Neurobiologische behandeling van suïcide-risico
|
|
- Anita Claes
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Neurobiologische behandeling van suïcide-risico Kurt Audenaert Vakgroep Psychiatrie en Medische Psychologie Universiteit Gent Acknowledgment Dank voor de inspirerende voordracht van Kate Saunders (Centre for Suicide Research, Oxford University, UK) op de BCBNP Regionale meeting te Gent (21/10/2016) Achtergrond Suïcide risico is frequent geassocieerd aan psychiatrische pathologie Vooral: ü Depressieve stoornis * ü Bipolaire stoornis * ü Psychotische stoornissen ü Borderline persoonlijkheidsstoornis * 1
2 Lithium Anti-epileptica (stemmingsstabilisatoren) Anti-psychotica Anti-depressiva Minor tranquilisers Ketamine ECT rtms Lithium Anti-epileptica (stemmingsstabilisatoren) Anti-psychotica Anti-depressiva Minor tranquilisers Ketamine ECT rtms Lithiumzouten Sinds einde jaren 40: rust bij manische patiënten Indicatie: bipolaire stoornissen: acuut + profylaxe Werking: Onbekend Oa. Effect op Natrium-pomp, Effect op NOR en DOPA (niet: serotonine) Bij gebruik: Noodzaak aan spiegelcontrole wegens nauw therapeutisch spectrum. Bijwerkingen: Tremor Diabetes Insipidus (Niertubuli) Schildklierschade 2
3 Vraag: Heeft lithium een preventief anti-suïcidaal effect bij patiënten met unipolaire en bipolaire stemmingsstoornis Studie: Meta-analyse, 48 RCTs (Lithium vs placebo of actief product), N=6674 Lithium Meta analysis of RCTs Cipriani 2013 BMJ Lithium Meta analysis of RCTs; suicides Cipriani 2013 BMJ 3
4 Lithium Meta analysis of RCTs; suicides Cipriani 2013 BMJ Meta analysis of RCTs; Deliberate Self Harm Cipriani 2013 BMJ Meta analysis of RCTs; suicides; UNIPOLAR DISORDER Cipriani 2013 BMJ 4
5 Meta analysis of RCTs; Deaths from all causes; UNIPOLAR DISORDER Cipriani 2013 BMJ JAMA Psychiatry. 2016;73(6): Lithium en drinkwater 5
6 Lithium als anti-suicidaal middel Lithium werkt sterker anti-suicidaal dan op depressieve symptomen Ten dele: anti-depressief effect Mogelijk: ook anti-agressief, anti-impulsief Effect op Natrium-pomp, Effect op NOR en DOPA (niet: serotonine) Maar: Nauw therapeutisch spectrum Potentieel lethaal bij overdoses Bijwerkingen Seven-Up Wikipedia Seven Up 7 Up was created by Charles Leiper Grigg, in Grigg came up with the formula for a lemon-lime soft drink in The product, originally named "Bib-Label Lithiated Lemon-Lime Soda", was launched two weeks before the Wall Street Crash of It contained lithium citrate, a mood-stabilizing drug, until 1950 Lithium Anti-epileptica (stemmingsstabilisatoren) Anti-psychotica Anti-depressiva Minor tranquilisers Ketamine ECT rtms 6
7 Anti-epileptica Gebruikt als behandeling van epilepsie, van neuropathische pijn, Ook gebruikt als Stemmingsstabilisatoren Valproaat (Depakine ) Carbamazepine (Tegretol ) Lamotrigine (Lambipol ) 2008: FDA warning: Increased suicidal thoughts and behaviors with anticonvulsants Psychiatrische literatuur: Toegenomen risico bij stop lithium en switch naar valproaat Deense strudie toont protectief effect als therapie-trouw (Smith 2009) Grote longitudinale (50 jaar) retrospectieve studie (database gezondheidszorg) Inruilen van voorschriften geassocieerd met reductie qua suïcide è Stemmingsstabiliserend effect > suïcidaliteit genererend effect Lithium Anti-epileptica (stemmingsstabilisatoren) Anti-psychotica Anti-depressiva Minor tranquilisers Ketamine ECT rtms Anti-psychotica RCTs: geen significant verschil tussen FGA/SGA met placebo inzake suïcide en suïcide poging (Khan et al, Am J Psychiatry 2001) Patiënten geswitch naar clozapine vertoonden een vermindering in suïcide pogingen (Meltzer 1995) Evidentie voor protectief effect voor clozapine (zie oa InterSePT studie) Recente publicatie (Pompili et al Int J Molec Sci 2016) Systematisch literatuur onderzoek N=19 studies: anti-psychotica en suïcidaal gedrag Clozapine > SGA > FGA Binnen SGA: olanzapine meest prominent Vooral: via anti-psychotisch en stemmingsstabiliserend effect 7
8 Schizophrenia Bulletin, 30(3): , Olanzapine vs clozapine Gerandomiseerd, multicentrisch Schizofrenie / Schizo-affectief N=980 Follow up: 18 M Intersept (International Suicide Prevention Trial) Alphs et al, Schizophrenia Bulletin, 30(3): , 2004 Clozapine en anti-suicidaal effect Meer dan alleen anti-psychotisch effect of betere symptoom controle bij schizofrenie Complexe farmacologie als verklaring? Simultane modulatie van multiple neurotransmitters Invloed op hormonen (oa cortisol) Intracellulaire systeem beïnvloeding (oa NMDA receptor expressie) 8
9 Lithium Anti-epileptica (stemmingsstabilisatoren) Anti-psychotica Anti-depressiva Minor tranquilisers Ketamine ECT rtms Anti-depressiva Controversieel! Illustratie: 90% van de depressieve symptomen zijn onbehandeld op moment van overlijden ) door suïcide (Leon 2004) FDA Black Box Warning (2004, 2007): Toegenomen risico op suïcidaal gedrag bij kinderen, adolescenten en jong volwassenen bij gebruik antidepressiva Anti-depressiva 1. Suïcidaal gedrag en AD + FDA warning 2003/ Gevolgen: Invloed op aantal suïcides Invloed op suïcide pogingen (intoxicaties) 3. Keuze van AD bij patiënten met suïcidaliteit 4. Wanneer risico bij behandeling met anti-depressiva? 9
10 Anti-depressiva 1. Suïcidaal gedrag en AD + FDA warning 2003/ Gevolgen: Invloed op aantal suïcides Invloed op suïcide pogingen (intoxicaties) 3. Keuze van AD bij patiënten met suïcidaliteit 4. Wanneer risico bij behandeling met anti-depressiva? BMJ 2016;352:i65 - Doel: - Evalueren van harm door SSRIs en SNRIs - Primaire outcome: mortaliteit en suïcidaliteit - Secundaire outcome: agressiviteit en mortaliteit - Methode: - Systematische review en meta-analyse - N=70 studies, N=18526 patiënten - Limitation: - Evidentie voor onderrapportage van harms Meta-analysis of suicidality in participants receiving SSRIs of SNRIs compared with placebo post-randomisation (ADULTS) Sharma et al 2016 BMJ 10
11 Meta-analysis of suicidality in participants receiving SSRIs of SNRIs compared with placebo post-randomisation (CHILDREN / ADOLESCENTS) Idem Forest Plot ( significant ): voor agressief gedrag bij kinderen/adolescenten Sharma et al 2016 BMJ Arch Gen Psychiatry. 2012;69(6): Doel: Bestuderen van Veiligheid van AD (suicidal gedachten en gedrag) en het mediërend effect van veranderingen in depressieve symptomen Methodologie: Meta-analyse van RCTs met fluoxetine and venlafaxine N= 9185 Resultaat: - daling suïcidale gedachten en gedrag over de tijd voor volwassen en geriatrische patiënten, verklaard via reductie van depressie Opm: Geen verschillen voor jongeren Gibbons et al, Arch Gen Psychiatry. 2012;69(6):
12 Anti-depressiva 1. Suïcidaal gedrag en AD + FDA warning 2003/ Gevolgen van FDA warning: Invloed op aantal suïcides Invloed op suïcide pogingen (intoxicaties) 3. Keuze van AD bij patiënten met suïcidaliteit 4. Wanneer risico bij behandeling met anti-depressiva? 2. Gevolgen van FDA-warning: Invloed op aantal suïcides Gibbons et al, Am J Psychiatry 2007 USA Netherlands Gibbons et al, Am J Psychiatry
13 Anti-depressiva 1. Suïcidaal gedrag en AD + FDA warning 2003/ Gevolgen van FDA warning: Invloed op aantal suïcides Invloed op suïcide pogingen (intoxicaties) 3. Keuze van AD bij patiënten met suïcidaliteit 4. Wanneer risico bij behandeling met anti-depressiva? 2. Gevolgen van FDA-warning: Invloed op aantal suïcide-pogingen (intox) Lu C et al, BMJ 2014;348: 3596 DOEL: Evaluatie van gevolgen van FDA waarschuwingen in jongeren aangaande AD gebruik en suïcidaal gedrag STUDIE: Healthcare data ( ) met 1.1 X 10 6 adolescenten, 1.4 X10 6 jong volwassenen en 5 X 10 6 volwassenen Rates of antidepressant use and psychotropic drug poisonings, before and after the warnings In kinderen/adolescenten AD: -31% SP: +22 % In jong-volwassenen AD: -25% SP: +31 % In volwassenen AD: -14% SP: +5 % Lu C et al, BMJ 2014;348:
14 BMJ 2014;348: 3596 Lu C et al RESULTATEN: Ø Abrupte vermindering van AD gebruik Ø Toename van suïcide pogingen (in jonge mensen) BESLUIT: aandacht voor ongewenste gevolgen van FDA waarschuwingen en de rapportage in de media Anti-depressiva 1. Suïcidaal gedrag en AD + FDA warning 2003/ Gevolgen van FDA warning: Invloed op aantal suïcides Invloed op suïcide pogingen (intoxicaties) 3. Keuze van AD bij patiënten met suïcidaliteit 4. Wanneer risico bij behandeling met anti-depressiva? 3. Keuze van AD bij patiënten met suïcidaliteit Observationele studie van voorschriften AD (UK) en fatale en niet fatale intoxicaties met Periode: fatal toxicity index = rates of deaths to prescriptions 14
15 Fatal toxicity index - Verschillen tussen de klassen - TCA > VLFX/ MTZ > SSRI - Verschillen binnen de klassen - Citalopram > andere SSRI s - è Keuze bij patiënten met suïcide risico Anti-depressiva 1. Suïcidaal gedrag en AD + FDA warning 2003/ Gevolgen van FDA warning: Invloed op aantal suïcides Invloed op suïcide pogingen (intoxicaties) 3. Keuze van AD bij patiënten met suïcidaliteit 4. Wanneer risico bij behandeling met anti-depressiva? Simon G & Savarino J, Am J Psychiatry 2007; 164:
16 From: Suicide Risk During Antidepressant Treatment Simon G,,Savarino J, Operskalsk B, Wang P American Journal of Psychiatry, 2006; 163: KADER: FDA Maa 2004 publieke waarschuwing (over verergering van depressie en suïcidaliteit in pediatrisch en volwassen populatie in patiënten die behandeld worden met 10 nieuwe antidepressiva è nauwlettende observatie van suïcidaliteit bij start van medicatie of bij dosis toename STUDIE: Health Plan population study; N=65,103 pts met 82,285 episodes met AD behandeling ( ) Death by suicide Serious Suicide attempt (met hospitalisatie) VASTSTELLINGEN From: Suicide Risk During Antidepressant Treatment Simon G,,Savarino J, Operskalsk B, Wang P American Journal of Psychiatry, 2006; 163: S-poging K en ado: 314/ VOLW: 78/ (per behandelingsepisode) Opm. Suïcide 40 / 10 5 From: Suicide Risk During Antidepressant Treatment Simon G,,Savarino J, Operskalski B, Wang P American Journal of Psychiatry, 2006; 163:
17 Lithium Anti-epileptica (stemmingsstabilisatoren) Anti-psychotica Anti-depressiva Minor tranquilisers Ketamine ECT rtms Minor tranquilisers - Epidemiologische studies: toegenomen suïcide risico - Methodologisch zwakke studies - Weinig gecontroleerd voor depressie en andere psychiatrische pathologie - Suïcides geassocieerd met overdoses hypnotica - Insomnia soms geassocieerd met suïcidaliteit Lithium Anti-epileptica (stemmingsstabilisatoren) Anti-psychotica Anti-depressiva Minor tranquilisers Ketamine ECT rtms Geen gerandomiseerde trials 17
18 Ketamine = NMDA receptor antagonist Anestheticum Drugsmisbruik Sub-therapeutische doses - groeiende evidentie voor behandeling v resistente depressie (TRD) - Onderzoek naar nasale toediening - Bijwerkingen: - Droge mond, tachycardie en hypertensie, rusteloosheid, visuele stoornissen, dissociatie (kortdurend) Fond et al, Psychopharmacology (2014) 231:
19 Single infusion ketamine (vs midazolam) Murrough et al 2015 Mechanisme van ketamine bij suïcidalteit?? Lijkt geassocieerd aan een aantal domeinen geassocieerd met suicidaliteit Angst Anhedonie Ruminatie ECT - Geen gerandomiseerde studies - Wel ondersteund door expert consensus 19
20 Lithium Anti-epileptica (stemmingsstabilisatoren) Anti-psychotica Anti-depressiva Minor tranquilisers Ketamine ECT rtms Geen gerandomiseerde trials Conclusie: - Belang van goede behandeling ziektebeeld is protectief v Lithium - Consistent: protectief; ook in unipolaire stoornissen - Bijwerkingsprofiel v Anti-depressiva - Protectief - Voorzichtigheid v Anti-psychotica - Clozapine v Ketamine - IV behandeling; Veelbelovende intra-nasale vorm? Met dank voor uw aandacht 20
21 Study sham-controlled 3 dagen, 3 X 6000 pulsen/dag, 120% motor threshold, 10 Hz, 10 s intertrain-interval Patiënten: Enkel PTSD, mildtbi of PTSD+mildTMBI Completer: N=10 actieve rtms vs N=17 SHAM Beck Scale Suicidal Intention, bij aanvang: gemiddeld 21 Results * Goed getolereerd bij suicidale inpatients George et al, Brain Stimulation 2014 QUESTIONS 21
22 Background Suicide rare but devastating event 11/100,000 /year internationally but rates vary considerably In the top three causes of death in those aged (WHO) Suicide is strongly associated with mental disorder Major affective disorders predominate SMR = 10-20x general population 22
Neurobiologische behandeling van suïcide-risico
Neurobiologische behandeling van suïcide-risico Kurt Audenaert Vakgroep Psychiatrie en Medische Psychologie Universiteit Gent Studiedag Vlaamse Multidisciplinaire Richtlijn 30.3.2017 Acknowledgment Dank
Nadere informatieDe toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie. P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology
De toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology Relaties met een farmaceutisch bedrijf of sponsor Geen Antidepressivum, antipsychoticum
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra
Nadere informatieStop or Go? TerugvalprevenDe training bij het begeleid aiouwen van anddepressiva in de zwangerschap.
Stop or Go? TerugvalprevenDe training bij het begeleid aiouwen van anddepressiva in de zwangerschap. Promovendi: Drs. Nina Molenaar, arts, Erasmus MC Marlies Brouwer, MSc, psycholoog, UU Projectleaders:
Nadere informatie, v26; FK Achtergrondinformatie Bipolaire Stoornis
2015041635, v26; FK Achtergrondinformatie Bipolaire Stoornis 5 Consultatiedocument Farmacotherapeutisch Kompas voor registratiehouders Graag reactie voor 30 november 2017 van de registratiehouders die
Nadere informatiessri s en suïcidaliteit bij volwassenen, adolescenten en kinderen
overzichtsartikel ssri s en suïcidaliteit bij volwassenen, adolescenten en kinderen h. tandt, k. audenaert, c. van heeringen achtergrond Er is heel wat controverse over het verband tussen suïcide en het
Nadere informatieKetenzorg voor suïcidaliteit
Ketenzorg voor suïcidaliteit Marie Van Broeckhoven Suïcidepreventiewerking DAGG Lommel marie.vanbroeckhoven@dagg-cgg.be Meer onderzoek nodig Sterke evidentie Acties gezondheidszorg Beperking toegang tot
Nadere informatieVoorbij het protocol..
Voorbij het protocol.. Behandelen van een depressie die niet opknapt. Hans Warning, verpleegkundig specialist GGZ 2 Eigenlijk eerst Psycho educatie Bibliotherapie Hardlopen / activeren Probleem Oplossende
Nadere informatieNieuwe ontwikkelingen in de diagnostiek en behandeling van Bipolaire Stoornissen Jelgersma Lezing LUMC 14 Februari 2012
Nieuwe ontwikkelingen in de diagnostiek en behandeling van Bipolaire Stoornissen Jelgersma Lezing LUMC 14 Februari 2012 Ralph Kupka Hoogleraar Bipolaire Stoornissen VU Medisch Centrum, Amsterdam Academische
Nadere informatieANNEX III WIJZIGINGEN IN DE SAMENVATTINGEN VAN DE PRODUCTKENMERKEN EN DE BIJSLUITER
ANNEX III WIJZIGINGEN IN DE SAMENVATTINGEN VAN DE PRODUCTKENMERKEN EN DE BIJSLUITER Deze aanpassingen aan de SPC en bijsluiter zijn valide op het moment van de beschikking van de commissie. Na de beschikking
Nadere informatieOPPER studie Onderzoeksprogramma Postpartum Psychose Erasmus MC, Rotterdam
Postpartum Psychose Postpartum psychose patientenvereniging opgericht! www.kraambedpsychose.nl Veerle Bergink 31 Oktober 2012 Postpartum Psychose Binnen 4 weken na de bevalling Incidentie: 1 op de 1.000
Nadere informatieEen kwestie van maatwerk
Medicamenteuze interventies ter vermindering van agressief gedrag Een kwestie van maatwerk Dr Rob Heerdink Pharmacoepidemiology & Clinical Pharmacology Utrecht Institute for Pharmaceutical Sciences Universiteit
Nadere informatieDE EFFECTIVITEIT VAN ONLINE EN OFFLINE COGNITIEVE GEDRAGSTHERAPIE VOOR SUÏCIDE PREVENTIE
DE EFFECTIVITEIT VAN ONLINE EN OFFLINE COGNITIEVE GEDRAGSTHERAPIE VOOR SUÏCIDE PREVENTIE SPREKER: JASPER WIEBENGA FUNCTIE: PROMOVENDUS & PSYCHOLOOG, AFDELING PSYCHIATRIE, GGZ INGEEST & VUMC VAN BLENDED
Nadere informatieAppendix Hoofdstuk 13 Tabellen wetenschappelijke onderbouwing farmacotherapie van ouderen met een bipolaire stoornis
3 4 Appendix Hoofdstuk 3 Tabellen wetenschappelijke onderbouwing farmacotherapie van ouderen met een bipolaire stoornis Zoals beschreven in hoofdstuk 3.5. Tabel Lithium bij ouderen. N leeftijd (range)
Nadere informatieBijwerkingen van psychotrope geneesmiddelen. Nikkie Aarts
Bijwerkingen van psychotrope geneesmiddelen Nikkie Aarts Afdeling Epidemiologie & Inwendige Geneeskunde 3 de Lustrum Farmacovigilantie Platform Nederland Dinsdag 19 mei 2015 Promotietraject In de dagelijkse
Nadere informatieDepressie behandeling: additie en augmentatie strategieën. Leo Timmerman Opleider psychiatrie GGZ Drenthe
Depressie behandeling: additie en augmentatie strategieën Leo Timmerman Opleider psychiatrie GGZ Drenthe Relaties met een farmaceutisch bedrijf of sponsor Geeft presentaties voor: AstraZeneca Eli Lilly
Nadere informatiePsychofarmaca bij d e de ouderen Waarom slikken zij? A D. D Hooghe Hooghe
Psychofarmaca bij de ouderen Waarom slikken zij? A. D Hooghe Psychofarmaca Benzodiazepines en aanverwanten Antidepressiva Antipsychotica Antipsychotica Assessment of antipsychotic prescribing in Belgian
Nadere informatieFarmacotherapeutische behandelmogelijkheden bij alcoholafhankelijkheid. Dr. De Mulder Psychiater-PsychotherapeutePAAZ H.-Hartziekenhuis Lier
Farmacotherapeutische behandelmogelijkheden bij alcoholafhankelijkheid Dr. De Mulder Psychiater-PsychotherapeutePAAZ H.-Hartziekenhuis Lier Alcohol: Epidemiologische gegevens WHO: Europa, regio hoogste
Nadere informatieLithium bij ouderen, wat als de nierfunctie verslechtert?
Lithium bij ouderen, wat als de nierfunctie verslechtert? KenBis Maart 2017 Anna Krikke, psychiater Inleiding Inleiding Lithium, indicaties, bijwerkingen Richtlijn Renale bijwerkingen chronisch lithium
Nadere informatie18/03/2016. inhoud. Zorg voor jongeren met psychiatrische problemen. jongeren populatie. jongeren populatie. jongeren populatie. jongeren populatie
inhoud Zorg voor jongeren met psychiatrische problemen Jongeren als doelgroep Burden of disease in praktijk Slot: New horizont Marijana Cvitan Sutterland psychiater OPZ Geel, Maart, 2016 Juridische grens
Nadere informatiePsychedelica als antidepressivum. Sanne Smith
Psychedelica als antidepressivum Sanne Smith Disclosure Geen belangenverstrengeling Inhoud 1. Therapieresistente depressie 2. Ketamine als antidepressivum 3. Psilocybine als antidepressivum 1. Therapieresistente
Nadere informatieDe Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag
De Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag Dr. B. Verwey, psychiater Ziekenhuis Rijnstate Arnhem Prof. dr. A.M. van Hemert, psychiater LUMC, Leiden Dr. R.F.P. de Winter,
Nadere informatieBewegingsstoornissen in de acute psychiatrie. Prof dr. Peter N van Harten
Bewegingsstoornissen in de acute psychiatrie Prof dr. Peter N van Harten Welke medicijnen geven frequent bewegingsstoornissen Antipsychotica Anti- emetica Antidepressiva Anti- epileptica Lithium Stimulantia
Nadere informatieSuïcide en suïcidepreventie
Suïcide en suïcidepreventie D. Linszen, psychiater Suïcide(preventie), de rol van verpleegkundigen en verzorgenden Reehorst, Ede 2017 Amsterdam First Episode Study: Critical Period RCT (1998-2007): relapse
Nadere informatieSchizofrenie/psychotische stoornis: MAO-remmers bij depressie 6558 PANSS: Positive and Negative Syndrome Scale
Schizofrenie/psychotische stoornis: MAO-remmers bij depressie 6558 PANSS: Positive and Negative Syndrome Scale CONCLUSIE MAO-remmers kunnen de afbraak van dopamine remmen, waardoor er in theorie een verergering
Nadere informatieOnderzoek naar werkzaamheid schematherapie bij borderline persoonlijkheidsstoornis en alcoholafhankelijkheid
Onderzoek naar werkzaamheid schematherapie bij borderline persoonlijkheidsstoornis en alcoholafhankelijkheid presentatie ESPRi Symposium 26-11-2015 Michiel Boog, klinisch psycholoog, psychotherapeut Titel:
Nadere informatieGeautomatiseerde medicatiereviews bij polyfarmacie patiënten in de eerstelijn: een retrospectieve studie Eerstelijnsgeneeskunde (ELG) Radboudumc
Geautomatiseerde medicatiereviews bij polyfarmacie patiënten in de eerstelijn: een retrospectieve studie Eerstelijnsgeneeskunde (ELG) Radboudumc Jorrit Harms OSV: Dr. Kees van Boven Inhoud Achtergrond
Nadere informatieRob Heerdink Universitair Hoofddocent Klinische Farmacoepidemiologie Universiteit Utrecht
Hoe vertaal ik resultaten uit de medische literatuur en richtlijnen naar de dagelijkse praktijk? Interpretatie van resultaten van geneesmiddelenonderzoek Rob Heerdink Universitair Hoofddocent Klinische
Nadere informatieSuïcidaal gedrag epidemiologie, psychologie en biologie, en behandeling. Prof. dr. C. van Heeringen
Suïcidaal gedrag epidemiologie, psychologie en biologie, en behandeling Prof. dr. C. van Heeringen WHO 2004 de Europese context nu de Europese context toen Kruyt 1960 Suïcide in Vlaanderen SMR, per
Nadere informatiePostdatum. Geachte Dokter,
De Belgische gezondheidsautoriteiten hebben bepaalde voorwaarden verbonden aan het in de handel brengen van het geneesmiddel Quetiapine Krka 50 mg / 200 mg / 300 mg/400 mg tabletten met verlengde afgifte.
Nadere informatieSUICIDALITEIT BIJ GEDETINEERDEN
VAKGROEP CRIMINOLOGIE, STRAFRECHT EN SOCIAAL RECHT INSTITUTE FOR INTERNATIONAL RESEARCH ON CRIMINAL POLICY SUICIDALITEIT BIJ GEDETINEERDEN LOUIS FAVRIL // LOWLANDS SUICIDE RESEARCH MEETING PREVALENTIE
Nadere informatieRecente ontwikkelingen op het gebied van de Bipolaire Stoornissen
Recente ontwikkelingen op het gebied van de Bipolaire Stoornissen Ralph Kupka Hoogleraar Bipolaire Stoornissen VU Medisch Centrum, Amsterdam GGZ ingeest, Amsterdam Altrecht GGZ, Utrecht Forums Ups&Downs
Nadere informatieBipolaire Stoornissen en ADHD: Overlap en comorbiditeit
Bipolaire Stoornissen en ADHD: Overlap en comorbiditeit Ralph Kupka Hoogleraar Bipolaire Stoornissen VU Medisch Centrum, Amsterdam Academische Werkplaats Bipolaire Stoornissen, GGZ ingeest Behandelcentrum
Nadere informatieCluster A Cluster B Cluster C Excentriek(zonderling) Paranoïde
PAK Psychisch functioneren en cognitie 1. Bipolaire stoornissen [Bron: Leerboek Psychiatrie. Hengeveld MW, van Balkom AJLM. 3e geheel herziene druk, de Tijdstroom 2016 - Hfdst 9 Bipolaire-stemmingsstoornissen
Nadere informatieMindfulness binnen de (psycho) oncologie. Else Bisseling, 16 mei 2014
Mindfulness binnen de (psycho) oncologie Else Bisseling, 16 mei 2014 (Online) Mindfulness-Based Cognitieve Therapie voor kankerpatiënten. (Cost)effectiveness of Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT)
Nadere informatieDepressie bij ouderen Herstel als voorwaarde voor rehabilitatie?
Depressie bij ouderen Herstel als voorwaarde voor rehabilitatie? Rob Kok, psychiater, epidemioloog Parnassia Bavo Groep Den Haag Waarom rehabilitatie? Eerherstel van wie? Over welke ouderen hebben we het
Nadere informatieDe toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie. P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology
De toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology Relaties met een farmaceutisch bedrijf of sponsor Geen 3 Casus: 39-jarige man,
Nadere informatieVZA Psychiatrie Workshop DVZA Apr Siska Desplenter
VZA Psychiatrie Workshop DVZA 05.02.2019 Apr Siska Desplenter Casus 26/08/2016 Casus Man, 30 jaar, 73 kg DSM: schizofrenie, paranoïde type Wisselend cannabis gebruik Expliciete vraag patiënt switch Xeplion
Nadere informatieHet protocol lichttherapie bij bipolaire stoornis
Het protocol lichttherapie bij bipolaire stoornis LOES KAARSGAREN, RAPHAEL SCHULTE, ANJA STEVENS, MARIEKE ELDERING, BENNO HAARMAN, DORIEN POSTMA, RIXT RIEMERSMA, LISETTE ROPS (KENBIS WERKGROEP CHRONOTHERAPIE)
Nadere informatieAntipsychotica en seksuele bijwerkingen: van farmacologische mechanismen tot de klinische praktijk
Antipsychotica en seksuele bijwerkingen: van farmacologische mechanismen tot de klinische praktijk Dr. Marrit K. de Boer Psychiater / onderzoeker Universitair Medisch Centrum Groningen Disclosure Twee
Nadere informatieDepressie na een hartinfarct en risico op nieuwe hartklachten
Depressie na een hartinfarct en risico op nieuwe hartklachten Marij Zuidersma Promotoren: Peter de Jonge, Johan Ormel, Henk Jan Conradi Interdisciplinary center for psychiatric epidemiology University
Nadere informatiePsychiatrie & Psychologie bij 22q11DS
Studiedag Stichting 22Q11 19 november 2017 A.M. Fiksinski a.m.fiksinski@umcutrecht.nl Psycholoog & onderzoeker (PhD kandidaat) Department of Psychiatry, Rudolf Magnus Institute of Neuroscience, University
Nadere informatiePositieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen
Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen Positive, Negative and Depressive Subclinical Psychotic
Nadere informatieDiagnostische instabiliteit van terugval bij angststoornissen en depressie
Diagnostische instabiliteit van terugval bij angststoornissen en depressie Willemijn Scholten NEDKAD 2015 Stelling In de DSM 6 zullen angst en depressie één stoornis zijn Achtergrond Waxing and waning
Nadere informatieSuïcidaal gedrag: Hersenen in beeld en mogelijkheden voor behandeling
Suïcidaal gedrag: Hersenen in beeld en mogelijkheden voor behandeling Prof. Dr. K. Audenaert Hoogleraar Universiteit Gent Kliniekhoofd Volwassenen Psychiatrie UZ Gent Neurobiologie en suïcidaal gedrag
Nadere informatieOseltamivir. Herjan Bavelaar AIOS MMB
Oseltamivir Herjan Bavelaar AIOS MMB Inhoudsopgave à Introduc5e à Globaal overzicht evidence algemene popula5e à IC- specifieke literatuur à Conclusie/ discussie Introduc5e Influenza Familie: Orthomyxoviridae
Nadere informatieEFFECTIEF OMGAAN MET SUÏCIDALITEIT BIJ PATIËNTEN MET SCHIZOFRENIE OF EEN AANVERWANTE PSYCHOTISCHE STOORNIS
EFFECTIEF OMGAAN MET SUÏCIDALITEIT BIJ PATIËNTEN MET SCHIZOFRENIE OF EEN AANVERWANTE PSYCHOTISCHE STOORNIS Dr. Berno van Meijel Lector GGZ-verpleegkunde Hogeschool INHOLLAND Congres Zorg voor mensen met
Nadere informatieStudie type Populatie Patiënten kenmerken Interventie Controle Dataverzameling
Evidence tabel bij ADHD in kinderen en adolescenten (studies naar adolescenten met ADHD en ) Auteurs, Gray et al., 2011 Thurstone et al., 2010 Mate van bewijs A2 A2 Studie type Populatie Patiënten kenmerken
Nadere informatieStop or Go? TerugvalprevenBe training bij het begeleid ahouwen van anbdepressiva in de zwangerschap.
Stop or Go? TerugvalprevenBe training bij het begeleid ahouwen van anbdepressiva in de zwangerschap. Promovendi: Drs. Nina Molenaar, arts, Erasmus MC Marlies Brouwer, MSc, psycholoog, UU Projectleiders:
Nadere informatieInhoud. Hoofdstuk 4 Screening en diagnostiek bij volwassenen 71 1 Inleiding 71 2 Screening bij volwassenen 72 3 Diagnostiek bij volwassenen 74
Inhoud Hoofdstuk 1 Algemene inleiding 11 1 Kenmerken en classificatiecriteria van bipolaire stoornissen 11 2 Epidemiologie 12 3 Differentiële diagnostiek 13 4 Comorbiditeit 13 5 Beloop 16 6 Diagnostiek
Nadere informatieSuïcide bij jongeren Studiedag Depressiepreventie bij adolescenten, Oss, 27/11/2015. G. Portzky
Suïcide bij jongeren Studiedag Depressiepreventie bij adolescenten, Oss, 27/11/2015 G. Portzky 1. INLEIDING 1. Definiëring Suïcide Suïcidepoging: Moet er suïcidale intentie aanwezig zijn om van poging
Nadere informatieAls het niet over gaat
Als het niet over gaat Begeleiding van chronisch psychiatrisch patiënten in de huisartsenpraktijk Marian Oud en Ingrid Houtman kaderartsen ggz Na deze workshop heb je: Leerdoelen kennis van de componenten
Nadere informatiePsychiatrie rond zwangerschap. Corné van Lieshout, psychiater
Psychiatrie rond zwangerschap Corné van Lieshout, psychiater Casus 1 Mw. Pietersen 32 jaar Na 1 e partus (25 e ) depressief, na 2 mnd spontaan over Na 2 e partus (28 e ) weer depressief. HA gaf 50mg sertraline
Nadere informatieHet belang van goede slaap voor het psychisch welzijn: oorzaken en gevolgen van slaapstoornissen in de psychiatrie
Het belang van goede slaap voor het psychisch welzijn: oorzaken en gevolgen van slaapstoornissen in de psychiatrie Prof. dr. Marike Lancel / psycholoog & somnoloog / GGZ Drenthe & RuG Onderwerpen slaaponderzoek,
Nadere informatieCannabis & psychosen: alleen risico s of ook kansen?
Universitair Docent Hersencentrum Rudolf Magnus Afdeling Psychiatrie Universitair Medisch Centrum Utrecht Cannabis & psychosen: alleen risico s of ook kansen? Matthijs Bossong Overzicht Psychotische stoornis
Nadere informatieInformatieavond Bipolaire stoornis. Bart van den Bergh, verpleegkundig specialist GGz Ronald Vonk, psychiater
Informatieavond Bart van den Bergh, verpleegkundig specialist GGz Ronald Vonk, psychiater Bipolaire Stoornis Bipolaire Stoornis = Manisch Depressieve Stoornis (MDS) Algemeen Ziekteverschijnselen Beloop
Nadere informatieLamotrigine in bipolar depression Loos, Marcus Lambertus Maria van der
Lamotrigine in bipolar depression Loos, Marcus Lambertus Maria van der IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the
Nadere informatieSAMENVATTING VAN DE WETENSCHAPPELIJKE BEOORDELING VAN GENEESMIDDELEN DIE VALPROÏNEZUUR/VALPROAAT BEVATTEN (zie bijlage I)
BIJLAGE II WETENSCHAPPELIJKE CONCLUSIES EN REDENEN VOOR DE WIJZIGING VAN DE SAMENVATTINGEN VAN DE PRODUCTKENMERKEN EN DE BIJSLUITERS, OPGESTELD DOOR HET EUROPEES GENEESMIDDELENBUREAU 108 WETENSCHAPPELIJKE
Nadere informatie15:40 16:00 uur. Depressie en dementie RICHARD OUDE VOSHAAR. Ouderenpsychiater
5:40 6:00 uur Depressie en dementie RICHARD OUDE VOSHAAR Ouderenpsychiater % psychiatrische problemen bij Alzheimer 60 50 40 30 20 0 0 Zhao et al, J Affect Disord 205 Wanneer spreken van van een depressie?
Nadere informatieEvidence piramide. Gecontroleerde studies. Welk studie type? 19/02/2013. 3 me ta.eu. Niet dezelfde piramide voor elke vraag. me ta.eu. me ta.
Niet dezelfde piramide voor elke vraag Evidence piramide Gecontroleerde studies Welk studie type? 3 1 Effect van roken op longkaner Richard Doll 1951: prospectieve studie 2/3 mannelijke Britse artsen Goede
Nadere informatieBipolaire stoornis en comorbiditeit. Anja Stevens 21 juni 2016
Bipolaire stoornis en comorbiditeit Anja Stevens 21 juni 2016 Wat is comorbiditeit? Comorbiditeit is het tegelijkertijd hebben van twee of meer stoornissen of aandoeningen bij een patiënt. Dit gebeurt
Nadere informatieTrain uw Brein: Cognitieve Training als een behandeling voor depressie. Marie-Anne Vanderhasselt
Train uw Brein: Cognitieve Training als een behandeling voor depressie Marie-Anne Vanderhasselt Vanderhasselt, M.A., De Raedt, R., Namur, V., Lotufo, P.A., Bensenor, Vanderhasselt, M.A., De Raedt, R.,
Nadere informatieSlaapstoornissen in de psychiatrie: het belang van behandeling
Slaapstoornissen in de psychiatrie: het belang van behandeling - Dr. Marike Lancel - Divisie Forensische Psychiatrie Slaapcentrum voor Psychiatrie Assen Het interactieve brein in slaap 12-10-2012 Slaapstoornissen
Nadere informatieDe overgang van stepped care naar personalized care bij de combinatie van lichamelijke en psychische klachten
De overgang van stepped care naar personalized care bij de combinatie van lichamelijke en psychische klachten Dr. Jonna van Eck van der Sluijs Psychiater en senior onderzoeker Symposium Personalized medicine:
Nadere informatieHierbij zend ik u de antwoorden op de vragen van het Kamerlid Kuzu (PvdA) over de bijwerkingen van antidepressiva (SSRI s) (2014Z07811).
> Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 2008 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Rijnstraat 50 255 XP DEN HAAG T 070 340 79 F 070 340 78 34
Nadere informatieMEDICAMENTEUZE AANPAK VAN BIPOLAIRE STOORNIS
MEDICAMENTEUZE AANPAK VAN BIPOLAIRE STOORNIS Bipolaire stoornis (vroeger manisch-depressieve stoornis genoemd) wordt gekenmerkt door recidiverende episoden van manie/hypomanie en depressie. Een globale
Nadere informatieOnder de tafel of op de (keuken) tafel?
Onder de tafel of op de (keuken) tafel? 3 e PHAMOUS symposium 30 mei 2017 Thalia Herder Psychiater in opleiding (UCP/UMCG) Arts/seksuoloog NVVS in opleiding (UMCG) Potentiële) belangenverstrengeling Voor
Nadere informatieS26 GRABBELTON S26.1. Somatische zorg voor patiënten met een psychotische aandoening
S26 GRABBELTON S26.1 Somatische zorg voor patiënten met een psychotische aandoening PhD Wilma Swildens 1 PH / PhD Fabian Termorshuizen 2 / MD Alex de Ridder 3 / PhD MD Hugo Smeets 4 / Prof Iris Engelhard
Nadere informatieKaren J. Rosier - Brattinga. Eerste begeleider: dr. Arjan Bos Tweede begeleider: dr. Ellin Simon
Zelfwaardering en Angst bij Kinderen: Zijn Globale en Contingente Zelfwaardering Aanvullende Voorspellers van Angst bovenop Extraversie, Neuroticisme en Gedragsinhibitie? Self-Esteem and Fear or Anxiety
Nadere informatieSchrik om het hart! CoRPS. Dr. Annelieke Roest. Promotoren: Peter de Jonge, PhD. Johan Denollet, PhD
Schrik om het hart! Center of Research on Psychology in Somatic diseases Promotoren: Peter de Jonge, PhD Johan Denollet, PhD Dr. Annelieke Roest Anxiety and Depression In Coronary Heart Disease: Annelieke
Nadere informatieValproate referral Nationale implementatie. KenBis 21 september 2018
Valproate referral Nationale implementatie KenBis 21 september 2018 Disclaimer I am employed by a regulatory agency, and have nothing to disclose. The information on these slides is for general information
Nadere informatieLipiden behandelen bij de oudere patiënt: starten, stoppen of doorgaan?
Lipiden behandelen bij de oudere patiënt: starten, stoppen of doorgaan? Dr. Mike Peters Internist VU medisch centrum Amsterdam mjl.peters@vumc.nl Ouderen passen niet in een richtlijn 1. Dhr S, 89 jaar,
Nadere informatie12/11/2014. Rookkarakteristieken bij psychiatrische patiënten. Rookstop bij psychiatrische patiënten
WAAROM ROOKSTOP BIJ PATIENTEN MET PSYCHIATRISCHE DIAGNOSE/SYMPTOMATOLOGIE? Gereduceerde levensverwachting (10 25 jaar) (oa tgv roken) Verhoogde prevalentie van rookgerelateerde aandoeningen (COPD, hypertensie),
Nadere informatieBipolaire stoornissen in de eerste lijn?
Bipolaire stoornissen in de eerste lijn? Wendela ter Meulen, AIOS AMC Supervisoren: Drs. Hetty M. Visser Prof. dr. Ralph W. Kupka Academische werkplaats bipolaire stoornissen Prof. dr. Jan H. Smit GGZ
Nadere informatieBewegingsstoornissen. psychosen
Bewegingsstoornissen bij psychosen p.n. van harten Schizofrenie is de ernstigste vorm van een psychotische stoornis, kan uiterst invaliderend zijn en behoeft vaak levenslange behandeling. De hoeksteen
Nadere informatieSchatting van de verhouding van het aantal suïcides binnen de GGZ en de resterende populatie? Een verkennende studie.
Schatting van de verhouding van het aantal suïcides binnen de GGZ en de resterende populatie? Een verkennende studie. Dr. Remco de Winter, psychiater Parnassia Groep VU Amsterdam www. suicidaliteit.nl
Nadere informatieNeurocognitief functioneren bij electroconvulsietherapie
Neurocognitief functioneren bij electroconvulsietherapie Het belangrijkste doel van dit proefschrift was het bestuderen van de aard en de mate van veranderingen op meerdere domeinen van het neurocognitief
Nadere informatieBack to lipids lange termijn effecten van sta6nes
Back to lipids lange termijn effecten van sta6nes Prof Dr Johan De Su.er Universiteit Gent AZ Maria Middelares Gent Sta:ne gebruikers in België : 2005-2015 CM rapport 2015 ZIV uitgaven voor sta:nes: 2005-2015
Nadere informatieBehandeling van complexe vormen van PTSS door EMDR. Prof. dr. Ad de Jongh Universiteit van Amsterdam en Vrije Universiteit.
Behandeling van complexe vormen van PTSS door EMDR Prof. dr. Ad de Jongh Universiteit van Amsterdam en Vrije Universiteit Casus #1 Fanny is een 40-jarige vrouw die werd beroofd. Vijf gewapende overvallers
Nadere informatieSuïcidaal gedrag in een psychiatrische kliniek
Suïcidaal gedrag in een psychiatrische kliniek Remco de Winter Derek de beurs Overzicht Suïcidaal gedrag en opname Wanneer leidt risico tot opname? Vergroot een kliniek de veiligheid? Overwegingen die
Nadere informatieDe Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag
De Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag B. Verwey, psychiater, Ziekenhuis Rijnstate Arnhem A.M. van Hemert, psychiater, Leids Universitair Medisch Centrum R.F.P.
Nadere informatieParnassia Groep Remco de Winter & Karin Slotema
Parnassia Groep 30-11- 2017 Remco de Winter & Karin Slotema Kennismaken + epidemiologie Principes voor de omgang met suïcidaal gedrag pauze Systematisch onderzoek van suïcidaal gedrag pauze Beschrijvende
Nadere informatieWelke behandeling voor obese type 2 patiënten? Gewoon insuline?
Welke behandeling voor obese type 2 patiënten? Gewoon insuline? Joost Hoekstra, internist, AMC Potentiële belangenverstrengeling Klinische Diabetologie AMC ontvangt sponsoring van cq doet projecten met
Nadere informatieSeksuele stoornissen bij psychofarmaca. Informatiebrochure patiënten
Seksuele stoornissen bij psychofarmaca Informatiebrochure patiënten INHOUD Inleiding 1. Wat zijn psychofarmaca en hoe werken ze? 2. Seksuele bijwerkingen van psychofarmaca 2.1. Angstdempende middelen 2.2.
Nadere informatieSpoedeisende psychiatrie & beoordeling van suïcidaal gedrag R.F.P. DE WINTER, M. DASSEN M.H. DE GROOT A.M. VAN HEMERT
Spoedeisende psychiatrie & beoordeling van suïcidaal gedrag R.F.P. DE WINTER, M. DASSEN M.H. DE GROOT A.M. VAN HEMERT WWW.SUICIDALITEIT.NL Inhoud Algemeen: suïcidaal gedrag in Nederland Informatie over
Nadere informatieSeksuele stoornissen bij psychofarmaca. Informatiebrochure patiënten
Seksuele stoornissen bij psychofarmaca Informatiebrochure patiënten 1 INHOUD Inleiding 1. Wat zijn psychofarmaca en hoe werken ze? 2. Seksuele bijwerkingen van psychofarmaca 2.1. Angstdempende middelen
Nadere informatiePRO. De afwachtende houding t.o.v. NOACs in Nederland schaadt patiënten
PRO De afwachtende houding t.o.v. NOACs in Nederland schaadt patiënten Prof. dr. Saskia Middeldorp, internist Afdeling Vasculaire Geneeskunde Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Wat zegt de NHG standaard
Nadere informatieSchizofrenie/psychotische stoornis: Gabapentine 6767
Schizofrenie/psychotische stoornis: Gabapentine 6767 GBP = Gabapentine EPS = Extrapyramidale stoornissen CGI = Clinical Global Impression HAM-D = Hamilton Depression Scale SAPS = Scale for the Assessment
Nadere informatieChapter 7. Samenvatting
Chapter 7 Samenvatting SAMENVATTING 143 INLEIDING Allerlei factoren hebben invloed op het voorschrijven van psychofarmaca in de klinische praktijk zoals geregistreerde en off-label indicaties van geneesmiddelen,
Nadere informatieKan correcte berichtgeving. C. van Heeringen
Kan correcte berichtgeving suïcide ïid voorkomen? G.Portzky C. van Heeringen Inhoud Wetenschappelijke evidentie effect media? Negatief (Werther) effect Positief (Papageno) effect Mogelijke mechanismen?
Nadere informatieAutisme Spectrum Stoornissen en Vitamine D
Autisme Spectrum Stoornissen en Vitamine D Deze presentatie Wat doet vitamine D eigenlijk? Wanneer is er deficiëntie? Vitamine D tekort en autisme Effecten van suppletie bij autisme Conclusies Klinische
Nadere informatiePLAATS VAN ANTIDEPRESSIVA IN DE AANPAK IN DE EERSTE LIJN VAN DEPRESSIE BIJ VOLWASSENEN
PLAATS VAN ANTIDEPRESSIVA IN DE AANPAK IN DE EERSTE LIJN VAN DEPRESSIE BIJ VOLWASSENEN In dit artikel wordt de plaats van antidepressiva in de aanpak van depressie in de eerste lijn bij volwassenen besproken.
Nadere informatieHandreiking voor onderzoekers en METC s bij het indienen en beoordelen van protocollen voor onderzoek naar suïcidepreventie
Handreiking voor onderzoekers en METC s bij het indienen en beoordelen van protocollen voor onderzoek naar suïcidepreventie Prof. dr. Ad Kerkhof Dr. Annemiek Huisman Vrije Universiteit Amsterdam In het
Nadere informatieHet verlichte brein. Overzicht. Overzicht. Epidemiologie. Cannabis als veelbelovend antipsychoticum? Matthijs Bossong
Het verlichte brein als veelbelovend antipsychoticum? Matthijs Bossong Postdoctoral Research Fellow Institute of Psychiatry King s College London De grootte van het risico hangt samen met de mate van gebruik,
Nadere informatieAfscheid Mr. R.G. Kok bijdrage Remco de Winter
Afscheid Mr. R.G. Kok bijdrage Remco de Winter Suïcidaal gedrag en opname op een acute gesloten opnameafdeling Jubileum KCAP Dr. Remco de Winter www.geslotenpsychiatrie.nl www.suicidaliteit.nl Mijn relatie
Nadere informatieOpioiden en medicinale cannabis voor chronische pijn: alle problemen opgelost?? Jan Van Zundert / Anesthesiologie-MPC ZOL
Opioiden en medicinale cannabis voor chronische pijn: alle problemen opgelost?? Jan Van Zundert / Anesthesiologie-MPC ZOL HET MULTIDISCIPLINAIR PIJNCENTRUM HET MULTIDISCIPLINAIR PIJNCENTRUM GLOBAL BURDEN
Nadere informatieHet manipuleren van de serotonine functie bij depressies Een depressie is een van de meest invaliderende stoornissen ter wereld. Ongeveer een op de
Samenvatting Het manipuleren van de serotonine functie bij depressies Een depressie is een van de meest invaliderende stoornissen ter wereld. Ongeveer een op de zes mensen in Amerika krijgt op enig punt
Nadere informatieDutch summary/ Samenvatting
Dutch summary/ Samenvatting Het manipuleren van de serotonine functie bij depressies Een depressie is een van de meest invaliderende stoornissen ter wereld. Ongeveer een op de zes mensen in Amerika krijgt
Nadere informatieCopyright 2016 M. de Ruijter & L..Tammenga. Bijwerkingen in de GGZ
Copyright 2016 M. de Ruijter & L..Tammenga Bijwerkingen in de GGZ Ideaal middel farmacologisch eenvoudig werkingsmechanisme = therapeutische indicatie weinig tot geen andere farmacologische effecten Realiteit
Nadere informatie