DE MAATSCHAP, DE STICHTING EN DE TRUST ALS INSTRUMENTEN VAN FAMILIALE VERMOGENSPLANNING

Transcriptie

1 Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar DE MAATSCHAP, DE STICHTING EN DE TRUST ALS INSTRUMENTEN VAN FAMILIALE VERMOGENSPLANNING Masterproef van de opleiding Master in de rechten Josefien Van Hootegem Optie Burgerlijk Recht en Strafrecht Promotor: Prof. dr. Jan Bael Commissaris: Dhr. Stan Devos

2 VOORWOORD Het maken van deze masterproef was voor mij een zeer leerrijke ervaring en een mooie en uitdagende afsluiter van mijn rechtenstudie. Het onderwerp boeide me enorm en daagde mij uit om verder te gaan dan de bibliotheek van onze eigen rechtsfaculteit. Zo bracht ik onder andere een bezoek aan de bibliotheek van Economie en Bedrijfsbeheer en aan de bib van onze Leuvense collega s. Daarnaast woonde ik een seminarie bij met als onderwerp: Stichting adminstratiekantoor, trust, stiftung of buitenlands alternatief als middel tot successieplanning?, georganiseerd door de Ehsal hogeschool en had ik een verrijkend gesprek met twee advocaten die mij heel wat praktijkervaring konden meegeven. Wat het onderwerp van deze masterproef zo boeiend maakte, is het feit dat het niet onder te brengen is in één tak van het recht. Verschillende rechtsdomeinen komen aan de orde in mijn werk. Daarom wil ik dan ook mijn promotor, professor Jan Bael, bedanken voor de mogelijkheid die hij mij heeft gegeven om dit boeiende onderwerp te bespreken. Daarnaast wens ik ook uitdrukkelijk mijn commissaris, de heer Stan Devos, te bedanken voor de ondersteuning en de begeleiding. Ook wens ik mevrouw Isabelle Verhulst (Laga advocaten) en de heer Joris De Roo (Advocatenkantoor Nelissen Grade) te bedanken voor de tijd die ze wilden vrijmaken om mijn vragen te beantwoorden. Bovendien ben ik mijn ouders en mijn zus heel erg dankbaar voor het nalezen van mijn masterproef en omdat ze mij altijd hebben gesteund in mijn studie. Daarnaast wil ik ook in het bijzonder Jonas bedanken voor de goede steun, de aanmoediging en de nuttige tips die hij mij heeft gegeven bij het schrijven van mijn masterproef. Tenslotte wens ik ook mijn nabije vrienden en medestudenten te bedanken voor de vele raadgevingen en tips.

3 INHOUDSTAFEL INLEIDING..1 DEEL I: DE MAATSCHAP OP MAAT... 3 HOOFDSTUK I: SITUERING... 4 AFDELING 1: INLEIDING... 4 AFDELING 2: DEFINITIE EN WETTELIJK KADER... 5 AFDELING 3: KENMERKEN ) Contractuele relatie ) Geen rechtspersoonlijkheid ) Intuïtu personae ) Inbreng ) (On)rechtstreeks vermogensvoordeel ) Toestand van onverdeeldheid... 8 HOOFDSTUK II: DE MAATSCHAP ALS INSTRUMENT VAN FAMILIALE VERMOGENSPLANNING AFDELING 1: DOELTREFFEND INSTRUMENT VOOR VERMOGENSPLANNING? AFDELING 2: OPRICHTING ) Formele geldigheidsvereisten ) Materiële geldigheidsvereisten A. Winstoogmerk..12 B. Inbreng..12 C. Meerhoofdigheid..13 D. Winstverdeling.13 E. Affectio Societatis AFDELING 4: INTERNE ORGANISATIE VAN DE MAATSCHAP ALS PLANNINGSINSTRUMENT ) Bestuur i

4 2) Aansprakelijkheid van de vennoten ) Overlijden van één van de vennoten A. Continuïteitsclausules.. 16 B. Verboden erfovereenkomsten...17 a) Het verblijvingsbeding.17 b) Het voortzettingsbeding...18 AFDELING 5: PLANNINGSTECHNIEKEN ) Schenking vooraf A. Schenking met voorbehoud van vruchtgebruik B. Schenking met beding van last ) Schenking achteraf ) Geen schenking AFDELING 5: DUUR AFDELING 6: ONTBINDING ) Verstrijken van de duur ) Eenzijdige opzegging ) Overlijden ) Andere gevallen van ontbinding AFDELING 7: TOEPASSING HOOFDSTUK III: DE MAATSCHAP OP FISCAAL VLAK AFDELING 1: OPRICHTING VAN DE MAATSCHAP ) Registratierechten ) Inkomstenbelastingen ) BTW AFDELING 2: TIJDENS DE WERKING VAN DE MAATSCHAP ) Algemeen ) Winsten en baten ) Andere inkomsten dan winsten en baten ii

5 4) Voordelen in het kader van familiale vermogensplanning? AFDELING 3: ONTBINDING VAN DE MAATSCHAP ) Registratierechten ) Inkomstenbelastingen HOOFDSTUK IV: EEN NUTTIG INSTRUMENT VOOR VERMOGENSPLANNING? AFDELING 1: VOORDELEN VAN DE MAATSCHAP AFDELING 2: NADELEN VAN DE MAATSCHAP AFDELING 3: BESLUIT DEEL II: DE PRIVATE STICHTING, OOK IN BELGIË HOOFDSTUK I: SITUERING AFDELING 1: INLEIDING AFDELING 2: DEFINITIE AFDELING 3: KENMERKEN ) Rechtshandeling van één of meer natuurlijke of rechtspersonen ) Vermogen aanwenden ter verwezenlijking van een belangeloos doel ) Geen stoffelijk voordeel verschaffen ) Geen leden, geen vennoten ) Oprichten bij authentieke akte ) Openbaarmakingsformaliteiten ) Rechtspersoonlijkheid AFDELING 3: PRIVATE STICHTING VERSUS STICHTING VAN OPENBAAR NUT AFDELING 4: BELGISCHE PRIVATE STICHTING VERSUS NEDERLANDS STICHTING- ADMINISTRATIEKANTOOR HOOFDSTUK II: DE STICHTING ALS INSTRUMENT VAN FAMILIALE VERMOGENSPLANNING AFDELING 1: INLEIDING AFDELING 2: BELANGELOOS DOEL ) Inleiding ) Wat wordt verstaan onder het belangeloos doel? iii

6 3) Uitkeringsverbod ) Belangeloos doel en activiteiten AFDELING 4: VORMING VAN HET VERMOGEN BIJ DE OPRICHTING VAN DE PRIVATE STICHTING ) Vereiste van een minimumvermogen? ) Vermogensaffectatie ) Zwevend doelvermogen AFDELING 5: INTERNE ORGANISATIE VAN DE PRIVATE STICHTING ALS PLANNINGSINSTRUMENT ) Bestuur A. Raad van Bestuur. 52 B. Dagelijks bestuur..53 C. Opvolging van bestuurders...53 D. Aansprakelijkheid 54 E. Vertegenwoordiging.54 F. Andere organen.54 2) Statuten AFDELING 6: ONTBINDING ) Gronden ) Uitkering van vermogen na ontbinding A. Vereffening..56 B. Terugnamerecht AFDELING 7: TOEPASSINGSGEVALLEN ) Certificering van aandelen A. Behoud van controle en continuïteit 58 B. Opsplitsing zeggenschap en vermogensrechten...59 C. Wettelijke reserve.59 2) Voorzien in levensonderhoud en opvoeding gehandicapt kind A. Belangeloos doel..60 iv

7 B. Werking 60 C. Wettelijke reserve.61 3) Behoud en beheer van een verzameling, een kunstcollectie, een kasteel A. Belangeloos doel..61 B. Wettelijke reserve. 62 HOOFDSTUK III: DE STICHTING OP FISCAAL VLAK AFDELING 1: REGISTRATIERECHTEN ) Registratierechten bij de oprichting van een private stichting A. Inbreng om niet 63 B. Schenking.64 C. Inbreng onder bezwarende titel 64 D. Schenkingsrechten vermijden..64 2) Schenking aan de private stichting AFDELING 2: SUCCESSIERECHTEN ) Legaat aan de stichting ) Aangifte van de nalatenschap AFDELING 3: COMPENSERENDE TAKS TOT VERGOEDING VAN HET SUCCESSIERECHT AFDELING 4: INKOMSTENBELASTING ) Rechtspersonen- of vennootschapsbelasting ) Certificering en fiscale transparantie HOOFDSTUK IV: EEN NUTTIG INSTRUMENT VOOR VERMOGENSPLANNING? AFDELING 1: VOORDELEN VAN DE PRIVATE STICHTING AFDELING 2: NADELEN VAN DE PRIVATE STICHTING AFDELING 3: 6 JAAR PRIVATE STICHTING AFDELING 4: BESLUIT DEEL III: VERTROUWEN IN DE TRUST? HOOFDSTUK I: SITUERING v

8 AFDELING 1: INLEIDING AFDELING 2: DEFINITIE AFDELING 3: KENMERKEN AFDELING 4: RELATIE TUSSEN SETTLOR, TRUSTEE EN BENEFICIARY ) Settlor ) Trustee ) Beneficiary AFDELING 5: SOORTEN TRUSTS ) Wijze van ontstaan ) Beleidsvrijheid van de trustee ) Herroepbaar karakter van de trust HOOFDSTUK II: TRUSTACHTIGE FIGUREN IN HET BELGISCH RECHT AFDELING 1: INLEIDING AFDELING 2: CERTIFICERING VAN AANDELEN AFDELING 3: KWALITEITSREKENINGEN AFDELING 4: VOOGDIJREGELINGEN AFDELING 5: BELEGGINGSFONDSEN AFDELING 6: CURATOR BIJ EEN FAILLISSEMENT AFDELING 7: SCHULDBEMIDDELAAR AFDELING 8: CROUPIERCONTRACT AFDELING 9: CONCLUSIE HOOFDSTUK III: DE TRUST EN HET INTERNATIONAAL PRIVAATRECHT AFDELING 1: INLEIDING AFDELING 2: WETBOEK IPR ) Bevoegdheid A. Situatie vóór 1 oktober B. 1 oktober 2004: het nieuwe Wetboek IPR ) Toepasselijke recht vi

9 A. Situatie vóór 1 oktober B. 1 oktober 2004: het nieuwe Wetboek IPR AFDELING 3: HET HAAGS TRUSTVERDRAG HOOFDSTUK IV: DE TRUST ALS INSTRUMENT VAN FAMILIALE VERMOGENSPLANNING AFDELING 1: INLEIDING AFDELING 2: CONTROLEBEHOUD ) Trustakte ) Protector ) Keuze van trustvorm AFDELING 3: INKOMSTENBEHOUD AFDELING 4: TOEPASSINGSGEVALLEN ) Successieplanning ) Beheer van de goederen van onbekwamen ) Familievennootschap ) Andere toepassingsgevallen AFDELING 5: BEDING OVER EEN TOEKOMSTIGE NALATENSCHAP AFDELING 6: CONCLUSIE HOOFDSTUK V: DE TRUST OP FISCAAL VLAK AFDELING 1: INLEIDING AFDELING 2: REGISTRATIE-EN SCHENKINGSRECHTEN ) Plicht tot registratie? ) Maakt de trust een schenking uit? AFDELING 3: SUCCESSIERECHTEN ) Fixed interest trust ) Discretionary trust ) Revocable trust AFDELING 4: INKOMSTENBELASTING vii

10 1) Inkomstenbelasting in hoofde van de settlor A. Niet-tegenstelbaarheid en veinzing 108 B. Meerwaardebelasting ) Inkomstenbelasting in hoofde van de trust ) Inkomstenbelasting in hoofde van de trustee ) Inkomstenbelasting in hoofde van de beneficiary ) Problematiek van de internationale dubbele belasting AFDELING 5: CONCLUSIE HOOFDSTUK VI: EEN NUTTIG INSTRUMENT VOOR VERMOGENSPLANNING? AFDELING 1: KORTE SAMENVATTING VAN DE TRUST AFDELING 2: VOORDELEN VAN DE TRUST AFDELING 3: NADELEN VAN DE TRUST AFDELING 4: BESLUIT DEEL IV: EEN VERGELIJKING TUSSEN DE DRIE PLANNINGSINSTRUMENTEN INLEIDING HOOFDSTUK I: MAATSCHAP VERSUS PRIVATE STICHTING AFDELING 1: GELIJKENISSEN AFDELING 2: VERSCHILLEN HOOFDSTUK II: MAATSCHAP VERSUS TRUST AFDELING 1: GELIJKENISSEN AFDELING 2: VERSCHILLEN HOOFDSTUK III: TRUST VERSUS PRIVATE STICHTING AFDELING 1: GELIJKENISSEN AFDELING 2: VERSCHILLEN ALGEMEEN BESLUIT BIBLIOGRAFIE viii

11 INLEIDING 1. Familiale vermogensplanning is een heel actueel onderwerp dat vele (vooral vermogende) families bezighoudt. Wie een vermogen bezit, wil er zorg voor dragen en het zo goed mogelijk beheren. Bij vermogensplanning creëert men een systeem waarbij het vermogen van een natuurlijke persoon overgaat op een andere natuurlijke persoon of een rechtspersoon. De genomen maatregel kan zowel bij leven als bij overlijden uitwerking hebben. 2. Men heeft verschillende wensen wanneer men aan vermogensplanning doet. Ten eerste wil men bij de overdracht van het vermogen zelf nog voldoende controle kunnen behouden over dit vermogen. Ten tweede wil men in zekere mate ook nog kunnen genieten van de inkomsten die voortvloeien uit het overgedragen vermogen. En tenslotte wil men de overdracht fiscaalvriendelijk laten verlopen. 3. Bij wijze van inleiding van deze masterproef, wordt volgende situatie als uitgangspunt genomen. Pa en ma hebben drie kinderen. Ann, een voorbeeldige studente die in haar laatste jaar Bedrijfsmanagement zit; Mathias, een levensgenieter die meer tijd doorbrengt op café dan in de lessen; en Sophie, een zorgenkindje van 12 jaar oud dat zwaar gehandicapt is. Pa en ma beschikken over twee goed gevulde beleggingsportefeuilles. Daarnaast heeft pa, een verwoed verzamelaar, een dure collectie miniatuurwagens gespaard over de jaren heen. Bovendien hebben ze nog een familiebedrijfje, NV Interieur, dat gespecialiseerd is in gordijnen, verf en behang. Pa en ma willen het bedrijf stilaan overlaten aan de kinderen, maar willen hierbij zelf nog enige zeggenschap behouden. Ze willen hun kinderen allemaal gelijk behandelen en aan elk van hen evenveel toekennen, maar zien losbol Mathias toch liever niet in het bestuur zetelen. Pa wil er ook zeker van zijn dat zijn zorgvuldig bijeengespaarde collectie miniatuurwagens na zijn dood intact blijft en ziet een verdeling ervan onder de drie kinderen niet zitten. De collectie is namelijk veel meer waard als ze in haar geheel kan samenblijven. Bovendien willen de ouders er alles aan doen zodat de kleine Sophie ook na hun dood de zekerheid heeft van voorziening in onderhoud en verzorging. Tenslotte heeft pa nog een maîtresse in het 1

12 buitenland en een buitenechtelijk kind aan wie hij ook reeds bepaalde inkomsten wil overdragen. In deze masterproef wordt onderzocht welke mogelijkheden er voor deze familie bestaan om aan al hun wensen tegemoet te komen. 4. In een eerste deel komt de maatschap aan bod. Na een algemene situering in het eerste hoofdstuk, wordt in het tweede hoofdstuk de maatschap behandeld vanuit het aspect familiale vermogensplanning. Daarna volgt een hoofdstuk over de fiscale aspecten van de maatschap. Tot slot wordt een afweging gemaakt tussen de voor- en nadelen van de maatschap. Hierbij wordt getracht een antwoord te geven op de vraag of de maatschap al dan niet een nuttig instrument is voor vermogensplanning. 5. Deel II van deze masterproef behandelt de private stichting. Allereerst wordt in hoofdstuk 1 de introductie van deze rechtsfiguur in de Belgische rechtsorde onder de loep genomen. Ook worden in dit hoofdstuk de algemene kenmerken behandeld en wordt er een korte vergelijking gemaakt met de Nederlandse stichting-administratiekantoor. Hoofdstuk 2 richt zich meer specifiek op de private stichting in het kader van familiale vermogensplanning. Er wordt onder meer stilgestaan bij de notie belangeloos doel en er komen een aantal toepassingen aan bod. Vervolgens worden in hoofdstuk 3 de fiscale aspecten van de private stichting uiteengezet. Na een overzicht van de voor- en nadelen in hoofdstuk 4, wordt afgesloten met een analyse van de private stichting sinds haar invoering in België. 6. In het derde deel wordt de trust besproken. Het eerste hoofdstuk vangt aan met een algemene situering en een bespreking van de kenmerken en eindigt met een overzicht van de verschillende vormen die een trust kan aannemen. Aangezien de trust geen gekende figuur is in ons recht, wordt er in hoofdstuk 2 een vergelijking gemaakt met trustachtige figuren in het Belgische recht. Het derde hoofdstuk belicht de trust vanuit het internationaal privaatrecht. In hoofdstuk 4 wordt vervolgens onderzocht op welke manier de trust kan worden aangewend in het kader van familiale vermogensplanning en worden enkele toepassingen besproken. Vervolgens wordt dieper ingegaan op de fiscale aspecten van de trust. Ook dit deel wordt afgesloten met een afweging tussen de voor- en nadelen van de trust teneinde te bepalen of het een nuttig instrument is voor familiale vermogensplanning. 7. Het vierde en laatste deel bevat een korte vergelijking tussen de drie instrumenten van familiale vermogensplanning: de maatschap, de private stichting en de trust. 2

13 DEEL I: DE MAATSCHAP OP MAAT 3

14 HOOFDSTUK I: SITUERING AFDELING 1: INLEIDING 8. Een stevig en goed beheer van het familiaal vermogen is iets wat vermogende families vandaag de dag bezighoudt. Vaak wil men al tijdens het leven zijn vermogen overdragen naar de volgende generatie om op die manier successierechten uit te sparen. Men doet aan vermogensplanning om tegemoet te komen aan een aantal bekommernissen. Ten eerste wenst men een beheersinstrument dat de mogelijkheid biedt om zeggenschap te behouden over het familiaal vermogen. Men wil dus de touwtjes nog in handen houden om te vermijden dat het zorgvuldig bewaarde familiepatrimonium zou versplinterd worden ten gevolge van vererving met verschillende erfgenamen of verkwist zou worden door onzorgvuldig beheer. Ten tweede wil men zolang men leeft ook nog kunnen meegenieten van de inkomsten die uit het vermogen voortvloeien. Een laatste bekommernis is dat men dit alles met een minimum aan fiscale consequenties wil laten verlopen In dit deel wordt onderzocht of de maatschap tegemoet komt aan deze wensen van inkomsten- en controlebehoud en van het vermijden van versnippering of verkwisting van het vermogen. Het is een oude rechtsfiguur die de laatste jaren opnieuw meer en meer belangstelling geniet in de wereld van vermogensplanning. Vroeger had men het over de burgerlijke vennootschap, maar ten gevolge van het nieuwe Wetboek van Vennootschappen 2 werd deze figuur gedoopt tot de maatschap. 10. In eerste instantie zullen de definitie en de algemene kenmerken van de maatschap nader worden toegelicht. Vervolgens wordt onderzocht hoe de maatschap werkt in het kader van vermogensplanning. Daarna volgt een niet onbelangrijk deel inzake de fiscale behandeling van de maatschap. Tenslotte worden nog eens de voor- en nadelen van de maatschap tegenover elkaar afgewogen om te kunnen antwoorden op de vraag of de maatschap een geschikt instrument is voor familiale vermogensplanning. 1 B. SMETS en J.P. VINCKE, De maatschap. De burgerlijke vennootschap zonder rechtspersoonlijkheid, Antwerpen, Standaard, 2000, Wet van 7 mei 1999, BS 6 augustus 1999, in werking getreden op 6 februari

15 AFDELING 2: DEFINITIE EN WETTELIJK KADER 11. De meeste wetsbepalingen inzake de maatschap zijn van suppletieve aard. De partijen beschikken bijgevolg over een verregaande contractuele vrijheid. In de statuten kan men naar believen afwijken van de wetsbepalingen. 3 Komt men niets overeen, dan zijn de suppletieve regels van toepassing. Doordat men over zo n grote vrijheid beschikt, zijn vele varianten mogelijk. De partijen kunnen de maatschap volledig op maat oprichten volgens hun persoonlijke verlangens. 4 De wettelijke bepalingen zijn terug te vinden in het Wetboek van Vennootschappen. Vóór de inwerkingtreding van dit wetboek, werd de maatschap geregeld door de artikelen BW. 12. De maatschap is een vehikel dat kan worden aangewend om aan vermogensplanning te doen. Artikel 1, eerste lid van het Wetboek van Vennootschappen omschrijft de maatschap als volgt: Een maatschap wordt opgericht door een contract op grond waarvan twee of meer personen overeenkomen iets in gemeenschap te brengen met als doel één of meer nauwkeurig omschreven activiteiten uit te oefenen en met het oogmerk aan de vennoten een rechtstreeks of onrechtstreeks vermogensvoordeel te bezorgen. Ook artikel 46 W. Venn. omschrijft de maatschap. 5 Dit artikel vermeldt dat de maatschap een vennootschap met burgerlijk of handelsdoel is, die geen rechtspersoonlijkheid bezit. Uitgaande van deze twee artikelen, kunnen de kenmerken van de maatschap in detail worden besproken. AFDELING 3: KENMERKEN 1) Contractuele relatie 13. De maatschap is een contract waarbij twee of meer personen overeenkomen om elk een inbreng te doen van een actief bestanddeel met als doel het gezamenlijk beheren van het ingebrachte vermogen. Er is een wilsovereenstemming tussen minstens twee personen vereist. Er bestaat met andere woorden een pluraliteitsvereiste: de maatschap kan niet voortbestaan 3 M. MOREAU en J. VANOVERBEKE, De burgerlijke vennootschap. De vernieuwende oplossing voor familiale vermogensplanning, Diegem, Ced. Samsom, 1999, C. DE WULF, Het opstellen van notariële akten, IV, Vennootschappen. Verenigingen en stichtingen. Fiscaal recht, Mechelen, Kluwer, 2002, 40, nr De wettelijke regels inzake de maatschap zijn aldus verspreid terug te vinden in het Wetboek van Vennootschappen; namelijk in boek I (Inleidende bepalingen), in boek II (Bepalingen gemeenschappelijk aan alle vennootschappen) en in boek III (De maatschap, de tijdelijke vennootschap en de stille vennootschap). 5

16 indien ze in een situatie van eenhoofdigheid terechtkomt. Dit is een kenmerk van openbare orde dat van essentieel belang is voor het oprichten en bestaan van een maatschap. 6 2) Geen rechtspersoonlijkheid 14. De maatschap is een vennootschap zonder rechtspersoonlijkheid. Dit impliceert dat de maatschap zelf niet in rechte kan optreden. De rechten en de plichten van de vennootschap worden gedragen door de personen die de vennootschap vertegenwoordigen. 7 Bovendien beschikt de maatschap ook niet over een eigen afgescheiden vermogen en kan ze zelf geen inkomsten verwerven. 8 De inkomsten behoren tot het persoonlijk vermogen van de vennoten en deze laatste staan persoonlijk in voor de schulden van de vennootschap. 15. Dit kenmerk brengt een aantal concrete gevolgen met zich mee. 9 Ten eerste handelt de maatschap niet via een orgaan, maar rechtstreeks via haar vennoten. Daarenboven behoort het vermogen van de maatschap in onverdeeldheid toe aan de vennoten in verhouding tot hun inbreng in de maatschap. Tenslotte is de maatschap niet onderworpen aan de vennootschapsbelasting noch aan de rechtspersonenbelasting. 10 3) Intuïtu personae 16. Het maatschapscontract is een contract intuïtu personae, wat impliceert dat de persoon van elk van de medecontractanten van doorslaggevend belang is. Dit intuïtu personae karakter van de maatschap leidt tot een aantal wezenlijke kenmerken van de maatschap. Allereerst zijn de aandelen slechts overdraagbaar mits instemming van alle andere vennoten. 11 Ten tweede wordt de maatschap automatisch ontbonden bij het overlijden of wegvallen van één van de vennoten wegens kennelijk onvermogen of onbekwaamverklaring. 12 Hierop zijn evenwel 6 S. DEVOS, De maatschap is een maatwerk, TRV 2001, D. ANECA, J. DEMAN en W. BLONDE, De burgerlijke vennootschap: een thuishaven voor uw vermogen, Mechelen, Kluwer, 2003, A. HAELTERMAN, Fiscale transparantie. Theorie en praktijk in België, Kalmthout, Biblo, 1992, 195, nr E. SPRUYT, J. RUYSSEVELDT en P. DONS, Praktijkgids successierecht & - planning, Haacht, Artoos, 2003, , nr De maatschap is fiscaal transparant: Infra 29, nr Artikel 38 W. Venn. 12 T. BONTE, Juridische aspecten van de maatschap, Fiscaal vermogensbeheer Afl. 35 (december 2005), nr

17 contractuele afwijkingen mogelijk, namelijk het verblijvingsbeding en het voortzettingsbeding. 13 Het intuïtu personae karakter maakt bovendien van de maatschap een heel discrete vennootschapsvorm. Derden kunnen namelijk pas vennoot worden indien alle andere vennoten hiermee akkoord gaan. 14 4) Inbreng 17. De inbreng is een wezenlijk kenmerk van de maatschap. Wil men vennoot worden, dan moet men een actief bestanddeel inbrengen in de gemeenschap met als doel dit samen te beheren. Elkeen die iets inbrengt, moet de intentie hebben om zich te verenigen met het oog op het verwezenlijken van een gemeenschappelijk doel. 15 Dit wordt omschreven als de affectio societatis. Alle vennoten moeten een gemeenschappelijk belang hebben, namelijk iets in de gemeenschap inbrengen en de daaruit voortvloeiende winst onder elkaar verdelen. 18. Alles wat een vermogenswaarde heeft, kan worden ingebracht. 16 De inbreng kan dus zowel geld, goederen als nijverheid omvatten. 17 Bovendien kan de inbreng zowel gebeuren in eigendom als in genot. 18 5) (On)rechtstreeks vermogensvoordeel 19. Het oogmerk van een vennootschap bestaat in het bezorgen van een rechtstreeks of onrechtstreeks vermogensvoordeel aan de vennoten. 19 Gelet op het doel van de maatschap als instrument voor vermogensplanning, wordt onder vermogensvoordeel verstaan: het oogmerk om de continuïteit van het familiepatrimonium te bewaren en versplintering of verkwisting tegen te gaan. 13 Infra 16-18, nrs W. PINTENS, B. VAN DE MEERSCH en K. VANWINCKELEN, Inleiding tot het familiaal vermogensrecht, Interuniversitaire pers, Leuven, 2002, E. SPRUYT, J. RUYSSEVELDT en P. DONS, Praktijkgids successierecht & - planning, Haacht, Artoos, 2003, 768, nr S. DEVOS, De maatschap is een maatwerk, TRV 2001, Art. 19, tweede lid W. Venn. 18 C. DE WULF, Het opstellen van notariële akten, IV, Vennootschappen. Verenigingen en stichtingen. Fiscaal recht, Mechelen, Kluwer, 2002, 56, nr Artikel 1, eerste lid W. Venn. 7

18 20. Wordt de maatschap enkel aangewend om de uitoefening van het stemrecht van aandelen te regelen, dan is er sprake van misbruik van de figuur van de maatschap en kan deze worden geherkwalificeerd als een aandeelhoudersovereenkomst. 20 6) Toestand van onverdeeldheid 21. Zoals hierboven omschreven, heeft de maatschap geen rechtspersoonlijkheid en dus ook geen eigen vermogen. Wanneer de vennoten iets inbrengen in de vennootschap, ontstaat er tussen hen een toestand van mede-eigendom. De inbrengende vennoot doet afstand van zijn vermogen ten voordele van zijn medevennoten en niet ten voordele van de maatschap. 21 Deze duurzame onverdeeldheid wordt vrijwillig aangegaan en vindt plaats in het kader van de affectio societatis. De onverdeeldheid wordt ook vaak collectieve eigendom genoemd. Alle vennoten samen zijn eigenaar van het maatschappelijk vermogen In principe zijn de gemeenrechtelijke bepalingen van artikel BW van toepassing op de maatschap, tenzij er in de statuten een andersluidende specifieke bepaling is opgenomen. Zo heeft elke deelgenoot de verplichting om bij te dragen in de kosten en de verliezen van de onverdeeldheid en dit naar verhouding tot het respectievelijke aandeel in deze onverdeeldheid (art BW en art BW). 23 Ook het vermoeden van het bezit van een gelijk aandeel in de onverdeelde delen kan van toepassing worden verklaard op de maatschap, behoudens andersluidende bepaling (art BW). 24 Dit laatste zou dus betekenen dat, indien er niks in de statuten is gestipuleerd, de deelgenoten elk een gelijk aandeel zouden hebben in de maatschap, onafhankelijk van hun inbreng. M. MOREAU en J. VANOVERBEKE oordelen hier echter anders over. 25 Volgens hen wordt het aandeel van elke 20 J. VANANROYE, Behoud van controle door familie-maatschap, in A. VERBEKE, H. DERYCKE en D. VAN GERVEN (eds.), Estate Planning, VI, Vermogensplanning met effect na overlijden Rechtspersoon, Gent, Larcier, 2005, p. 32, nr D. ANECA, J. DEMAN en W. BLONDE, De burgerlijke vennootschap: een thuishaven voor uw vermogen, Mechelen, Kluwer, 2003, S. DEVOS, De maatschap is een maatwerk, TRV 2001, M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not. Fisc. M. 2003, 270; S. DEVOS, De maatschap is een maatwerk, TRV 2001, 272; J. VANOVERBEKE, De familiale burgerlijke vennootschap Een instrument voor successieplanning, TFR 2000, M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not. Fisc. M. 2003, 270; S. DEVOS, De maatschap is een maatwerk, TRV 2001, 272; J. VANOVERBEKE, De familiale burgerlijke vennootschap Een instrument voor successieplanning, TFR 2000, M. MOREAU en J. VANOVERBEKE, De burgerlijke vennootschap. De vernieuwende oplossing voor familiale vermogensplanning, Diegem, Ced. Samsom, 1999, 44. 8

19 vennoot bepaald door de onderlinge verhouding van hun inbrengen indien er niks in de statuten is bepaald. 23. Op het principe dat de regels van de gemeenrechtelijke onverdeeldheid van toepassing zijn, bestaan er, gelet op de eigen aard en de specifieke kenmerken van het maatschapscontract, afwijkingen. De reden hiervoor is te verklaren door de primauteit van de realisatie van het maatschappelijk doel boven de individuele belangen van elk van de deelgenoten bij de maatschap. Bij een gewone onverdeeldheid is dit niet het geval. 26 Het maatschappelijk doel van de vennootschap, in het kader van familiale vermogensplanning is dit het beheer van het familiaal vermogen, gaat met andere woorden de individuele belangen van elke vennoot te boven. 27 Dit heeft als gevolg dat een vennoot niet zomaar kan beschikken over zijn aandeel in het maatschappelijk vermogen en dat hij evenmin zomaar het recht op het gebruik en het genot van de gemeenschappelijke zaak kan hebben. 28 Ook de artikelen BW juncto 815 BW, die bepalen dat niemand kan worden gedwongen in onverdeeldheid te leven, zijn niet van toepassing op de maatschap. Men kan dus niet zomaar uit de onverdeeldheid treden. Dit is logisch aangezien het doel van de maatschap bestaat uit het bewaren van de continuïteit van het familievermogen en het tegengaan van de versnippering. Evenmin zal artikel 815, 2 e lid BW, waarin wordt bepaald dat het pactum van onverdeeldheid slechts voor maximum vijf jaar kan worden gesloten, van toepassing kunnen zijn op de maatschap. 29 De maatschap kan immers worden aangegaan voor een langere duur dan vijf jaar. 24. Ter besluit kan worden vastgesteld dat het verschil tussen de gewone onverdeeldheid enerzijds en de onverdeeldheid binnen de maatschap anderzijds zich situeert op het vlak van de affectio societatis. 30 Deze notie leidt ertoe dat het maatschapscontract verder gaat dan een gemeenrechtelijke onverdeeldheid. De maatschap overstijgt de gewone onverdeeldheid omwille van het feit dat de partijen bij een maatschap de intentie hebben om zich te verenigen met het oog op het verwezenlijken van een gemeenschappelijk doel. Deze intentie is ingegeven door een winstoogmerk. 26 M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not. Fisc. M. 2003, 270; S. DEVOS, De maatschap is een maatwerk, TRV 2001, J. VANOVERBEKE, De familiale burgerlijke vennootschap Een instrument voor successieplanning, TFR 2000, De artikelen BW en BW zijn dus niet van toepassing op het maatschapscontract. 29 S. DEVOS, De maatschap is een maatwerk, TRV 2001, J. VANOVERBEKE, De familiale burgerlijke vennootschap Een instrument voor successieplanning, TFR 2000,

20 HOOFDSTUK II: DE MAATSCHAP ALS INSTRUMENT VAN FAMILIALE VERMOGENSPLANNING AFDELING 1: DOELTREFFEND INSTRUMENT VOOR VERMOGENSPLANNING? 25. Vermogende families zijn bekommerd om hun zorgvuldig bijeengespaarde familiepatrimonium. Vaak wil men tijdens het leven al een deel van dit vermogen overdragen aan de kinderen. Hierbij komen drie essentiële wensen tot uiting. Ten eerste wil men vermijden dat het vermogen versnipperd wordt ten gevolge van de overdracht, ten tweede wil men nog een zekere controle over het vermogen behouden en bovendien wenst men toch nog van een inkomstenstroom te genieten zolang men nog leeft. 26. Zoals hierna zal worden besproken, is de maatschap een soepele en goedkope vennootschapsvorm. Dit maakt van de maatschap een interessant instrument om een familiaal vermogen te beheren. Bovendien beschikken de vennoten over een verregaande contractsautonomie. Men kan dus een maatschap op maat maken en zelf de touwtjes in handen houden. Er komt veel maatwerk aan te pas bij het oprichten van de maatschap. Men moet rekening houden met de samenstelling van de familie, met de samenstelling van het vermogen, met de familiale doelstellingen en met de fiscale kostprijs De maatschap is vooral een nuttig planningsinstrument voor het beheren van roerend vermogen. 32 In de praktijk gaat het meestal over beleggingsportefeuilles. Andere voorbeelden waartoe een maatschap kan dienen zijn het beheer van een kunstcollectie, het beheer van aandelen in een familieonderneming of de voorziening in het levensonderhoud van een gehandicapt kind. Zoals verder zal worden besproken, is de maatschap fiscaal gezien minder interessant als planningsinstrument wanneer het onroerende goederen betreft. 28. Vroeger viel men nog terug op de klassieke patrimoniumvennootschap wanneer men aan familiale vermogensplanning wou doen. Er moet echter worden vastgesteld dat de maatschap op dit vlak voortaan de plaats inneemt van de patrimoniumvennootschap. 33 Beide 31 B. SMETS en J.P. VINCKE, De maatschap. De burgerlijke vennootschap zonder rechtspersoonlijkheid, Antwerpen, Standaard, 2000, M. DELBOO, De familiale burgerlijke maatschap, Not. Fisc. M. 2003, B. SMETS en J.P. VINCKE, De maatschap. De burgerlijke vennootschap zonder rechtspersoonlijkheid, Antwerpen, Standaard, 2000, 63; M. MOREAU en J. VANOVERBEKE, De burgerlijke vennootschap. De vernieuwende oplossing voor familiale vermogensplanning, Diegem, Ced. Samsom, 1999,