informatieEnquête: Wel jong, niet gek 2017
Enquête: Wel jong, niet gek 2017 Totaal aantal ingevulde enquêtes = 289 Vraag 1 Geslacht Geslacht Aantal % man 174 60% vrouw 115 40% Eindtotaal 289 100% Vraag 2 Studierichting ASO BSO BUSO TSO Totaal man
Nadere informatieResultaten voor Brussels Gewest Ongevallen Gezondheidsenquête, België, 1997
6.10.1. Inleiding De term ongeval kan gedefinieerd worden als 'elk onverwacht en plots voorval dat schade berokkent of gevaar oplevert (dood, blessures,...) of als ' een voorval dat onafhankelijk van de
Nadere informatie