Aanbiedingsbrief bij de begroting Bijlagen 75. Programma's 83

Transcriptie

1 Inhoudsopgave Kerngegevens 1 Recapitulatie programmabegroting 5 Aanbiedingsbrief bij de begroting Inleiding 8 2 Uitgangspunten programbegroting Resultaat begroting Resultaat meerjarenbegroting 11 5 Actuele ontwikkelingen die van invloed zijn op de begrotingspositie 12 6 Bestaand beleid en kapitaalgoederenbeheer Nieuw beleid Middelen en wensen in relatie tot variant 3 van de perspectiefnota Voorstel Paragrafen a Lokale heffingen 19 b Onderhoud kapitaalgoederen 27 c Financiering 37 d Bedrijfsvoering 39 e Verbonden partijen 46 f Grondbeleid 56 g Weerstandsvermogen 63 Bijlagen 75 1 Investeringen bestaand beleid en kaptiaalgoederen 76 2 Heroverwegingsoperatie 78 3 Staat van reservemiddelen 79 4 Investeringen nieuw beleid 81 Programma's 83 1 Dongeradeel werkt 85 2 Dokkum leeft 95 3 Dongeradeel zorgt Dongeradeel vernieuwt 119 Algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien 125 Vaststellingsbesluit 129

2

3 KERNGEGEVENS - 1 -

4 1. Sociale structuur Aantal inwoners perc. 0 t/m 19 jaar ,7 20 t/m 64 jaar ,0 65 jaar en ouder , mannen % vrouwen % Aantal periodieke bijstandsgerechtigden WWB tot 21 jaar 6 6 WWB tot 65 jaar WWB 65 jaar en ouder IOAW / IOAZ Aantal tewerkgestelden werkgemeenschappen Aantal uitkeringsgerechtigden WAO / WAZ / WAJONG / militairen Totaal aantal uitkeringsgerechtigden waarvan meetellend binnen algemene uitkering (fvw) Fysieke structuur Oppervlakte gemeente (in ha.) land binnenwater 962 buitenwater Oppervlakte historische stadskern (in ha.) 22 Lengte historisch water (in meters)

5 Historisch aantal woningen in bewoonde oorden / historische kern Aantal bedrijfsvestigingen Aantal woonruimten woningen bijzondere woongebouwen recreatiewoningen (inclusief 257 Oostmahorn) Lengte van wegen (in meters) wegen binnen + buiten bebouwde kom Aantal hectaren groenvoorziening bermen 243 sportvelden 27 openbaar groen: - beplanting 71 - gazons 50 - vijvers en open water 46 - diversen Meubilair/speeltoestellen e.d. 568 Aantal rioolaansluitingen Lengte riolen (in km) 224 Omgevingsadressendichtheid Dongeradeel 462 gemiddeld aantal omgevingsadressen per km2 land in Nederland Bevolkingsdichtheid Dongeradeel 150 gemiddelde bevolkingsdichtheid per km2 land in Nederland 483 Woningdichtheid Dongeradeel 65 woningdichtheid per km2 land in Nederland 203 Woonruimtebezetting 2,22-3 -

6 Aantal hectaren groen per inwoners 17,50 - exclusief bermen 7,80 3. Financiële structuur (oorspronkelijke begrotingen) Budget - totaal per inwoner Vaste schuld - totaal per inwoner Boekwaarde vaste bezittingen - totaal, incl. vervangingsinvesteringen per inwoner Reserves en voorzieningen - totaal per inwoner Algemene uitkering gemeentefonds - totaal per inwoner per woonruimte Opbrengst belastingen - totaal per inwoner per woonruimte

7 RECAPITULATIE - 5 -

8 Recapitulatie programmabegroting Omschrijving Programma 1 - Dongeradeel Werkt Lasten Baten Saldo voor mutatie reserves Programma 2 - Dongeradeel Leeft Lasten Baten Saldo voor mutatie reserves Programma 3 - Dongeradeel Zorgt Lasten Baten Saldo voor mutatie reserves Programma 4 - Dongeradeel Vernieuwt Lasten Baten Saldo voor mutatie reserves Algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien Lasten Baten Saldo voor mutatie reserves Saldo programma's Lasten Baten Saldo programma's Toevoegingen en onttrekkingen aan reserves Toevoeging Onttrekking Saldo RESULTAAT

9 AANBIEDINGSBRIEF BIJ DE BEGROTING

10 1. Inleiding Hierbij bieden wij u de begroting 2009 en de meerjarenbegroting aan. Het valt u ongetwijfeld op dat het begrotingsdocument aanmerkelijk dunner is dan de begrotingen van de voorafgaande begrotingsjaren. Dit heeft vooral te maken met de gewijzigde begrotingsopzet. In overleg met de raadsleden van de commissie Middelen en Algemene Zaken wordt met ingang van de begroting 2009 gewerkt met minder gemeentelijke programma s -4 in plaats van 10- naast het verplichte onderdeel algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien. Ook het aantal onderliggende thema s is kleiner geworden. De keuze van de programma s en de thema s hangt samen met de sturende en controlerende rol van de gemeenteraad. Thema s in de begrotingen van vorige jaren die een meer beheersmatig karakter droegen zijn geschrapt omdat zij behoren tot de uitvoeringsverantwoordelijkheid van het college van burgemeester en wethouders. Ook in de inhoudelijke opzet van de programma s is het één en ander gewijzigd. Zo vindt er bij ieder thema een verwijzing plaats naar de van toepassing zijnde regelgeving zoals bijvoorbeeld de door de raad vastgestelde verordeningen en/of beleidsregels. In de teksten van de programma s en de thema s wordt niet uitgebreid ingegaan op de door de raad gestelde kaders maar is wel weergegeven welke concrete activiteiten in 2009 worden uitgevoerd. Bij de perspectiefnota 2008 presenteerden wij u een financieel perspectief waaruit duidelijk werd dat de vereiste budgettaire ruimte voor nieuw beleid en vervangingsinvesteringen verkregen moet worden uit aanpassingen van de OZB-tarieven voor eigenaren van woningen; uit een verhoging van de parkeergelden; door middel van bezuinigingen in het bestaande beleid via een takendiscussie en uit een eventuele verkoop van aandelen van het Kabelbedrijf. In de volgende hoofdstukken gaan wij in op de actuele begrotingssaldi van de begroting en de verschillen met het meerjarenperspectief zoals dat is gehanteerd bij de perspectiefnota. Daarna brengen wij in beeld welke budgettaire ruimte naar onze mening beschikbaar moet komen voor bestaand beleid, voor het onderhoud van kapitaalgoederen en voor nieuw beleid. Vervolgens doen wij u een voorstel over het te voeren financiële beleid. 2. Uitgangspunten programbegroting 2009 De begroting 2009 is gebaseerd op het bestaande beleid. Bij de perspectiefnota 2008 was een lijst opgenomen van vervangingsinvesteringen, onderhoud en nieuw beleid. Deze lijst treft u -met een aantal aanpassingen- wederom aan als bijlage 1 bij deze aanbiedingsbrief. Omdat bij de behandeling van de perspectiefnota geen keuzes zijn gemaakt over de al of niet te honoreren investeringen is geen van deze investeringen opgenomen in de begroting Dit was -en is nog steeds- niet mogelijk omdat er zonder aanvullende financiële beleidsmaatregelen geen dekkingsmiddelen voorhanden zijn. Tijdens de begrotingsvergadering op 8 november 2007 heeft u besloten tot het uitvoeren van een heroverwegingsoperatie

11 In de eerste rapportage over het jaar 2008 (zie bijlage 5 bij de perspectiefnota) is een aantal wijzigingen bekrachtigd in de omvang en fasering van deze heroverwegingsoperatie. In bijlage 2 van deze aanbiedingsbrief treft u een overzicht van de bijgestelde taakstellingen in het kader van de heroverwegingsoperatie aan. Deze taakstellingen achten wij uitvoerbaar. De taakstellingen die betrekking hebben op subsidies, belastingen of budgetten van derden zijn al verwerkt in de begroting Alleen de bezuinigingen op de formatie en de daaraan te relateren frictiekosten zijn nog niet verwerkt. Wij komen daar later in deze aanbiedingsbrief op terug. Andere in de begroting gehanteerde uitgangspunten zijn : - In de begroting is rekening gehouden met de effecten van de lopende CAO tot 1 juni Voor de resterende maanden in 2009 is rekening gehouden met 1,5% loonstijging. - Ten aanzien van de prijsstijgingen is uitgegaan van een verhoging met 1,5 %. - De begrote bedragen voor de algemene uitkering van het Rijk zijn gebaseerd op de junicirculaire In de begroting is voor wat betreft de Algemene Uitkering rekening gehouden met het tot betaling komen van 50% van de behoedzaamheidsreserve. - Er is een rentepercentage van 4,5% gehanteerd voor de bespaarde rente. - Aan de algemene reserve en een aantal bestemmingsreserves heeft een rentetoevoeging plaatsgevonden van 4,5% (zie bijlage 3 bij deze aanbiedingsbrief). - Om het bestedingsniveau van de voorzieningen op peil te houden zijn in de meeste gevallen stortingen ten laste van de exploitatie begroot ten bate van de voorzieningen van 1,5% van de boekwaarde aan het begin van het dienstjaar (bijlage 3). - De verhoging van de OZB met een inflatiecorrectie van 2,0% is op basis van het consumentenprijsindexcijfer primitief meegenomen in de begroting In de begroting is onder programma 3.1. de gemeentelijke bijdrage in het voor 2009 te verwachten tekort van Oostergo voor een bedrag van ,- opgenomen. Bij het opstellen van deze raming is uitgegaan van de laatst gepresenteerde meerjarenbegroting van Oostergo. - Omdat Kabel Noord aan de aandeelhouders voorstellen heeft gedaan over een te voeren dividendbeleid is in de begroting een eenmalig dividend opgenomen van ,-. - De opbrengstraming van het dividend van Eneco is in de begroting 2009 eenmalig verhoogd van ,- tot ,-. - De opbrengsten uit de toeristenbelasting ad ,- zijn opgenomen onder algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien. Onder thema 1.8. treft u de met het gemeentelijke toeristische beleid samenhangende lasten en overige baten aan ten bedrage van respectievelijk ,- en ,-. De opbrengsten onder algemene dekkingsmiddelen en de lasten en baten onder thema 1.8 vormen samen de toeristenbalans. Geconcludeerd kan worden dat de gemeentelijke netto lasten voor 22% worden gedekt uit de toeristenbelasting. - De gemeentelijke bijdrage ad. 11,995 miljoen aan de centrale as is voldaan op 1 juli De financiële effecten hiervan zijn verwerkt in de begroting Onder programma 3 en het onderdeel algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien zijn opbrengsten geraamd die te maken hebben met de aanwezigheid van het AZC. De verwachte opbrengsten van in totaal ,- op jaarbasis worden gestort in de algemene reserve, zodat het opheffen van het AZC geen consequenties heeft voor de structurele gemeentelijke begrotingspositie

12 3. Resultaat begroting 2009 Begrotingssaldo Het begrotingstekort voor bestemming -dat wil zeggen exclusief toevoegingen aan- en onttrekkingen uit reserves- bedraagt ,-. Dit betekent dat de lasten van de vier programma s en van het onderdeel algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien samen iets hoger zijn dan de baten van de programma s en de baten behorend bij de algemene dekkingsmiddelen. De begrote toevoegingen aan reserves van ,- ten laste van de exploitatie leiden tot een nadeel. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om toevoegingen aan de algemene reserve in verband met het AZC, een toevoeging aan de reserve parkeervoorzieningen ( ,-) en om rentevoegingen aan een aantal bestemmingsreserves (zie bijlage 3 van deze aanbiedingsbrief). Daarentegen is sprake van een bedrag van ,- aan onttrekkingen aan de reserves ten bate van de exploitatie. Als gevolg van deze begrote mutaties in de reserves is per saldo voor het begrotingsjaar 2009 sprake van een nadelig exploitatiesaldo van ,-. In de perspectiefnota 2008 gingen wij nog uit van een saldo van de begroting 2009 van ,- nadelig na de verwerking van de financiële effecten van de eerste rapportage over 2008 (zie bijlage 5 bij de perspectiefnota 2008). In dit bedrag van ,- was echter een stelpost van ,- voor nieuw beleid, onderhoud en vervangingsinvesteringen verwerkt. Deze stelpost is niet opgenomen in de begroting Uitgaande van de financiële stand van zaken zoals weergeven in de perspectiefnota kon dus een begrotingstekort van ,- worden verwacht. Dit leidt tot de conclusie dat het daadwerkelijke begrotingssaldo 2009 een bedrag van ,- voordeliger is dan te verwachten was. Een aantal wijzigingen ten opzichte van de perspectiefnota heeft geleid tot dit voordeel. De belangrijkste plussen en minnen lichten wij hieronder toe. Hogere OZB-opbrengsten in ,- Raming dividend Kabel Noord (eenmalig) ,- Eenmalige verhoging dividend Eneco ,- Tekort op het WWB-I deel is hoger geraamd dan aangenomen bij de perspectiefnota ( ,- t.o.v ,-) -/ ,- Algemene uitkering van het Rijk valt ,- mee t.o.v. de ramingen, terwijl in de perspectiefnota rekening was gehouden met een nadelige stelpost van , ,- Hogere kosten voor woonvoorzieningen voor gehandicapten Zie programma 3.6 -/ ,- Bespaarde rente over de reserves is lager dan vorig jaar (zie onderdeel Algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien) -/ ,- Saldo diverse kleinere afwijkingen ,- Kostendekkendheid riolering en reiniging In het beheersdeel van de begroting 2009 is onder thema 2.8 Infrastructuur, product een calculatie opgenomen voor wat betreft de kostendekkendheid van de riolering. Deze calculatie sluit met een opname van ruim ,- uit de reserve riolering

13 De in de begroting opgenomen kosten voor de riolering zijn gebaseerd op de uitvoering van de zogenaamde ambitieuze variant. In het beheersdeel is onder thema 3.5 Volksgezondheid, product een calculatie opgenomen ten aanzien van de kostendekkendheid van de reiniging. Deze calculatie sluit met een opname van ruim ,- uit de voorziening huishoudelijk afval. 4. Resultaat meerjarenbegroting In de recapitulatie van de programmabegroting treft u het resultaat aan van de meerjarenbegroting Bij het opmaken van de meerjarenbegroting is uitgegaan van bestaand beleid. Wel zijn opgenomen lasten van nieuw beleid en vervangingsinvesteringen alsmede besparingen als gevolg van de heroverwegingsvoorstellen waartoe besloten is tijdens de begrotingsvergadering 2008 in november vorig jaar. De volgende algemene uitgangspunten zijn gehanteerd bij het opmaken van de meerjarenbegroting: 01. Loonkostenontwikkelingen Voor de loonkostenontwikkelingen van het gemeentelijke personeel en van het voor rekening van onze gemeente komende personeel van de Gemeenschappelijke Regeling Soza DanDon is onder programma 4 rekening gehouden met een jaarlijkse stijging van 3,0%. Daarnaast zijn de zogenaamde initiële lasten geraamd voor periodieken en bevorderingen uitgaande van de huidige bezetting. Een bedrag van ,- cumulatief structureel is geraamd voor de stijgingen van de loonkostencomponent van de welzijnsinstellingen (3% per jaar). 02. Prijsontwikkelingen In het meerjarenperspectief is onder programma 4 rekening gehouden met een prijsstijgingspercentage van 1,5% per jaar voor de gemeentelijke inkoopbudgetten. Hierbij is een correctie gemaakt voor de doorwerking van de prijsstijgingen in het meerjarenperspectief die betrekking hebben op de kosten van de reiniging. Dit is gedaan vanuit de overweging dat prijsstijgingen binnen het begrotingsonderdeel reiniging worden gedekt uit de afvalstoffenheffing c.q. uit de tarieven voor het bedrijfsafval. Ook is een correctie gemaakt voor de doorwerking van de prijsstijgingen in het meerjarenperspectief die betrekking hebben op de kosten van de riolering. Dit is gedaan vanuit de overweging dat prijsstijgingen binnen het begrotingsonderdeel riolering worden gedekt uit de rioolheffingen. 03. Ontwikkeling kapitaallasten De kapitaallasten zijn berekend conform de staat van investeringslasten 2009 tot en met In het meerjarenperspectief zijn de kapitaallasten van de vervangingsinvesteringen begrepen. De vrijval van kapitaallasten en de lasten van vervangingsinvesteringen zijn verwerkt in de desbetreffende programma s

14 04. Ontwikkeling van de algemene uitkering uit het gemeentefonds De ramingen van de algemene uitkering uit het gemeentefonds voor de jaren 2009 tot en met 2012 zijn gebaseerd op de circulaire van de Minister van Binnenlandse zaken en Koninkrijksrelaties van 20 mei Aanpassing van de gemeentelijke heffingen en belastingen De ramingen van de heffingen en belastingen zijn gebaseerd op de in de belastingkohieren 2008 opgenomen actuele opbrengsten en de baten zoals verwerkt in de gemeenterekening In de meerjarenbegroting is ten aanzien van de stijging van de opbrengsten uit de OZB rekening gehouden met een inflatiecorrectie van 1,5% per jaar en een volumestijging voor bedrijven van 2,5 miljoen per jaar en voor woningen 4 miljoen per jaar. De ramingen van de reinigingsheffingen en van de rioolheffingen zijn meerjarig gebaseerd op het principe van 100% kostendekking. Voor ons voorstel ten aanzien van de aanpassing van de tarieven voor heffingen en belastingen verwijzen wij naar het raadsvoorstel "Gemeentelijk belastingbeleid 2009 en gebruikstarieven gemeentelijke sportaccommodaties". 06. Investeringen Onder de desbetreffende programma s is het middelenbeslag voortkomend uit de in uitvoering te nemen meerjarige investeringen op basis van voorjaarsnota s uit eerdere jaren opgenomen. Het gaat hier om de gemeentelijke lasten na aftrek van geraamde subsidies en eventuele inzet van de voor de investeringen beschikbare bestemmingsreserves. 07 Uitvoering Wet Werk en Bijstand In de meerjarenbegroting zijn zowel de lasten als de baten van de WWB uit het jaar 2008 doorvertaald naar de volgende jaarschijven. Dit betekent dat in het resultaat van de meerjarenbegroting een structureel tekort op het WWB Inkomensdeel is verwerkt van , Resultaat meerjarenbegroting De bovengenoemde uitgangspunten leiden -na het tekort in 2009 van ongeveer ,- -tot een overschot in de meerjarenbegroting 2010 van ,- en tekorten in de jaren 2011 en 2012 van afgerond ,- en ,-. 5. Actuele ontwikkelingen die van invloed zijn op de begrotingspositie Bezuiniging op de loonsom In het kader van de heroverwegingsoperatie heeft u besloten de omvang van de gemeentelijke organisatie terug te brengen door fasegewijs een bezuiniging te realiseren van 10% van de loonsom

15 Als uitgangspunt geldt de personeelsomvang van 2008 van ruim 188 fte met een bijbehorend personeelsbudget van afgerond ,-. Besloten is de ombuigingstaakstelling ad ,- in een tijdsbestek van vijf jaren tot en met gefaseerd (structureel cumulatief 180,000,- per jaar) te realiseren. Bij de behandeling van de Perspectiefnota 2008 hebben wij u gemeld dat wij hoopvol zijn gestemd over het behalen van het beoogde resultaat. Wij kunnen u meedelen dat een meer concrete uitwerking van de plannen geen aanleiding geeft onze eerdere uitlatingen te herzien. Het eerste jaar slagen wij er weliswaar nog niet in om de volledige eerste stap van ,- te realiseren, maar de volgende jaren wordt dat ruimschoots gecompenseerd. Zie het onderstaande overzicht. Omschrijving Geraamd resultaat Te verwachten resultaat Frictiekosten Effect op begroting -/ In het jaar 2013 wordt de laatste stap van deze bezuiniging gerealiseerd. Het te verwachten resultaat stijgt dan naar een bedrag van ,-. Na aftrek van de frictiekosten ad ,- resulteert dat jaar een netto effect op de begroting van ,-. De bezuinigingen op de loonsom en de daarmee samenhangende frictiekosten zijn nog niet verwerkt in de eerder genoemde saldi van de meerjarenbegroting. Resultaten septembercirculaire Op het moment van schrijven van deze aanbiedingsbrief was de septembercirculaire wel beschikbaar op het internet, maar waren er nog teveel onduidelijkheden om al een concrete vertaling in geldbedragen te kunnen presenteren. Wij zullen u zo spoedig mogelijk informeren over de effecten van de septembercirculaire op het financiële perspectief. Meeropbrengsten belastingen In het raadsvoorstel 'gemeentelijk belastingbeleid 2009 en gebruikstarieven gemeentelijke sportaccommodaties' wordt onder punt 20 melding gemaakt van nog niet in de begroting opgenomen meeropbrengsten. Het gaat in totaal om een bedrag van afgerond ,-. Een belangrijk deel van dit bedrag is gebaseerd op de door ons voorgestelde te kiezen variant 3 bij de perspectiefnota. Een bedrag van hangt samen met de voorgestelde OZB-verhoging voor eigenaren van woningen met 20%, waarvan 2% al is verwerkt in de begroting Een bedrag van ,- hangt samen met de fasegewijze verhoging van de parkeergelden. De structurele meeropbrengsten exclusief de effecten van variant 3 bedragen ,- -/ ,- -/ ,- = ,

16 Meevaller in de uitvoeringsbudgetten voor de WMO Er is sprake van een belangrijke meevaller in de besteding van de uitvoeringsbudgetten voor de WMO. Er is zowel sprake van onderuitputting van de budgetten voor leef- en woonvoorzieningen voor gehandicapten als ook van het budget voor huishoudelijke zorg. Het structurele te verwachten voordeel bedraagt ongeveer ,- vanaf het jaar Bijgestelde begrotingssaldi De bovenstaande ontwikkelingen leiden tot het volgende geactualiseerde resultaat van de begroting 2009 en de meerjarenbegroting. Omschrijving ( x 1.000,-) Saldi begroting Bezuiniging op de loonsom Resultaat septembercirculaire p.m. p.m. p.m. p.m. Budgetten WWB Inkomensdeel Meeropbrengsten belastingen Bijgestelde begrotingssaldi Bestaand beleid en kapitaalgoederenbeheer Bij de perspectiefnota 2008 was een lijst toegevoegd met de van belang zijnde vervangingsinvesteringen, onderhoud en nieuw beleid. In bijlage 1 treft u deze lijst weer aan. Er zijn een aantal zaken aangepast ten opzichte van de vorige lijst. - De investeringen die te maken met het kapitaalgoederenbeheer zijn onderaan apart inzichtelijk gemaakt op de lijst. De bedragen die nodig zijn voor het onderhoud aan wegen en voor onderhoud aan gebouwen zijn geactualiseerd naar aanleiding van de recent uitgevoerde inspecties. Dit heeft geleid tot een aanmerkelijke verhoging van de gevraagde middelen. In de vergadering van de commissie Grondgebied van oktober zal een toelichting worden gegeven op het kapitaalgoederenbeheer waarbij met name wordt ingegaan op het beheer van wegen en gebouwen. Ook in de bij deze begroting behorende notitie de hand aan de ploeg gaan wij in op de stand van zaken van het beheer van de gemeentelijke kapitaalgoederen en de naar onze mening noodzakelijke verhoging van de daarmee gepaard gaande budgetten. - Wij hebben een inventarisatie gemaakt van de investeringen c.q. projecten voor nieuw beleid. In het volgende hoofdstuk over nieuw beleid en in de notitie de hand aan de ploeg gaan wij daar nader op in. In het volgende hoofdstuk treft u ook een indicatie aan van de kosten van het nieuwe beleid. De projecten zijn geactualiseerd en dus verwijderd van de lijst in bijlage 1. - Voor de uitbreiding van de kleedaccommodatie van Be Quick hebben wij u reeds een voorstel gedaan. Het voorstel is dus ook verwijderd van de lijst

17 - Een tweetal voorstellen die betrekking hadden op de ambtelijke formatie hebben we geschrapt omdat we er geen prioriteit aan willen geven. Uit bijlage 1 resulteert de volgende vraag naar structurele en eenmalige dekkingsmiddelen in relatie tot respectievelijk het bestaand beleid en het kapitaalgoederenbeheer. Gevraagde structurele middelen (zie de kolom exploitatie- en kapitaallasten van bijlage 1): Omschrijving Bestaand beleid Kapitaalgoederenbeheer Totaal Gevraagde eenmalige middelen (zie de kolom eenmalige dekking van bijlage 1): Omschrijving Bedrag Bestaand beleid Kapitaalgoederenbeheer Totaal Nieuw beleid In de bij deze begroting behorende notitie de hand aan de ploeg gaan wij in op onze wens om de gemeentelijke sterke punten en kansen te benutten. Er zal naar onze stellige overtuiging moeten worden geïnvesteerd in de toekomst van onze gemeente. In de notitie is sprake van een globale inventarisatie van projecten voor nieuw beleid met veelal een indicatieve raming van de daarvoor benodigde middelen en verwachte bijdrages van derden. Deze globale inventarisatie leidt bij volledige uitvoering tot het volgende beslag op middelen na aftrek van beschikbare dekkingsmiddelen (zie bijlage 4 van deze aanbiedingsbrief). Ten aanzien van de dekking van de kosten samenhangend met de kadernotitie recreatie en toerisme zijn wij er voorlopig vanuit gegaan dat 50% van de lasten van het uitvoeringsprogramma wordt gedekt uit een verhoging van de toeristenbelasting. Gevraagde structurele middelen voor nieuw beleid (zie de kolom exploitatie- en kapitaallasten van bijlage 4): Omschrijving Nieuw beleid Gevraagde eenmalige middelen voor nieuw beleid: 2,1 miljoen + PM voor een eventuele bijdrage aan de vestiging van het medisch kinderdagverblijf en eventuele te dekken eenmalige lasten ten behoeve van het project Holwerder Fiersichten (zie de kolom eenmalige dekking van bijlage 4)

18 8. Middelen en wensen in relatie tot variant 3 van de perspectiefnota In de hieraan voorafgaande hoofdstukken gingen wij in op de investeringsbehoeftes in relatie tot het bestaand beleid, het kapitaalgoederenbeheer en het nieuwe beleid. In het volgende overzicht treft u een totaalbeeld aan waarin het geactualiseerde financiële perspectief wordt vergeleken met deze investeringsbehoeftes. Omdat wij u conform de perspectiefnota voorstellen te kiezen voor minimaal variant 3 zijn ook de meerjarige effecten van variant 3 in het onderstaande overzicht weergegeven. Overzicht voor wat betreft de structurele middelen : Omschrijving Actueel begrotingssaldo inclusief verwachte bezuinigingen 10% operatie Vraag naar middelen in relatie tot: Bestaand beleid Kapitaalgoederenbeheer Nieuw beleid Totale vraag naar middelen Effecten variant 3 perspectiefnota: OZB woningen fasegewijs verhogen Parkeergelden fasegewijs verhogen Bezuinigingen d.m.v. een takendiscussie Totale verkregen budgettaire ruimte indien wordt gekozen voor variant Conclusie uit dit overzicht is dat bij toepassing van variant 3 van de perspectiefnota ook op de lange termijn nog vergaande keuzes zullen moeten worden gemaakt in het bestaand beleid en het kapitaalgoederenbeheer maar ook zeker in het nieuwe beleid. De ambitie om voldoende middelen beschikbaar te hebben voor het in standhouden van bestaand beleid en bestaande voorzieningen; om in voldoende onderhoud te kunnen voorzien van het kapitaalgoederenbeheer en daarnaast ook te investeren in de toekomst van de gemeente door nieuw beleid kan slechts gedeeltelijk worden geëffectueerd via variant 3. Overzicht voor wat betreft de eenmalige middelen : In bijlage 3 van deze aanbiedingsbrief is de staat van reserves en voorzieningen opgenomen. De verwachte beginstand van de algemene reserve per 1 januari 2009 bedraagt ongeveer ,-. In deze beginstand is meegenomen : - De stand van de algemene reserve per 1 januari 2008 (inclusief jaarrekeningsaldo). - De doorlopende verplichtingen vanuit het jaar 2007 ten laste van de algemene reserve. - De onttrekkingen en toevoegen in de begroting 2008 ten laste c.q. ten bate van de algemene reserve

19 Op grond van de vastgestelde notitie reserves en voorzieningen is de minimumstand van de omvang van de algemene reserve bepaald van 5% van de begrotingsomvang exclusief de bouwgrondexploitatie. De begrotingsomvang van de begroting 2009 bedraagt 58 miljoen. Dit houdt in dat de minimumomvang van de algemene reserve per 1 januari % van 58 miljoen = ,- moet bedragen. Er is dus sprake van een overwaarde van ,- ( ,- -/ ,-). In de onderstaande tabel worden de beschikbare middelen vergeleken met de huidige vraag naar eenmalige middelen: Omschrijving Bedrag Overwaarde algemene reserve Vraag naar eenmalige middelen: Bestaand beleid Kapitaalgoederenbeheer Nieuw beleid PM Totaal PM Conclusie uit dit overzicht is dat er nagenoeg geen eenmalige middelen voorhanden zijn ter dekking van de vraag voortkomend uit wensen in relatie tot het bestaand beleid, het kapitaalgoederenbeheer (vooral achterstallig onderhoud) en het nieuwe beleid. Hierbij moet worden opgemerkt dat de mogelijke verkoop van aandelen van Kabel Noord in de toekomst zou kunnen leiden tot een verruiming van eenmalige middelen ter (gedeeltelijke) dekking van de bovenstaande vraag. Inmiddels hebben wij via de raad van commissarissen Kabel Noord gevraagd een onderzoek in te stellen naar een eventuele verkoop, waarbij verschillende alternatieven op een rijtje worden gezet. 9. Voorstel Wij stellen u voor minimaal te kiezen voor variant 3 van de perspectiefnota. Dit is de variant gericht op het behoud van een groot deel van het aanwezige voorzieningenniveau met mogelijkheden voor nieuw beleid op termijn. De totale budgetverruiming die bij de keuze van variant 3 plaatsvindt loopt op van ,- in het jaar 2009 tot een bedrag van ,- in het jaar Deze middelen kunnen naast de middelen verkregen uit de bezuinigingen op het ambtelijk apparaat worden ingezet voor bestaand beleid, kapitaalgoederenbeheer en nieuw beleid. Dit betekent wel dat verdere keuzes dienen te worden gemaakt in zowel het honoreren van aanvragen in relatie tot het bestaand beleid, in het onderhoud aan kapitaalgoederen en in het nieuwe beleid. Wij stellen u voor het onderstaande kader te kiezen voor wat betreft de bestemming van de middelen. Het onderstaande kader heeft als gevolg dat de verkregen budgettaire ruimte zo spoedig mogelijk kan worden ingezet voor het beheer van kapitaalgoederen zodat het verder oplopen van achterstallig onderhoud -en daarmee ook kapitaalvernietiging- zoveel mogelijk kan worden voorkomen

20 Omschrijving Actueel begrotingssaldo inclusief verwachte bezuinigingen 10% operatie Totale verkregen budgettaire ruimte indien wordt gekozen voor variant Totale budgettaire ruimte bij keuze variant Budgettaire ruimte als volgt inzetten: Bestaand beleid Kapitaalgoederenbeheer Nieuw beleid Begrotingssaldo Samenvattend stellen wij u voor te kiezen voor variant 3 waarin is opgenomen : - een gefaseerde verhoging van de OZB voor eigenaren van woningen van respectievelijk 20%, 10%, 10% en 10% voor de jaren 2009 tot en met 2012; - een gefaseerde verhoging van de tarieven voor het parkeren (zie bijlage 8 bij de perspectiefnota); - een operatie oud voor nieuw die ertoe moet leiden dat in de jaren 2010 tot en met 2012 cumulatief structureel ,- wordt bezuinigd op de bestaande taken. Wij stellen u voor de vrijkomende middelen te bestemmen zoals weergeven in de bovenstaande tabel en nadere voorstellen in te wachten ten aanzien van de te maken keuzes voor de concrete bestemming van middelen binnen de drie deelterreinen bestaand beleid, kapitaalgoederenbeheer en nieuw beleid. Wij stellen u tevens voor het brede onderzoek naar de verkoop van aandelen Kabel Noord voort te zetten gericht op een zo spoedig mogelijke verruiming van de reservepositie en de eenmalige middelen. Tijdens de discussie over de perspectiefnota werd duidelijk dat een aantal fracties geen takendiscussie wenst die gekoppeld is aan een taakstellende bezuiniging. Uit de bovenstaande opstelling blijkt eens te meer dat deze takendiscussie en de daaraan gekoppelde fasegewijze bezuiniging oplopend tot structureel ,- in het jaar 2012 wel nodig is voor de verruiming van het financieel perspectief. Zonder deze bezuiniging op de taken kunnen meerjarig slechts zeer beperkt middelen voor nieuw beleid beschikbaar komen. In het voorstel voor de perspectiefnota hebben wij u geadviseerd te kiezen voor minimaal variant 3. Uit de bovenstaande cijferopstellingen heeft u kunnen concluderen dat indien variant 3 wordt gekozen nog steeds vergaande keuzes moeten worden gemaakt in bestaand beleid, kapitaalgoederenbeheer en nieuw beleid. Wij geven u wederom in overweging een keuze te maken voor variant 4. Een variant waarin meer financiële ruimte wordt gecreëerd dan bij variant 3 door de OZB-tarieven voor eigenaren van woningen in vier jaar tijd op het huidige gemiddelde NOFAniveau te brengen. Dit levert ten opzichte van variant drie vanaf het jaar 2010 tot en met 2012 extra budgettaire ruimte op ten bedrage van ,- structureel in het jaar Door het extra beschikbaar komen van dit bedrag behoeven minder stringente keuzes te worden gemaakt in de beschikbaar te stellen middelen voor bestaand beleid, kapitaalgoederenbeheer en nieuw beleid

21 10a. Paragraaf lokale heffingen Deze paragraaf geeft inzicht in de gemeentelijke heffingen in totaliteit. Naast inzicht in de lokale heffingen wordt ook ingegaan op de lokale lastendruk en het kwijtscheldingsbeleid. Heffingen In onderstaande tabel is weergegeven welke belastingen en rechten de gemeenten mogen heffen. Daarbij is tevens aangegeven welke door de gemeente Dongeradeel wel of niet worden geheven. Soort belasting/recht Wel Niet Onroerende zaakbelastingen X Belastingen op roerende woon- en bedrijfsruimten X Baatbelasting X Forensenbelasting X Toeristenbelasting X 1) Parkeerbelastingen X Hondenbelasting X 2) Reclamebelasting X Precariobelasting X Afvalstoffenheffing X Leges X Marktgelden X Rioolrechten X Rioolaansluitrechten X Graf- en begraafrechten X Liggelden X Bruggelden X Brandweerrechten X Vermakelijkhedenrechten X X 1) land- en watertoeristenbelasting ingevoerd met ingang van het jaar 2008 X 2) afgeschaft met ingang van het jaar 1998 Tariefsverhogingen Ter verkrijging van voldoende middelen voor de uitvoering van het bestaande beleid en voor de instandhouding van het huidige voorzieningenniveau inclusief het op peil houden van een kwalitatief voldoende onderhoudsniveau van de gemeentelijke kapitaalgoederen is aan u de Perspectiefnota 2008 in de raadsvergadering van 26 juni 2008 aangeboden. Ter verkrijging van voldoende middelen zijn in de Perspectiefnota varianten opgenomen. Zoals in deze nota aangegeven gaat onze voorkeur uit naar minimaal variant 3. Variant 3 is gericht op het behoud van een groot deel van het aanwezige voorzieningenniveau met mogelijkheden voor nieuw beleid op termijn

22 Om de begroting 2009 sluitend te maken moet het tarief van de onroerende zaakbelasting eigenaren woningen worden verhoogd met 20% en geldt voor de jaren 2010, 2011 en 2012 een jaarlijkse verhoging van 10%. Tevens dienen de parkeergelden te worden verhoogd in 2009, 2010 en In onderdeel 3 Onroerende zaakbelastingen en belastingen op roerende woon- en bedrijfsruimten van het voorstel gemeentelijk belastingbeleid 2009 en gebruikstarieven gemeentelijke sportaccommodaties wordt aan u voorgesteld het tarief voor de eigenarenbelasting voor woningen voor het jaar 2009 te verhogen met 20%. Voor de tarieven van de eigenaren- en gebruikersbelasting voor niet-woningen geldt een verhoging van 2%, zijnde het consumentenprijsindexcijfer tussen april 2007 en april In onderdeel 15 Parkeerbelastingen wordt voorgesteld de parkeergelden te verhogen en vast te stellen, zoals genoemd in bijlage 8 behorende bij de Perspectiefnota Verder wordt in het voorstel aan u voorgesteld de tarieven van onderstaande belastingsoorten te verhogen met de volgende percentages: Soort belasting Percentage Rioolheffing 7 Bruggelden 4,7 Marktgelden 0 Graf- en begraafrechten 11,6 Forensenbelasting 2 Precariobelasting 2 Liggelden 2 De tariefsverhogingen van meer dan 2% hebben veelal betrekking op eerder genomen beleidsbeslissingen. Tussen april 2007 en april 2008 is het consumentenprijsindexcijfer, dat betrekking heeft op alle huishoudens gestegen met 2%. Op grond van dit stijgingspercentage wordt aan u voorgesteld de tarieven van de forensenbelasting, precariobelasting en liggelden voor het jaar 2009 te verhogen met 2%. Voor een gedetailleerde onderbouwing van de voorgestelde tariefsverhogingen verwijzen wij u naar de betreffende onderdelen zoals opgenomen in het voorstel gemeentelijk belastingbeleid 2009 en gebruikstarieven gemeentelijke sportaccommodaties. Tarieven Met inachtneming van het vorenstaande wordt in onderstaande tabel de voorgestelde tarieven voor het jaar 2009 weergegeven. Ter vergelijking zijn ook de geldende tarieven voor het jaar 2008 opgenomen

23 Soort belasting/recht Tarief 2008 Voorgesteld Tarief 2009 Onroerende zaakbelastingen 2008 per 2.500,00 waarde 2009 percentage van de waarde Woningen: Eigenarenbelasting 2,14 0,1007% Niet-woningen: Gebruikersbelasting 3,46 0,1412% Eigenarenbelasting 4,25 0,1734% Belastingen op roerende woon- en bedrijfsruimten 2008 per 2.500,00 waarde 2009 percentage van de waarde Woonruimten: Eigenarenbelasting 2,14 0,1007% Bedrijfsruimten: Gebruikersbelasting 3,46 0,1412% Eigenarenbelasting 4,25 0,1734% Baatbelasting div. div. Forensenbelasting 2008 per 500,00 waarde 1,25 Maximum 782, percentage van de waarde 0,2500% Maximum 798,35 Toeristenbelasting 0,55 0,55 Aanslaggrens: minder dan 100 overnachtingen, geen belastingaanslag Parkeerbelastingen Parkeertarieven div. div. Naheffingsaanslag 49,00 50,00 Precariobelasting div. div. Afvalstoffenheffing Eenpersoonshuishoudens 187,20 187,20 Meerpersoonshuishoudens 220,56 220,56 Leges div. div. Marktgelden div. div. Rioolrechten Woningen 143,40 153,48 Industrieën en bedrijven: Bij waterverbruik van minder dan 150 m3 143,40 153,48 Bij waterverbruik van 150 m3 of meer voor iedere 150 m3 meer 50,76 54,36 Maximum 5.117, ,13 Rioolaansluitrechten Per aansluiting 1.000, ,00 Privaatrechtelijk jaartermijn 250,00 250,00 Graf- en begraafrechten div. div. Liggelden div. div. Bruggelden Per vaartuig 4,30 4,50 Per abonnement 48,95 51,

24 Meeropbrengsten Ten opzichte van de in de begroting 2009 geraamde opbrengsten, bedraagt het totaalbedrag aan meeropbrengsten ,-. In onderstaand overzicht wordt de meeropbrengst gespecificeerd naar belastingsoort weergegeven. In het belastingvoorstel gemeentelijk belastingbeleid 2009 zal nader worden ingegaan op het te voeren belastingbeleid, het vaststellen van de tarieven en het inzetten van de meeropbrengst. Meeropbrengsten 2009 Bedrag Onroerende zaakbelastingen Leges Marktgelden 0 Bruggelden Liggelden 8 Parkeerbelastingen Gebruik sportaccommodaties Totaal Opbrengsten en belastingbronnen Het totaal aan opbrengsten belastingen en rechten bedraagt inclusief de voorgestelde tariefsverhogingen voor het jaar ,-. In onderstaande tabel worden de belastingbronnen en de geraamde opbrengsten voor 2009 weergegeven. Belastingbronnen 2009 Bedrag Onroerende zaakbelastingen Belastingen op roerende woon- en bedrijfsruimten 357 Baatbelasting Forensenbelasting Toeristenbelasting Parkeerbelastingen Precariobelasting Afvalstoffenheffing Leges Marktgelden Rioolrechten/rioolheffing Rioolaansluitrechten p.m. Graf- en begraafrechten Liggelden * Bruggelden Totaal * inclusief pachtsom

25 Verdeling opbrengsten belastingen en rechten in procenten ,2 Onroerende zaakbelastingen Roerende w oon- & bedrijfsruimten Baatbelasting Forensenbelasting Toeristenbelasting 25 23,1 Parkeerbelastingen Precariobelasting 20 17,8 Afvalstoffenheffing Leges ,6 9,9 Marktgelden Rioolrechten/rioolheffing Rioolaansluitrechten ,1 0,9 1,2 0,3 In % 0,2 0 2,1 0,1 0,6 Graf- en begraafrechten Liggelden Bruggelden Kostendekking De opbrengsten van de afvalstoffenheffing en rechten mogen niet uitgaan boven de geraamde lasten ter zake. Dit betekent dat de tarieven van de afvalstoffenheffing, rioolheffing en rechten maximaal volledig kostendekkend mogen zijn. Van de door de gemeente Dongeradeel geheven afvalstoffenheffing, rioolheffing en retributies kunnen voor het jaar 2009 op basis van de voorgestelde tarieven de volgende dekkingspercentages worden opgesteld. Tevens zijn ter vergelijking de dekkingspercentages over de jaren 2001 tot en met 2008 weergegeven. Kostendekkingspercentages Omschrijving Afvalstoffenheffing Leges Marktgelden Rioolrechten ***59 ***59 **100 **100 **100 **100 **100 **100 **100 Graf- & begraafrechten Liggelden Bruggelden 10 * * toename van het kostendekkingspercentage komt door de kostentoerekening aan één brug (Altenabrêge) ** exclusief kapitaallasten verfijning riolering *** inclusief kapitaallasten verfijning riolering

26 Lokale lastendruk In onderstaande tabel wordt het gemiddelde bedrag dat een meerpersoonshuishouden in de gemeente Dongeradeel in de jaren 2003 tot en met 2009 betaalt aan onroerende zaakbelastingen, afvalstoffenheffing, rioolrechten/rioolheffing weergegeven. De Zalmsnip is met ingang van het jaar 2005 afgeschaft. Met ingang van 1 januari 2006 is de onroerende zaakbelasting (OZB) voor gebruikers van woningen afgeschaft. Op basis van de voorgestelde tarieven voor het jaar 2009 nemen de woonlasten ten opzichte van het jaar 2008 toe met 7,8% Woonlasten t/m 2004: gemiddelde woningwaarde en 2006: gemiddelde woningwaarde : gemiddelde woningwaarde : gemiddelde woningwaarde : gemiddelde woningwaarde Onroerende zaakbelastingen gebruiker 96,00 98,40 105,61 0,00 0,00 0,00 0,00 Onroerende zaakbelastingen eigenaar 120,00 122,80 131,57 135,00 137,25 145,52 175,21 Afvalstoffenheffing meerpersoonshuishouden 206,16 218,76 227,40 227,40 220,56 220,56 220,56 Rioolrechten/rioolheffing 128,16 134,52 141,24 143,40 143,40 143,40 153,48 Zalmsnip in mindering 45,38 45,38 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Totaal 504,94 529,10 605,82 505,80 501,21 509,48 549,25 Stijgingspercentage t.o.v. vorig jaar 4,8 14,5-16,5-0,9 1,7 7,8 Woonlasten 2008 Friese gemeenten Uit het door het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden van de Rijksuniversiteit Groningen gehouden onderzoek blijkt onder andere dat in de gemiddelde gemeente de gemeentelijke woonlasten (onroerende zaakbelasting, rioolrechten en reinigingsheffingen) voor een meerpersoonshuishouden in 2008 zijn gestegen met 2,4%. De gemiddelde woonlasten voor meerpersoonshuishoudens bedragen in het jaar ,- (in ,-). Uit het onderzoek blijkt dat de gemeente Dongeradeel van de 465 (deel)gemeenten op rangnummer 19 staat (in ), waarin nummer 1 de laagste woonlasten heeft en nummer 465 de hoogste. De gemiddelde woonlasten in onze gemeente bedragen 514,00 (in ,-). In het jaar 1998 stond onze gemeente nog op plaats 200. Van de 31 Friese gemeenten neemt onze gemeente op de ranglijst van laag naar hoog de 3e plaats in. De gemeente Ameland is in onze provincie de goedkoopste gemeente. De woonlasten zijn in de gemeente Boarnsterhim het hoogst

27 Onroerende zaakbelastingen, rioolrechten en reinigingsheffingen; woning met gemiddelde waarde; euro's per jaar per huishouden. Gemeente Eenpersoons Meerpersoons Rangorde provinciaal Rangorde landelijk Ameland Terschelling Dongeradeel Skarsterlân Sneek Tytsjerksteradiel Gaasterlân-Sleat Smallingerland Harlingen Kollumerland c.a Het Bildt Heerenveen Lemsterland Leeuwarden Wûnseradiel Wymbritseradiel Opsterland Dantumadeel Nijefurd Franekeradeel Weststellingwerf Bolsward Ooststellingwerf Ferwerderadiel Menaldumadeel Achtkarspelen Littenseradiel Leeuwarderadeel Vlieland Schiermonnikoog Boarnsterhim Gemiddelde in Friesland Dongeradeel in % van gemiddelde ) 2) 1) nummer 1 heeft de laagste woonlasten, nummer 31 de hoogste 2) nummer 1 heeft de laagste woonlasten en nummer 470 de hoogste Bron COELO-Atlas van de lokale lasten

28 Bedrijfslasten 2007 Friese Gemeenten Om een goed inzicht te krijgen in de hoogte van de verschillende lasten en lokale lasten per bedrijf per gemeente in de provincie Friesland, heeft de Kamer van Koophandel Friesland, in samenwerking met vijf andere Kamers van Koophandel in Nederland, de Monitor Lokale Lasten laten ontwikkelen. De vergelijking van de lokale lasten in het jaar 2007 in de 31 Friese gemeenten zijn opgenomen in de rapportage Lokale lasten 2007 in beeld. In deze rapportage komen de onroerende zaakbelastingen, rioolrechten, toeristenbelasting, bouwleges, waterschapslasten (verontreinigingsheffing en omslag bedrijfsgebouwd) en een berekening van de totale lasten van een zestal voorbeeldbedrijven voor alle gemeenten in de provincie Friesland aan de orde. Het gemiddeld OZB-tarief in Friesland bedraagt voor niet-woningen (eigenaar en gebruiker) in ,07. Dit is 0,31 hoger dan het gemiddelde OZB-tarief van alle Nederlandse gemeenten ( 7,76). De OZB-tarieven zijn in de gemeente Ameland het laagst en in de gemeente Leeuwarden het hoogst. De OZB-tarieven bedragen respectievelijk 3,53 en 13,39. Het OZB-tarief in onze gemeente bedroeg in ,62. Ten aanzien van de rioolrechten kan worden geconcludeerd dat er veel diversiteit is tussen de heffingsmaatstaven en hoogte van de aanslagen. De rioolheffingen in de Friese gemeenten zijn vergeleken bij een waterverbruik van 200 m3, 300 m3, m3 en m3. De duurste gemeenten in de categorieën, 200 m3 of minder, 300 m3, m3 en m3 zijn respectievelijk in de categorie 200 m3 of minder en 300 m3 de gemeente Heerenveen ( 328,80 en 450,40) en in de categorieën m3 en m3 de gemeente Vlieland ( 3.113,50 en ,50). In alle voornoemde categorieën zijn de gemeenten Tytsjerksteradiel ( 57,00) en Het Bildt ( 86,16) het goedkoopst. Bij voornoemde m3 -waterverbruik bedragen de rioolrechten in onze gemeente respectievelijk 143,40, 194,16, 904,80 en 5.117,88. Opgemerkt dient tevens te worden dat de gemeenten Tytsjerksteradiel en Het Bildt eerst in 2006 de rioolrechten hebben ingevoerd. De hoogte van de bouwleges is afhankelijk van de bouwsom. Voor verschillende bouwsommen is de hoogte van de bouwleges per Friese gemeente berekend, alsmede het gemiddeld legesbedrag op basis van een gemiddelde bouwsom van ,-. De hoogte van de bouwleges lopen bij een gemiddelde bouwsom van ,00 uiteen van 2.665,- in de gemeente Lemsterland tot 7.061,75 in de gemeente Vlieland. Het gemiddeld in de provincie Friesland geheven legestarief bedraagt 4.596,20. De hoogte van de bouwleges bedraagt in onze gemeente op basis van een gemiddelde bouwsom van ,00, 4.690,-. In 2007 werd door 17 Friese gemeenten toeristenbelasting geheven. De tarieven zijn het hoogst in de eilandgemeenten, met als koplopers de gemeenten Schiermonnikoog en Vlieland. Het belastingtarief in deze gemeenten bedraagt respectievelijk 1,12 en 1,10 per persoon per overnachting. Het toeristenbelastingtarief is met 0,35 per persoon per overnachting het laagst in de gemeente Heerenveen. Het gemiddeld in 2007 geheven tarief aan toeristenbelasting bedraagt 0,69 per persoon per overnachting. Onze gemeente heft met ingang van 2008 een land- en watertoeristenbelasting. Het toeristenbelastingtarief is vastgesteld op 0,55 per persoon per overnachting. De verwachting is dat eind oktober 2008 de rapportage over het jaar 2008 wordt gepubliceerd

29 Kwijtschelding De aanslagen onroerende zaakbelastingen, afvalstoffenheffing en rioolrechten/rioolheffing komen in principe voor kwijtschelding in aanmerking. Kwijtschelding wordt verleend op basis van de maximaal toegestane rijksnormen, zijnde 100% van de bijstandsnorm. Het totaalbedrag verleend aan kwijtscheldingen in 2008 bedraagt ,-. In onderstaand overzicht wordt het totaalbedrag aan kwijtscheldingen per belastingsoort weergegeven. Het totaalbedrag aan kwijtscheldingen voor het jaar 2009 is geraamd op ,-. Kwijtschelding 2008 Bedrag OZB 180 Afvalstoffenheffing Rioolrechten Subtotaal Gedeeltelijke kwijtschelding Totaal b. Paragraaf onderhoud kapitaalgoederen Gebouwen De gemeente Dongeradeel heeft in totaal 88 gebouwen in eigendom, te weten: Omschrijving Aantal Bruto vloeroppervlakte in m2 Onderwijs Primair onderwijs Voortgezet onderwijs Sportaccommodaties Kleedgebouwen Gymlokalen Sporthallen Zwembad Welzijn, cultuur en recreatie Bibliotheek, peuterspeelzalen, musea, enz Brandweer Kazernes in Anjum, Dokkum en Ternaard Huisvesting gemeentelijke organisatie Gemeentehuis, wijkbeheer, werkplaatsen, stalling, enz Overige gemeentelijke gebouwen Jeugdgebouwen, baarhuisjes, woningen bedrijfsverzamelgebouw, enz Totaal