VAN BINNEN NAAR BUITEN

Transcriptie

1 VAN BINNEN NAAR BUITEN Onderwijsprogramma over de unieke havenkanalen op Goeree-Overflakkee LESSEN EN OPDRACHTEN BASISONDERWIJS

2 2 HANDLEIDING VAN BINNEN NAAR BUITEN DE LESSEN EN OPDRACHTEN LES 1 VOORKENNIS ACTIVEREN Tijd: maximaal 2 lesuren. Benodigdheden: voldoende woordenboeken, oude kranten/tijdschriften/google-afbeeldingen voor zoeken naar plaatjes vervoersmiddelen, schaar en lijm, eventueel atlassen en/of google-maps. Lesonderdelen: introductie onderwerp, uitleg begrip erfgoed, maken van opdrachten, bespreken wist-je-datjes. VOORBEREIDING Lees de achtergrondinformatie over de wording van het eiland, de vorming van het havenkanaal en verkeer en vervoer op Goeree-Overflakkee. Welke informatie verrast u? Wat wilt u zeker overdragen aan uw leerlingen? Neem zelf een oud voorwerp of een oude foto mee. Gebruik het als voorbeeld bij de uitleg over erfgoed. Zorg voor voldoende opdrachtenboekjes voor de leerlingen. LESONDERDELEN Introductie havenkanalen Start de les met het openen van Google-maps en zoek het havenkanaal van uw keuze (dit is bron 1). Het waarnemen van wat de leerlingen zien staat centraal. Stel daarom de volgende vragen: Wat zie je? Welke vormen? Welke details zie je? Herken je dit? Waar zou het zijn? Wat is gemaakt door mensen? Wat is gemaakt door de natuur? Waar is de foto genomen? Van wie is dit? Zijn dit sporen uit het verleden? Sluit het vraaggesprek af met de vaststelling: dit is een havenkanaal op Goeree-Overflakkee en het is een spoor uit het verleden. Vertel dat de komende drie lessen gaan over de havenkanalen. Uitleg begrip erfgoed Erfgoed kunt u uitleggen als: tastbare sporen uit het verleden. Sporen die laten zien hoe mensen vroeger leefden, woonden en werkten. We zijn er zuinig op en willen het bewaren voor later. De havenkanalen zijn ook sporen uit het verleden. Ze zijn verbonden met de ontstaansgeschiedenis van het eiland en vormen het directe gevolg van de inpolderingen. En ze vertellen ons over het vervoer op en naar het eiland. Leg dit in uw eigen woorden uit en sluit aan bij wat uw leerlingen hier al over weten. Laat het voorwerp of de foto zien. Vertel erover en geef aan waarom u dit heeft bewaard en meegenomen. Maak duidelijk dat erfgoed soms iets van jezelf is en soms van iedereen, zoals de havenkanalen. Opdracht 1 en 2 Opdracht 1 is een taalactiviteit rondom het begrip havenkanalen. Let op: Laat leerlingen zelf ontdekken dat het woord havenkanaal niet in het woordenboek staat. Laat ze zelf sleutelen aan een omschrijving van dit woord. (Het begrip havenkanaal laat zich het best omschrijven als: Een verbinding tussen havenkom en buitenhaven om de haven bereikbaar te houden voor de scheepvaart.) In opdracht 2 onderzoeken leerlingen welke manieren van vervoer er zijn. En vergelijken zij vier oude foto s gemaakt op Goeree-Overflakkee. Dit zijn de bronnen 2 t/m 5. Laat de leerlingen met elkaar praten over de volgende vragen: Welke vormen van vervoer zijn specifiek voor een eiland? Van welke vervoersmiddelen maak je zelf veel gebruik? Van welke niet? Wat zie je op de foto s? Wat zijn de verschillen met nu? Wat is veranderd? Wat is hetzelfde gebleven? Bespreek de wist-je-datjes. Welke vragen hebben de leerlingen hierover? Beantwoord deze vragen.

3 3 HANDLEIDING VAN BINNEN NAAR BUITEN DE LESSEN EN OPDRACHTEN Opdracht 3 en 4 Opdracht 3 laat leerlingen de informatie verwerken uit de wist-je-datjes en zet ze aan tot het formuleren van vragen over de havenkanalen. De vragen nemen ze mee in de kernles. Gebruik bij opdracht 4 eventueel ook google-maps op het digibord voor een overzicht van het eiland of gebruik de atlas. Opties Vraag de leerlingen thuis plaatjes te zoeken van vervoersmiddelen. Leg in deze les de verbinding met de erfgoedprojecten die u daarvoor heeft gedaan of nog gaat doen. Deze gaan ook over sporen van het verleden die de moeite van het bewaren waard zijn. Laat de leerling een interview afnemen met een opa of oma over de vervoersmiddelen van vroeger. Hoe ging het in de tijd zonder auto s? Hoe gingen zij naar de overkant? Wat gingen ze daar doen? Laat de leerlingen zoeken naar verschillen en overeenkomsten met nu. Splits de les op in twee delen. Vervang een les aardrijkskunde met het bestuderen van de kaart van Goeree-Overflakkee en een les geschiedenis met het onderzoeken van de oude foto s. Koppel ook een verkeersles vast aan deze lessen. LES 2 BELEVEN VAN DE HAVENKANALEN Tijd: minimaal 2 lesuren Benodigdheden: opdrachtboekje (opdracht 5), fotocamera, begeleiding van ouders Erfgoededucatie gaat om de confrontatie met het authentieke erfgoed. Het onderzoeken van het erfgoed staat centraal. Hiermee voegt u een bijzondere beleving toe aan de leerervaringen van de leerling, dit zal het leereffect verhogen. Deze opzet gaat uit van een bezoek aan een havenkanaal met uw leerlingen. VOORBEREIDING Bepaal het dichtstbijzijnde havenkanaal en plan een buitenles. Lees de achtergrondtekst over het havenkanaal dat u gaat bezoeken: het havenkanaal van Goedereede het havenkanaal van Stellendam het havenkanaal van Dirksland het havenkanaal van Middelharnis het havenkanaal van Oude-Tonge het havenkanaal van Ooltgensplaat Vraag voldoende (groot)ouders mee om de groep te begeleiden. Stel de ouders op de hoogte van de inhoud van deze erfgoedlessen en deel de achtergrondinformatie over het havenkanaal dat u gaat bezoeken. Zorg ervoor dat de opdrachtboekjes en schrijfgerei mee gaan. Vertel de leerlingen wat u verwacht van het invullen van de vragen. Neem alvast opdracht 5 met hen door. Bespreek met elkaar wat belangrijke omgangsregels zijn tijdens de buitenles. Hoe toon je respect voor dit bijzondere erfgoed? Stel tijdens het bezoek vragen die gericht zijn op zintuiglijke waarnemingen: Wat zie je? Wat hoor je? Wat ruik je? Wat voel je?

4 4 HANDLEIDING VAN BINNEN NAAR BUITEN DE LESSEN EN OPDRACHTEN BELEVING VAN HET ERFGOED TER PLEKKE Ga met uw leerlingen naar het havenkanaal. Met het beantwoorden van vragen en het maken van foto s in opdracht 5 onderzoeken de leerlingen het havenkanaal en het verkeer en vervoer rondom dit erfgoed. Opties Hebben de ouders die meegaan herinneringen aan deze plek? Kunnen zij de leerlingen verhalen vertellen over hun verbondenheid met dit erfgoed? Geef de ruimte aan deze verhalen. U kunt het bezoek combineren met een deel van de fietsroute Fietsen langs historische vaarwegen van het Erfgoedhuis Zuid-Holland. LES 3 TERUGBLIK EN VOORUITBLIK Maak een eindbeoordeling voor deze lessen. Beoordeel alle opdrachten. Let bij uw beoordeling niet alleen op de juiste antwoorden, maar ook op de werkhouding en hun gedrag bij het erfgoed ter plekke. U kunt de leerdoelen gebruiken om te toetsen wat geleerd is. Opties Vul de lessen aan met een les in het Streekarchief. Informeer naar de mogelijkheden voor een archeoloog in de klas of gebruikmaking van een leskist. Neem voor beide opties contact op met streekarchivaris Jan Both van De Motte via j.both@goeree-overflakkee.nl of EXTRA OPTIES Laat leerlingen nadenken over het vervoersmiddel van de toekomst dat alleen op Goeree-Overflakkee gebruikt gaat worden. Maak er een ontwerp, knutsel- of tekenopdracht van. Laat leerlingen een naam voor het havenkanaal bedenken. Maak er een prijsvraag van. Tijd: minimaal 1 lesuur Benodigdheden: resultaten uit de vorige opdrachten Lesonderdelen: opdracht 6 en 7, beoordeling Bespreek met de leerlingen wat ze geleerd en beleefd hebben in de afgelopen twee lessen. Laat de leerlingen opdracht 6 en 7 maken. De leerlingen maken een muurkrant, werkstuk of een presentatie op de computer waarin zij uitleggen wat ze hebben geleerd over de havenkanalen op Goeree-Overflakkee. Daarbij moeten zij gebruik maken van de informatie uit de opdrachten en de foto s van de buitenles. Vul bij het bespreken van de muurkranten/werkstukken/ presentaties de inhoud aan met wetenswaardigheden uit de achtergrondinformatie die u gelezen hebt. Gebruik ook de vensters van de canon van Goeree-Overflakkee.

5 VAN BINNEN NAAR BUITEN OPDRACHTENBOEKJE NAAM KLAS Deze opdrachten gaan over de havenkanalen op Goeree- Overflakkee. Er zijn er zes. De havenkanalen zijn bijzonder omdat het sporen uit het verleden zijn. Ze horen bij het ontstaan van het eiland. Nergens anders in Nederland vind je zo veel havenkanalen. De havenkanalen speelden een belangrijke rol in het vervoer van en naar het eiland. Hoe? Dat leer je in deze lessen. f. Welke woorden kun je allemaal maken met de letters van het woord havenkanaal? OPDRACHT 1 SPELEN MET TAAL Zoek op in het woordenboek. a. Wat betekent haven? OPDRACHT 2 LAAT JE VERVOEREN b. Wat betekent kanaal? a. Welke vervoersmiddelen ken je? Noem er zo veel mogelijk. c. Wat is een havenkanaal? d. Wat betekent vervoeren? e. Wat is een vervoersmiddel?

6 b. Zoek plaatjes van vervoersmiddelen. Knip ze uit en plak ze op. Wat doen de mensen op de foto? c. Welke vervoersmiddelen gebruik je om personen te vervoeren? Welke gebruik je om goederen of spullen te vervoeren? Geef bij ieder plaatje aan wat je ermee vervoert: personen of goederen. d. Bekijk de volgende drie oude foto s heel nauwkeurig. Deze foto s zijn gemaakt op Goeree-Overflakkee worden bewaard in het Streekarchief. Beantwoord de vragen. Welke vervoersmiddelen zie je? 1 Kun je zien wat er wordt vervoerd? Wat voor weer zou het zijn geweest toen de foto werd gemaakt? De dijk tussen Sommelsdijk en Dirksland, ca Waaraan zie je dat dit foto s van vroeger zijn? Noem drie verschillen én drie overeenkomsten met nu. Tramhaven Middelharnis, ca Herken je de plek misschien? Vier mannen met paard en wagen, nabij Middelharnis, ca 1910

7 Hoe oud is deze foto? Hoeveel jaar geleden is dat? Waarom wordt de foto bewaard in het Streekarchief? WIST JE DAT de havens en de havenkanalen op Goeree-Overflakkee vroeger heel belangrijk waren voor het vervoer? een havenkanaal gegraven is om een verbinding te maken tussen de haven van een dorp en de zee? op Goeree-Overflakkee 6 havenkanalen te vinden zijn? Nergens anders op de wereld vind je zo veel havenkanalen bij elkaar. tot rond 1900 het vervoer op Goeree-Overflakkee meestal over het water ging? De meeste wegen op het eiland waren nog van klei of zand. Het water was daarom beter voor het vervoer van goederen en mensen. sommige boten toen door een paard werden getrokken? Het paard liep over een jaagpad langs het havenkanaal. Misschien ken jij wel zo n jaagpad? het reizen naar de overkant, bijvoorbeeld naar Rotterdam, een heel gedoe was en lang duurde? Er was nog geen brug, dus als men naar de overkant wilde, moest men met een veerboot of een andere boot. het vervoer toen met paard en wagen gebeurde, maar dat de mensen op het eiland vooral veel liepen? Ze wandelden over verhoogde paden. de fiets zoals jij die kent, met twee wielen, rond 1865 werd gemaakt. Heel lang heette het toen nog een rijwiel. Mooie fietspaden zoals nu waren er nog niet. er een tram heeft gereden op Goeree-Overflakkee? Je kunt hier en daar nog sporen vinden van deze tramlijn op het eiland. Heb jij ze wel eens gezien? Waar? de tram was aangesloten op de havens en de havenkanalen? En daar vertrok dan de boot naar de overkant. De reis duurde wel lang. Van Ouddorp naar Rotterdam duurde 6 uur. niet alleen mensen maar ook veel goederen werden vervoerd met de tram en de boten naar de overkant? Op Goeree-Overflakkee waren dat vooral bieten. Grote stapels bieten werden verzameld op de peekaai langs het havenkanaal. de officiële opening van de tramlijn op Goeree-Overflakkee op 30 april 1909 was? Dit was ook de geboortedag van Prinses Juliana. Dubbel feest dus! de watersnoodramp van 1953 veel schade heeft veroorzaakt aan de tramlijn? Dit was het begin van het einde van de tram op het eiland. De tramlijn werd opgeheven. er toen inmiddels wel auto s waren, maar hoe kwam men aan de overkant? Er was nog geen brug of dam. Gelukkig kwam er een grote veerboot waarop ook auto s vervoerd konden worden. op 20 juli 1964 de Haringvlietbrug werd geopend en in 1971 de Haringvlietdam? De veerboten hielden toen op met varen. Men ging met de auto over de brug of over de dam naar de overkant. de N59 en de N215 nu de belangrijkste wegen zijn op het eiland? Ook zijn er heel veel fietspaden gekomen.

8 OPDRACHT 3 NADENKEN OVER DE HAVENKANALEN Lees de wist-je-datjes. a. Leg uit waarom ook wel wordt gezegd: het havenkanaal bij Middelharnis is zo n drie kilometer lang en werd vroeger gebruikt als een snelweg voor het eiland. OPDRACHT 4 OP DE KAART Bekijk de kaart van Goeree-Overflakkee. Gebruik ook een atlas. a. Waaraan zie je dat Goeree-Overflakkee een eiland is? b. Hoe herken je de havenkanalen? b. Hoe reisde men naar de overkant toen er nog geen brug of dam was? c. Zijn er snelwegen? d. Is er een treinverbinding? c. Welke vervoersmiddelen werden daarbij gebruikt? e. Is er een vliegveld? f. Zijn er verbindingen naar de overkant? Welke? d. Wat wist jij al wel en wat wist je nog niet over verkeer en vervoer op Goeree-Overflakkee? g. Kleur op het kaartje: de plaats van jouw school groen, de havenkanalen oranje, de hoofdwegen rood, de bruggen/dammen naar de overkant geel, de havens blauw. e. Bedenk drie vragen over de havenkanalen. Wat zou je nog willen weten?

9

10 OPDRACHT 5 KIJKWIJZER Onderzoek het havenkanaal. Bij welk havenkanaal ben je? Wat voor weer is het vandaag? Met welk vervoersmiddel ben je gekomen? Welke vervoersmiddelen zie je hier? Is er veel of weinig verkeer? Tel het aantal auto s/fietsers dat voorbijkomt. Tel het aantal boten dat in het havenkanaal voorbij vaart. Welke verkeersgeluiden hoor je? Wat gebeurt er in de haven? Zie je wegen/paden? Zie je dieren? Zie je bomen? Kun je zien waar het kanaal naartoe gaat? Is het land hier hoog of laag? Staat het water hoog of laag in het kanaal? Zie je het water stromen? Zoek de oude foto die hoort bij het havenkanaal waar jij nu bent. Bekijk de oude foto goed. Probeer dezelfde plek te zoeken. Maak een foto van nu.

11 OPDRACHT 6 WAT HEB JIJ GELEERD? a. Noem vijf dingen die je hebt geleerd over de havenkanalen op Goeree-Overflakkee. b. Met 'erfgoed' bedoel je: sporen uit het verleden. Sporen die laten zien hoe mensen vroeger leefden, woonden en werkten. We zijn er zuinig op en willen het bewaren voor later. Leg in je eigen woorden uit waarom de havenkanalen bijzonder erfgoed zijn voor Goeree-Overflakkee. Stel je voor, je was hier 100 jaar geleden. Hoe zou het er toen uit hebben gezien? Welke vervoersmiddelen zou je hier dan zien? Zou er veel of weinig verkeer zijn geweest? Wat zou er vervoerd worden? c. Vind jij dat dit erfgoed bewaard moet worden voor later? Geef drie argumenten waarom wel en drie argumenten waarom niet. Bekijk de drie vragen die je hebt opgeschreven in opdracht 3. Kun je hier informatie vinden om deze te beantwoorden?

12 OPDRACHT 7 BLIK OP HET KANAAL! Maak een muurkrant, werkstuk of een presentatie op de computer waarin je uitlegt wat jij geleerd hebt over de havenkanalen op Goeree-Overflakkee. Gebruik de informatie uit de opdrachten en de foto s van de buitenles. Besteed hierbij aandacht aan de volgende opdracht: Door de tram die is aangelegd in 1909 kunnen de mensen op Goeree-Overflakkee gemakkelijker reizen. Het gaat echter niet snel, want het trammetje heeft vele stopplaatsen. Een reis van Ouddorp naar Rotterdam duurt ongeveer 6 uren. Je moet dan eerst naar Middelharnis-Havenhoofd om daar met de boot over te varen naar Hellevoetsluis en daar weer in de tram stappen richting Rotterdam. Wat is de reistijd nu van Ouddorp naar Rotterdam? Bereken de reistijd met de auto. Gebruik bijvoorbeeld Bereken de reistijd met het openbaar vervoer. Gebruik daarvoor Wat is het verschil met 1909? Geef een presentatie aan je klasgenoten. Bespreek samen met je klasgenoten waarom je het wel of niet belangrijk vindt om de havenkanalen te bewaren voor later. Heb respect voor de mening van een ander.