Het gebruik van de maatschap bij vermogensplanning met bijzondere aandacht voor aanwasbedingen

Transcriptie

1 Faculteit Rechtsgeleerdheid MASTERPROEF NOTARIAAT Het gebruik van de maatschap bij vermogensplanning met bijzondere aandacht voor aanwasbedingen Academiejaar DEBAETS CHARLOTTE Stamnummer: Master in het Notariaat Promotor: Commissarissen: Prof. Dr. H. DE WULF Prof. Dr. N. GEELHAND DE MERXEM Dhr. S. DEVOS

2 INHOUDSTAFEL I. Inleiding... 2 II. Algemeen: inleidende begrippen... 3 Afdeling 1: De maatschap Definiëring Geldigheidsvoorwaarden... 3 A. Meerhoofdigheid... 3 B. Inbreng... 4 C. Vermogensvoordeel... 4 D. Winstverdeling... 5 E. De affectio societatis Kenmerken... 5 A. Het intuitu personae- karakter... 6 B. Onverdeeldheid Oprichting van de maatschap... 7 A. Vorm... 7 B. Inhoud Fiscale aspecten van de maatschap A. Fiscale transparantie B. Fiscale rechten Ontbinding Afdeling 2 : Aanwasbeding Definiëring Kenmerken A. Overeenkomst B. Kanscontract C. Opschortende voorwaarde D. Geen terugwerkende kracht Beding van aanwas vs. Artikel 1130 BW Voorwerp van het beding van aanwas Uitwerking van het beding van aanwas Afdeling 3: Verblijvingsbeding III. De maatschap als instrument bij de vermogensplanning Afdeling 1: vermogensbeheer in de maatschap Schenking vóór de oprichting Schenking van aandelen na de oprichting Bijzonder geval: behoud van controle in een vennootschap A. Algemeen B. Maatschap als beheerder vs. Stemovereenkomst Schenken met voorbehoud van vruchtgebruik Afdeling 2: Continuïteitsregelingen Voortzettings- en verblijvingsbeding Beding van aanwas bij de maatschap IV. Enkele bedenkingen V. Ter herinnering VI. Conclusie VII. Bibliografie... 39

3 I. Inleiding 1. In dit werk zal het gaan over het aanwenden van de maatschap in het kader van een familiale vermogensplanning. Teneinde een goed overzicht te behouden zullen achtereenvolgens aan bod komen: een uitgebreide bespreking van de werking van de maatschap in het algemeen, een korte bespreking van het beding van aanwas algemeen, de maatschap als instrument bij de algemene vermogensplanning waarbij gekeken wordt op welke verschillende wijzen het vermogen kan worden overgedragen in combinatie met de maatschap en hoe hierbij de controle kan worden behouden door de schenkers, het gebruik van de maatschap in de context van het behoud van het familiaal karakter van een vennootschap, de vennootschapsrechtelijke continuïteitsregelingen en tenslotte wordt gekeken naar de mogelijkheid van het gebruik van een beding van aanwas in de maatschap, Wat betreft de toepasselijke fiscale regelen wordt van een situatie uitgegaan waarbij enkel de Vlaamse regelgeving van toepassing is. 2

4 II. Algemeen: inleidende begrippen 2. Alvorens dieper in te gaan op de eigenlijke problematiek worden hierna eerst enkele specifieke juridische begrippen onderzocht die verder nog van belang zullen zijn. Afdeling 1: De maatschap 1. Definiëring 3. De maatschap wordt in het Wetboek van vennootschappen omschreven als een vennootschap met een burgerlijk of handelsdoel die geen rechtspersoonlijkheid bezit 1. Een vennootschap wordt opgericht door middel van een contract op grond waarvan twee of meer personen overeenkomen iets in gemeenschap in te brengen met als doel één of meer nauwkeurig omschreven activiteiten uit te oefenen en met het oogmerk aan de vennoten een rechtstreeks of onrechtstreeks vermogensvoordeel te bezorgen 2. Bij de maatschap worden de personen die zich verbinden maten genoemd Doordat de wettelijke bepalingen omtrent de maatschap een grotendeels suppletief karakter hebben is de maatschap een uitstekend instrument om aan de behoeften van een specifieke familiale planning te voldoen, zij kan immers heel gedetailleerd geregeld worden in de statuten. 2. Geldigheidsvoorwaarden 5. Algemeen wordt uit bovenstaande definitie een vijftal geldigheidsvoorwaarden onderscheiden 4. A. Meerhoofdigheid 6. Principieel wordt verondersteld dat de vennootschap, en dus ook de maatschap, uit twee of meer personen bestaat 5. Het gaat immers om een contract en is van essentieel belang 1 Art. 46 Wetboek van vennootschappen, hierna W.Venn. genoemd. 2 Art. 1 W.Venn. 3 J. RUYSSEVELDT, G. Burgerlijke maatschap, in J.J. COUTURIER ( ed.), Fiscaal vermogensbeheer, Antwerpen, Kluwer, losbladig, nr Naast de algemene geldigheidsvereisten uit het verbintenissenrecht: geldige wilsovereenstemming, bekwaamheid, voorwerp en oorzaak 5 Uitzondering: de eenpersoonsbvba ( art. 211 W.Venn.); D. ANECA, W. BLONDÉ en J. DEMAN, De burgerlijke vennootschap: een thuishaven voor uw vermogen, Mechelen, Kluwer, 2003, 11. 3

5 voor het bestaan van de maatschap. Dit houdt in dat wanneer eenhoofdigheid zich voordoet de maatschap van rechtswege ontbonden wordt 6. Infra wordt besproken hoe die eenhoofdigheid kan vermeden worden door het gebruik van een voortzettingsbeding 7. B. Inbreng 7. Het is een vereiste om van een maatschap te kunnen spreken dat de maten ( vennoten ) een inbreng doen. Daarbij is het voldoende dat het tot een overeenstemming komt wat de inbreng betreft, een onmiddellijke volstorting is niet vereist. Voorts moet om iets gaan met een vermogenswaarde 8. Het kan zowel een inbreng in geld, een inbreng in natura en een inbreng in nijverheid betreffen 9. C. Vermogensvoordeel 8. Ingevolge de bewoordingen van artikel 1 W.Venn. gaat het om een winstoogmerk in de ruime zin. Het moet gaan om een oogmerk dat aan de vennoten een rechtstreeks of onrechtstreeks vermogensvoordeel bezorgt 10. Het kan dus ook zijn, zoals in casu bij de vermogensplanning, dat men hoge successierechten wil vermijden en dat het besparen van die kosten zo een vermogensvoordeel inhoudt M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDT en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, (122) 138; J. RUYSSEVELDT, G. Burgerlijke maatschap, in J.J. COUTURIER ( ed.), Fiscaal vermogensbeheer, Antwerpen, Kluwer, losbladig, nr. 131; M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not.Fisc.M. 2003, afl. 9, (265) 268; S. DEVOS, Een maatschap is maatwerk, TRV 2001, (263) Art. 42 W.Venn. 8 M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDT en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, (122) 137; M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not.Fisc.M. 2003, afl. 9, (265) 266; S. DEVOS, Een maatschap is maatwerk, TRV 2001, (263) Art. 19, tweede lid W. Venn.; D. ANECA, W. BLONDÉ en J. DEMAN, De burgerlijke vennootschap: een thuishaven voor uw vermogen, Mechelen, Kluwer, 2003, 11; M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDT en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, ( 122) J. VANOVERBEKE, De familiale burgerlijke vennootschap- een instrument voor successieplanning, TFR 2000, ( 607) M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDT en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, (122) 137; M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not.Fisc.M. 2003, afl. 9, (265) 266; J. VANOVERBEKE, De familiale burgerlijke vennootschap- een instrument voor successieplanning, TFR 2000, (607)

6 Het beogen van een vermogensvoordeel onderscheid de burgerlijke maatschap ook van een gewone onverdeeldheid. Vandaar het belang om in de statuten van de maatschap het bedoelde winstoogmerk te benadrukken 12. D. Winstverdeling 9. Naast het oogmerk van een vermogensvoordeel moet er tevens overgegaan worden tot een winstverdeling 13. De vennoten kunnen deze winstverdeling vrij bepalen met inachtneming van het verbod van leeuwenbeding 14. Hebben zij hierover niets bepaald in de statuten dan is ieders aandeel in de winst evenredig aan de inbreng in de vennootschap( maatschap ) 15. E. De affectio societatis 10. Dit principe komt neer op de wil om samen in een maatschap te werken 16. Het gaat om de wil om samen iets in te brengen en de winst die uit die inbreng voortkomt onder elkaar te verdelen 17. Zij moeten bijgevolg akkoord gaan met de bepalingen van de statuten Kenmerken 11. De rechtsleer maakt een onderscheid tussen een tweetal typische kenmerken van de maatschap. 12 Zie Infra nr M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not.Fisc.M. 2003, afl. 9, (265) 269; J. RUYSSEVELDT, G. Burgerlijke maatschap, in J.J. COUTURIER ( ed.), Fiscaal vermogensbeheer, Antwerpen, Kluwer, losbladig, nr Art. 32 W.Venn., dit leeuwenbeding houdt in dat het niet kan dat slechts bepaalde vennoten delen in de winst. Ook een onredelijke verhouding tussen de inbreng en de kansen op winst is verboden. Wat wel kan is bepaalde vennoten winst uit te keren en de anderen bij de ontbinding een grotere liquidatie uitkering toe te kennen. Wat dan weer niet kan is dat bepaalde vennoten helemaal niet zouden bijdragen in de verliezen; D. ANECA, W. BLONDÉ en J. DEMAN, De burgerlijke vennootschap: een thuishaven voor uw vermogen, Mechelen, Kluwer, 2003, 70; M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDT en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, ( 122) Art. 30 W.Venn. 16 D. ANECA, W. BLONDÉ en J. DEMAN, De burgerlijke vennootschap: een thuishaven voor uw vermogen, Mechelen, Kluwer, 2003, 11; J. RUYSSEVELDT, G. Burgerlijke maatschap, in J.J. COUTURIER ( ed.), Fiscaal vermogensbeheer, Antwerpen, Kluwer, losbladig, nr. 131; J. VANOVERBEKE, De familiale burgerlijke vennootschap- een instrument voor successieplanning, TFR 2000, (607) Cass. 26 oktober 1989, RW , 964; M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDT en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, (122) M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not.Fisc.M. 2003, afl. 9, (265) 269; S. DEVOS, Een maatschap is maatwerk, TRV 2001, (263)

7 A. Het intuitu personae- karakter 12. Bij het oprichten van een vennootschap kiest men voor de maatschap omwille van het persoonsgebonden karakter. Men gaat het contract aan met specifieke mede- inbrengers. Dit intuitu karakter kan tevens afgeleid worden uit enkele bepalingen van het Wetboek van vennootschappen: 13. Primo volgt uit artikel 38 W.Venn. dat een vennoot zijn aandelen in principe niet kan overdragen aan een derde, waardoor deze laatste lid zou worden van de vennootschap, zonder de toestemming daarvoor gekregen te hebben van de overige maten. Men kan hier evenwel van afwijken Secundo volgt uit artikel 39 W.Venn. dat het overlijden, de onbekwaamverklaring, het kennelijk onvermogen alsook de opzeg van één van de vennoten het einde van de maatschap met zich meebrengt. Ook in dit geval zijn afwijkingen mogelijk Tertio kan men in de maatschap geen aandelen aan toonder uitgeven 21. Dit kan enkel in een naamloze vennootschap en in een commanditaire vennootschap op aandelen 22. B. Onverdeeldheid 16. Deze onverdeeldheid is het gevolg van het feit dat de maatschap een vennootschap is zonder rechtspersoonlijkheid 23. De maten ( vennoten ) van een maatschap zitten in een 19 M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDT en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, (122) 140; J. RUYSSEVELDT, G. Burgerlijke maatschap, in J.J. COUTURIER ( ed.), Fiscaal vermogensbeheer, Antwerpen, Kluwer, losbladig, nr. 132; M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not.Fisc.M. 2003, afl. 9, (265) M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDT en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, (122) 140; J. RUYSSEVELDT, G. Burgerlijke maatschap, in J.J. COUTURIER ( ed.), Fiscaal vermogensbeheer, Antwerpen, Kluwer, losbladig, nr. 132; J. VANANROYE, Maatschap: duur van de vennootschap, in A. VERBEKE (red.), Estate planning. Boek 3: vermogensplanning met effect bij leven- rechtspersoon, Gent, Larcier, 2004, (101) 101; M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not.Fisc.M. 2003, afl. 9, (265) 269; S. DEVOS, Een maatschap is maatwerk, TRV 2001, (263) M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDT en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, (122) 140; M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not.Fisc.M. 2003, afl. 9, (265) 270; S. DEVOS, Een maatschap is maatwerk, TRV 2001, (263) Art. 460 W.Venn. en art. 657 W.Venn. 23 Art. 46 W.Venn. 6

8 vrijwillig, duurzame en georganiseerde vorm van onverdeeldheid. Daardoor onderscheidt zij zich van de gewone onverdeeldheid in het gemeen recht. De gemeenrechtelijke regels betreffende mede- eigendom vervat in artikel BW zijn wel van toepassing in zoverre het Wetboek van vennootschappen of de statuten geen regeling voorzien hebben 24. Zo zal onder meer artikel 577-2, 8 BW juncto artikel 815 BW niet van toepassing zijn bij de onverdeeldheid van een maatschap. De uitonverdeeldheidtreding van art. 815 BW strookt immers niet met het doel van de maatschap, namelijk op duurzame wijze een vermogen beheren. 4. Oprichting van de maatschap A. Vorm 17. Voor de oprichting van de maatschap zijn geen vormvereisten voorzien, zij kan worden opgericht bij loutere wilsovereenstemming. Enkel voor het bewijs is een geschrift vereist als de akte een voorwerp betreft met een waarde van meer dan 375 euro 25. De oprichtingsakte kan zowel een authentieke als een onderhandse akte zijn, het moet echter een authentieke akte zijn in het geval dat er onroerende goederen gelegen in België worden ingebracht 26. De onderhandse akte zal worden opgesteld met inachtneming van de voorwaarden in artikel 1325 BW vermeld. Een latere statutenwijziging kan ook door een gewone wilsovereenstemming, maar ook hier is het aangeraden te voorzien in een schriftelijk bewijs. 18. Bij de oprichting moeten de maten het eens zijn over de statuten en is er dus unanimiteit nodig om tot de wilsovereenstemming tussen alle maten te komen. De statuten zelf kunnen echter bepalen dat voor elke latere statutenwijziging geen unanimiteit meer vereist is. 24 M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDT en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, (122) 141; M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not.Fisc.M. 2003, afl. 9, (265) 270; S. DEVOS, Een maatschap is maatwerk, TRV 2001, (263) 272; J. VANOVERBEKE, De familiale burgerlijke vennootschap- een instrument voor successieplanning, TFR 2000, (607) ; 25 M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDT en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, (122) D. ANECA, W. BLONDÉ en J. DEMAN, De burgerlijke vennootschap: een thuishaven voor uw vermogen, Mechelen, Kluwer, 2003, 18; J. VANANROYE, Maatschap en stille handelsvennootschap, in A. VERBEKE (red.), Estate planning. Boek 3: vermogensplanning met effect bij leven- rechtspersoon, Gent, Larcier, 2004, (95) 95. 7

9 19. Bij de maatschap zijn er geen publiciteitsvereisten voor de oprichtingsakte en de statuten voorzien 27. Doordat er geen publiciteitsvereisten zijn voorgeschreven is er bij de oprichting van een maatschap een grote vorm van discretie gewaarborgd en is dit een uitstekend instrument om het familiaal vermogen te beheren 28. B. Inhoud 20. In de wet staat nergens beschreven wat er precies in de oprichtingsakte of statuten moet vermeld worden. De partijen kunnen de meeste zaken vrij overeenkomen, er heerst bijgevolg een grote contractuele vrijheid waardoor een regeling op maat mogelijk wordt. Hebben zij niks bijzonder bedongen dan zullen de gemeenrechtelijke regelingen van toepassing zijn. We overlopen hier enkele zaken die best in de statuten worden geregeld Ten eerste is er geen wettelijk bestuursorgaan voorzien voor de maatschap. De maten bepalen zelf hoe de maatschap zal bestuurd worden. Zo zijn zij vrij een statutair zaakvoerder aan te stellen die tevens vennoot is. Als zij niks hebben bepaald in de statuten betreffende de zaakvoerder dan wordt elke vennoot van rechtswege bestuurder 30. Dit heeft tot gevolg dat alle beslissingen met unanimiteit moeten genomen worden. Dit alles gaat in tegen het doel van het gebruik van de maatschap bij de vermogensplanning, namelijk het bestaan van een soort controlestructuur waarbij het beheer in handen van bepaalde vennoten is. Het is met andere woorden van groot belang in de statuten de bestuurders aan te duiden 31. Voorts zal er natuurlijk een algemene vergadering van aandeelhouders zijn. 27 R. DEBLAUWE, Vermogensplanning met vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid in J. BAEL, R. DEBLAUWE, en C. DE WULF., Familiale vermogensplanning, Mechelen, Kluwer, 2004, (729) J. RUYSSEVELDT, G. Burgerlijke maatschap, in J.J. COUTURIER ( ed.), Fiscaal vermogensbeheer, Antwerpen, Kluwer, losbladig, nr. 142; M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not.Fisc.M. 2003, afl. 9, (265) 271; S. DEVOS, Een maatschap is maatwerk, TRV 2001, (263) J. RUYSSEVELDT, G. Burgerlijke maatschap, in J.J. COUTURIER ( ed.), Fiscaal vermogensbeheer, Antwerpen, Kluwer, 1992, nr. 143; J. VANANROYE, Maatschap en stille handelsvennootschap, in A. VERBEKE (red.), Estate planning. Boek 3: vermogensplanning met effect bij leven- rechtspersoon, Gent, Larcier, 2004, (95) 96; M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not.Fisc.M. 2003, afl. 9, (265) Art. 36 W.Venn. 31 M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDT en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, (122) 144; J. VANANROYE, Maatschap en stille handelsvennootschap, in A. VERBEKE (red.), Estate planning. Boek 3: vermogensplanning met effect bij leven- rechtspersoon, Gent, Larcier, 2004, (95) 96; M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not.Fisc.M. 2003, afl. 9, (265)

10 22. Ten tweede wordt herinnerd aan het feit dat indien de statuten niks bepalen over de verdeling, de delen aan ieder toekomen overeenkomstig de inbrengen. 23. Ten derde is het aangewezen een regeling op te nemen in de statuten betreffende de duur van de maatschap. Zoals hoger reeds vermeld wordt de maatschap van rechtswege ontbonden door de dood, de onbekwaamverklaring of het kennelijk onvermogen van één van de maten 32. Ook de verklaring van één van de maten dat hij niet meer tot de maatschap wil behoren maakt een einde aan het bestaan ervan 33. De maatschap wordt verder beëindigd bij het verlopen van de tijd waarvoor ze is aangegaan of bij de maatschap aangegaan voor onbepaalde duur, bij de eenzijdige opzegging door één van de maten 34. In de statuten kunnen andere regelingen worden opgenomen betreffende de ontbinding van de maatschap. Artikel 42 W.Venn. laat toe te stipuleren in de statuten dat, in tegenstelling tot wat in artikel 39, 3 W.Venn. bepaald staat, de maatschap blijft voortbestaan ingeval van overlijden van één van de maten. Dit kan door middel van een verblijvingsbeding of een voortzettingsbeding 35. In het kader van een familiale vermogensplanning is het aangewezen om te werken met een maatschap van bepaalde duur of minstens bepaalbare duur gezien de mogelijkheid voorzien in artikel 43 W.Venn. wat betreft de opzegging bij een vennootschap met onbepaalde duur Tenslotte wordt gewezen op het feit dat de maten in principe persoonlijk en onbeperkt aansprakelijk zijn in de maatschap doordat deze geen rechtspersoonlijkheid heeft. Er wordt hierbij een onderscheid gemaakt tussen de interne aansprakelijkheid, in verhouding met de andere vennoten, en de externe aansprakelijkheid ten aanzien van derden. Hierbij kunnen problemen rijzen als verbintenissen worden aangegaan in naam of voor rekening van de maatschap. De mate waarin de vennoten aansprakelijk zijn hangt tevens af van het doel van de maatschap: gaat het om een maatschap met commercieel doel enerzijds, dan is elke maat hoofdelijk aansprakelijk voor de verbintenissen van de maatschap, gaat het anderzijds om een burgerlijke maatschap dan zijn zij slechts aansprakelijk voor hun aandeel in de schuld. In het 32 Art. 39, 3 en 4 W.Venn.; J. VANANROYE, Maatschap: duur van de vennootschap, in A. VERBEKE, Estate planning. Boek 3: vermogensplanning met effect bij leven- rechtspersoon, Gent, Larcier, 2004, (101) Art. 39, 5 W.Venn. 34 Art. 39, 1 W.Venn. en art. 43 W.Venn. 35 Zie infra nr. 83 e.v. 36 M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDT en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, (122) 145; M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not.Fisc.M. 2003, afl. 9, (265)

11 kader van de vermogensplanning gaat het normaal steeds om een maatschap met een burgerlijk doel 37. Er kan slechts afgeweken worden van deze aansprakelijkheidsregels door middel van een uitdrukkelijk beding in de overeenkomst met derden Fiscale aspecten van de maatschap A. Fiscale transparantie 25. Fiscale transparantie kan twee verschillende oorzaken hebben: enerzijds kan een entiteit civielrechtelijk transparant zijn en dan volgt het fiscaal recht het civiel recht, anderzijds kan de wet de fiscaalrechtelijke transparantie uitdrukkelijk regelen en dit in afwijking van de civielrechtelijke rechtspersoonlijkheid. De maatschap behoort tot de eerste categorie, het is een vennootschap zonder rechtspersoonlijkheid 39. Zij is niet aan de vennootschapsbelasting onderworpen. Er moet bijgevolg enkel rekening gehouden worden met inkomstenbelastingen. Dat de maatschap fiscaal transparant is houdt tevens in dat met de structuur van de maatschap geen rekening wordt gehouden en dat de inkomsten uit de maatschap rechtstreeks worden belast in hoofde van de maten 40. Dit volgt uit artikel 29, 1 WIB 1992 dat stelt dat In burgerlijke vennootschappen of verenigingen zonder rechtspersoonlijkheid, worden de opnemingen van de vennoten of leden en hun deel in de verdeelde of onverdeelde winst of baten, als winst of baten van de vennoten of leden aangemerkt. Gezien het feit dat de maatschap als instrument voor de vermogensplanning een burgerrechtelijk doel heeft, namelijk het normaal beheer van het privé- vermogen, zullen de opbrengsten van de maatschap niet als winsten of baten gekwalificeerd worden Zie voor meer uitleg: R. TAS, Onbeperkte en hoofdelijke aansprakelijkheid in de maatschap en de stille handelsvennootschap, in A. VERBEKE (red.), Estate planning. Boek 3: vermogensplanning met effect bij levenrechtspersoon, Gent, Larcier, 2004, ( 115) Art. 52 W.Venn.; J. VANANROYE, Vermogensstructuur, aansprakelijkheid en verhaalbaarheid in de maatschap, in F. BOUCKAERT, M. DENEF en K. GEENS, Knelpunten van 30 jaar vennootschapsrecht. Zoeken naar oplossingen voor de 21 ste eeuw, Kalmthout, Biblio, 1999, (207) W. HEYVAERT, Fiscale transparantie, in VERBEKE, A., Estate planning. Boek 3: vermogensplanning met effect bij leven- rechtspersoon, Gent, Larcier, 2004, (129) Dit volgt uit art. 29, 1 WIB 1992; D. ANECA, W. BLONDÉ en J. DEMAN, De burgerlijke vennootschap: een thuishaven voor uw vermogen, Mechelen, Kluwer, 2003, 72; T. BONTE, Alternatieve organisatievormen van het privé- vermogen, in J.J. COUTURIER ( ed.), Fiscaal vermogensbeheer, Antwerpen, Kluwer, losbladig, nr. 6515; M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not.Fisc.M. 2003, afl. 9, (265) 276; S. DEVOS, Een maatschap is maatwerk, TRV 2001, (263) 285; J. VANOVERBEKE, De familiale burgerlijke vennootschap- een instrument voor successieplanning, TFR 2000, (607) Voor meer uitleg zie M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not.Fisc.M. 2003, afl. 9, (265) ; J. VANOVERBEKE, De familiale burgerlijke vennootschap- een instrument voor successieplanning, TFR 2000, (607)

12 B. Fiscale rechten 26. De maatschap is heel voordelig door de lage oprichtings- en werkingskosten. Registratierechten Bij de oprichting van de maatschap 27. Zoals vermeld ontstaat de maatschap door de loutere wilsovereenstemming en is het aangeraden voor het bewijs gebruik te maken van een onderhandse akte. Indien het enkel roerende goederen betreft en er een onderhandse akte gebruikt wordt is deze niet verplicht registreerbaar 42. Wordt deze akte toch geregistreerd dan geldt het volgende: De inbreng van roerende goederen in een burgerlijke vennootschap wordt onderworpen aan een recht van 0%, dit volgt uit artikel 115 W.Reg. Enkel het algemeen vast recht van 25 euro zal bijgevolg geheven worden. Bij de inbreng van een onroerend goed moet er steeds een authentieke akte aan te pas komen die verplicht geregistreerd dient te worden, het gaat immers om een mutatierecht 43. Bij de inbreng van onroerende goederen moet volgend onderscheid gemaakt worden: onroerende goederen, die niet geheel of gedeeltelijk tot bewoning aangewend worden, worden ook aan een recht van 0% onderworpen. Onroerende goederen die ingebracht worden en daarentegen wel tot bewoning worden aangewend, zijn onderworpen aan een recht van 10% 44. Tijdens de werking van de maatschap 28. Bij elke bijkomende inbreng in de maatschap geldt bovenstaande redenering. Bij de ontbinding van de maatschap 29. Voor zover er geen onroerende goederen bij betrokken zijn is de verdelingsakte van het vermogen van de maatschap, bij de ontbinding, niet verplicht registreerbaar. 42 Artikel 19 W.Reg. 43 M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not.Fisc.M. 2003, afl. 9, (265) Art. 115bis W.Reg. 11

13 Wordt zij toch aangeboden op het registratiekantoor dan zal het algemeen vast recht van 25 euro opeisbaar zijn 45. In de situatie waar onroerende goederen in de maatschap zitten zal bij de ontbinding en bijgevolg de verdeling van die goederen het verdelingsrecht van 1% geheven worden op de totale waarde van de verdeelde onroerende goederen. Wordt het ingebrachte onroerend goed toebedeeld aan een andere vennoot dan deze die het heeft ingebracht dan zal het verkoopsrecht van 10% van toepassing zijn 46. B.T.W. Bij de oprichting van de maatschap 30. Aangenomen wordt dat in het kader van de vermogensplanning, de maatschap een zuiver burgerrechtelijke aard heeft. Bijgevolg zullen er op het vlak van de B.T.W. geen fiscale gevolgen optreden 47. Tijdens de werking van de maatschap 31. Zie supra nr. 30. Bij de ontbinding van de maatschap 32. Zie supra nr. 30. Inkomstenbelasting Bij de oprichting van de maatschap 33. De inbreng van roerende goederen in een maatschap wordt gezien als een handeling die onder het normaal beheer van het privé- vermogen valt en geen speculatieve doeleinden dient. De inbreng kan dan ook niet gezien worden als divers inkomen dat belast wordt 45 M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDT en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, p S. DEVOS, Een maatschap is maatwerk, TRV 2001, (263) M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not.Fisc.M. 2003, afl. 9, (265) 276; M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDT en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, (122)

14 krachtens artikel 90, 1 WIB Dit volgt uit een beslissing van de Rulingcommissie, dit is de Dienst Voorafgaande beslissingen in fiscale zaken, die luidt De meerwaarde die bij de inbreng van de beleggingsportefeuille wordt vastgesteld, is niet het gevolg van speculatie als bedoeld in artikel 90, 1 WIB 92. De effecten in de beleggingsportefeuille zijn portefeuillewaarden als bedoeld in artikel 90, 1 WIB 92 en behoren tot het privévermogen. 48 Tijdens de werking van de maatschap 34. Zoals hoger reeds vermeld is de maatschap fiscaal transparant, is zij niet onderworpen aan de vennootschapsbelasting en wordt met de structuur van de maatschap geen rekening gehouden, de inkomsten worden namelijk rechtstreeks in hoofde van de vennoten belast. Dit vloeit voor uit artikel 29, 1 WIB Echter dit artikel heeft het enkel over de winsten en de baten, voor inkomsten die hier niet onder vallen is geen specifiek regime voorzien van fiscale transparantie. Er wordt heden ten dage wel algemeen aangenomen dat de fiscale transparantie ook geldt voor de andere inkomsten 49. Het regime van de roerende inkomsten geldt in principe bij de maatschap. Voor aandeelhouders, die natuurlijke persoon en rijksinwoner zijn, heeft dit tot gevolg dat ten aanzien van de interesten en de dividenden die worden gerealiseerd op het ingebrachte vermogen, de roerende voorheffing door zijn bevrijdende werking tevens de eindheffing is Zie ook Voorafgaande beslissing nr d.d. 19 december 2006 van de Dienst Voorafgaande beslissingen in fiscale zaken, te consulteren op M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDT en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, (122) 147; P. LALEMAN, De burgerlijke maatschap uitgeklaard, TEP 2007, afl. 3, (267) Dit volgt tevens uit de Voorafgaande beslissing nr d.d. 19 december 2006 van de Dienst Voorafgaande beslissingen in fiscale zaken, te consulteren op : De BM Y behaalt geen winsten noch baten, doch enkel roerende inkomsten en dient fiscaal transparant te worden behandeld. Bijgevolg zullen de inkomsten die de BM Y geniet voor fiscale doeleinden geacht worden rechtstreeks aan de deelgenoten van de BM Y toe te komen. De roerende inkomsten worden rechtstreeks en zonder inkomensconversie ten name van de deelgenoten van de BM Y belast, onverminderd de toepasselijke bepalingen inzake de bevrijdende roerende voorheffing. 50 T. BONTE, Alternatieve organisatievormen van het privé- vermogen, in J.J. COUTURIER ( ed.), Fiscaal vermogensbeheer, Antwerpen, Kluwer, losbladig, nr. 6515; M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDT en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, (122) 148; P. LALEMAN, De burgerlijke maatschap uitgeklaard, TEP 2007, afl. 3, (267) 267; J. VANOVERBEKE, De familiale burgerlijke vennootschap- een instrument voor successieplanning, TFR 2000, (607)

15 Bij de ontbinding van de maatschap 35. Doordat de maatschap niet onderworpen is aan de vennootschapsbelasting geeft de ontbinding geen aanleiding tot het heffen van enige belasting. De roerende inkomsten zullen immers reeds belast zijn in hoofde van de vennoot aan wie het is toegekomen. Als er al meerwaarden zijn gerealiseerd bij de ontbinding zal dit normaal gezien behoren tot het normale beheer van het privé- vermogen en niet belastbaar zijn Ontbinding 36. Hierboven zijn reeds verschillende ontbindingsgronden van de maatschap aangehaald. Hier volgt nog een kort overzicht van alle ontbindingsgronden. 37. Artikel 39, 1 tot 5 W. Venn. geeft volgende gronden tot ontbinding van de maatschap op: het verlopen van de tijd waarvoor zij is aangegaan; het tenietgaan van de zaak of het voltrekken van de handeling; de dood van een van de vennoten; de onbekwaamverklaring of het kennelijk onvermogen van één van de vennoten; de verklaring van een of meer vennoten dat zij niet langer tot de vennootschap willen behoren. 38. Ingevolge artikel 43 W. Venn. kan de ontbinding door de wil van één van de partijen enkel plaatsvinden bij vennootschappen aangegaan voor onbepaalde duur en geschiedt zij door opzegging aan alle vennoten, waarbij de opzegging tijdig en te goeder trouw moet zijn. 39. In artikel 45 W. Venn. leest men dat de ontbinding, van een vennootschap aangegaan voor een bepaalde tijd, niet kan gevorderd worden vóór de afloop ervan, dan indien daartoe wettige redenen bestaan zoals wanneer een mede- vennoot zijn verplichtingen niet nakomt of wanneer iemand niet meer geschikt is voor de vennootschap. Het is de rechter die over de wettigheid en de ernst hiervan zal oordelen. 40. Tenslotte brengen ook de eenhoofdigheid, een unanieme beslissing van alle maten en de gemeenrechtelijke ontbindingsgronden een einde aan de maatschap M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not.Fisc.M. 2003, afl. 9, (265) Voor meer uitleg zie D. ANECA, W. BLONDÉ en J. DEMAN, De burgerlijke vennootschap: een thuishaven voor uw vermogen, Mechelen, Kluwer, 2003, 16-18; S. DEVOS, Een maatschap is maatwerk, TRV 2001, (263)

16 Afdeling 2 : Aanwasbeding 1. Definiëring 41. Algemeen kan gesteld worden dat bij het beding van aanwas overeengekomen wordt dat een aandeel in een onverdeeld goed of in een vereniging of een maatschap van de ene deelgenoot op de andere overgaat bij de verwezenlijking van een bepaalde gebeurtenis, namelijk het vooroverlijden van één van hen 53. Het aanwasbeding kan dus ook omschreven worden als een kanscontract, waarbij het aandeel van de eerststervende onder opschortende voorwaarde van zijn vooroverlijden zal aangroeien bij de langstlevende 54. Er kan ook sprake zijn van een formulering als een beding van aanwas Kenmerken A. Overeenkomst 42. Het gaat om een zelfstandige overeenkomst ten bezwarende titel tussen partijen 56. De partijen kunnen in onderling overleg de overeenkomst wijzigen of ongedaan maken 57. B. Kanscontract 43. Bij een beding van aanwas moeten beide partijen gelijke kansen hebben om uiteindelijk het geheel te verkrijgen. Hun overlevingskansen moeten in principe gelijk zijn, zij moeten beiden kans maken om te overleven en het goed voor het geheel te verkrijgen 58. Ongelijkheden zoals een aanzienlijk verschil in leeftijd moeten gecompenseerd worden door diegene die het meeste kans maakt langer te leven een grotere bijdrage in de prijs te doen 53 F. BOUCKAERT, Bedingen van aanwas, in A. VERBEKE, H. DERYCKE en P. LALEMAN, Estate planning. Boek 7: vermogensplanning- Alternatieve vormen, Brussel, Larcier, 2006, (59) 60; D. MICHIELS, Tontine en aanwas, Mechelen, Kluwer, 2008, 37; D. MICHIELS, Bedingen van tontine en aanwas, RW , (969) J. RUYSSEVELDT, C. Aanwas, in J.J. COUTURIER ( ed.), Fiscaal vermogensbeheer, Antwerpen, Kluwer, losbladig, nr J. BAEL, Bedingen van aanwas en tontinebedingen in K. MATTHIJS, J. VERSTRAETE en J. BAEL ( e.a.), Familie op maat, Mechelen, Kluwer, 2005, (89) In tegenstelling tot het tontinebeding: daar putten de partijen hun rechten uit een overeenkomst met een derde ( de vervreemder). 57 F. BOUCKAERT, Bedingen van aanwas, in A. VERBEKE, H. DERYCKE en P. LALEMAN, Estate planning. Boek 7: vermogensplanning- Alternatieve vormen, Brussel, Larcier, 2006, (59) F. BOUCKAERT, Tontinebedingen, in A. VERBEKE, H. DERYCKE en P. LALEMAN, Estate planning. Boek 7: vermogensplanning- Alternatieve vormen, Brussel, Larcier, 2006, (51)

17 betalen 59. De ongelijke kansen van overleven verdwijnen hier evenwel niet door. Er is wel rechtspraak die een beding van aanwas, waarbij een leeftijdsverschil van 20 jaar was tussen de partners, geldig achtte 60. Doordat het om een kanscontract gaat krijgt het de aard van een overeenkomst ten bezwarende titel. Indien het niet om een geldig kanscontract gaat kan de fiscus zeggen dat het geen overeenkomst ten bezwarende titel is maar een verdoken schenking. Dan zullen schenkingsrechten geheven worden 61. Bovendien kunnen erfgenamen dan in bepaalde gevallen de inkorting of de inbreng vorderen zoals we infra nog gaan zien 62. C. Opschortende voorwaarde 44. Het beding van aanwas is een overeenkomst onder opschortende voorwaarde. Zij zal slechts uitwerking krijgen door de verwezenlijking van een onzekere gebeurtenis, namelijk het overlijden van één van de partijen 63. Bij het tontinebeding daarentegen is er sprake van een opschortende voorwaarde en een ontbindende voorwaarde. Een persoon verkrijgt een goed in zijn geheel onder opschortende voorwaarde van zijn eigen overleven en onder de ontbindende voorwaarde van zijn vooroverlijden. Hetzelfde geldt voor de andere persoon 64. D. Geen terugwerkende kracht 45. Het beding van aanwas krijgt uitwerking bij het overlijden van een partij. De verkrijging van het goed door de andere partij gebeurt slechts op het moment van het overlijden van de eerststervende, zij werkt niet terug tot op het tijdstip van de overeenkomst 65. Dit is anders dan bij het tontinebeding dat retro- actief werkt D. MICHIELS, Tontine en aanwas, Mechelen, Kluwer, 2008, 11 en Zie F. BOUCKAERT, Tontinebedingen, in A. VERBEKE, H. DERYCKE en P. LALEMAN, Estate planning. Boek 7: vermogensplanning- Alternatieve vormen, Brussel, Larcier, 2006, (51) J. BAEL, Bedingen van aanwas en tontinebedingen in K. MATTHIJS, J. VERSTRAETE en J. BAEL ( e.a.), Familie op maat, Mechelen, Kluwer, 2005, (89) Zie infra nr. 57 e.v. 63 F. BOUCKAERT, Bedingen van aanwas, in A. VERBEKE, H. DERYCKE en P. LALEMAN, Estate planning. Boek 7: vermogensplanning- Alternatieve vormen, Brussel, Larcier, 2006, (59) F. BOUCKAERT, Tontinebedingen, in A. VERBEKE, H. DERYCKE en P. LALEMAN, Estate planning. Boek 7: vermogensplanning- Alternatieve vormen, Brussel, Larcier, 2006, (51) F. BOUCKAERT, Bedingen van aanwas, in A. VERBEKE, H. DERYCKE en P. LALEMAN, Estate planning. Boek 7: vermogensplanning- Alternatieve vormen, Brussel, Larcier, 2006, (59) Voor meer uitleg zie F. BOUCKAERT, Tontinebedingen, in A. VERBEKE, H. DERYCKE en P. LALEMAN, Estate planning. Boek 7: vermogensplanning- Alternatieve vormen, Brussel, Larcier, 2006, (51)

18 3. Beding van aanwas vs. Artikel 1130 BW 46. Artikel 1130 BW zegt het volgende: Toekomstige zaken kunnen het voorwerp van een verbintenis uitmaken. Men kan echter een nalatenschap die nog niet is opengevallen, niet verwerpen en evenmin omtrent zodanige nalatenschap enig beding maken, zelfs niet met toestemming van hem wiens nalatenschap het betreft, tenzij in de gevallen bij de wet bepaald. Overeenkomstig dit verbod zijn bedingen die louter eventuele rechten toekennen op een nog niet opengevallen nalatenschap (en dus een toekomstige nalatenschap of een op een deel ervan), wijzigen of afstaan, absoluut nietig Om te kunnen besluiten of er sprake is van een schending van het verbod van artikel 1130, lid 2 BW bekijken we in welke situaties we te maken hebben met louter eventuele rechten 68. Er moet een onderscheid gemaakt worden tussen louter eventuele rechten en eventuele rechten. Van de eerste categorie is sprake wanneer de toekenning van de rechten kan afhangen van de wil van de bedinger. Dit houdt in dat de bedinger zijn wil niet zeker is, dat hij erop zou kunnen terugkomen of hem wijzigen, en dat we bijgevolg te maken hebben met een potestatief element. Het gaat om louter eventuele rechten toegekend in een nog niet opengevallen nalatenschap en is dus strijdig met het verbod van artikel 1130, lid 2 BW 69. De tweede categorie betreft rechten waarvan de toekenning afhangt van het zich al dan niet voordoen van een externe gebeurtenis. Het moet gaat om een externe gebeurtenis waarop de bedinger geen invloed kan hebben. In dat geval gaat het om de toekenning van eventuele rechten in een nog niet opengevallen nalatenschap en is er geen strijdigheid met het verbod van artikel 1130, lid 2 BW M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not.Fisc.M. 2003, afl. 9, (265) 274; S. DEVOS, Een maatschap is maatwerk, TRV 2001, (263) We behandelen hier enkel de situatie waarbij rechten worden toegekend in de eigen nog niet opengevallen nalatenschap. Bedingen betreffende nog niet opengevallen nalatenschap van een derde betreffen steeds louter eventuele rechten. 69 Zie uitgebreider J. BAEL, Bedingen van aanwas en tontinebedingen in K. MATTHIJS, J. VERSTRAETE en J. BAEL ( e.a.), Familie op maat, Mechelen, Kluwer, 2005, (89) Zie uitgebreider J. BAEL, Bedingen van aanwas en tontinebedingen in K. MATTHIJS, J. VERSTRAETE en J. BAEL ( e.a.), Familie op maat, Mechelen, Kluwer, 2005, (89)

19 48. Bij een beding van aanwas gaat het echter om zekere en actuele rechten. Bij het sluiten van de overeenkomst van aanwas, waarbij iemand zijn deel van het goed afstaat aan de ander onder de opschortende voorwaarde van zijn eigen overlijden, kan die persoon erna niet meer beschikken over zijn aandeel 71. De verbintenis is definitief, de uitvoering ervan wordt enkel opgeschort tot het plaatsvinden van een bepaalde gebeurtenis, namelijk het overlijden 72. Het kan dus niet dat één van de deelgenoten na het sluiten van het beding van aanwas nog de verdeling zou kunnen vragen, moest dit wel kunnen dan zou men te maken hebben met louter eventuele rechten en bijgevolg een schending van het verbod in artikel 1130, lid 2 BW. Ook de situatie waarbij de deelgenoten de mogelijkheid zouden hebben het goed waarop het beding van aanwas slaat te vervreemden zonder akkoord van de andere deelgenoot kan niet aanvaard worden. Het verbod om te vervreemden is impliciet besloten in het beding van aanwas Dat het beding van aanwas in principe niet strijdig is met het in artikel 1130, lid 2 BW vermelde verbod wordt door de rechtspraak en het merendeel van de rechtsleer aangenomen In Frankrijk daarentegen is de heersende mening dat het beding van aanwas wel een beding uitmaakt over een nog niet opengevallen nalatenschap. Het Hof van Cassatie heeft daar beslist dat niet enkel louter eventuele rechten, maar tevens eventuele rechten die toegekend worden in een nog niet opengevallen nalatenschap een verboden overeenkomst uitmaken J. BAEL, Bedingen van aanwas en tontinebedingen in K. MATTHIJS, J. VERSTRAETE en J. BAEL ( e.a.), Familie op maat, Mechelen, Kluwer, 2005, (89) D. MICHIELS, Bedingen van tontine en aanwas, RW , (969) J. BAEL, Bedingen van aanwas en tontinebedingen in K. MATTHIJS, J. VERSTRAETE en J. BAEL ( e.a.), Familie op maat, Mechelen, Kluwer, 2005, (89) Zie voor meer uitleg en verwijzing naar Belgische rechtspraak en rechtsleer J. BAEL, Bedingen van aanwas en tontinebedingen in K. MATTHIJS, J. VERSTRAETE en J. BAEL ( e.a.), Familie op maat, Mechelen, Kluwer, 2005, (89) Zie voor meer uitleg en verwijzingen naar de Franse rechtspraak D. MICHIELS, Tontine en aanwas, Mechelen, Kluwer, 2008,

20 4. Voorwerp van het beding van aanwas 51. Het beding van aanwas kan vooreerst bestaande onroerende goederen tot voorwerp hebben 76. Verder kan het ook specifieke roerende goederen betreffen 77. Zo zou het beding ook op meubilair en aandelen ( effecten) kunnen slaan 78. De rulingcommissie heeft in een Voorafgaande beslissing, bevestigd dat de aandelen die natuurlijke personen in een familievennootschap bezitten, door de werking van een tussen hen aangegaan beding van aanwas, bij overlijden van de eerststervende belastingvrij overgaan op de andere 79. Zoals infra nog besproken wordt kan het beding van aanwas tevens aangewend worden in het vennootschapsrecht. Er moet wel op toegezien worden dat de verschillende regelen eigen aan het vennootschapsrecht niet in het gedrang komen 80. Zo houdt men best rekening met de vereiste van meerhoofdigheid bij de maatschap, bij eenhoofdigheid wordt de maatschap immers van rechtswege ontbonden. Dit kan vermeden worden door bijvoorbeeld bepaalde aandelen niet in het beding van aanwas te betrekken. 5. Uitwerking van het beding van aanwas 52. In het geval het beding slaat op een onroerend goed dat aanwast in volle eigendom geldt het volgende: Naargelang het geval van hoe de situatie van onverdeeldheid ontstaan is zullen door de deelgenoten de verkoops- of schenkingsrechten betaald worden, ieder op zijn aandeel F. BOUCKAERT, Bedingen van aanwas, in A. VERBEKE, H. DERYCKE en P. LALEMAN, Estate planning. Boek 7: vermogensplanning- Alternatieve vormen, Brussel, Larcier, 2006, (59) F. BOUCKAERT, Bedingen van aanwas, in A. VERBEKE, H. DERYCKE en P. LALEMAN, Estate planning. Boek 7: vermogensplanning- Alternatieve vormen, Brussel, Larcier, 2006, (59) 62; D. MICHIELS, Tontine en aanwas, Mechelen, Kluwer, 2008, 57; Vr. en Antw. Kamer , 14 juni 2005, ( Vr. nr. 839 VAN BIESEN). 78 F. BOUCKAERT, Bedingen van aanwas, in A. VERBEKE, H. DERYCKE en P. LALEMAN, Estate planning. Boek 7: vermogensplanning- Alternatieve vormen, Brussel, Larcier, 2006, (59) 62; D. MICHIELS, Tontine en aanwas, Mechelen, Kluwer, 2008, 57; D. MICHIELS, Bedingen van tontine en aanwas, RW , (969) Zie voor meer uitleg Voorafgaande beslissing nr van 24 juli 2007 van de Dienst Voorafgaande beslissingen in fiscale zaken, te consulteren op 80 D. MICHIELS, Tontine en aanwas, Mechelen, Kluwer, 2008, 57; D. MICHIELS, Bedingen van tontine en aanwas, RW , (969) Artikel 15 W.Reg.; Het tarief bedraagt in Vlaanderen 10% ( verkooprecht, artikel 44 W.Reg.). Indien het om een schenking gaat zullen de evenredige schenkingsrechten geheven worden overeenkomst artikel 131, 1 W.Reg. 19

21 Bij het vervullen van de opschortende voorwaarde, namelijk het overlijden van één der deelgenoten, zal vervolgens door toepassing van artikel 16 W.Reg. het evenredig verkoop- of schenkingsrecht geheven worden op het deel van het onroerend goed dat aanwast bij de andere deelgenoot 82. Het toepasselijk tarief is hetgeen gold op het ogenblik van het sluiten van de overeenkomst van aanwas. En de grondslag is de helft van de waarde van het onroerend goed op het ogenblik van overlijden van de eerststervende In het geval het beding slaat op een onroerend goed dat aanwast in vruchtgebruik wordt volgend onderscheid gemaakt: Enerzijds hebben we de situatie waarin de deelgenoten eerst enkel het vruchtgebruik verkrijgen ingevolge aankoop of schenking. Hierdoor worden de evenredige verkoop- of schenkingsrechten geheven overeenkomstig de artikelen 47 en 50 W.Reg. Bij het vervullen van de opschortende voorwaarde, namelijk het overlijden van één der deelgenoten, zal er geen bijkomend recht meer geheven worden. Het betaalde recht bij de verwerving van het vruchtgebruik door de deelgenoten dekt tevens het actueel vruchtgebruik. Anderzijds kunnen de deelgenoten eerst het onroerend goed verwerven in volle eigendom en dan geldt hetgeen hierboven beschreven is in nr. 52. Bij het vervullen van de opschortende voorwaarde, namelijk het overlijden van één der deelgenoten, zal nog een evenredig verkoop- of schenkingsrecht worden geheven op de helft van het vruchtgebruik van het onroerend goed. Ook hier geldt het tarief van toepassing op het ogenblik van het verkrijgen en voor de grondslag de waarde op het ogenblik van het overlijden In het geval het beding van aanwas slaat op roerende goederen ziet het er helemaal anders uit: Infra zullen we zien dat de schenking van roerende goederen op verschillende wijzen belastingvrij kan gebeuren. Er zijn ook geen evenredige registratierechten verschuldigd 85. Door het beding van aanwas zijn er evenmin successierechten verschuldigd Er wordt uitgegaan van aanwas in volle eigendom; D. MICHIELS, Tontine en aanwas, Mechelen, Kluwer, 2008, J. BAEL, Bedingen van aanwas en tontinebedingen in K. MATTHIJS, J. VERSTRAETE en J. BAEL ( e.a.), Familie op maat, Mechelen, Kluwer, 2005, (89) D. MICHIELS, Tontine en aanwas, Mechelen, Kluwer, 2008, Het beding van aanwas moet zoals gezien wel een overeenkomst ten bezwarende titel zijn. 86 J. BAEL, Bedingen van aanwas en tontinebedingen in K. MATTHIJS, J. VERSTRAETE en J. BAEL ( e.a.), Familie op maat, Mechelen, Kluwer, 2005, (89) 266; D. MICHIELS, Tontine en aanwas, Mechelen, Kluwer, 2008,

22 Afdeling 3: Verblijvingsbeding 55. Hier wordt kort herinnerd aan de principes van het verblijvingsbeding. We kennen het verblijvingsbeding voornamelijk uit het huwelijksvermogensrecht. Vooreerst is in artikel 1451 BW het volgende bepaald: Echtgenoten die een stelsel van gemeenschap van goederen hebben bedongen, mogen niet afwijken van de regels van het wettelijk stelsel die betrekking hebben op het bestuur over het eigen vermogen en het gemeenschappelijk vermogen. Onder voorbehoud van het bepaalde in de artikelen 1388 en 1389 kunnen zij bij huwelijkscontract elke andere wijziging aanbrengen in het wettelijk stelsel. Zij kunnen met name overeenkomen: - dat het gemeenschappelijk vermogen ( ) - dat ingeval van ontbinding van het huwelijk door het overlijden van een der echtgenoten, het gemeenschappelijk vermogen in ongelijke delen zal worden verdeeld of geheel aan een der echtgenoten zal verblijven. ( ). Dit wordt nogmaals herhaald in artikel 1461 BW : Echtgenoten kunnen overeenkomen dat de langstlevende of een hunner indien hij het langst leeft het gehele vermogen zal ontvangen. Dit is het verblijvingsbeding. 56. In normale omstandigheden zonder dat iets bijzonders is bedongen, wordt bij ontbinding van het wettelijk stelsel het gemeenschappelijk vermogen bij helften verdeeld 87. Bij overlijden verkrijgt de langstlevende bijgevolg zijn eigen helft van het gemeenschappelijk vermogen in volle eigendom. Over de andere helft van het gemeenschappelijk vermogen verkrijgt de langstlevende het vruchtgebruik ingevolge artikel 745bis, 1, eerste lid BW Zo een verblijvingsbeding is dus heel voordelig voor de langstlevende, die bij het overlijden van de partner het volledige gemeenschappelijke vermogen verkrijgt. Zo kan die verder beschikken over gans het vermogen zonder enige verantwoording te moeten afleggen, dit brengt ons bij het volgende voordeel hieronder beschreven Art BW 88 Dit is in de situatie van samenloop met de afstammelingen. 89 K. BOONE, Commentaar bij art B.W. in H. CASMAN, A. HEYVAERT, J. PAUWELS en P. SENAEVE, Personen- en familierecht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, (1) 6. 21