DE OPRICHTING VAN EEN MAATSCHAP IN HET KADER VAN EEN SUCCESSIEPLANNING

Transcriptie

1 Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar DE OPRICHTING VAN EEN MAATSCHAP IN HET KADER VAN EEN SUCCESSIEPLANNING Masterproef van de opleiding Master in het Notariaat Ingediend door Virginie Maes (Studentennummer ) Promotor: Prof. dr. Jan Bael Commissaris: Dhr. Daan De Witte

2 DANKWOORD Met deze masterproef komt ook het einde van mijn studententijd in zicht, het is als het ware het sluitstuk van mijn academische carrière. Bij het schrijven van dit dankwoord blik ik terug op deze jaren. Ik ben vooreerst dankbaar dat ik de kans heb gekregen om deze studie aan te vatten en te volbrengen. Dit lijkt banaal maar ik besef dat dit allerminst vanzelfsprekend is, nog steeds hebben vele jongeren over de hele wereld dit geluk niet waardoor zij niet de kans krijgen hun potentieel ten volle te ontplooien. Verder wil ik van dit dankwoord gebruik maken om enkele personen in het bijzonder te bedanken. Vooreerst wens ik professor Bael te bedanken dat ik me in dit boeiende onderwerp mocht verdiepen, alsook deheer Daan De Witte voor de begeleiding. Het was een interessante zoektocht waar ik ontzettend veel uit geleerd heb en met voldoening op kan terugblikken. Anderzijds wens ik ook mijn moeder te bedanken voor de mogelijkheid die ze me heeft geboden om te studeren en voor haar steun. Ze heeft me werkelijk alle kansen geboden in het leven en hiervoor ben ik haar eeuwig dankbaar. Verder gaat mijn dank ook uit naar mijn zus, Nathalie. Niet enkel tijdens het schrijven van deze masterproef maar gedurende gans mijn studie, steeds kon ik op hen terugvallen. Ik kan hen hiervoor niet genoeg bedanken. II

3 III

4 INHOUDSTAFEL INLEIDING... 1 Hoofdstuk 1. Het vennootschapsrechtelijk kader van de burgerlijke maatschap... 3 I. Wat is een (burgerlijke) maatschap? Belangrijkste kenmerken Intuitu personae-karakter Onverdeeldheid... 4 II. Oprichting van de burgerlijke maatschap Geldigheidsvereisten Winstoogmerk Inbreng Meerhoofdigheid Winstverdeling en de verplichting bij te dragen in de verliezen De affectio societatis Doel van de maatschap Voordelen verbonden aan de oprichting van een maatschap Grote statutaire vrijheid Discreet en beperkte kostenstructuur Geen fiscale meerkost Welke meerwaarde biedt de burgerlijke maatschap t.o.v. een klassieke successieplanning? Problemen die rijzen tijdens het leven van de schenker Problemen die rijzen m.b.t. de periode na het overlijden van de schenker III. De werking van de maatschap Algemeen Maatschapvermogen Maatschappelijke zetel Het bestuur en vertegenwoordiging van de maatschap Zaakvoerder Statutaire zaakvoerder Gewone zaakvoerder Geen zaakvoerder aangesteld Bestuursbevoegdheid Vertegenwoordigingsbevoegdheid De duur van de maatschap Ontbindingsgronden IV

5 3.5.2 Maatschapsovereenkomst voor onbepaalde duur Continuïteitsclausules De combinatie van verblijvings- en voortzettingsbedingen en het gebruik ervan in de context van een familiale vennootschap Continuïteitsclausules en het verbod op erfovereenkomsten Hoofdstuk 2. Fiscaalrechtelijke context I. Bij oprichting Registratierechten BTW Inkomstenbelastingen II. Tijdens de werking van de maatschap Fiscale transparantie Beroepsinkomsten of diverse inkomsten Tax deferral III. Bij de ontbinding van de burgerlijke maatschap Registratierechten Inkomstenbelasting Hoofdstuk 3. De burgerlijke maatschap als instrument van een successieplanning I. Doelstelling II. De burgerlijke maatschap gecombineerd met een schenking Techniek van de voorafgaandelijke schenking Modaliteiten Met voorbehoud van vruchtgebruik Schenking onder last van inbreng in de maatschap Fiscale optimalisatie Schenking a posteriori In welke gevallen aangewezen? Fiscale optimalisatie Geen schenking Toepassingsgevallen van de burgerlijke maatschap Specifiek toepassingsgeval: de overdracht van familiale vennootschapsaandelen Vruchtgebruik en de burgerlijke maatschap De schenking gekoppeld aan een last III. Uitwerking bij overlijden van de schenker ALGEMEEN BESLUIT V

6 INLEIDING Successieplanning is en blijft een hot topic in de fiscale en notariële praktijk, het ontwijken van (erf)belastingen klinkt immers voor de meesten onder ons als muziek in de oren. Om die reden dragen heel wat families tijdens het leven reeds een deel van hun vermogen over aan de volgende generatie. Hoewel de voordelen van zo een successieplanning legio zijn, gaat dit soms ook met heel wat bekommernissen gepaard. Een schenking veronderstelt immers dat de schenker zich dadelijk en onherroepelijk verarmt ten voordele van de begunstigde(n). De oudere generatie voelt zich er dan ook vaak van weerhouden om een deel van het vermogen over te dragen tijdens het leven uit vrees om de controle over het vermogen en de inkomsten eruit te verliezen. De schenker wil wel besparen op successierechten maar anderzijds wil hij/zij helemaal niet afhankelijk worden van de beheersmacht van de begiftigde. De grote uitdaging in een hedendaagse successieplanning komt er dan ook dikwijls op neer om een vermogen te schenken en hierover tegelijkertijd de controle te kunnen behouden. De burgerlijke maatschap lijkt hiervoor een geschikt instrument, het is een soepele beheersstructuur die de mogelijkheid biedt de controle over het familiale patrimonium te organiseren. De oprichting van een maatschap an sich volstaat echter niet om aan successieplanning te doen, het leidt immers op zich niet tot de overdracht van het vermogen. Hiertoe moet men de oprichting van de vennootschap combineren met een schenking, op die manier kan men wel een besparing van de erfbelasting bekomen. Mits de juiste statutaire bepalingen in de burgerlijke maatschap en een secure modulering van de schenking die ermee gepaard gaat, kan een waterdichte successieplanning bekomen worden. Het opzet van deze masterproef bestaat erin een naslagwerk te bieden omtrent de burgerlijke maatschap in het kader van een successieplanning. Voor een goed begrip van de burgerlijke maatschap en de toepassing ervan in een estate planning dient men deze vennootschapsvorm van naderbij te bekijken vanuit diverse invalshoeken. Hierna volgt eerst een analyse van het vennootschapsrechtelijke kader waarin wordt ingegaan op de oprichting en de werking van de maatschap, alsook de vele voordelen die de vennootschapsvorm biedt. Vervolgens wordt ingegaan op de fiscale behandeling doorheen de verschillende levensfases van de maatschap; bij de oprichting, de werking en de ontbinding. Na dit theoretisch kader volgt een uitgebreide 1

7 bespreking van de toepassingsmogelijkheden van de maatschap en de technieken die in een successieplanning worden aangewend. 2

8 Hoofdstuk 1. Het vennootschapsrechtelijk kader van de burgerlijke maatschap I. Wat is een (burgerlijke) maatschap? 1. De maatschap is een vennootschapsvorm en kan bijgevolg omschreven worden als een overeenkomst waarbij twee of meer personen zich ertoe verbinden iets in gemeenschap te brengen met de bedoeling hen een rechtstreeks of onrechtstreeks vermogensvoordeel te bezorgen (artikel 1 W.Venn.). 2. Volgens het wetboek vennootschappen is de maatschap een vennootschap met burgerlijk of handelsdoel die geen rechtspersoonlijkheid bezit (artikel 46). Hoewel de maatschap sinds de wetswijziging van ook een commercieel doel kan hebben, wordt in de regel een maatschap met burgerlijk doel gebruikt in het kader van een successieplanning. 2 In het licht van deze masterproef zal ik mij dan ook beperken tot de bespreking van de burgerlijke maatschap. 1.1 Belangrijkste kenmerken Intuitu personae-karakter 3. Typerend voor de maatschap is het persoonsgebonden karakter ervan. De maatschapovereenkomst wordt gesloten omwille van de persoon van de mede-maten. Het gevolg van dit intuitu personae-karakter is dat de delen in principe onoverdraagbaar zijn voor zover niet alle vennoten toestemmen met de overdracht. In de maatschapovereenkomst kunnen de maten afwijken van het beginsel van onoverdraagbaarheid van de aandelen. Bij 1 Wet van 13 april 1995 tot wijziging van de wetten op de handelsvennootschappen, gecoördineerd op 30 november 1995, B.S. 17 juni D. DE MAREZ en B. KEIRSBILCK, De maatschap als instrument van successieplanning, Themis. School voor postacademische juridische vorming, Brugge, Die Keure, 2012, 4. 3

9 zulke overdracht zal toepassing worden gemaakt van artikel 1690 B.W, dat de overdracht van schuldvorderingen regelt Een ander gevolg van het persoonsgebonden karakter van de maatschap is dat enkel aandelen op naam kunnen worden uitgegeven, de uitgifte van aandelen aan toonder is uitgesloten. 4 Dit impliceert dat men de delen van een maatschap niet kan schenken bij wege van een handgift. De schenking zal bijgevolg steeds via een notariële akte moeten geschieden Onverdeeldheid 5. De maatschap is een vennootschapsvorm zonder rechtspersoonlijkheid, de inbrengende vennoot doet daardoor afstand ten voordele van de medematen en niet ten voordele van de maatschap. 6 De verschillende inbrengen in de burgerlijke maatschap blijven bijgevolg in onverdeeldheid tussen de vennoten. Het betreft een vrijwillige, duurzame en georganiseerde onverdeeldheid, aangegaan in het gemeenschappelijk belang van de maten De kwalificatie als onverdeeldheid heeft als gevolg dat de gemeenrechtelijke regels inzake mede-eigendom (artikel B.W.) in principe toepassing vinden. Omdat het gemeenschappelijk belang van de maten primeert boven de individuele belangen van elk van hen worden de regels inzake onverdeeldheid niet onverkort toegepast op de maatschap. 8 Zo kan overeenkomstig artikel 577-2, 8 juncto artikel 815 B.W. niemand gedwongen worden in onverdeeldheid te blijven. De toepassing van deze bepaling op de maatschap streeft echter manifest voorbij aan het doel van de burgerlijke maatschap in het kader van een 3 D. DE MAREZ en B. KEIRSBILCK, De maatschap als instrument van successieplanning, Themis. School voor postacademische juridische vorming, Brugge, Die Keure, 2012, 3. 4 M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDt en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not. Fisc. M. 2003, S. DEVOS, Een maatschap is maatwerk, T.R.V. 2001, M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDt en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not. Fisc. M. 2003, 270 4

10 successieplanning, met name de overdracht van het beheer van een familiaal vermogen op duurzame wijze. 9 De maten kunnen daarom geen toepassing vragen van artikel 815 B.W. om de uit-onverdeeldheidtreding te vragen. Evenmin is het tweede lid van datzelfde artikel toepasselijk op de maatschap, luidens die bepaling mag een overeenkomst van onverdeeldheid niet voor langer dan vijf jaar worden aangegaan. De maatschapsovereenkomst is dus niet gebonden door die termijn, in de praktijk wordt de duur van zo een maatschap in het kader van een successieplanning dan ook vaak gekoppeld aan het leven van de schenker. 10 II. Oprichting van de burgerlijke maatschap 2.1 Geldigheidsvereisten 7. De maatschap is in de eerste plaats een overeenkomst, bijgevolg moet voldaan zijn aan de algemene geldigheidsvoorwaarden die voor alle overeenkomsten gelden, zijnde wilsovereenstemming, bekwaamheid van de partijen, een geldig voorwerp en een geoorloofde oorzaak Algemeen aangenomen kan men uit de definitie van artikel 1 Wetboek vennootschappen vijf bijzondere geldigheidsvereisten afleiden waaraan een entiteit moet voldoen om als vennootschap, en dus ook als maatschap, te kwalificeren: meerhoofdigheid (1), de inbreng (2), winstoogmerk (3), winstverdeling alsook de verplichting bij te dragen in de verliezen (4) en de affectio societatis (5) Winstoogmerk 9. De maatschap moet blijk geven van een winstoogmerk. In artikel 1 W.Venn. wordt dit begrip gedefinieerd als: het oogmerk van de vennoten een rechtstreeks of onrechtstreeks 9 M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not. Fisc. M. 2003, M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDt en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, Artikel 1108 BW 12 M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not. Fisc. M. 2003,

11 vermogensvoordeel te bezorgen. Dit is een zeer ruime opvatting, zo is een kostenbesparing of risicospreiding reeds voldoende om te spreken van winstoogmerk Het winstoogmerk is een onderscheidend element tussen een burgerlijke maatschap en een gewone onverdeeldheid. Het verdient dan ook de aanbeveling om het winstoogmerk uitdrukkelijk te voorzien in de statuten van de maatschap. Op die manier vermijdt men de toepassing van sommige bepalingen inzake onverdeeldheid. Zo wordt overeenkomstig artikel 577-2, 2 B.W. elk van de vennoten geacht voor een gelijk aandeel deel te nemen. Om hieraan te ontsnappen lijkt het wenselijk om in de statuten uitdrukkelijk de inbrengen van elk van de vennoten vast te leggen, gekoppeld aan een ruilverhouding Inbreng 11. Opdat sprake zou zijn van een maatschap is vereist dat elk van de maten een in geld waardeerbare inbreng doet. Dit kan een inbreng in geld, in natura of in nijverheid zijn (artikel 19 W.Venn.). De verschillende inbrengen door de vennoten behoren in onverdeeldheid toe aan de maten, die onverdeeldheid noemt men soms ook het maatschapvermogen De maten kunnen zowel een eigendomsrecht als een genotsrecht (een zakelijk recht of een persoonlijk genotsrecht) inbrengen. De inbrengverbintenis ontstaat door de loutere wilsovereenstemming, het geplaatst kapitaal moet m.a.w. niet onmiddellijk volstort worden S. DEVOS, Een maatschap is maatwerk, T.R.V. 2001, 270, D. DE MAREZ en B. KEIRSBILCK, De maatschap als instrument van successieplanning, Themis. School voor postacademische juridische vorming, Brugge, Die Keure, 2012, M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDt en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, D. DE MAREZ en B. KEIRSBILCK, De maatschap als instrument van successieplanning, Themis. School voor postacademische juridische vorming, Brugge, Die Keure, 2012, M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not. Fisc. M. 2003,

12 2.1.3 Meerhoofdigheid 13. De maatschapovereenkomst ontstaat door wilsovereenstemming tussen twee of meer personen. Deze geldigheidsvereiste raakt aan de openbare orde, eenhoofdigheid leidt in elk geval tot ontbinding van rechtswege van de maatschap. 14. Een klassiek voorbeeld die in de rechtsleer vaak wordt aangehaald omtrent de problematiek van eenhoofdigheid is de oprichting van een burgerlijke maatschap door twee echtgenoten. Vroeger werd aangenomen dat er sprake was van eenhoofdigheid indien de echtgenoten als enige oprichters optraden. Dit was het geval voor zover zij louter goederen uit het gemeenschappelijk vermogen inbrachten. De echtgenoten werden in zulks geval vereenzelvigd als één vennoot. Men kon slechts aan eenhoofdigheid ontsnappen door ook eigen goederen in te brengen in de maatschap Sinds de invoering van het vijfde lid van artikel 1401 van het burgerlijk wetboek behoort deze problematiek echter tot het verleden. 18 Luidens die bepaling zijn de lidmaatschapsrechten verbonden aan gemeenschappelijke aandelen in vennootschappen, waarin alle aandelen op naam zijn, eigen indien die toebedeeld zijn aan of ingeschreven zijn op naam van één echtgenoot alleen. Bijgevolg zullen echtgenoten die gehuwd zijn onder het wettelijk stelsel en die louter goederen uit de huwgemeenschap inbrengen bij de oprichting van een maatschap als afzonderlijke vennoten worden beschouwd. 19 De deelrechten van de maatschap dienen echter wel aan iedere echtgenoot individueel toegekend zijn of ingeschreven zijn in het delenregister op naam van elke echtgenoot afzonderlijk. De rechten die verbonden zijn aan de delen worden n.a.v. een inbreng van goederen uit de gemeenschap verdeeld tussen de echtgenoten. De lidmaatschapsrechten worden individueel uitgeoefend door de echtgenoten. 20 Vermogensrechtelijk verandert er echter niets, op dat vlak behoren de delen nog steeds tot het gemeenschappelijk vermogen. 17 A. MAELFAIT, Kan een maatschap de positie van de langstlevende echtgenoot versterken ingeval van stiefkinderen? in W. PINTENS en J. DU MONGH (eds.), Patrimonium 2006, Antwerpen Intersentia, Wet van 1 april 1987, B.S. 22 april A. MAELFAIT, Kan een maatschap de positie van de langstlevende echtgenoot versterken ingeval van stiefkinderen? in W. PINTENS en J. DU MONGH (eds.), Patrimonium 2006, Antwerpen Intersentia, M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not. Fisc. M. 2003,

13 2.1.4 Winstverdeling en de verplichting bij te dragen in de verliezen 16. Vervolgens is het de bedoeling dat die winst verdeeld wordt onder de maten. De keerzijde van de medaille is dat ook de eventuele verliezen door alle maten gedragen worden. 21 Als de maatschapovereenkomst niets anders bepaalt, is het aandeel volgens dewelke de maten delen in de winsten en verliezen van de maatschap evenredig aan de respectievelijke inbreng van elk van de vennoten (artikel 30 W.Venn.). Hoewel dit een suppletiefrechtelijke bepaling is kan men er niet onbegrensd van afwijken: de overeenkomst die in strijd is met het verbod op een leeuwenbeding is immers nietig. Dit ligt vervat in artikel 32 W.Venn. dat van openbare orde is. Een beding dat aan een bepaalde vennoot alle winst toekent of dat hem vrijstelt van zijn plicht om bij te dragen in de verliezen van de maatschap zal dan ook leiden tot de nietigheid van de maatschap. 17. Stel dat men voorziet in een winstverdeling van 90%-10% terwijl de inbrengverhouding omgekeerd is, valt deze verdeling dan te rijmen met het verbod op een leeuwenbeding? Volgens DELBOO zou dit immers een alternatieve oplossing kunnen zijn voor de schenking met voorbehoud van vruchtgebruik. 22 Ouders die hun vermogen wensen door te geven maar de vruchten wensen te behouden zouden zo ervoor kunnen opteren om eerst een deel van het vermogen in volle eigendom te schenken aan de kinderen om vervolgens samen een maatschap op te richten, waarin de ouders een inbreng van 10% doen en de kinderen met de geschonken goederen een inbreng van 90%. Als vervolgens wordt bepaald dat de winstverdeling omgekeerd is, kunnen de ouders op die manier de vruchten van het grootste deel van de geschonken goederen behouden. Gezien het leonijns beding houdt deze constructie zeker wel een risico in, het is dan ook raadzaam om bij de winstverdeling een redelijke verhouding in acht te nemen. 21 D. DE MAREZ en B. KEIRSBILCK, De maatschap als instrument van successieplanning, Themis. School voor postacademische juridische vorming, Brugge, Die Keure, 2012, M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not. Fisc. M. 2003,

14 2.1.5 De affectio societatis 18. Hoewel hierover geen eensgezindheid bestaat vindt men in de rechtsleer vaak een vijfde voorwaarde terug, zijnde de affectio societatis. 23 Deze voorwaarde laat zich best omschrijven als de wil van de vennoten om op gelijke voet samen te werken in vennootschapsverband met het oog op het verwezenlijken van het maatschappelijk doel en het beheer van de vennootschap. 24 Dit impliceert dat alle maten vrijwillig deelnemen aan de oprichting van de maatschap en zich akkoord verklaren met de statuten. 2.2 Doel van de maatschap 19. Een maatschap die wordt aangewend voor een successieplanning dient een burgerlijk doel na te streven. Dit is van belang omdat het doel van de maatschap bepalend is voor de toepasselijkheid van de faillissementswet, de inschrijving in de Kruispuntbank der Ondernemingen, het bewijsrecht in handelszaken, de bevoegdheid van de rechtbank van koophandel, de hoofdelijke aansprakelijkheid van de vennoten en eventueel de belasting van de gerealiseerde inkomsten als beroepsinkomsten. 25 Om die reden is het aangewezen het burgerlijke doel van de maatschap te verankeren in de statuten, dit kan positief maar ook negatief geformuleerd worden door te bepalen dat de maatschap zich onthoudt van elke industriële, handels- of andere activiteit. Het burgerlijk doel verhindert evenwel niet dat de maatschap participeert in andere vennootschappen met een commercieel doel Het is niet voldoende dat het statutair doel van de maatschap commerciële activiteiten uitsluit, ook het werkelijke doel moet van burgerrechtelijke aard zijn. Men gaat er immers van 23 D. DE MAREZ en B. KEIRSBILCK, De maatschap als instrument van successieplanning, Themis. School voor postacademische juridische vorming, Brugge, Die Keure, 2012, H. GEINGER en N. HEIJERICK, Inleiding tot het vennootschapsrecht, Brugge, Die Keure, 2012, Toepasselijk bij een commerciële maatschap. 26 M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDt en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008,

15 uit dat de afwezigheid van publiciteitsverplichtingen met zich meebrengt dat derden zich mogen beroepen op het werkelijk nagestreefde doel van de maatschap Voordelen verbonden aan de oprichting van een maatschap Grote statutaire vrijheid 21. Aangezien het wettelijk kader omtrent de maatschap beperkt is en bovendien grotendeels van suppletief recht is, biedt dit een grote vrijheid aan de vennoten om in de statuten een afwijkende regeling uit te werken. De afwezigheid van dwingend recht maakt van de maatschap een soepel instrument dat men kan afstemmen op de individuele noden en wensen bij elke familiale planning. 28 Anderzijds zorgt dit er ook voor dat de statuten van vitaal belang zijn en men bijgevolg secuur te werk dient te gaan bij het libelleren van de maatschapovereenkomst. 22. Ook het zaakvoerderschap kunnen de maten naar believen regelen, zowel met betrekking tot de bevoegdheden als naar personen, ook wat de toekomst betreft. 29 Dit biedt de mogelijkheid de controle over een vermogen los te koppelen van het financieel belang erin. 30 De maatschap heeft zijn populariteit deels hieraan te danken; de ouders die hun vermogen wensen over te dragen maar de controle wensen te behouden kunnen dit via het zaakvoerderschap bekomen Discreet en beperkte kostenstructuur 23. De oprichting van een maatschap is zeer laagdrempelig, er zijn immers weinig formaliteiten waarmee de oprichters rekening moeten houden. Zo is de oprichting vormvrij, 27 S. DEVOS, Een maatschap is maatwerk, T.R.V. 2001, M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not. Fisc. M. 2003, M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDt en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, J. VANANROYE en P. COUCKE, Maatschap en stille handelsvennootschap in H. DERYCKE, P. LALEMAN en A. VERBEKE, Handboek estate planning algemeen : vermogensplanning met effect bij leven, rechtspersoon, Gent, Larcier, 2009,

16 een eenvoudige overeenkomst tussen de maten volstaat. Een notariële akte is geenszins vereist, noch zijn er enige publicatievereisten, wat de nodige discretie biedt. Evenmin zijn een bankattest, financieel plan of minimumkapitaal vereist bij de oprichting. 24. De overige formaliteiten blijven ook beperkt; i.t.t. vennootschappen met rechtspersoonlijkheid ontsnapt de maatschap aan een hele resem administratieve verplichtingen zoals het jaarlijks bijeen roepen van de algemene vergadering, de toepassing van kapitaalbeschermingsregels, het opstellen en neerleggen van een jaarrekening Dit leidt ertoe dat het kostenplaatje van de werking van de maatschap laag blijft Geen fiscale meerkost 25. Bovendien is ook op fiscaal vlak het regime van de burgerlijke maatschap gunstig; het 0% tarief dat geldt als inbrengrecht en de fiscaal transparante behandeling zorgen ervoor dat er zich geen meerkost voordoet. 32 De fiscale transparantie ligt vervat in artikel 29 WIB/1992. De winsten van een vennootschap zonder rechtspersoonlijkheid worden beschouwd winsten te zijn van de vennoten en worden dus niet onderworpen aan de vennootschapsbelasting Welke meerwaarde biedt de burgerlijke maatschap t.o.v. een klassieke successieplanning? 26. Vooraleer we verder ingaan op de werking van de burgerlijke maatschap en de verschillende planningstechnieken lijkt het relevant na te gaan wat de toegevoegde waarde van zo een burgerlijke maatschap is. Kan men niet een gelijkwaardig resultaat bekomen door middel van een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik of een schenking onder bepaalde lasten? Deze klassieke technieken hebben heel wat moois te bieden; men geniet de 31 M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDt en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDt en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, Zie infra rndnr. 69 e.v. 11

17 voordelen van een schenking, nl. men bespaart op successierechten maar tegelijkertijd behoudt de schenker het genot en de controle over de geschonken goederen. Dit biedt meer houvast en zekerheid en komt tegemoet aan de vrees van de schenker om in de kou te blijven staan nadat hij zijn vermogen heeft doorgegeven aan de volgende generatie. 27. De schenker geniet dan voor de duur van het vruchtgebruik van de voordelen die aan het vermogen verbonden zijn, zoals de huurinkomsten van een onroerend goed of de dividenden van aandelen Bovendien zijn aan het vruchtgebruik bij aandelen de lidmaatschapsrechten verbonden zodat de schenker de bevoegdheid om het stemrecht te blijven uitoefenen behoudt. 34 Deze techniek biedt aldus enerzijds een zeker controlebehoud en anderzijds kan de schenker zijn levensstandaard aanhouden Problemen die rijzen tijdens het leven van de schenker 28. Ondanks het behoud van de inkomsten en van een zekere controle die deze vorm van vermogensplanning biedt, schiet het controlebehoud op bepaalde vlakken tekort. De controle die de schenker tijdens zijn leven kan uitoefenen op het geschonken vermogen is niet absoluut zo blijkt; wat als een herbelegging zich opdringt? Net hier knelt het schoentje, de schenker mag immers geen daden van beschikking stellen met betrekking tot de geschonken goederen, behoudens indien de begiftigde daarmee instemt. Dit kan geïllustreerd worden aan de hand van het voorbeeld van de schenker die een effectenportefeuille heeft geschonken met voorbehoud van vruchtgebruik, hij kan niet op eigen houtje beslissen om de middelen te herbeleggen in staatsobligaties als blijkt dat de opbrengst van de effectenportefeuille tegenvalt. 35 Een herbelegging vereist dus steeds de instemming van zowel de blote eigenaar als de vruchtgebruiker M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDt en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDt en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, Dit moet evenwel worden genuanceerd; m.n. bij de herbelegging van effecten. De bestemming van effecten is namelijk gericht op de waarde ervan, men spreekt soms van eigendom van waarde. De waarde van het kapitaal 12

18 Problemen die rijzen m.b.t. de periode na het overlijden van de schenker 29. Ook wat betreft de effecten na het overlijden van de schenker lijkt de schenking onder last, hetzij gekoppeld aan bepaalde modaliteiten, onvolkomen. Deze techniek biedt immers onvoldoende mogelijkheden voor de schenker die het beheer over het overgedragen vermogen wenst vast te leggen voor de periode na zijn overlijden. DELBOO en NELIS halen hierbij als voorbeeld de situatie aan waarbij de schenker zijn bedrijf wenst door te geven aan de volgende generatie en waarbij hij de bedrijfsleiding aan één van zijn kinderen wenst over te dragen zonder dat dit enig financieel nadeel voor de overige kinderen met zich meebrengt. Deze doelstelling zal niet kunnen worden behaald louter met een schenking Bovendien kan men er niet om heen dat een schenking een feitelijke verbrokkeling van het vermogen tot gevolg heeft. Aan dit euvel kan niet verholpen worden door aan de schenking een modaliteit te koppelen dat alle substantiële rechten over het vermogen bij slechts één persoon concentreert. Dit lijkt dan ook een struikelblok om het beoogde controlebehoud te realiseren. Om hieraan tegemoet te komen kan men de schenking combineren met de oprichting van een controlevehikel waarin het vermogen wordt ingebracht. Het beheer van dit controlevehikel kan dan op maat gemaakt en vastgelegd worden. 38 De burgerlijke maatschap is zo een controlevehikel en is zeer populair in het kader van een successieplanning. In de praktijk wordt de oprichting van de maatschap vaak gecombineerd met een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik. 39 is bestemd voor de blote eigenaar en mag geenszins aangetast worden. Als de vruchtgebruiker dit principe respecteert mag hij op autonome wijze de effectenportefeuille beheren, alsook daden van beschikking stellen. Er vindt dan plaatsvervanging plaats waarbij de blote eigenaar zijn recht op (de waarde van) het kapitaal blijft uitoefenen. M.a.w. de vruchtgebruiker mag effecten verkopen en de opbrengst daarvan herbeleggen. Zie hierover: A. VERBEKE, Vruchtgebruik/Bevoegdheid vruchtgebruiker/beschikkings- en vervreemdingsverbod, in A. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE (eds.), Handboek Estate planning. Vermogensplanning met effect bij leven Schenking, Gent, Larcier, 2009, M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDt en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDt en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, V. SAGAERT en S. VAN WAEYENBERGHE, Vruchtgebruik en maatschap, TEP 2011,

19 III. De werking van de maatschap 3.1 Algemeen 31. De burgerlijke maatschap wordt gekenmerkt door een grote flexibiliteit, de meeste aspecten van de maatschap zijn vrij overeen te komen tussen de maten. De statutaire vrijheid van de vennoten wordt slechts beperkt door het eigen karakter en het voorwerp van de maatschapovereenkomst en met respect voor de gelijkheid van de vennoten en de uitoefening van de initiële overeenkomst te goeder trouw Bij de oprichting is unanimiteit vereist onder de vennoten. De unanimiteitsregel zal ook gelden voor latere statutenwijzigingen voor zover de statuten hier niet van afwijken, dit gaat ook op voor de beraadslagingen van de algemene vergadering Maatschapvermogen 33. Het maatschapvermogen dient uitsluitend ter verwezenlijking van het vooropgestelde gemeenschappelijk doel. 42 De verscheidene inbrengen houden op te behoren tot het persoonlijk vermogen van de vennoten en komen terecht in een georganiseerde vorm van onverdeeldheid, een doelgebonden gemeenschappelijk vermogen. De individuele vennoten zijn niet langer bevoegd om voor eigen rekening te beschikken over het maatschapvermogen, enkel de gezamenlijke vennoten zijn titularis over dit vermogen en kunnen daden van beschikking stellen m.b.t. de goederen Het onderscheidend element tussen deze collectieve eigendom en de gewone vrijwillige eigendom is de wil van de vennoten om duurzaam samen te werken en de 40 S. DEVOS, Een maatschap is maatwerk, T.R.V. 2001, 270, D. DE MAREZ en B. KEIRSBILCK, De maatschap als instrument van successieplanning, Themis. School voor postacademische juridische vorming, Brugge, Die Keure, 2012, M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not. Fisc. M. 2003, M. MOREAU en J.VANOVERBEKE, De burgerlijke vennootschap. De vernieuwende oplossing voor familiale vermogensplanning, Diegem, Ded.Samsom, 1997, V. SAGAERT en S. VAN WAEYENBERGHE, Vruchtgebruik en maatschap, TEP 2011,

20 gerealiseerde winsten onder elkaar te verdelen (zgn. affectio societatis). 44 Deze collectieve eigendom wordt gekenmerkt door een onoverdraagbaarheid van het aandeel behoudens unanimiteit onder de vennoten en een onverdeelbaarheid van het vermogen Maatschappelijke zetel 35. De maatschap is een vennootschapsvorm zonder rechtspersoonlijkheid, bijgevolg heeft zij evenmin een maatschappelijke zetel. De vennoten kunnen woonstkeuze doen zodat op het gekozen adres correspondentie kan toekomen en er het secretariaat en de boekhouding kan gevoerd worden. 46 In de praktijk is dit vaak de verblijfplaats van de zaakvoerder van de maatschap. 3.4 Het bestuur en vertegenwoordiging van de maatschap 36. Het bestuursorgaan van een vennootschapsvorm zonder rechtspersoonlijkheid wordt niet wettelijk geregeld. Ook dit aspect van de maatschap kan dus door de vennoten geregeld worden in de vennootschapsovereenkomst of in een latere akte Zaakvoerder 37. In de artikelen 33 t.e.m. 36 van het wetboek vennootschappen is een suppletiefrechtelijke regeling voorzien voor het geval er geen zaakvoerder wordt aangesteld in de statuten. Overeenkomstig artikel 36 W.Venn. is in dergelijk geval elke vennoot van rechtswege zaakvoerder. Met het oog op het behoud van controle over het vermogen door 44 S. DEVOS, Een maatschap is maatwerk, T.R.V. 2001, V. SAGAERT en S. VAN WAEYENBERGHE, Vruchtgebruik en maatschap, TEP 2011, M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not. Fisc. M. 2003, 271, S. DEVOS, Een maatschap is maatwerk, T.R.V. 2001, 270, D. DE MAREZ en B. KEIRSBILCK, De maatschap als instrument van successieplanning, Themis. School voor postacademische juridische vorming, Brugge, Die Keure, 2012, D. DE MAREZ en B. KEIRSBILCK, De maatschap als instrument van successieplanning, Themis. School voor postacademische juridische vorming, Brugge, Die Keure, 2012,

21 bepaalde maten is het raadzaam een afwijkende bepaling te voorzien in de statuten, wat in de praktijk doorgaans ook gebeurt De zaakvoerder mag maar hoeft geen vennoot te zijn. De aanstelling van een zaakvoerder vereist evenwel unanimiteit onder de vennoten, mits hiervan niet wordt afgeweken in de statuten. Bij de benoeming van een zaakvoerder kan het gaan om een statutaire benoeming of een gewone benoeming Statutaire zaakvoerder 39. Luidens artikel 33 van het wetboek vennootschappen geldt de aanstelling van de zaakvoerder die in de statuten zelf gebeurt voor de duur van de vennootschap. De aanstelling van de statutaire zaakvoerder kan slechts om wettige redenen worden herroepen of mits een statutenwijziging, waarvoor unanimiteit is vereist. Dit leidt ertoe dat bij de afwezigheid van wettige redenen de statutaire zaakvoerder, die zelf deelgenoot is, als het ware over een feitelijk vetorecht beschikt tegen zijn afzetting. 49 Concreet houdt dit in dat de schenker die als statutaire zaakvoerder wordt benoemd en minstens één aandeel behoudt in de maatschap de waarborg heeft dat hij het beheer over het geschonken vermogen dat werd ingebracht in de maatschap in eigen handen houdt voor de duur van de burgerlijke maatschap, die nogal vaak aan het leven van de schenker wordt gekoppeld. 50 In bepaalde gevallen kan het wenselijk zijn hiervan af te wijken in de statuten en voor een meerderheidsbeslissing te opteren of eventueel een leeftijdsgrens te koppelen aan de uitoefening van het zaakvoerderschap. 51 De 48 M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDt en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not. Fisc. M. 2003, 272; M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDt en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, M. DELBOO en S. NELIS, Burgerlijke maatschap en administratiekantoor: controlevehikels bij uitstek in een klassieke successieplanning, in M. DELBOO, D. MICHIELS, S. NELIS, J. RUYSSEVELDt en E. SPRUYT, Fiscaal praktijkboek Indirecte belastingen, Mechelen, Kluwer, 2008, S. DEVOS, Een maatschap is maatwerk, T.R.V. 2001, 278, D. DE MAREZ en B. KEIRSBILCK, De maatschap als instrument van successieplanning, Themis. School voor postacademische juridische vorming, Brugge, Die Keure, 2012,

22 mogelijkheid om de controle over het geschonken vermogen te behouden wordt als een van de belangrijkste troeven van de burgerlijke maatschap beschouwd. 40. Allerlei varianten hierop of alternatieve opties kunnen echter ook worden uitgewerkt. Met het oog op het voortbestaan en het goede beheer van de maatschap kan het aangewezen zijn om te voorzien in een aanvullende statutaire zaakvoerder of successieve volgorde voor het geval dat de oorspronkelijke statutaire zaakvoerder onbekwaam zou worden of zou overlijden. Op die manier verzekert men zich ervan dat het geschonken vermogen beheerd wordt en blijft door een lid van de familie Gewone zaakvoerder 41. Het mandaat van de zaakvoerder die in een latere akte benoemd wordt kan ad nutum herroepen worden (artikel 33, 2 e lid W.Venn.). De zaakvoerder-vennoot beschikt in dit geval niet over een feitelijk veto-recht tegen zijn afzetting. De afzetting geschiedt immers niet middels een statutenwijziging. 53 De schenker die de controle over het geschonken vermogen wenst te behouden zal bijgevolg beter gebaat zijn met een benoeming als statutaire zaakvoerder Geen zaakvoerder aangesteld 42. Hoewel deze hypothese zich doorgaans niet zal voordoen in een maatschap die werd opgericht in het kader van een vermogensplanning wordt elke vennoot van rechtswege zaakvoerder indien er geen zaakvoerder werd aangesteld in de statuten, noch in een latere akte (artikel 36 W.Venn.). De vennoten worden geacht elkaar wederkerig volmacht te hebben verleend M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not. Fisc. M. 2003, M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not. Fisc. M. 2003, M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not. Fisc. M. 2003, D. DE MAREZ en B. KEIRSBILCK, De maatschap als instrument van successieplanning, Themis. School voor postacademische juridische vorming, Brugge, Die Keure, 2012,

23 3.4.3 Bestuursbevoegdheid 43. Indien er geen zaakvoerder werd aangesteld dan heeft ieder van de vennoten de bevoegdheid om daden van beheer en behoud te stellen ter verwezenlijking van het maatschappelijk doel. 56 Bovendien kan elk van de vennoten zich o.g.v. artikel 36, 1 W.Venn. verzetten tegen een bestuurshandeling voordat zij verricht is, d.i. het anticipatief verzet Het mandaat van de in de statuten of in een latere akte benoemde zaakvoerder wordt in de regel nader bepaald in de akte waarin hij werd aangesteld. Zoniet, kan hij dezelfde bestuursbevoegdheden uit artikel 36, 1 W.Venn. putten als elkeen van de vennoten. De individuele vennoten beschikken in dit geval echter niet meer over de mogelijkheid tot anticipatief verzet, behoudens ingeval van bedrog door de zaakvoerder (artikel 33 W.Venn.). 45. Indien meerdere zaakvoerders aangesteld zijn, hebben elk van hen volledige bestuursbevoegdheid (artikel 34 W.Venn.). Luidens artikel 35 kan men echter ook een afwijkende regeling invoeren zoals het voorschrijven van collegialiteit of een meerderheidsregel voor bepaalde bestuurshandelingen Vertegenwoordigingsbevoegdheid 46. De handelingen die de zaakvoerder in naam en voor rekening van de maatschap heeft gesteld en dit binnen de perken van zijn vertegenwoordigingsbevoegdheid binden de maten. Belangrijk om op te merken is dat de kwantitatieve en kwalitatieve bevoegdheidsbeperkingen van de zaakvoerder die opgenomen werden in de vennootschapsovereenkomt in de regel tegenwerpelijk zijn aan derden. De derde die contracteert met de zaakvoerder van een 56 S. DEVOS, Een maatschap is maatwerk, T.R.V. 2001, 276; D. DE MAREZ en B. KEIRSBILCK, De maatschap als instrument van successieplanning, Themis. School voor postacademische juridische vorming, Brugge, Die Keure, 2012, D. DE MAREZ en B. KEIRSBILCK, De maatschap als instrument van successieplanning, Themis. School voor postacademische juridische vorming, Brugge, Die Keure, 2012, S. DEVOS, Een maatschap is maatwerk, T.R.V. 2001, 277; D. DE MAREZ en B. KEIRSBILCK, De maatschap als instrument van successieplanning, Themis. School voor postacademische juridische vorming, Brugge, Die Keure, 2012,

24 maatschap kan veiligheidshalve best vragen om de voorlegging van de volmacht van de zaakvoerder Soms zijn de vennoten echter ook gebonden door de handelingen van de zaakvoerder die buiten zijn bevoegdheid is getreden, art 50 W.Venn. bepaalt immers het volgende: Het beding, dat de verbintenis wordt aangegaan voor rekening van de vennootschap, verbindt slechts de contracterende vennoot, maar niet de overige vennoten, tenzij ( ) de zaak tot voordeel van de vennootschap gestrekt heeft. De overige vennoten zijn dus eveneens gebonden door de handelingen van de zaakvoerder die buiten zijn vertegenwoordigingsmacht handelde indien de verbintenis tot voordeel van de vennootschap strekt. In de rechtsleer is men het niet eens over de kwalificatie van de gehoudenheid van de vennoten die voortvloeit uit artikel 50 W.Venn. Sommigen menen dat dit een bron van vertegenwoordigingsmacht is, zijnde baattrekking. 60 Een andere strekking meent dat dit een toepassingsgeval van de vermogensvermeerdering zonder oorzaak is. Deze discussie in de rechtsleer is niet louter triviaal; als men de eerste strekking volgt zijn de vennoten contractueel gehouden, volgens de tweede strekking zijn ze slechts extracontractueel gehouden en bijgevolg beperkt aansprakelijk tot het verstrekte voordeel Verder kunnen de vennoten ook gehouden zijn bij een overschrijding van de vertegenwoordigingsbevoegdheid indien de handeling bekrachtigd wordt door de vennoten of indien de derde zich op de figuur van de schijnleer kan beroepen D. DE MAREZ en B. KEIRSBILCK, De maatschap als instrument van successieplanning, Themis. School voor postacademische juridische vorming, Brugge, Die Keure, 2012, 15, S. DEVOS, Een maatschap is maatwerk, T.R.V. 2001, J. Vananroye, Vermogenstructuur, aansprakelijkheid en verhaalbaarheid in de maatschap in F. BOUCKAERT, M. DENEF en K. GEENS, Knelpunten van 30 jaar vennootschapsrecht. Zoeken naar oplossingen voor de 21ste eeuw, Kalmthout, Biblio, 1999, S. DEVOS, Een maatschap is maatwerk, T.R.V. 2001, H. BRAECKMANS en R. HOUBEN, Handboek vennootschapsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2011,

25 3.5 De duur van de maatschap Ontbindingsgronden 49. Volgens de gemeenrechtelijke ontbindingsgronden houdt de maatschap op te bestaan bij de realisatie van haar doel, door verstrijken van de bepaalde duur waarvoor zij is aangegaan of door een gemeenrechtelijke nietigheidsgrond, vb. een leeuwenbeding. 63 De nietigheid heeft pas uitwerking wanneer ze wordt uitgesproken door een rechter en werkt vanaf dan retroactief. 50. Daarnaast zijn er enkele ontbindingsgronden die voortvloeien uit het intuitu personae karakter van de burgerlijke maatschap; zo bepaalt artikel 39, 3 en 4 W.Venn. dat de vennootschap eindigt bij het overlijden, de onbekwaamverklaring en het kennelijk onvermogen van een vennoot. Van het beginsel dat de maatschap ophoudt te bestaan door het overlijden van een vennoot kan men afwijken in de vennootschapsovereenkomst, het betreft immers een regel van suppletief recht. 64 Artikel 42 W.Venn. voorziet overigens uitdrukkelijk in die mogelijkheid. Hoewel de wet slechts spreekt over de gevallen waarin een vennoot overlijdt, onbekwaam wordt verklaard of kennelijk onvermogend is, wordt algemeen aangenomen dat de vennootschap ophoudt te bestaan bij elke substantiële aantasting van de kwaliteit van de persoon van de vennoot. 65 De vennootschap wordt dan van rechtswege ontbonden, zonder dat dit door een rechter moet worden uitgesproken Maatschapsovereenkomst voor onbepaalde duur 51. De maatschap kan voor bepaalde of voor onbepaalde duur worden aangegaan. De maatschapsovereenkomst die voor onbepaalde duur gesloten wordt, wordt geacht te zijn aangegaan voor de duur van het leven van de vennoten (artikel 21 W.Venn.). Overeenkomstig het beginsel dat overeenkomsten van onbepaalde duur steeds opzegbaar zijn, voorziet artikel 43 W.Venn. in een eenzijdige opzeggingsmogelijkheid voor de vennoten, mits de opzegging 63 M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not. Fisc. M. 2003, D. DE MAREZ en B. KEIRSBILCK, De maatschap als instrument van successieplanning, Themis. School voor postacademische juridische vorming, Brugge, Die Keure, 2012, S. DEVOS, Een maatschap is maatwerk, T.R.V. 2001,

26 te goeder trouw en tijdig gebeurt. Er kan niet voorbijgegaan worden aan deze opzeggingsmogelijkheid door dit in de statuten uit te sluiten, het kan eventueel wel statutair gemoduleerd worden. Zo kan men overeenkomen dat de opzeggingsmogelijkheid een redelijke uitoefening vereist of dat deze gedurende een bepaalde periode niet kan worden uitgeoefend De eenzijdige opzeggingsmogelijkheid strookt evenwel niet met de doelstelling van de maatschap die werd opgericht in het raam van een successieplanning. Doorgaans wordt de maatschap in zulke gevallen voor een bepaalde duur aangegaan, gekoppeld aan het leven van de zaakvoerder of aan de langstlevende onder hen Luidens artikel 45 W. Venn. kunnen de vennoten niet eenzijdig de ontbinding vragen vóór het verstrijken van de bepaalde duur, behalve: indien daartoe wettige redenen bestaan, zoals wanneer een andere vennoot zijn verplichtingen niet nakomt, of wanneer een aanhoudende kwaal hem ongeschikt maakt voor de zaken van de vennootschap, of in andere soortgelijke gevallen, waarvan de wettigheid en de ernst aan de beoordeling van de rechters worden overgelaten. Ingeval van unanimiteit kunnen de vennoten steeds beslissen de vennootschap vervroegd te ontbinden. De mogelijkheid om uit een maatschap van onbepaalde duur te treden is van dwingend recht, dit hoeft echter niet noodzakelijk de wettelijke opzeggingsmogelijkheid te zijn. Een alternatief kan geboden worden door te voorzien in een vrijwillige uittredingsmogelijkheid voor de maten waarbij de andere maten de vennootschap dan voortzetten. 68 Bij een vrijwillige uittreding vindt een gedeeltelijke ontbinding plaats t.a.v. de uittredende vennoot. 54. Het spreekt voor zich dat de duur van een burgerlijke maatschap, samen met het zaakvoerderschap, een cruciaal aspect is voor de realisatie van het beoogde controlebehoud van het geschonken vermogen. In de praktijk wordt doorgaans geopteerd voor een duur die gekoppeld is aan het leven van de langstlevende ouder, die eveneens tot die tijd het zaakvoerderschap zal waarnemen. Deze werkwijze garandeert de ouders dat zij gedurende 66 S. DEVOS, Een maatschap is maatwerk, T.R.V. 2001, M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not. Fisc. M. 2003, J. VANANROYE, Maatschap: duur ven de vennootschap in H. DERYCKE, P. LALEMAN en A. VERBEKE, Handboek estate planning algemeen : vermogensplanning met effect bij leven, rechtspersoon, Gent, Larcier, 2009,

27 hun leven het beheer en de macht over de geschonken goederen in de maatschap zullen kunnen behouden Continuïteitsclausules 55. De ontbinding van de maatschap kan ongewenste gevolgen met zich meebrengen. Als de maatschap ophoudt te bestaan door het overlijden van de schenkende ouders dan valt het beheer van het familiaal patrimonium mogelijks in handen van de schoonfamilie. Dit is zo in de hypothese waarin een van de kinderen van de schenkende ouders is overleden en de kleinkinderen nog niet meerderjarig zijn. Ingevolge het ouderlijk gezag komt het beheer van de goederen van de minderjarige kinderen dan toe aan de andere ouder, zijnde de schoonzoon of dochter. 70 Het is niet ondenkbaar dat de vennoten van een burgerlijke maatschap de inmenging door de schoonfamilie wensen uit te sluiten. 56. Om dit te voorkomen of om te vermijden dat het voortbestaan van de maatschap in gedrang komt wanneer één van de vennoten overlijdt, kan in de vennootschapsovereenkomst een contuïniteitsclausule worden geschreven. Het intuitu personae karakter van de maatschap is van suppletiefrechtelijke aard, het is bijgevolg mogelijk te bepalen dat de vennootschap wordt voortgezet zonder dat de ontbinding van rechtswege plaatsvindt Onder de continuïteitsclausules kunnen we nog een onderscheid maken tussen een voortzettingsbeding en een verblijvingsbeding. Wanneer wordt bedongen dat ingeval van overlijden de maatschap wordt voortgezet door de erfgenamen spreekt men van een voortzettingsbeding, bepaalt de clausule daarentegen dat de maatschap enkel door de overlevende vennoten wordt voortgezet dan is het een verblijvingsbeding. Zo n verblijvingsbeding is vanzelfsprekend uitgesloten wanneer de maatschap eenhoofdig is geworden. 72 Bij de uitwerking van een verblijvingsbeding zullen de overblijvende vennoten aan de erfgenamen van de overleden vennoot hun deel in de activa, het scheidingsaandeel, 69 M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not. Fisc. M. 2003, M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not. Fisc. M. 2003, S. DEVOS, Een maatschap is maatwerk, T.R.V. 2001, M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not. Fisc. M. 2003,