Onderzoeksrapport. Hou vol! Geen alcohol. Een alcohol preventieprogramma gericht op basisschool leerlingen en hun moeders.

Transcriptie

1 Onderzoeksrapport Hou vol! Geen alcohol Een alcohol preventieprogramma gericht op basisschool leerlingen en hun moeders. Suzanne Mares, MSc Dr. Anna Lichtwarck-Aschoff Prof. Dr. Rutger Engels

2 Inleiding Afgelopen twee jaar (februari 2011 februari 2013) is de Radboud Universiteit Nijmegen bezig geweest met het uitvoeren en testen van een alcohol preventieprogramma voor basisschool leerlingen en hun moeders. Hierbij hebben ze onmisbare hulp gehad van jullie; de scholen, de ouders en de kinderen die mee hebben gewerkt aan dit onderzoek. In dit rapport zal eerst worden uitgelegd waarom dit preventieprogramma en het bijbehorende onderzoek zijn uitgevoerd. Daarna zal er een en ander worden uitgelegd over de manier waarop het onderzoek is uitgevoerd. Uiteraard zullen er ook enkele voorlopige resultaten van het onderzoek worden gegeven. Alcoholgebruik onder jongeren in Nederland Alcoholgebruik onder jongeren komt in Nederland veel voor. In 2011 had ruim 30% van de twaalfjarigen al eens een glas alcohol gedronken. Naast deze vroege beginleeftijd van het drinken van alcohol, stijgt het alcoholgebruik ook snel naarmate jongeren ouder worden. Op vijftienjarige leeftijd geeft al ruim de helft (60%) aan maandelijks te drinken en geeft ongeveer 30% aan maandelijks dronken te zijn. En dat terwijl het op deze leeftijd nog niet wettelijk is toegestaan alcohol te kopen. Ook heeft alcoholgebruik op zulke jonge leeftijd een aantal negatieve gevolgen. De gevolgen van alcohol op jonge leeftijd kunnen opgesplitst worden in korte termijn en lange termijn gevolgen. Korte termijn gevolgen kunnen zijn: agressief gedrag, ongelukken en verwondingen en risicovol seksueel gedrag. Lange termijn gevolgen kunnen zijn: schade aan de hersenen, alcoholverslaving, leverziekten, kanker en de ziekte van Korsakoff (geheugenverlies als gevolg van te lang te veel alcohol drinken). Het is dan ook belangrijk niet te vroeg te beginnen met drinken. Uit onderzoek blijkt dat ouders hier een belangrijke rol in spelen. Mede op basis van deze gegevens hebben wij het programma Hou vol! Geen alcohol opgezet. Het programma Hou vol! Geen alcohol Het Hou vol! Geen alcohol preventieprogramma is gebaseerd op een vergelijkbaar Amerikaans programma voor roken. In Amerika blijkt het programma ervoor te zorgen dat kinderen later beginnen met roken. Op basis van deze resultaten wordt het programma momenteel ook getoetst in Nederland. Eenzelfde programma is inmiddels ook ontwikkeld met betrekking tot alcohol. Het programma informeert ouders en moedigt hen aan om thuis strenge regels te stellen voor het drinken van alcohol. Verder stimuleert het 2

3 programma de gesprekken tussen ouders en kinderen. Voordat dit programma op grote schaal zal worden toegepast, is het belangrijk te weten of het alcoholprogramma in Nederland ook echt werkt. Een goede manier om dit te doen is door twee groepen te vergelijken: een groep die het programma krijgt, en een groep die alleen een folder over alcohol en opvoeding krijgt. Hoe we dit gedaan hebben, zal nu worden uitgelegd. Methode De voorbereiding Aan het begin van het onderzoek zijn er in totaal ruim 1100 basisscholen gevraagd om mee te werken aan het onderzoek. Van deze scholen zeiden er ruim 800 ja, en zij hebben samen aan ruim kinderen een brief uitgedeeld met daarin de vraag of de moeder samen met het kind wilde deelnemen aan dit onderzoek. Hiervan hebben uiteindelijk 1349 gezinnen zich opgegeven om mee te doen aan het onderzoek. Er deden ongeveer evenveel jongens als meisjes uit groep 8 mee. Twee groepen Na het afnemen van de eerste vragenlijst werden alle gezinnen willekeurig ingedeeld in 2 groepen. Hierbij werd ervoor gezorgd dat alle kinderen van eenzelfde school ook in dezelfde groep zaten. De eerste groep bestaat uit 680 kinderen met hun moeder en deze zullen we hierna de experimentele groep noemen. Dit is de groep die het programma Hou vol! Geen alcohol heeft ontvangen (zie figuur 1). De tweede groep, bestaande uit 669 kinderen met hun moeder, noemen we hierna de controle groep. Deze groep heeft de folder over alcohol en opvoeding gekregen (zie figuur 2). Beide groepen vullen zowel voor als nadat ze het programma hebben ontvangen dezelfde vragenlijsten in. Achteraf kun je dan vergelijken of de experimentele groep het beter doet vergeleken met de controle groep, waardoor je kunt zien of het programma werkt. Figuur 1. Figuur 2. 3

4 Resultaten Alcoholgebruik moeders en kinderen Van de moeders die meededen aan dit onderzoek, drinkt bij afname van de eerste vragenlijst 32% nooit alcohol, terwijl 42% van de moeders wekelijks drinkt. Het aantal glazen dat moeders de afgelopen week hadden gedronken varieerde van 0 tot 30, met een gemiddelde van 3,6. Ongeveer 38% van de moeders rapporteert dat zij ooit enige problemen heeft ervaren ten gevolge van het drinken van alcohol. Dit kan variëren van ooit de behoefte gehad minder te drinken tot de partner of familieleden maken zich weleens zorgen over het alcoholgebruik. Hoewel deze cijfers misschien hoog klinken, blijkt dat deze lager zijn dan die van de gemiddelde Nederlandse bevolking. Op het eerste meetmoment, als de kinderen gemiddeld ruim 12 jaar oud zijn, geeft 54% van de jongens en 43% van de meisjes aan ooit al eens alcohol te hebben gedronken (zie grafiek 1). Van de kinderen die ooit al eens alcohol hebben gedronken, geeft 61% aan het eerste slokje alcohol van de vader te hebben gekregen en geeft 66% van deze kinderen aan het eerste slokje thuis te hebben gedronken. Als aan alle kinderen gevraagd wordt of ze denken dat ze later alcohol zullen gaan drinken, geeft 8% aan dit zeker niet te zullen gaan doen. Daarentegen geeft 70% van de kinderen aan later waarschijnlijk wel alcohol te gaan drinken. Verschillen tussen moeders en kinderen Moeders geven op het eerste meetmoment aan dat 37% van de jongens en 27% van de meisjes ooit al eens alcohol hebben gedronken (zie grafiek 1). Dit is dus een stuk lager dan dat wat de kinderen zelf aangeven. Ook met betrekking tot de opvoeding over alcohol, verschillen ouders en kinderen van mening. Zo vinden kinderen dat er minder strenge regels zijn over alcohol dan dat moeders dat vinden. Kinderen rapporteerden verder een lagere kwaliteit van communicatie over alcohol met hun moeders dan dat moeders rapporteerden. Kwaliteit van communicatie wil bijvoorbeeld zeggen dat kinderen het idee hebben dat ze begrepen worden door hun moeder. In grafiek 2 staat van deze verschillen tussen moeders en kinderen een overzicht. 4

5 Grafiek 1. Alcoholgebruik kinderen Grafiek 2. Regels en communicatie Vragenlijst Kind Vragenlijst Moeder Jongens Meisjes Totaal 5 4,8 4,6 4,4 4,2 4 Regels Communicatie Kinderen Moeders Het alcohol preventieprogramma: is het nuttig? Van de moeders en kinderen die het Hou vol! Geen alcohol programma kregen, zegt 65% dat ze minstens 3 van de 5 boekjes hebben doorgenomen. Als we de kinderen vroegen hoe informatief ze het programma vonden, gaven ze het als cijfer gemiddeld een 7. Moeders gaven het programma als cijfer gemiddeld een 7,2. Bijna alle moeders en kinderen (± 90%) denken dat het Hou vol! Geen alcohol programma ouders helpt om kinderen van het drinken van alcohol af te houden. De verdere onderzoeksresultaten over de daadwerkelijke effectiviteit van het programma Hou vol: Geen alcohol! moeten op dit moment nog goed worden gekeurd door onafhankelijke beoordelaars. Daarom kunnen wij hierover helaas nog geen informatie over loslaten. Op de volgende website zullen in de toekomst updates over de resultaten van het onderzoek geplaatst worden: 5

6 Conclusie Het onderzoek waar u aan heeft meegewerkt had als doel het testen van het nut van een alcohol preventieprogramma. Dit is gedaan door het invullen van vragenlijsten door een experimentele groep en een controle groep. Als we naar de gegevens kijken van beide groepen samen, blijkt dat de moeders redelijk wat drinken, maar dat de gemiddelde getallen van deze groep moeders lager zijn dan die van de algemene Nederlandse bevolking. Het aantal kinderen dat aangeeft ooit al eens alcohol te hebben gedronken is behoorlijk hoog, maar is nog lager dan de algemene Nederlandse cijfers. Uit de gegevens blijkt verder dat moeders niet heel goed op de hoogte zijn van het alcoholgebruik van hun kinderen. Moeders denken dat kinderen minder drinken dan dat ze daadwerkelijk doen. Ook met betrekking tot het stellen van regels en de kwaliteit van communicatie hebben moeders een positiever beeld dan kinderen. Moeders geven aan meer regels te stellen en beter te praten met hun kinderen dan dat kinderen dat aangeven. Dit wordt in veel onderzoeken naar opvoeding gevonden en komt dus vaak voor. De meningen over het preventieprogramma zijn positief. Veel gezinnen ontvangen niet alleen het programma, maar nemen het ook samen door. Het merendeel van de kinderen vindt het een informatief programma en ook de moeders geven een dikke voldoende. Zowel moeders als kinderen denken dat het programma ouders helpt om kinderen van het drinken van alcohol af te houden. Graag willen wij de scholen, de leerlingen en de moeders bedanken voor de enthousiaste bijdrage aan dit onderzoek! Deze bijdrage is heel belangrijk voor het maken en testen van programma s als Hou vol! Geen alcohol. Suzanne Mares, Anna Lichtwarck-Aschoff en Rutger Engels, Behavioural Science Institute, Radboud Universiteit Nijmegen, juni Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, gekopieerd en/of op een of andere manier openbaar worden gemaakt zonder toestemming van de auteur. 6