KWARTAAL. Stichting Pensioenfonds Productschappen KW3/2010. Rapportage Vermogensbeheer

Transcriptie

1 Rapportage Vermogensbeheer KW3/2010 KWARTAAL Stichting Pensioenfonds Productschappen

2 Inhoudsopgave Inleiding Kerncijfers Dekkingsgraad Rendement Vermogen Risicoparagraaf Balansrisico Renterisico Inflatierisico Valutarisico Kredietrisico Concentratierisico Wegingen portefeuille Illiquide posities Liquiditeitsprognose Tegenpartijrisico Rendementen en vermogensposities Performance overzicht Performance attributie Beheerkosten Vermogensposities Toelichting vermogensbeheer Marktvisie Maatschappelijk verantwoord beleggen Toelichting beleggingscategorieën Langlopende obligaties Inflatie Obligaties Stichting Mn Services Euro Bedrijfsobligatie Fonds Stichting Mn Services Europees High Yield Fonds Stichting Mn Services US High Yield Fonds Stichting Mn Services Obligatiefonds Emerging Markets Bank Loans Stichting Mn Services Aandelenfonds Europa Stichting Mn Services Aandelenfonds Noord-Amerika Stichting Mn Services Aandelenfonds Verre Oosten Stichting Mn Services Aandelenfonds Emerging Markets Private Equity e kwartaal

3 5.13. Onroerend Goed Nederland Onroerend Goed Noord-Amerika /Verre Oosten Commodities Stichting Mn Services Hedgefunds Fonds Special Investments Micro Finance Bijlage 1: Standaard Risico Model Bijlage 2: Grondslagen waardering en resultaten Bijlage 3: Verklarende woordenlijst Bijlage 4: Stijlen Hedge Funds Bijlage 5: Stijlen Private Equity e kwartaal

4 Inleiding Graag bieden wij u hierbij, ten behoeve van Stichting Pensionfonds Productschappen (PfP), de kwartaalrapportage Vermogensbeheer aan. Deze rapportage heeft betrekking op het derde kwartaal van Ontwikkeling van de dekkingsgraad De dekkingsgraad staat ultimo het derde kwartaal op 120,6% en is daarmee licht lager dan de dekkingsgraad ultimo het tweede kwartaal, 121,6%. De beleggingen zijn in het derde kwartaal gestegen naar 454,8 miljoen euro. De pensioenverplichtingen zijn daarentegen gestegen van 351,4 miljoen euro naar 373,5 miljoen euro, een stijging van 5.9%. De stijging van de pensioenverplichtingen is veroorzaakt door de daling van de rente waartegen de pensioenverplichtingen worden verdisconteerd, van 3.2% naar 2.8%. In paragraaf 2.1 is de ontwikkeling van de dekkingsgraad sinds begin 2010 weergegeven, onderverdeelt naar de vermogensontwikkeling van de matching- en de returnportefeuille en de pensioenverplichtingen. De vereiste dekkingsgraad is gedaald van 111,4% naar 110.3% (zie bijlage 2 voor nadere uitwerking van de berekening van de vereiste dekkinggraad). Portefeuille ontwikkelingen Gedurende eerste helft van het jaar is er discussie rondom de allocatie naar deze zogenaamde PIIGS landen is op frequente basis gevoerd, zie ook rapportage over het 2 e kwartaal. Eind juni begin juli zijn vervolgacties geïnitieerd om de PIIGS allocatie verder af te bouwen in de portefeuille. In de matchingportefeuille zijn van de zogenaamde PIIGS landen nu alleen Griekse staatsobligaties aanwezig. Voor het beleggingsplan 2011 zal een voorstel worden vervaardigd om deze onder te brengen in de returnportefeuille. Daarnaast is de valuta-afdekking aan het begin van het kwartaal doorgerold. Daarbij zijn de bestaande contracten afgerekend en opnieuw afgesloten. De grootste negatieve bijdrage werd veroorzaakt door de daling van de euro ten opzichte van de Amerikaanse dollar. De financiering van de afrekening van de afdekking is gekomen uit verkoop van de desbetreffende beleggingscategorieën. Deze transacties zijn, weergegeven, in de tabel onder paragraaf 3.5 Vermogenposities. Na het eind van het kwartaal zullen de valutatermijncontracten opnieuw worden doorgerold. Paragraaf 2.4 gaat nader in op het valutarisico en de afdekking. Rendement en vermogensontwikkeling In absolute termen bedroeg het rendement over het derde kwartaal 6.23%. Daarmee presteerde PfP licht boven de benchmark die 6.15% rendeerde. De relatieve outperformance was daarmee 0.08%. Year-to-date is de performance van de portefeuille van PfP 10.24% en kent daarmee een relatieve outperformance van 0.11%. De matching portefeuille behaalde een rendement van 7.22%. Belangrijkste bijdragen in de performance van deze portefeuille werden geleverd door de ontwikkeling van de renteswaps en Langlopende Staatsobligaties die door de genoemde daling van de nominale rentevoet in waarde toenam. Ook lieten de inflatiegerelateerde obligaties een goed rendement zien van 6,18% 3e kwartaal

5 De return portefeuille behaalde een rendement van 4.87% inclusief valuta-afdekking, een vrijwel vergelijkbare performance als de benchmark. US High Yield obligaties lieten in absolute zin de grootste underperformance zien: -1.87%. De beleggingsportefeuille van dit fonds wijkt af van de benchmark en belegd in veel mindere mate in obligaties van de laagste kwaliteitsklassen (rating CCC en lager). In een neergaande markt (2008) werkt dit in het voordeel van het fonds, maar in de huidige omstandigheden laten de meest risicovolle obligaties hoge rendementen zien. Verder kenden Europese en Amerikaanse aandelen ook een underperformance. Beleggingen uit opkomende markten (zowel obligaties als aandelen) presteerden beter dan de benchmark. Een nadere toelichting op de performance staat weergegeven in hoofdstuk 3 Rendementen en Vermogensposities. Balansrisico Een maatstaf voor de verwachte beweeglijkheid van de waarde van de beleggingen ten opzichte van de nominale pensioenverplichtingen is de tracking error. Dit wordt ook wel balansrisico genoemd. Het balansrisico is in het derde kwartaal gedaald van 8.7% ultimo het tweede kwartaal, naar 8.0%. De huidige rente-afdekking is nader toegelicht in paragraaf 2.2. Hierin is te zien dat 76.9% is afgedekt en is tevens de opbouw van de rente-afdekking inzichtelijk. Markten In het derde kwartaal stonden de markten in het teken van verslechterende perspectieven voor de mondiale crisis. De economische groei lijkt terug te zakken tot onder het niveau van de potentiële groei, waardoor de angst voor deflatie opnieuw de kop opstak. Toch lieten de financiele markten het afgelopen kwartaal een positief resultaat zien, en was er in september zelfs sprake van een kleine rally. Zo kende de Dow Jones Industrials index de beste september sinds De verwachting dat er een tweede ronde van kwantitatieve verruiming komt, ontspande de financiele markten enigszins. Op de rentemarkt domineerde de verdergaande daling van de rente waardoor ook de vastrentende waarden in waarde stegen. De vastrentende portefeuille steeg, onder aanvoering van langlopende obligaties en renteswaps, 7,2% in waarde. De returnportefeuille steeg 4,9% in waarde, deels door de valuta afdekking van de Amerikaanse dollar, het Britse pond en de Japanse Yen, die allen aan het eind van het derde kwartaal zwakker werden ten opzichte van de euro, waardoor de contracten voor de valuta afdekking fors meer waard werden. Verder kenden de aandelenmarkten een uitstekend kwartaal, met weer het hoogste rendement voor de aandelen uit de opkomende landen. Zie ook de paragraaf 4.1 Marktvisie voor een verdere uitwerking. 3e kwartaal

6 1. Kerncijfers 1.1. Dekkingsgraad Bedragen in mln EUR Belegging en Overige balans posten Pensioenverplichtingen Aanwezige surplus Dekkingsgraad Vereiste Dekkingsgraad Ultimo 2009* % 113.2% Ultimo kwartaal % 114.7% Ultimo kwartaal % 111.4% Ultimo kwartaal % 110.3% * Pf Productschappen heeft op basis van hogere levensverwachtingen haar overlevingstafel herzien. Hierdoor is de dekkingsgraad in april, met terugwerkende kracht naar 31 december 2009, met 6.1% neerwaarts bijgesteld. De verplichtingen zijn verhoogd met 4.7%. De recent gepubliceerde AG tafels zijn in deze dekkingsgraad nog niet verwerkt. De dekkingsgraad is vastgesteld op basis van de meest recente informatie zoals geleverd door de administrateur. De dekkingsgraad ultimo 2009 is gebaseerd op de cijfers uit de jaarrekening van het fonds. De dekkingsgraad is tot en met september ongeveer 10.5%-punt gedaald. De daling in 2010 is het saldo-effect van positieve waardeontwikkeling op de beleggingsportefeuille (Return portefeuille en Matching portefeuille) en de stijging van de voorziening pensioenverplichtingen ( Rendement Verplichtingen Nominaal). De verplichtingen zijn gestegen door een gedaalde lange termijn rente % +3.0% -24.0% +0.1% 131% 121% 31/12/2009 Return portefeuille Matching portefeuille 'Rendement' Verplichtingen Nominaal Overige 30/09/2010 Figuur 1.1: ontwikkeling van de dekkingsgraad uitgesplitst naar diverse componenten 3e kwartaal

7 Op basis van risicoberekeningen kan een interval berekend worden waarbinnen zich de nominale dekkingsgraad het komende jaar naar verwachting bevindt. De spreiding tussen de maximum en de minimum dekkingsgraad wordt kleiner naarmate het risicoprofiel van de beleggingsportefeuille dichter bij de verplichtingen ligt. De risicoberekening is gebaseerd op een 95% betrouwbaarheidsinterval. 140% 130% 120% 110% 100% 90% Feitelijke DGR Negatief scenario Positief scenario Minimaal vereiste dekkingsgraad 80% Dec-09 Feb-10 Apr-10 Jun-10 Aug-10 Oct-10 Dec-10 Feb-11 Apr-11 Jun-11 Aug-11 Oct-11 Figuur 1.2: prognose ontwikkeling dekkingsgraad 3e kwartaal

8 1.2. Rendement Het kwartaalrendement van de portefeuille bedraagt 6.23% en van de benchmark 6.15%, hetgeen een outperformance van 0.08% (8 basispunten) betekent. In hoofdstuk 3 Rendementen en vermogensposities wordt nader ingegaan op de rendementen. Derde kwartaal Jaar 2010 Rendement Feitelijk Benchmark Verschil Feitelijk Benchmark Verschil Rendement Totaal 6.23% 6.15% 0.08% 10.24% 10.13% 0.11% Matching Portefeuille 7.22% 6.90% 0.31% 13.32% 12.72% 0.61% Vastrentend 6.38% 6.32% 0.06% 11.36% 11.11% 0.25% Staatsobligaties Europa 2.36% 2.36% 0.00% 5.56% 4.83% 0.73% Langlopende Obligaties 7.20% 7.23% -0.03% 19.54% 19.55% -0.01% Inflatie Obligaties 6.18% 6.18% 0.00% 3.53% 3.52% 0.01% Bedrijfsobligaties 3.10% 2.86% 0.24% 7.14% 6.55% 0.59% Onderhandse Leningen 0.38% 0.00% 0.38% 1.25% 0.00% 1.25% Matching Overlay 3.47% 3.47% 0.00% 6.12% 6.12% 0.00% Liquiditeiten 2.63% 0.10% 2.53% 10.48%* 0.25% 10.24% Return Portefeuille 4.87% 4.86% 0.01% 6.22% 5.89% 0.33% Hoogrentend -0.49% -0.55% 0.06% 15.11% 14.99% 0.12% Aandelen 2.43% 2.81% -0.37% 10.86% 11.02% -0.16% Onroerend Goed -5.45% -5.45% 0.00% -2.80% -2.80% 0.00% Alternatieve Investeringen -5.44% -5.39% -0.06% 5.23% 4.98% 0.25% Valuta Afdekking 9.72% 9.71% 0.01% -7.60% -7.59% -0.01% * In de maand mei van dit jaar heeft er een teruggave van de betaalde fee van de onroerend goed portefeuille plaatsgevonden. Deze fee beïnvloedde voorheen het rendement op de onroerend goed portefeuille negatief, maar werkt nu, door de teruggave, positief door in het rendement van de liquiditeiten portefeuille. 3e kwartaal

9 1.3. Vermogen Het totale vermogen (exclusief overige balansposten) is dit kwartaal gegroeid naar miljoen euro door positieve rendementsontwikkelingen van 25.6 miljoen euro naast een netto onttrekking van 2.9 miljoen euro. Onderstaande tabel geeft de rendementsmutaties (RM) en de stortingen en onttrekkingen (S&O) in afgelopen kwartaal en vanaf begin van het jaar weer. De stortingen en onttrekkingen op het niveau van beleggingscategorieën betreffen de aanen verkopen in de beleggingsportefeuille. De stortingen en onttrekkingen op totaal portefeuille niveau betreffen de inen uitstroom van gelden van en naar de pensioenadministrateur. Derde kwartaal Jaar 2010 Vermogen in mln EUR Primo kwartaal RM S&O Ultimo kwartaal Primo jaar RM S&O Ultimo kwartaal Matching Portefeuille Vastrentend Staatsobligaties Europa Langlopende Obligaties Inflatie Obligaties Bedrijfsobligaties Onderhandse Leningen Matching Overlay Liquiditeiten Return Portefeuille Hoogrentend Aandelen Onroerend Goed Alternatieve Investeringen Valuta Afdekking Totaal portefeuille De liquiditeiten betreffen de liquiditeiten die als zodanig in de portefeuille zijn gealloceerd naar deze beleggingscategorie. Het betreffen dus niet de liquiditeiten die zijn ontvangen uit hoofde van collateral of die eventueel als funding worden aangehouden bij overige beleggingscategorieën. 1 De verkoop staat in het teken van de PIIGS afbouw in de portefeuille. 2 Bij de verkoop van Italiaanse inflatiegerelateerde staatsobligaties zijn nominale Nederlandse- en Duitse staatsobligaties aangekocht en is een inflatieswap aangegaan. Deze nominale obligaties zijn ondergebracht in de sub-portefeuille Langlopende obligaties. 3e kwartaal

10 2. Risicoparagraaf 2.1. Balansrisico Vanuit de doelstelling van het pensioenfonds is de ontwikkeling van de dekkingsgraad zeer relevant. Een belangrijk uitgangspunt is dat het beleid aansluit bij het gewenste risico-rendementsprofiel van het fonds. Een maatstaf hiervoor is de tracking error. Dit is de verwachte beweeglijkheid van de waarde van de beleggingen ten opzichte van de (nominale) voorziening pensioenverplichtingen en wordt ook wel balansrisico genoemd. Balansrisico Feitelijk Nagestreefd Ultimo kwartaal 8.0% 5.8% 12% 2% Doelstelling 10% 8% 9.1% 9.1% 8.9% 8.6% 8.4% 9.5% 8.7% 8.7% 7.8% 8.0% 0% Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec -1.0% -2% -2.2% -2.6% -2.9% -4% 6% -6% -5.7% 4% Zone doelstelling -8% -7.8% -8.7% -10% -9.9% 2% -12% -14% -13.6% 0% Dec Feb Apr Jun Aug Oct Dec -16% Gerealiseerde Excess Return (YTD) Figuur 2.1: ontwikkeling maatstaf balansrisico Wat opvalt in de rechter grafiek is de negatief gerealiseerde excess return (rendement ten opzichte van verplichtingen) in augustus, namelijk -13,6%. Dit werd hoofdzakelijk veroorzaakt door de historisch lage lange rente, waardoor de verplichtingen harder stegen dan de beleggingen in de portefeuille. Daarnaast is er geen sprake van een 100% match ten opzichte van de pensioenverplichtingen. Zo zijn er o.a. allocaties naar hoogwaardige bedrijfsobligaties, inflatie gerelateerde obligaties en begin van dit jaar beleggingen in Italiaanse en Spaanse staatsobligaties in de matchingportefeuille. Deze ontwikkelen niet een op een met de 3e kwartaal

11 verplichtingen. Aflopen periode is een aanvang gemaakt om de matchingportefeuille beter af te stemmen op de pensioenverplichtingen. Daarnaast zullen voor het beleggingsplan 2011 daar aanvullende voorstellen voor worden gedaan. Het feitelijke balansrisico kan boven het beoogde balansrisico uitkomen, zoals gehanteerd als uitgangspunt in het beleggingsplan. De oorzaak kan liggen in een bewuste afwijking ten opzichte van het beleid in het beleggingsplan: indien er meer risico wordt genomen versus de verplichtingen en dus een hoger balansrisico wordt gerealiseerd. Een andere oorzaak kan zijn dat de markten dusdanig volatiel zijn dat het feitelijke balansrisico hoger ligt dan het beoogde balansrisico uit het beleggingsplan, terwijl het beleid wel in lijn is met het beleggingsplan. -1.3% +0.4% +0.4% -0.3% 8.9% 8.0% 31/12/2009 Portefeuillesamenstelling Volatiliteit Correlaties Verplichtingen 30/09/2010 Figuur 2.2: ontwikkeling balansrisico Om inzicht te verkrijgen in de ontwikkeling van het balansrisico geeft de bovenstaande attributie-analyse een uitsplitsing naar de volgende onderdelen. - Portefeuille samenstelling: verschuiving in de portefeuille door marktbewegingen en aan- en verkopen. - Volatiliteit: verandering in de beweeglijkheid (volatiliteit) van de beleggingen. - Correlaties: verandering in de onderlinge samenhang (correlaties) van de beleggingen. - Verplichtingen: veranderingen in het renteniveau en rentegevoeligheid van de pensioenverplichtingen waaraan het balansrisico wordt afgemeten Renterisico Het renterisico geeft de mogelijke impact op de dekkingsgraad als gevolg van een verandering in de waarde van vastrentende beleggingen en van de pensioenverplichtingen door veranderingen in de marktrente weer. In onderstaande tabel is de feitelijke rente-afdekking afgezet tegen de nominale renteafdekking volgens de norm van het Beleggingsplan (indien deze is vastgelegd in het beleggingsplan). Voor de berekening van de feitelijke renteafdekking is uitgegaan van de beleggingen die onderdeel uitmaken van de matching portefeuille exclusief liquiditeiten. 3e kwartaal

12 Rente-afdekking Feitelijk Beleggingsplan Nominaal in % van de pensioenverplichtingen 76.9% n.v.t. In onderstaande grafiek is de waardeverandering inzichtelijk gemaakt bij 1bp renteverandering, van zowel de nominale verplichtingen als de matching portefeuille, en tevens verdeeld naar looptijdsegmenten. Waardeverandering in 1,000 bij 1bp renteverandering Verplichtingen Renteswaps Bedrijfsobligaties Inflatie Obligaties Staatsobligaties (discretionair) 78% Beleggingen Verplichtingen Beleggingen % 77% 87% 78% 72% 59% Figuur 2.3: afdekking van de pensioenverplichtingen totaal (links) en verdeeld over looptijdsegmenten (rechts) Het verschil in rentegevoeligheid tussen de beleggingen en de pensioenverplichtingen kan ook zichtbaar worden gemaakt door de invloed op de dekkingsgraad van een renteschok van 100 basispunten (1%). Dit is in onderstaande tabel weergegeven, onder de veronderstelling dat de overige beleggingen en balansposten niet in waarde veranderen. De beleggingen in hoogrentende obligaties worden niet verwerkt in deze berekening vanwege het feit dat deze (dollar)beleggingen geen eenduidige correlatie hebben met de euro renteontwikkeling. Bedragen in mln EUR Exclusief renteschok 1% stijging 1% daling Euro vastrentende waarden Overige beleggingen Overige balansposten Totaal pensioenvermogen Verplichtingen Dekkingsgraad 120.6% 128.6% 113.0% Uit de figuur op de volgende pagina blijkt dat ten opzichte van ultimo 2009 de rente over alle looptijden is gedaald. Het effect van deze beweging is tweeledig in de portefeuille. De waarde van de pensioenverplichtingen is als gevolg van deze daling sterk toegenomen. Aan de activa kant is ook de waarde van de beleggingen in obligaties en de renteafdekking daardoor toegenomen. 3e kwartaal

13 4.5% 4.0% 3.5% 3.68% 3.96% 3.0% 2.83% 2.5% 2.63% 2.83% 2.0% 1.5% 1.97% 1.0% 0.5% % Looptijd > Figuur 2.4: ontwikkeling rentetermijnstructuur In onderstaande figuur is de gemiddelde nominale rentevoet (IRR) van het fonds weergegeven van de gemiddelde rente ontwikkeling waartegen de pensioenverplichtingen worden verdisconteerd. Indien de gemiddelde rentevoet daalt, stijgt de waarde van de pensioenverplichtingen en omgekeerd. 4.5% 4.0% 3.85% 3.5% 3.16% 3.0% 2.78% 2.5% 2.0% 1.5% 1.0% 0.5% 0.0% Dec Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec Figuur 2.5: ontwikkeling gemiddelde nominale rentevoet 3e kwartaal

14 2.3. Inflatierisico Inflatie vormt een risico voor pensioenfondsen omdat zij veelal een ambitie hebben om pensioentoezeggingen te indexeren. Daarbij werkt de ontwikkeling van de inflatietermijnstructuur op twee manieren door in de balans van een pensioenfonds. De waarde van de reële verplichtingen zullen beïnvloed worden door de ontwikkeling van de inflatieverwachting. Maar ook de waardeontwikkelingen van de beleggingen in inflatiegerelateerde producten zoals (inflatie)obligaties en inflatieswaps zijn afhankelijk van de ontwikkeling van de inflatietermijnstructuur. 3.0% 2.5% 2.15% 2.44% 2.57% 2.0% 2.03% 1.5% 1.61% 1.80% 1.0% 0.5% % Looptijd > Figuur 2.6: inflatie termijnstructuur 3.0% 2.5% 2.0% 1.5% 1.29% 1.0% 0.93% 0.80% 0.5% 0.0% Dec Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec Figuur 2.7: ontwikkeling reële rentevoet 3e kwartaal

15 Waardeverandering in 1,000 bij 1bp inflatieverandering 1, Verplichtingen Inflatieswaps Inflatie Obligaties 11% Beleggingen Verplichtingen Beleggingen % 26% 6% 12% 7% 11% Figuur 2.8:inflatie-afdekking van de pensioenverplichtingen totaal (links) en verdeeld over looptijdsegmenten (rechts) 2.4. Valutarisico Het valutarisico is het risico dat de waarde van beleggingen verandert als gevolg van veranderingen in valutakoersen. Het beleid van het fonds is gericht op een volledige afdekking van valutarisico s in de Amerikaanse dollar, het Britse pond en de Japanse yen. In onderstaande tabel is de omvang van de valuta contracten weergegeven in lokale valuta en dezelfde positie in euro, omgerekend tegen de valutakoers ultimo september. De vreemde valuta posities zijn grotendeels afgedekt waardoor de beleggingsportefeuille van het fonds nauwelijks gevoelig meer is voor de ontwikkeling van deze vreemde valuta s. Valuta* Norm afdekking Positie in lokale valuta (mln) Positie in EUR (mln) Amerikaanse dollar (USD) 100% Britse pond (GBP) 100% Japanse yen (JPY) 100% * Een deel van de vreemde valuta, waaronder CHF, NOK, SEK en valuta opkomende markten, wordt niet afgedekt vanwege de relatief kleine exposure in de portefeuille. In onderstaande tabel geeft de kolom Valuta allocatie voor afdekking het percentage aan van de totale portefeuille dat is belegd in de desbetreffende valuta. De procentuele impact van de afdekking van het valutarisico is per valuta weergegeven in de kolom Mutatie door valuta-afdekking. In de laatste kolom, Valuta allocatie na afdekking, is het resterende valutarisico weergegeven. Valuta Valuta exposure voor afdekking Mutatie door valuta-afdekking Valuta exposure na afdekking Amerikaanse dollar (USD) 17.0% -17.3% -0.3% Britse pond (GBP) 1.1% -1.1% 0.0% Japanse yen (JPY) 1.1% -1.0% 0.1% Overig 5.9% 0.0% 5.9% 3e kwartaal

16 Bovenstaande tabel geeft bijvoorbeeld aan dat 17% van de totale portefeuille is belegd in effecten genoteerd in Amerikaanse dollars. De omvang van de valutacontracten ter afdekking van het valutarisico op de Amerikaanse dollar is 17.3% van de totale portefeuille. Het valutarisico in Amerikaanse dollars is daarmee bijna volledig afgedekt. De bandbreedtes waarop wordt getoetst en de afdekking zonodig wordt aangepast is +/- 1,5%-punt. In onderstaande figuren is de ontwikkeling opgenomen van de euro ten opzichte van bovengenoemde valuta EUR/USD dec-09 jan-10 feb-10 mrt-10 apr-10 mei-10 jun-10 jul-10 aug-10 sep EUR/GBP dec-09 jan-10 feb-10 mrt-10 apr-10 mei-10 jun-10 jul-10 aug-10 sep EUR/JPY dec-09 jan-10 feb-10 mrt-10 apr-10 mei-10 jun-10 jul-10 aug-10 sep-10 Figuur 2.9: koersontwikkeling afgedekte valuta 2.5. Kredietrisico Kredietrisico is het risico van financiële verliezen als gevolg van faillissement of betalingsonmacht van tegenpartijen waarop het pensioenfonds (potentiële) vorderingen heeft. Voor het pensioenfonds betreft dit voornamelijk de beleggingen in obligaties. Het kredietrisico wordt beperkt door spreiding van de vastrentende waarden naar regio, creditrating tegenpartijen en sector. De creditspread is een maatstaf voor kredietrisico en geeft de opslag aan die de markt vraagt boven de risicovrije rente. Des te hoger deze opslag, des te hoger de markt het kredietrisico op een partij beoordeelt en des te hoger de vergoeding (de spread) is die de markt wil ontvangen voor het nemen van dit kredietrisico. 3e kwartaal

17 De Duration geeft de koersgevoeligheid weer van vastrentende waarden bij veranderingen in de rentestand. Categorie Waarde in mln EUR Duration Creditspread Langlopende Obligaties % Inflatie Obligaties % Bedrijfsobligaties % Onderhandse Leningen % Europa High Yield % US High Yield % Emerging Markets Debt % Bank Loans % Onderstaande tabellen geven de ratingklasse van de vastrentende waarden weer. Matching AAA AA A BBB <BBB Geen rating Liquide middelen totaal Langlopende Obligaties 100% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 100% Inflatie Obligaties 86% 0% 0% 0% 14% 0% 0% 100% Bedrijfsobligaties 8% 15% 51% 25% 0% 1% 0% 100% Onderhandse leningen 0% 0% 0% 0% 0% 100% 0% 100% Return - Hoogrentend >=BBB BB B <=CCC Geen rating Liquide middelen totaal Europa High Yield 2% 32% 44% 8% 4% 10% 100% US High Yield 1% 23% 48% 18% 9% 1% 100% Emerging Markets Debt 48% 27% 7% 2% 14% 2% 100% Bank Loans 0% 12% 81% 7% 0% 0% 100% Totaal AAA AA A BBB BB B <=CCC Geen rating Liquide middelen 100% 63% 3% 11% 7% 6% 6% 1% 2% 1% Onderstaande grafiek geeft een beeld van de spreadontwikkeling van de verschillende beleggingscategorieën. 3e kwartaal

18 15% Hoogrentend EU Hoogrentend US 12% 9% Average yield local currency Average yield spread to US Treasury in hard currency 6% 3% 0% jun-09 sep-09 dec-09 mrt-10 jun-10 sep-10 Figuur 2.10: ontwikkeling creditspread vastrentende waarden 2.6. Concentratierisico In onderstaande tabel zijn de tien grootste posities in de vastrentende beleggingen ultimo kwartaal opgenomen. Vastrentend Marktwaarde in mln EUR % van totaal vermogen Franse overheid % Duitse overheid % Nederlandse overheid % Griekse overheid % Oostenrijkse overheid % Braziliaanse overheid % Raiffeisen % Turkse overheid % Mexicaanse overheid % Telefonica Emisiones SAU % De exposure op derivaten en deposito's zijn opgenomen onder de paragraaf tegenpartijrisico. 3e kwartaal

19 2.7. Wegingen portefeuille In het Beleggingsplan 2010 is de normportefeuille op het niveau van beleggingscategorieën weergegeven. De meest recente norm is opgenomen in onderstaande tabel, samen met de Buy & Hold (B&H) norm en de feitelijke weging ultimo kwartaal. Categorie Norm B&H norm Feitelijke weging Matching Portefeuille 62.6% 63.6% 62.1% Vastrentend 57.9% 58.0% 57.4% Staatsobligaties Europa 0.0% 0.0% 0.0% Langlopende Obligaties 32.8% 33.6% 33.4% Inflatie Obligaties 10.7% 10.4% 10.2% Bedrijfsobligaties 14.4% 14.0% 13.8% Onderhandse Leningen 0.0% 0.0% 0.0% Matching Overlay 1.3% 2.4% 2.4% Liquiditeiten 3.4% 3.2% 2.3% Return Portefeuille 37.4% 36.4% 37.9% Hoogrentend 11.9% 11.4% 12.0% Aandelen 15.0% 14.5% 15.0% Onroerend Goed 4.7% 4.3% 4.4% Alternatieve Investeringen 4.7% 4.3% 4.5% Valuta Afdekking 1.1% 1.8% 2.0% Totaal portefeuille 100.0% 100.0% 100.0% 2.8. Illiquide posities Het liquiditeitsrisico is het risico dat beleggingen niet tijdig of niet tegen een aanvaardbare prijs kunnen worden omgezet in liquide middelen, waardoor het fonds op korte termijn niet aan haar verplichtingen kan voldoen. De illiquide beleggingen als onderdeel van de totale beleggingen zijn in onderstaande tabel weergegeven. Categorie Marktwaarde in mln EUR Private equity 11.8 Onroerend Goed Direct 20.0 Totaal illiquide 31.8 Totaal portefeuille Percentage illiquide beleggingen 7.0% 3e kwartaal

20 2.9. Liquiditeitsprognose In onderstaande tabel is weergegeven hoeveel liquide middelen er ultimo kwartaal beschikbaar zijn. De liquide middelen zijn een combinatie van de daadwerkelijke liquide middelen in de portefeuille (bijvoorbeeld cash, deposito s, liquiditeitsfondsen) en de cash uit hoofde van collateral van de derivatenposities (rente-, valuta- en eventueel inflatieafdekking). Ultimo kwartaal Waarde in mln EUR Liquide Middelen 10.7 Rente Afdekking 13.1 Inflatie Afdekking -2.3 Valuta Afdekking 9.0 Totaal beschikbare middelen 30.6 Mogelijke liquiditeitsbehoefte uit onderpandverplichtingen op rente- en valutaderivaten onder normale omstandigheden 13.1 onder een stress scenario 26.1 Tevens zijn van invloed op de liquiditeitspositie de mogelijke opvraging van aangegane commitments (bijvoorbeeld in het geval van private equity), leverage in de portefeuille, het saldo van de premie-inkomsten en de pensioenuitkeringen. Het is mogelijk dat binnen producten als financiering liquiditeiten worden aangehouden (bijvoorbeeld het standaard product commodities van Mn Services is een combinatie van derivaten en liquiditeiten als financiering). In dat geval worden die liquiditeiten als toegewezen beschouwd aan dat product en derhalve niet meegenomen in dit overzicht. In het geval de liquiditeitsbehoefte onder normale omstandigheden (drie maands horizon), dan wel een stress scenario hoger is dan de stand van de liquide middelen, kan het noodzakelijk zijn om (liquide) beleggingen te liquideren om aan de onderpandverplichtingen te voldoen. Voor de liquiditeitsbehoefte onder normale omstandigheden wordt gerekend met een rentebeweging van 0.7% en een 10% zwakkere euro. Een stijgende rente zorgt ervoor dat de rente- en inflatie-afdekking, zich negatief ontwikkelen en er onderpand (collateral) moet worden gestort. Hetzelfde geldt voor een 10% zwakkere euro waarbij de valutatermijncontracten zich negatief ontwikkelen en er collateral moet worden bijgestort. Onder het stress scenario wordt een schok verondersteld ter grootte van tweemaal de schok onder normale omstandigheden Tegenpartijrisico Derivaten Om het tegenpartijrisico te beperken wordt er op de lopende derivatenposities onderpand (collateral) afgestemd op basis van de omvang van het ongerealiseerde resultaat. Dit gebeurt, afhankelijk van de overeenkomst met de 3e kwartaal