Dyslexieprotocol Obs De Zevensprong

Transcriptie

1 Dyslexieprotocol Obs De Zevensprong Laatste update: januari

2 Protocol dyslexie Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Onderkenning van lees- en spellingproblemen 3. Diagnose bij lees- en spellingproblemen 4. Begeleiding van leerlingen met lees- en spellingproblemen 5. Dyslexieverklaring 6. Mogelijkheden voor compenserende en dispenserende maatregelen 7. Communicatie met ouders 8. Overgang PO-VO Bijlage 1: Stappenplan groep 2 Bijlage 2: Stappenplan groep 3 Bijlage 3: Stappenplan groep 4 Bijlage 4: Stappenplan groep 5-8 Bijlage 5: Inventarisatielijsten Bijlage 6: Informatiebrief Enkelvoudige dyslexie Jeugdteam Bijlage 7: Vragenlijst Scholen van Leestalent Bijlage 8: Relatie tussen de methode en het Protocol Dyslexie 2

3 Inleiding Algemene inleiding. Voor u ligt het schoolspecifiek dyslexieprotocol van De Zevensprong. Dit protocol is geënt op het Landelijk Protocol Leesproblemen en Dyslexie van het Expertisecentrum Nederlands, gedrukt in Wat is dyslexie? Dyslexie betekent letterlijk: niet kunnen lezen. De term komt uit het Latijn, want dys = niet goed functioneren, lexis = taal of woorden. De Stichting Dyslexie hanteert de volgende definitie: Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen en/of spellen op woordniveau. Er is dus bij dyslexie altijd sprake van: Een ernstige lees- en/of spellingsachterstand Een hardnekkig didactisch resistent probleem Trage/onnauwkeurige woordidentificatie Lees- en spellingproblemen doen zich voor bij tien procent van onze leerlingen. Om de hardnekkigheid van de lees- en spellingsproblemen vast te kunnen stellen, moet zijn aangetoond dat, na een periode van intensieve en planmatig opgezette begeleiding het automatiseringsprobleem zich onverlet blijft voordoen. De lees- en/of spellingsprestaties van leerlingen met dyslexie behoren bij herhaling tot de zwakste 3 à 4 procent op landelijk genormeerde toetsen zoals de Drie-Minuten-Toets en de spellingtoets. In dit protocol wordt beschreven hoe op De Zevensprong wordt gewerkt aan het voorkomen, onderkennen en aanpakken van lees- en spellingproblemen. Dit protocol maakt onderdeel uit van het zorgbeleidsplan van De Zevensprong. Op onze school is het ABCDE principe van toepassing. Dat wil zeggen: Accepteren, Begrijpen, Compenseren, Dispenseren en Extra leerhulp. Accepteren dat het kind problemen heeft als gevolg van dyslexie. Begrijpen welke problemen door dyslexie ontstaan. Compenseren door bewust gebruik te leren maken van sterke kanten. Dispenseren; werk veranderen, hoeveelheid/tijd aanpassen, vrijstellen. Extra leerhulp, wanneer nodig toegepast. In het deel hierachter is dit nader uitgewerkt zonder dat deze termen expliciet worden genoemd. 3

4 De doelstellingen achter het specifieke dyslexieprotocol voor de Zevensprong zijn de volgende: a. Het vroegtijdig signaleren van signalen van dyslexie. b. Het aanbieden van een preventief programma in de vorm van de voorschotbenadering om kinderen met signalen van dyslexie zo goed mogelijk voor te bereiden op het lees- en spellingsonderwijs. c. Leerlingen met signalen van dyslexie in een zo vroeg mogelijk stadium ondersteunen in hun behoeften van extra oefening op gebied van lezen, spellen en automatiseren. d. Leerlingen met een dyslexieverklaring ondersteuning bieden in de vorm van compenserende en dispenserende maatregelen. e. Een doorgaande lijn te bieden in de zorg aan leerlingen met leesproblemen of dyslexie vanaf groep 1 tot en met groep 8. f. De leesproblemen en dyslexie zo min mogelijk invloed te laten hebben op de intellectuele mogelijkheden van de leerlingen met leesproblemen en dyslexie. g. De leerlingen met leesproblemen of dyslexie zo min mogelijk schade op te laten lopen in sociale en emotionele zin. Ontwikkelingen op de Zevensprong In het Landelijk Protocol Leesproblemen en Dyslexie wordt gesproken over het Continuüm van Zorg (Struiksma, 2005). Het Continuüm van zorg spreekt over 4 verschillende zorgniveaus waarop een leerling onderwijs krijgt en begeleid wordt op lees- en spellinggebied: Zorgniveau 1: Goed lees- en spellingsonderwijs in klassenverband. Zorgniveau 2: Extra zorg in groepsverband door de groepsleerkracht(zwakste 25 %). Zorgniveau 3: Specifieke interventies uitgevoerd/ondersteund door zorgspecialist (zwakste 10 %). Zorgniveau 4: Diagnostiek en behandeling in zorginstituut (zwakste 4%). Naar aanleiding van het Continuüm van zorg is het onderwijs continuüm ontwikkeld (Struiksma & Rurup, 2008). De zorgniveaus worden in het onderwijs continuüm in arrangementen ingedeeld, die tegemoet komen aan de onderwijsbehoefte van de leerling. Dit model beoogt om passend onderwijs te bieden Tevens wordt op de Zevensprong opbrengst gericht werken in de schoolorganisatie geïmplementeerd. Hierbij wordt het onderwijsaanbod aangepast aan de opbrengsten. Het aanbieden van onderwijsarrangementen past hier naadloos in. Ook wordt het effectief handelen van de leerkracht onderzocht en wordt gekeken naar objectieve feiten met betrekking tot de samenstelling van de groep. Er zal gewerkt worden met streefdoelen, die na elk hoofdmeet moment worden geanalyseerd. Op deze manier ontstaat er een cyclus, waarbij kritisch omgegaan wordt met de behaalde opbrengsten. Het werken volgens het Landelijk Protocol Leesproblemen en Dyslexie ondersteunt deze manier van opbrengstgericht werken. In onderstaande tabel zijn de verhoudingen schematisch weergegeven: 4

5 Zorgniveau Stap Wie? Hulp Onderwijs continuüm Continuüm van zorg Verdiept arrangement: Goed lees- en spellingonderwijs in groepsverband, voldoende voor 25% van de leerlingen Niveau 1: Goed onderwijs in groepsverband door de leerkracht. 1 Verkorte instructie volgens directe instructiemodel. 2 Aanbieden van verdiepingsstof. 3 Gebruik LOVS. Groepsleerkracht Goed lees- en spellingsonderwijs met aandacht voor verschillen in leerbehoeften. Basisarrangement: Goed lees- en spellingonderwijs in groepsverband, voldoende voor 50% van de leerlingen. Intensief arrangement: Intensiveren door stapelen : verlengde instructie, meer leertijd. Extra zorg boven op het basisarrangement. (Ongeveer zwakste 25%) Zeer intensief arrangement: Specifieke interventies versterken het intensieve arrangement. Ondersteund door de zorgspecialist in de school. (ongeveer zwakste 10%). Zeer intensief arrangement & externe zorg: Achterstand en didactische resistentie van lees- en spellingproblemen zijn aangetoond. Verwijzing naar externe zorg voor diagnostiek en behandeling in zorginstituut. (zwakste 4%) Niveau 1: Goed onderwijs in groepsverband door de leerkracht. Niveau 2: Extra zorg in de groepssituatie door de leerkracht. (25%) Niveau 3: Specifieke interventies ondersteund door de IB-er. (10%) Niveau 4: Diagnostiek en behandeling door externen. (4%) 1 Effectieve instructie volgens directe instructiemodel. 2 Juist gebruik Estafette en Spelling in beeld. 3 Gebruik LOVS. 4 Vaststellen van potentiele uitvallers en aanpak binnen de groep. 5 Vaststellen leerlingen met ernstige lees- en/of spellingproblemen en instructie in kleine groepjes of individueel. 6 Vaststellen van achterstand en didactische resistentie: vermoeden dyslexie. 7 Vaststellen van dyslexie (psychodiagnostisch onderzoek). 8 Gespecialiseerde dyslexiebehandeling. Groepsleerkracht Groepsleerkracht Groepsleerkracht & IB-er. Externe behandelaar. Goed lees- en spellingsonderwijs met aandacht voor verschillen in leerbehoeften. Intensiveren van lees- en/of spellingonderwijs door uitbreiding van instructie- en oefentijd. Verdere intensivering van het lees- en/of spellingonderwijs door inzet van specifieke interventies. Externe behandeling. N.a.v. blz Protocol Leesproblemen en Dyslexie EN 5

6 2. Onderkenning van lees- en spellingproblemen Signalering De signalering voor lezen en spellen is uitgewerkt in een stappenplan naar het Protocol Leesen spellingproblemen en dyslexie (Expertisecentrum Nederlands, 2011). Ernstige achterstanden in het leren lezen en spellen kunnen worden voorkomen, dan wel worden teruggedrongen door hiaten in de ontwikkeling in een zo vroeg mogelijk stadium in het lees en spellingonderwijs te onderkennen en aan te pakken. Taalontwikkeling en werken aan tussendoelen beginnende geletterdheid nemen een belangrijke plaats in het onderwijsaanbod van groep 1 en 2. Bij alle leerlingen wordt tenminste eenmaal in groep 2 de Cito Taal voor kleuters afgenomen. De signalering is als volgt uitgewerkt Groep Uitwerking Zie verder 2 Stappenplan voor groep 2 Bijlage 1 3 Stappenplan voor groep 3 bijlage 1 4 Stappenplan voor groep 4 bijlage Stappenplan voor groep 5-8 bijlage 3 6

7 Overzicht signaleringsmiddelen per groep Groep Instrument Taaltoets voor kleuters. Risicoscore lees-/spellingproblemen 1-2 Toets auditieve analyse Toets auditieve synthese Klik-klak letterboekjes VLL Ter beoordeling van de leraar 3 Signaleringslijsten Kijk en beredeneerd aanbod meetmoment 1: Herfstsignalering meetmoment 2: Winter-/voorjaarssignalering Cito 3-minutentoets Meetmoment 3: Cito 3-minutentoets AVI leeskaart Cito spellen Spellingtoetsen Veilig Leren Lezen Meetmoment 1: DMT/AVI twee of meer onderdelen onvoldoende twee of meer onderdelen onvoldoende Letterkennis: alles beheerst IV/V score IV/V score IV/V score Juni: Avi M3-E3 IV/V score Normering VLL 4 Meetmoment 2: Cito spellen DMT/AVI IV/V score Leestempo Cito 7

8 Meetmoment 3: DMT/AVI Cito spellen 5-8 Cito begrijpend lezen Alle meetmomenten zie toetskalender: DMT/AVI Toets spellen Cito Begrijpend Lezen (Cito) IV/V score Doelen voortgezet technisch lezen Gemiddelde lezers Dyslectische leerlingen Groep Meetmoment (AVI-beheersingsniveau) (hoogste AVI-instructieniveau) Midden afname M4 E3 4 Eind afname E4 M4 Midden afname M5 E4 5 Eind afname E5 M5 Midden afname M6 E5 6 Eind afname E6 M6 Midden afname M7 E6 7 Eind afname E7 M7 Midden afname AVI-plus E7 8 Eind afname AVI-Plus AVI-plus 8

9 Verdere procedure: de signaleringen worden afgenomen door de groepsleraren; de resultaten worden geregistreerd in het digitale leerlingvolgsysteem; leerlingen die onvoldoende scoren op de checklist/toetsen (zie minimumdoelen) worden besproken met de IB er; de groepsleraar stelt voor deze leerlingen een handelingsplan op, verwerkt in het groepsplan; evt. met doorverwijzing naar plan van Leestalent, indien aanwezig. de uitvoerder van het handelingsplan is verantwoordelijk voor de evaluatie; de groepsleraar bespreekt aan het einde van het schooljaar de begeleidingsplannen van de laatste interventieperiode met de leraar van de volgende groep en draagt eventueel doorlopende begeleidingsplannen over. De gegevens uit het leerlingvolgsysteem en de begeleidingsplannen worden door de groepsleraar bewaard in de zorgmap en/of in Parnassys. In het leerling-dossier (Parnassys) van de leerling worden alle begeleidingsplannen e.a. verslagen bewaard. De planen van Leestalent en de logopediste worden hiernaar geüpload. 9

10 3. Diagnose bij lees- en spellingproblemen Indien uit de analyse van de signaleringgegevens niet duidelijk is wat de aard van het lees- /spellingprobleem is, worden de methode gebonden toetsen geanalyseerd (groep 3-8). Indien dit geen duidelijkheid geeft, of bij de evaluatie van een begeleidingsplan blijkt dat het effect gering is, kan besloten worden tot verder diagnostisch onderzoek. Dit onderzoek kan uitgevoerd worden door: de IB er Middelen die op school aanwezig zijn voor verdere diagnose van lees- en spellingproblemen: Diagnostiek van technisch lezen en aanvankelijk spellen (Struiksma en van der Leij) We spreken pas van mogelijke dyslexie als: de leerling een ernstige achterstand heeft met lezen en/of spellen (V-scores op Cito toetsen) een half jaar intensieve hulp (minimaal 3x per week 20 minuten) nauwelijks of geen effect heeft (blijft ernstige achterstand) Indien het vermoeden van dyslexie bestaat zal dit met ouders besproken worden. De Ib-er zorgt dat relevante informatie in het dossier is opgenomen. Indien de leerling hiervoor in aanmerking komt (ernstige enkelvoudige dyslexie), zal ouders geadviseerd worden via de ziektekostenverzekeraar verder onderzoek te laten verrichten. 10

11 4. Begeleiding van leerlingen met lees- en spellingproblemen De begeleiding van de kinderen met lees- en spellingsproblemen maakt onderdeel uit van de zorgstructuur binnen de groep en zal dus ook binnen die groep door de groepsleerkracht plaatsvinden. De begeleiding vindt plaats met de reguliere lesmethoden aangevuld met begeleidingstechnieken die zijn afgestemd op de problematiek van het kind. Indien er sprake is van een dusdanige spellingachterstand dat de spellingleerstof van het betreffende jaar op een te hoog niveau ligt zal de leerstof op een lager niveau worden aangeboden. Indien de begeleiding binnen de groep onvoldoende oplevert of organisatorisch niet haalbaar is, wordt onderzocht of er mogelijkheden zijn voor begeleiding buiten de klas. Software wordt ingezet binnen de klassensituatie om de lees- en spellingontwikkeling te ondersteunen. NIVEAUS VAN INTERVENTIES Niveau 1: Vinger aan de pols De leerling gaat langzaam maar zeker vooruit en kan de groepslessen zonder extra begeleiding volgen. De leerling wordt nauwlettend in de gaten gehouden. Waar nodig geeft de leerkracht direct gerichte instructie op een bepaald aspect. Niveau 2: Interventie door de leerkracht De leerling gaat voldoende vooruit, maar loopt een steeds grotere achterstand op in vergelijking met het groepsniveau. Deze leerling krijgt gedurende langere tijd begeleiding van de leerkracht gericht op een specifiek aspect van het lees/spellingproces. Op onderdelen wordt gerichte ondersteuning geboden door de computer. De begeleiding wordt vastgelegd in een groepshandelingsplan. Niveau 3: Interventie door de IB er De leerling gaat matig vooruit, maar er is nog duidelijk sprake van een stijgende lijn. Bekeken moet worden of gedurende een bepaalde periode hulp van buiten de klas ingezet kan worden door bv. Een oud-collega of stagiaire. Nauw overleg met de groepsleerkracht is noodzakelijk. Gekeken wordt naar de begeleidingsmogelijkheden binnen de verschillende groepen. De voorkeur gaat uit naar het inzetten van extra zorg in een zo vroeg stadium van het lees- en spellingproces. De begeleiding wordt vastgelegd in een begeleidingsplan. 11

12 Niveau 4: Interventie door een extern deskundige Wanneer een leerling ondanks alle inspanningen onvoldoende vooruit gaat, wordt externe hulp ingeroepen. Dit gebeurt in overleg met de ouders. Voor externe hulp kan bijv. het zorgteam, de onderwijsbegeleidingsdienst, de orthopedagoog of ambulant begeleider vanuit het samenwerkingsverband benaderd worden. Goed overleg tussen de verschillende betrokkenen is van groot belang om de hulp zo efficiënt mogelijk te laten zijn. Uitgangspunt voor handelingsplanning op niveau 1 en 2 is zoveel mogelijk materialen van de reguliere methode in te zetten. Dit om didactische verwarring te voorkomen. Als bij de evaluatie van het handelingsplan blijkt dat het effect onvoldoende is, kunnen in overleg met de IB er andere programma s/materialen ingezet worden. Als de leerling in aanmerking komt voor een dyslexieonderzoek en eventuele behandeling vergoed door de ziektekostenverzekeraar, adviseert de IB-er in samenspraak met de groepsleerkracht, ouders hun kind aan te melden bij een daartoe door de verzekeraar gecontracteerd instituut (veelal: zie site zorgverzekeraar ouders). 12

13 5. Dyslexieverklaring We spreken niet van dyslexie tot, volgens de officiële criteria door een GZpsycholoog/orthopedagoog, is vastgesteld dat er sprake is van dyslexie. In alle gevallen van lees-/spellingproblemen immers wordt de leerling extra begeleid. De inhoud van de begeleiding is niet anders, hoogstens de intensiteit. We kunnen aangeven dat er kenmerken van dyslexie zijn, als: De leerling specifieke problemen heeft met lezen en/of spellen (rekenen en lees- /taalbegrip zijn voldoende); Er vanaf het begin van het leesproces ernstige automatiseringsproblemen zijn geweest (V-score op DMT/SVS toets in groep 3 en 4); Er intensief met handelings-/ begeleidingsplannen is gewerkt, maar het effect gering is; (Intensief = gedurende een half jaar viermaal per week een half uur) Er in groep 2 in de checklist protocol leesproblemen en dyslexie signalen zijn die wijzen op risico voor dyslexie. In het 10-minutengesprek bespreken we de gesignaleerde problemen met de ouders. We vragen na of er sprake is van dyslexie in de familie. Indien er sprake is van familiale aanleg noteren we dit in het dossier. Een dyslexieonderzoek bestaat uit: Onderkennende diagnose Het vaardigheidsniveau van het lezen en/of spellen ligt significant onder dat van leeftijdgenoten. Er is sprake van een significante achterstand wanneer een leerling op een genormeerde toets voor technisch lezen en/of spellen behoort tot de tien procent zwakst scorende in zijn groep. Dit betekent in de praktijk een V score op de DMT/Leestechniek en Leestempo en/of op de Cito toets Spellen. Het probleem in het aanleren en toepassen van het lezen en/of spellen op woordniveau blijft bestaan ook wanneer voorzien wordt in adequate remediërende instructie en oefening. Didactische resistentie kan pas worden aangetoond wanneer leerling gedurende minstens een half jaar drie/vier keer per week 30 minuten extra instructie en oefening in technisch lezen en/of spellen heeft ontvangen van zijn leerkracht op school. De school levert, indien gevraagd, de gegevens van het leerlingvolgsysteem aan bij de instelling die het dyslexieonderzoek uit voert. 13

14 Verklarende diagnose Het betreft een vijftal criteria: - Stemt de beheersing van lezen en spellen op woordniveau niet overeen met algemeen cognitief functioneren van het kind? - Beïnvloedt de werkstijl van het kind het aanpakgedrag van het kind met betrekking tot lezen en spellen? - Is er sprake van tekorten in de fonologische verwerking? (onvoldoende of zeer lage score op auditieve synthese/analyse, klankonderscheiding, auditieve synthese in klankgroepen) - Is er sprake van tekorten in de klank-teken koppeling? - Is er sprake van tekorten in de snelheid van de verwerking van talige informatie, in het bijzonder ten aanzien van symbolen (cijfers en letters)? Indien ouders in aanmerking willen komen voor vergoeding van het onderzoek en eventuele behandeling van de ziektekostenverzekeraar, mag er geen sprake zijn van co morbiditeit. Dit betekent dat er geen andere problemen zijn die de oorzaak kunnen zijn van de lees- en spellingproblemen (bv ADHD). Handelingsgerichte/indicerende diagnose Vooral de mate en de ernst van de onderwijsbelemmering die de leerling ondervindt zijn bepalend voor de indicatie tot behandeling. Dyslexie kan samengaan met andere leerstoornissen in andere vaardigheden (bijvoorbeeld rekenen, communicatie vaardigheden, specifieke taalstoornissen). Dyslexie kan samengaan met meer algemene stoornissen (beperkte intelligentie, zintuiglijke stoornis, ADHD). Dyslexie kan gepaard gaan met problemen in het psychosociale functioneren. Dyslexiedossier Voor kinderen met lees- en spellingproblemen wordt een Dyslexie (of lees-)dossier bijgehouden. Hierin worden alle gegevens verzameld rondom de lees- en spellingontwikkeling van het kind. Aan het eind van ieder schooljaar wordt door de leerkracht een eindevaluatie gemaakt van de interventies die zijn gedaan. 14

15 In dit overzicht zijn opgenomen: Toetsgegevens Eventueel verrichte diagnostische onderzoeken Beschrijving lees/spellingsprobleem Bijkomende factoren Ondernomen interventies en beschrijving effect Didactische aanwijzingen voor het volgend schooljaar Diagnostische onderzoeken en begeleidingsplannen e.d. worden als bijlagen bijgevoegd. Afgeven van een dyslexieverklaring De basisschool stemt de begeleiding van kinderen af op de mogelijkheden van het kind. Een dyslexieverklaring is daarbij niet nodig of direct van belang voor de aanpak van de leesen/of spellingproblemen. De basisschool verricht diagnostisch onderzoek, stemt de begeleiding daarop af en houdt het leerling-dossier/dyslexiedossier bij. Indien het vermoeden bestaat van dyslexie, met inachtneming van de criteria van de Gezondheidsraad, zal dit met de ouders worden besproken. Een dyslexieverklaring mag alleen worden afgegeven door functionarissen die een academische graad hebben in de klinische (kinder- of jeugd-)psychologie of orthopedagogiek, evenals een erkende bekwaamheidsregistratie in de psychodiagnostiek, minimaal op het niveau van de BIG registratie Gezondheidszorgpsycholoog (GZ psycholoog). De dyslexieverklaring heeft een onbeperkte geldigheidsduur. Het kan echter wenselijk zijn om bepaalde onderdelen van de verklaring na verloop van tijd aan te passen aan de dan geldende omstandigheden met het oog op veranderingen in aanpak of faciliteiten. Een dyslexieverklaring wordt afgegeven voor lezen en/of spellen. Indien ouders een officiële dyslexieverklaring gewenst vinden zijn er drie mogelijkheden: Ouders laten onderzoek verrichten vergoed door ziektekostenverzekeraar (voorwaarden zie site ziektekostenverzekeraar). De school draagt zorg voor een leerling-/dyslexiedossier. Ouders laten op eigen kosten onderzoek verrichten bij een particulier bureau. De school draagt zorg voor een leerling-/dyslexiedossier. Vanaf 2015 lopen de vergoedingen via de gemeente. 15

16 . 6. Mogelijkheden voor compenserende en dispenserende maatregelen Leerlingen met ernstige leesproblemen hebben veelal moeite met de teksten in de begrijpende leesmethode en de zaakvakken. Bij deze leerlingen wordt nagegaan welke hulp zij nodig hebben en welke faciliterende maatregelen genomen moeten worden. Mogelijke maatregelen bij lezen Moeilijke woorden mogen worden voorgelezen door een leesmaatje. Leerlingen met dyslexie krijgen geen onvoorbereide leesbeurten. Er wordt bij toetsing gelezen zonder tijdsdruk. Indien teksten/toetsen ingesproken beschikbaar zijn mag daarvan gebruik worden gemaakt. Leerlingen met dyslexie krijgen voldoende leestijd. Zaakvak teksten mogen thuis worden voorbereid. Biebboeken kunnen op moeilijkheidsgraad worden gekozen door het makkelijk lezen symbool en een avi codering. Leestaken worden verlicht (minder pagina s). Leesteksten worden vergroot. Aangepaste afname Cito Entree- en Eindtoets (zie Mogelijke maatregelen bij spelling Spelfouten worden gedifferentieerd beoordeeld. De leerling mag alle hulpmiddelen gebruiken die leiden tot minder spelfouten zoals woordenboek, regelkaart, tekstverwerker. Bij bepaalde vakonderdelen, zoals bijv. topografie en Engels worden spelfouten niet in de beoordeling meegenomen. Schrijftaken worden verlicht. (bv minder pagina s) Aanbieden van een minimumprogramma (dispensatie). 16

17 7. Communicatie met ouders Als er sprake is van hardnekkige lees- en spellingproblemen bespreken we graag met ouders hoe we hun kind het best kunnen begeleiden. In het geval van ernstige lees-/spellingproblemen hebben we het vertrouwen en de medewerking van ouders nodig om tot goede resultaten te kunnen komen. Daarbij is voor ons niet alleen het lees- en spellingniveau van belang, maar ook het sociaalemotioneel functioneren van de leerling. Wij houden ons aan de criteria voor het vaststellen van ernstige lees- en spellingproblemen/dyslexie zoals vastgelegd door de Gezondheidsraad en behandelmethoden waarvan vast is gesteld dat ze effect hebben (Protocol leesproblemen en dyslexie). Rol van de ouders bij lezen Hulp van de ouders heeft alleen zin als zij een actieve rol willen spelen bij het verbeteren van de leesontwikkeling van hun kind. Het gaat daarbij om kwaliteit en de regelmaat van hun inzet. Vier keer per week een kwartier de volle aandacht is effectiever dan één keer per week een uur. De begeleiding op school en thuis moet in elkaars verlengde liggen. De leerkracht geeft op school instructie op het niveau dat het kind net aankan en ouders ondersteunen het beheersingsniveau. Voorwaarde is dat de relatie tussen ouders en kind ontspannen is zodat het leesplezier van het kind voorop blijft staan. In een oudergesprek kunnen ouders tips krijgen over keuze van leesmateriaal, samen lezen, verbeteren van fouten enz. Rol van de ouders bij spelling Het thuis oefenen vindt plaats ter ondersteuning van het oefenen op school. Het thuis oefenen kan betere resultaten opleveren als ouders tips krijgen over hoe ze het dictee met hun kind kunnen oefenen. De ouders zijn vaak terecht bezorgd over de vorderingen van hun kind. Ze kunnen veel doen om de positieve leerhouding, het leesplezier en de emotionele ontwikkeling te bevorderen. 17

18 De leerkracht brengt regelmatig de ouders op de hoogte van de vorderingen van het handelings- en/of begeleidingsplan, en geeft hen adviezen voor de thuissituatie. Te denken valt aan de volgende adviezen: Veel voorlezen. Kind stimuleren te vertellen over gebeurtenissen. Rustig en duidelijk praten. Fouten in zinsbouw en uitspraak verbeteren door de zin goed te herhalen, zonder de fout daadwerkelijk te benoemen. Abstracte begrippen als dagen, maanden, kleuren, links/rechts oefenen. Regelmatig praten over hoe het op school gaat. Benadrukken wat het kind goed kan. Helpen bij het huiswerk: verdelen in stappen. Rustige omgeving scheppen. Eventuele problemen met de leerkracht bespreken. Verwachten dat vooruitgang gestaag gaat door veel oefenen. Verwachten dat kleine foutjes gemaakt blijven worden (de/het/een). Moeilijke woorden bespreken, om zo de woordenschat te vergroten. Fouten in spontane geschreven taal niet aanrekenen. Boodschappen laten doen en zelf laten betalen. - Kaartlezen op vakantie / in de auto. 18

19 8. Overgang PO-VO De gesignaleerde lees- en/of spellingproblemen en gegeven begeleiding moeten tijdig (uiterlijk eind groep 7) en duidelijk met ouders besproken worden, zodat ouders hier rekening mee kunnen houden bij de keuze van school/type van voortgezet onderwijs. Tevens dient de school voor voortgezet onderwijs (via zgn. koude en warme overdracht) tijdig en afdoende te worden geïnformeerd zodat de kinderen zo ononderbroken mogelijk begeleid kunnen worden bij hun verdere lees- en/of spellingontwikkeling. Bij leerlingen met ernstige lees- en spellingproblemen geeft de leerkracht extra informatie met betrekking tot: Heeft de leerling wel/geen dyslexieverklaring? Welke lees- en/of spellingproblemen zijn gesignaleerd? Welke aanpassingen met betrekking tot het aanbod en verwerking van het lezen en/of spellen hebben er in het PO plaatsgevonden? (o.a. aanpassingen aan programma, extra hulp, hulpmiddelen, huiswerk, inzet ouders, compenserende/dispenserende maatregelen)? Wat waren de resultaten van deze aanpassingen? Wat is het huidige lees- en spellingniveau? Sociaal-emotioneel functioneren van de leerling 9. Bijlagen Het protocol bevat voorts een aantal bijlagen waarin de stappenplannen voor de diverse groepen staan omschreven. 19

20 Bijlage 1 Tijdpad groep 1 en 2 Tijdpad Wat moet er gebeuren Plan/ materialen streefniveau Groep 1 peuterschool Stap 1 vier jaar Beginsituatie bepalen Gegevens over spraak/ taalontwikkeling en de woordenschat Overdrachtsformulieren en observatieformulier kijk voor peuters Stap 2 eerste maand Meetmoment 0, nieuwe leerling Hoe is de spraak/ taal ontwikkeling en de woordenschat Kijk Mondelinge taalontwikkeling 4.0 Beginnende geletterdheid 4.0 Stap 3 na eerste maand Interventieperiode 0 Taal bevorderen Prentenboeken voorlezen, computerprogramma s Boekoriëntatie Stap 4 Interventieperiode 1 Kijk Na 4 maanden onderwijs Stimuleren Mondelinge taalontwikkeling 4.0 Beginnende geletterdheid 4.0 Zo nodig H.P. maken Bij uitval eventueel T.A.K. afnemen. Stap 5 Na een half jaar onderwijs Meetmoment 1 Is er vooruitgang in de spraak/ taalontwikkeling en de woordenschat Kijk, mondelinge taalontwikkeling 4.6 Beginnende geletterdheid 4.6 Continueren programma s en eventueel logopedie Stap 6 Interventieperiode 2 Stimuleren Kijk mondelinge taalontwikkeling 4.6 Verhaalbegrip 20

21 Na 8 maanden onderwijs Beginnende geletterdheid 4.6 Eventueel H.P. maken. Stap 7 Interventie periode 3 Continueren programma s Na 10 maanden onderwijs Stimuleren Stap 8 Na 12 maanden onderwijs Eind evaluatie en Meetmoment 2 Gegevens verzamelen Kijk mondelinge taalontwikkeling 5.0 Beginnende geletterdheid 5.0 Begrip van functies van geschreven taal Checklist dyslexie protocol invullen. Bepalen welk kind specifieke hulp nodig heeft en H.P. maken Cito Taal E1 afname 21

22 Tijdpad Wat moet er gebeuren Plan/ materialen streefniveau Groep 2 Stap 1 augustus/ sept. Beginsituatie Gegevens groep 1 Starten en aanvullen H.P., eventueel logopedie Stap 2 sept. tot nov. Interventieperiode 0 Stimuleren: spraak/ taalontwikkeling, fonemisch bewustzijn, kennis van namen en klanken van letters A.B.C. muur, letterkennis, woordenschat. Continueren(computer)programma s. Klankgebaren. Relatie gesproken en geschreven taal. Stap 3 Continueren programma s november Gegevens verzamelen Stap 4 november tot jan. Interventie periode 1 Stimuleren Continueren programma s. Beginklanken. Rijmen. Fonologisch bewustzijn. Taalbewustzijn Logopedie. Stap 5 januari Meetmoment 1 Gegevens verzamelen CITO taal M2 afname 4/5 score: checklist invullen (bijlage protocol blz 192) Kennis van het alfabetisch principe hebben Kijk Mondelinge taalontwikkeling 5.6 Beginnende geletterdheid 5.6 Vroegtijdig signaleren eventueel dyslexie: dangerous signs invullen. Eventueel T.A.K. afnemen of onderdelen. Bouw-programma opstarten: 4x per week, evt. ook thuis. Stap 6 Interventie periode 2 Continueren programma s. Letterkennis. 22

23 januari tot maart Stimuleren van functioneel schrijven en lezen Taalbewustzijn. Functioneel schrijven/ taal. Relaties gesproken/ geschreven woord. Plan maken voor kinderen met 4/5 score. Taalplezier. Stap 7 Continuering programma s maart Gegevens verzamelen Stap 8 Interventie periode 3 Continueren programma s. maart tot juni Stimuleren. Auditieve analyse. Auditieve synthese. Klankgebaren. Stap 9 juni Eindevaluatie en meetmoment 2 Gegevens verzamelen. CITO E2 afnemen. Kijk Mondelinge taalontwikkeling 6.0 Beginnende geletterdheid 6.0 Welke kinderen hebben specifieke hulp nodig en op welke onderdelen? Opstellen H.P. Boekoriëntatie. Verhaalbegrip. Functies van geschreven taal. Relatie gesproken/ geschreven taal. Fonologisch/ taal bewustzijn. Afname V&V kern 1 Kennis van alfabetisch principe hebben. * het schrijven van functionele teksten zoals lijstjes, briefjes, opschriften, verhaaltjes en het zelfstandig lezen van prentenboeken en eigen en andermans teksten. 23

24 BIJLAGE 2 Tijdpad groep 3 Tijdpad Groep 3 Wat moet er gebeuren Plan/ materialen streefniveau Stap 1 augustus/ sept. Beginsituatie bepalen Toetsgegevens Cito Taal E2, V&V kern 1 en Kijk Toetsgegevens doornemen Goed inplannen Veilig Leren Lezen. Doelgericht werken: alle kinderen eind gr 3 A.V.I.-E3 Kern 1 Letterkennis afnemen in eerste week. Klankgebaren. Klik klak boekjes vullen. Bouw-programma opstarten of continueren: 4x per week, evt. ook thuis. Stap 2 Observaties: Pre- en reteaching lees methode. sept. tot okt. Werkhouding en taakgerichtheid. Computer programma V.L.L., spelletjes V.L.L. Spraak/ taalontwikkeling. Stap 3 Meetmoment 1 Kern 3 Na 8 weken leesonderwij s Gegevens verzamelen: leesvaardigheden van alle leerlingen. Herfstsignalering Observaties: taak-/werkgedrag, geheugen, leerbaarheid. Functioneel schrijven en lezen.. Start schrijven (schrijfmethode). Stap 4 okt. tot febr. Interventie periode 1 Stimuleren Pre- en reteaching lessen, computer programma V.L.L. klankgebarentaal, simultaan lezen, klikklakboekjes, flitsoefeningen,lettervormherkennin g Kern 6 Stap 5 febr. tot mrt. Meetmoment 2 Gegevens verzamelen: letterkennis en elementaire lees- en ELLO D.M.T. S.V.S. Letterkennis geautomatiseerd. Minimaal IIIniveau. 24

25 spellingshandelingen van alle leerlingen Start technisch lezen en schrijven Stap 6 febr. tot eind mrt. Interventie periode 2 Leessnelheid en decodeersnelheid verbeteren. Leesbegeleiding. Zwakke leerlingen: half uur per dag extra oefenen. Computer V.L.L. Letterkennis automatiseren. Volledige letterkennis. Preteaching. Stap 7 Meetmoment 3 D.M.T. 1 en 2., Kern 9 maart Alle leerlingen: letterkennis en lettersnelheid. Zwakke (IV)leerlingen: technische leesvaardigheden en spellingsvaardigheden. A.V.I. Grafementoets. Fonementoets. Bij vermoeden dyslexie: verder toetsen. A.V.I. M3 beheersingsniveau. Zeer zwakke (V) leerlingen: dyslexie? Stap 8 maart tot mei Interventie periode 3 Automatisering van het leesproces. Continueren programma s. V.I. groepje formeren voor leerlingen die A.V.I. M3 niet beheersen. A.V.I. M3 beheersingsniveau. Stap 9 juni Meetmoment 4/ eind evaluatie Lees en schrijf - vaardigheid van alle leerlingen toetsen. D.M.T. A.V.I. A.V.I EM3-E3 (Estafette) beheersingsniveau A.V.I. E3 instructieniveau SBR begrijpend lezen. Welke kinderen hebben specifieke hulp nodig in groep 4. Kern 12 Eindsituatie en effecten van de interventies vastleggen in Parnassys. Advies begeleiding in groep 4 formuleren en bespreken met de leraar van groep 4. Begeleidingsplan komend schooljaar maken. Vos en Haas -boek met opdrachten mee voor in de zomervakantie tegen de zomerdip. 25

26 BIJLAGE 3 Tijdpad groep 4 Tijdpad Wat moet er gebeuren Plan/ materialen streefniveau Groep 4 Stap 1 aug. tot sept. Vastleggen Beginsituatie Zwakke lezers (Avi M3- E3): start/ doorstart Bouw Toetsgegevens doornemen. Handelingsplannen doornemen en opstarten. Bouw-programma opstarten of continueren: 4x per week, evt. ook thuis. Stap 2 Interventie periode 0 Doelgericht werken. aug. tot okt. Oefenen vaardigheden voor spellende of radende lezer. Blz. 151 protocol. Stap 3 Meetmoment 1 D.M.T., bij score III,IV of V: 1 niveau hoger of oktober Leesvaardigheid toetsen van alle leerlingen. A.V.I. tot frustratieniveau. Handelingsplan op en bijstellen van zwakke leerlingen. A.V.I. E3 instructieniveau. Stap 4 Interventie periode 1 Leeswegplus. okt. tot begin februari Oefenen vaardigheden. Pre- en reteaching. Computerprogramma s (b.v. leesladder). Leesboekjes makkelijk lezen-vignet. Tutorlezen. Stap 5 februari Meetmoment 2 Lees- en schrijfvaardigheid toetsen. D.M.T., bij score III, IV en V: A.V.I. S.V.S. A.V.I. E3 beheersings- niveau, A.V.I. M4 instructieniveau. 26

27 Nagaan effectiviteit handelingsplannen. CITO begrijpend lezen. Stap 6 febr. eind maart Interventie periode 2 Leerlingen leren hun werk kritisch te bekijken en zelfstandig dingen op te zoeken. Werken met bijgestelde handelingsplannen. Junior woordenboek. Uitbreiding leeswoordenschat Stap 7 Meetmoment 3 D.M.T. D.M.T. III-niveau. eind maart Lees en schrijfvaardigheid van zwakke lezers toetsen. Nagaan effectiviteit aanpak. A.V.I. Woordenschattoets A.V.I. M4 beheersingsniveau, A.V.I. E4 instructieniveau. Stap 8 Interventie periode 3 Vervolg aanpak maart tot mei Stimuleren Stap 9 juni Meetmoment 4 Eindevaluatie. Lees en schrijfvaardigheden toetsen alle leerlingen. Evaluatie plannen. S.V.S. A.V.I. leeswegpluskinderen. Welke kinderen scoren lager dan AVI E4 Advies voor groep 5. en hebben op gebied van spelling hulp nodig in gr 5? * De kinderen die niet op de regulieren normering zitten worden volgens de planning, om de 3 maanden, D.M.T. en A.V.I. getoetst. De resultaten worden in het groepsplan verwerkt. 27

28 BIJLAGE 4 Tijdpad groep 5, 6, 7 en 8 Tijdpad Wat moet er gebeuren Plan/ materialen streefniveau Groep 5/6/7/8 Stap 1 augustus/ sept. Vastleggen beginsituatie Toetsgegevens doornemen Op basis van dossieranalyse handelingsplannen doornemen. Overleg met ouders. Zwakke lezers (lager dan A.V.I. E4) doorstart Ralfi lezen. In geval van dyslexie: afstemmen met ouders en externe deskundige. Stap 2 sept. tot eind oktober Interventieperiode 0 Uitbreiden van leertijd Gerichte oefeningen voor technisch lezen tot A.V.I plus is bereikt. Pre en reteaching. Elke dag half uur Ralfi-lezen Computerprogramma s. Alle leerlingen eind gr 5 A.V.I. E5 beheersen. Spelling. Woordpakket. Stap 3 Meetmoment 1 D.M.T. III-niveau eind okt. Leesvaardigheid toetsen alle leerlingen. Handelingsplannen bijstellen van zwakke leerlingen Zwakke lezers: A.V.I. Gr 5 A,V.I. M5 Gr 6 A.V.I. M6 Dyslectische kinderen 1 A.V.I.- niveau hoger dan vorige keer Stap 4 Interventie periode 1 Pre- en reteaching. 28

29 november tot eind januari Eventueel leestempo toets. Procesgerichte feedback. Controle op eigen leerproces. CITO. Ralfi-lezen Werken volgens directe instructiemodel. Verlengde instructie/ instructietafel. Minimaal III niveau Computerprogramma s. Begrijpend lezen en woordenschat. Minimaal III niveau Stap 5 eind Meetmoment 2 januari Spellingvaardigheid alle leerlingen. S.V.S. of P.I.-dictee. Minimaal III niveau Begrijpend lezen. Effectmeting leesinterventies. CITO. Minimaal III niveau Bijstellen Groepsplannen Ralfi-teksten Stap 6 febr. tot eind maart Interventie periode 2 Leerlingen leren hun werk kritisch te bekijken en zelfstandig dingen op te zoeken. Spellinghulp, remediërend. programma, muiswerk, woordenboek, Groene Boekje, spellingcontrole. Functioneel schrijven en lezen. Stap 7 Meetmoment 3 eind maart Leesvaardigheid van alle leerlingen van de groepen 5, 6, 7 en 8 die nog geen A.V.I. plus beheersen. D.M.T. (bij score III of IV/V: A.V.I. afnemen tot frustratieniveau) III-niveau Vaststellen interventieeffect en eventueel bijstellen handelingsplan. Gr 5 A.V.I. M5 beheersingsniveau. 29

30 *De leeswegpluskinderen worden volgens de planning in leeswegplus getoetst Gr 6, 7 en 8 A.V.I. M6 beheersingsniveau. Stap 8 april en mei Stap 9 juni Interventie periode 3 Vervolg aanpak Meetmoment 4 Eindevaluatie. Lees- en spellingvaardigheden toetsen: alle leerlingen die A.V.I. 9 nog niet hebben bereikt. A.V.I. E5, E6 of minimaal 1 instructieniveau hoger dan in januari Voor zwakke leerlingen. effecten interventies en eindsituatie beschrijven. Vergelijk de vorderingen. A.V.I., S.V.S. of P.I. dictee Advies/ begeleiding voor gr 6, 7, 8. Bespreken met leerkracht van volgend leerjaar Meting januari en nu. Eindsituatie vastleggen * De Ralfi-kinderen worden volgens de planning, om de 3 maanden, D.M.T. en A.V.I. getoetst. Dit wordt verwerkt in het groepsplan. Extra Groep 8: Februari In de plaatsingwijzer onderwijsbehoefte beschrijven voor het VO. Maart/april Met plaatsingwijzer de dyslexieverklaring meesturen of indien geen diagnose evt. Acis-brief vermoeden van dyslexie. 30

31 BIJLAGE 5 Inventarisatielijst risicoleerling Leesproblemen en/of dyslexie Kleuterbouw Naam leerling: Leerkracht: Datum: Groep: Ontwikkeling jonge kind ja? Moeite met leren en onthouden van begrippen(links/rechts, kleuren, dagen van de week Moeite met onthouden van de namen van de kinderen Moeite met het onthouden van versjes en liedjes Moeite met zinsbouw Moeite met het verbuigen van werkwoorden Moeite zich te blijven concentreren op fonologische verwerkingstaken n e e Fonologische verwerking Moeite met het onthouden en correct nazeggen van zinnen Moeite met begrijpen van ingewikkelde zinnen en samengestelde opdrachten Moeite met het onder woorden brengen van gedachten Last van woordvindingsproblemen Weinig gevoeligheid voor rijm Moeite met klanken in woorden op de juiste klankpositie plaatsen (toevoegingen, weglatingen, vervangingen) Moeite om kleine verschillen tussen klanken snel te signaleren Auditieve discriminatie komt niet op gang (ui-eu) Auditieve synthese van samenstellingen komt niet op gang (bos-bes) Kan niet manipuleren met klanken (wat hoor je vooraan bij zee, wat houd je over als je bij bos b- weglaat) Bijzondere factoren Ouders hebben zelf dyslexie of hardnekkige lees-, spellingproblemen Dyslexie of hardnekkige lees-, spellingproblemen bij broertjes /zusjes of in de directe familie 31

32 Concentratie en werkhoudingproblemen in het algemeen Leerling was aan het begin van groep 3 onvoldoende aan lezen toe Leerling heeft problemen op het gebied van de fijne motoriek Er is sprake van spraaktaal - ontwikkelingsproblemen Nederlands als tweede taal Er is sprake van emotionele problematiek, niet veroorzaakt door lees - spellingproblemen Er is meer dan een schoolwisseling geweest Zintuiglijke problemen 32

33 Inventarisatielijst dyslexie Groep 3 t/m 8 Naam leerling : Leerkracht : Datum : Groep : Ontwikkeling jonge kind Moeite met leren en onthouden van begrippen Ja? N (links/rechts, kleuren dagen van de week) Moeite met onthouden van namen van kinderen Moeite met het leren en onthouden van versjes en liedjes Moeite met zinsbouw Moeite met verbuigen van werkwoorden Moeite zicht te blijven concentreren op fonologische verwerkingstaken Fonologische verwerking: Moeite met het correct nazeggen en onthouden van zinnen Moeite met het begrijpen van ingewikkelde zinnen en samengestelde opdrachten Moeite met het onder woorden brengen van gedachten Heeft last van woordvindingsproblemen Weinig gevoeligheid voor rijm Moeite met klanken in woorden op de juiste klankpositie plaatsen Ja? N (weglatingen, toevoegingen, vervangingen) Moeite om kleine verschillen tussen klanken snel te signaleren Auditieve discriminatie komt niet op gang (ui eu) Auditieve synthese van samenstellingen komt niet op gang (bos bes) Kan niet manipuleren met klanken(wat hoor je vooraan bij zee, wat houd je over als je bij bos b weglaat Lezen en spellen : Laag tempo bij stillezen Aanleren van de letters heeft langer geduurd dan normaal Tijdens het lezen moeite met letters die apart wel herkend worden Te sterk radend of spellend lezen Woorden die vaker voorkomen worden steeds weer fout gelezen Spelfouten in gemakkelijke woorden Steeds opnieuw de aanpak van een spellingprobleem vergeten Verwarring van letters en klanken die veel op elkaar lijken Ja? N 33

34 Automatisering en geheugen Moeite met het onthouden van namen, plaatsen, jaartallen Verminderde prestaties ondertijdsdruk Moeite om aanwezige kennis snel op te roepen Moeite met het geautomatiseerd toepassen van kennis Schijnbaar beheerste vaardigheden / kennis zijn na verloop weer onvoldoende (kennis beklijft slecht) Automatiseringsproblemen bij het rekenen Moeite met hoofdrekenen Moeite met topografie Ja? N Motivatie, beleving en werkhouding Verminderde motivatie voor lezen en spellen Gevoelens van onzekerheid tijdens het lezen en spellen Leerling houdt niet van lezen Moeite met geconcentreerd lezen en spellen Ja? N Bijzondere factoren Ouders hebben zelf dyslexie of hardnekkige lees-, spellingproblemen Dyslexie of hardnekkige lees-, spellingproblemen bij broertjes of zusje in de directe familie Concentratie en werkhoudingproblemen in het algemeen Leerling was aan het begin van groep 3 onvoldoende aan lezen toe Leerling heeft problemen op het gebied van de fijne motoriek Er is sprake van spraaktaal - ontwikkelingsproblemen Nederlands als tweede taal Er is sprake van emotionele problematiek, niet veroorzaakt door lees-, spellingproblemen Er is meer dan een schoolwisseling geweest Zintuiglijke problemen Ja? N Inschatting intelligentie Leerling is slim in het bedenken van oplossingen voor problemen Leerling heeft vlot begrip van instructies Leerling heeft inzicht in oorzaak gevolgrelaties Leerling heeft een reëel beeld van eigen kunnen Leerling kan het geleerde in andere situaties toepassen Leerling begrijpt mondelinge verhalen Ja? N 34

35 Leerling heeft brede belangstelling Leerling heeft voldoende zicht in sociale relaties De taalontwikkeling is voldoende De algemene ontwikkeling is voldoende Leerling gebruikt compensatiestrategieën (ezelsbruggetjes, visuele ondersteuning, woord vervangen door een betekenisvol woord) Leerling heeft gevoel voor humor en begrijpt dubbele betekenissen 35

36 Bijlage 6 Informatiebrief Ernstige Enkelvoudige Dyslexiezorg Aan de directeuren en intern begeleiders van basisscholen, rectoren en zorg coördinatoren van scholen voor voortgezet onderwijs met leerlingen die wonen in de gemeenten Oud- Beijerland, Binnenmaas, Strijen, Korendijk en Cromstrijen. Geachte heer/mevrouw, De behandeling van Ernstige Enkelvoudige Dyslexie (EED-zorg) wordt met de Jeugdwet per 1 januari 2015 overgeheveld van de zorgverzekeraars naar de gemeente. Met deze brief wordt u geïnformeerd over de veranderingen die per 1 januari 2015 voor uw school van belang zijn rondom de dyslexiezorg. Inhoudelijk verandert er niet veel. De te nemen stappen zijn wel gewijzigd. In deze brief treft u informatie over: - De verantwoordelijkheid van basisscholen - De verantwoordelijkheid van gemeenten - Praktisch stappenplan in geval van vermoeden van Ernstige Enkelvoudige Dyslexie (EED) Wat is de verantwoordelijkheid van basisscholen? De school is de eerste verantwoordelijke om kinderen lees- en spellingonderwijs te bieden. De ondersteuning van leerlingen met lees- en spellingproblemen en niet-ernstige enkelvoudige dyslexie maakt onderdeel uit van de basisondersteuning die elke school biedt. Na signalering kan de school direct met begeleiding beginnen. Als het nodig is, kunnen de scholen van SWV 2804 hulp inroepen op niveau 2. Alleen als de begeleiding van de school onvoldoende aanslaat of de leerling onvoldoende profiteert van de geboden hulp, is doorverwijzing naar meer gespecialiseerde zorg aan de orde. Wat is de verantwoordelijkheid van gemeenten en wanneer vergoed de gemeente behandeling van EED-zorg? Op grond van de Jeugdwet moet de gemeente kinderen ondersteunen met ernstige, enkelvoudige dyslexie (EED). Enkelvoudig betekent dat het kind naast de dyslexie geen ggzstoornis, beperking of andere taal- of leerstoornissen heeft die belemmerend is voor dyslexieonderzoek en/of behandeling. In deze gevallen wordt eerst de bijkomende stoornis of beperking behandeld, voordat een kind in aanmerking komt voor een behandeling ernstige enkelvoudige dyslexie. De Service-Organisatie (SO) Zuid-Holland-Zuid heeft contracten met diverse zorgaanbieders afgesloten, waaronder aanbieders voor dyslexiezorg. In opdracht van de jeugdprofessionals 36

37 geeft de SO beschikkingen af. In 2015 wordt er samen met de stichting jeugdteams zuid- Holland zuid, de samenwerkingsverbanden, (gecontracteerde)aanbieders dyslexiezorg verder onderzocht wat ideaal gezien de beste route wordt. Concreet voor nu betekent dit dat de EED-zorg in de 17 gemeenten Dordrecht, Alblasserdam, Papendrecht, Sliedrecht, Zwijndrecht, Hendrik-Ido- Ambacht, Oud-Beijerland, Binnenmaas, Strijen, Cromstrijen, Korendijk, Giessenlanden, Gorinchem, Hardinxveld- Giessendam, Leerdam, Molenwaard en Zederik van melding tot beschikking via de jeugdprofessionals in het jeugdteam wordt afgehandeld. De EED-zorg die al loopt wordt voortgezet in 2015 (zorgcontinuïteit). De huidige criteria voor EED-zorg blijven in 2015 gehandhaafd. Vergoeding door gemeenten is aan de orde: als er een leerlingdossier is opgebouwd waaruit blijkt dat er in het onderwijs een passend traject is geweest van extra hulp bij het leren lezen en spellen als de school vermoedt dat er sprake is van EED, omdat het kind te weinig profiteert van de ondersteuning als er leerlingen zijn bij wie er geen sprake is van problemen naast de dyslexieklachten (bv. Dyslexie in combinatie met ADHD of een spraak/taalstoornis) die de behandeling van dyslexie in de weg staat. Gemeenten vergoeden geen hulpmiddelen of andere zaken, anders dan de EED-zorg voor leerlingen van 7 tot 13 jaar. Voor meer informatie over andere mogelijkheden kunt u ouders verwijzen naar de website Praktisch stappenplan voor basisscholen bij vermoeden van dyslexie 1. School voldoet aan de basisondersteuning van het samenwerkingsverband en heeft een dyslexieprotocol. 2. School signaleert lees- en/of spellingsproblemen bij een leerling. 3. School start direct met begeleiding, eventueel met ondersteuning op niveau Als de begeleiding van de school onvoldoende aanslaat of de leerling onvoldoende profiteert van de geboden hulp, is doorverwijzing naar EED-zorg een optie (zolang de bovenstaande criteria beoordeeld zijn). 5. Een school mag een leerling doorverwijzen naar de EED-zorg als hij tot de zwakste 10% behoort bij het lezen, of als hij tot de zwakste 16% bij lezen én de zwakste 10% bij spelling behoort. Concreet betekent dit dat leerlingen met een E-score op lezen en leerlingen met een lage D-score op lezen én een E-score op spellen doorgestuurd kunnen worden naar de EED-zorg. Voorwaarde is dat dit is vastgesteld op minimaal drie opeenvolgende meetmomenten en na aanbod van extra zorg of specifieke interventies (minimaal twee interventieperioden). 6. Vanaf 1 januari 2015 doen de ouders of de basisschool de aanvraag voor EED-zorg bij de huidige dyslexie zorgaanbieder, die gecontracteerd moet zijn door de SO. Deze belt/mailt na aanvraag in overleg met school en ouders rechtstreeks met de jeugdprofessional. 7. De jeugdprofessional registreert de aanvraag, kent in overleg met aanbieder en/of ouders beschikking toe voor diagnostiek en na terugkoppeling resultaten indien nodig ook voor behandeling. 37

38 8. De screening op de voorwaarden voor toegang tot EED-zorg (inclusief co-morbiditeit die behandeling in de weg staat) gebeurt vooralsnog door de dyslexie-aanbieder (de bedoeling is om in 2015 toetsing op deze screening periodiek door jeugdprofessionals uit te laten voeren). 9. De dyslexie-aanbieder koppelt resultaten diagnostiek en behandeling terug aan school, de jeugdprofessional en de SO. Er wordt voorlopig uitgegaan van dezelfde wijze van terugkoppeling als aan de zorgverzekeraar. Meer informatie? Klik op de hyperlinks voor meer informatie over dyslexie op de site van het steunpunt dyslexie of de site van het kwaliteitsinstituut dyslexie. Kijk voor meer informatie over de inkoop en meest gestelde vragen op de website van de Service Organisatie Jeugd Zuid- Holland zuid. In de bijlage vindt u de lijst van gecontracteerde aanbieders. Vragen over deze werkwijze? Neem contact op met info@jeugdteamszhz.nl Met vriendelijke groet, Stichting Jeugdteams Zuid Holland Zuid 38

39 Bijlage 7 (Relatie tussen de methode en het Protocol Dyslexie) Spelling op maat en spellingzwakke kinderen (dyslexie) Taal op maat spelling is geen methode die specifiek geschreven is voor spellingzwakke kinderen, of kinderen met dyslexie, maar Taal op maat Spelling is wel een methode voor het hele basisonderwijs die veel elementen bevat waar de kinderen met deze specifieke problemen van profiteren. Zo biedt de methode een duidelijke leerlijn aan, waarbij afstemming tussen de jaargroepen uitstekend geregeld is en de leerstof een systematische opbouw van moeilijkheid kent. Er zijn duidelijke spellingregels met afspraken en voorbeeldwoorden. Voor leerlingen met spellingsproblemen is het van belang dat zij steeds dezelfde instructie/uitleg krijgen bij een spellingsmoeilijkheid. Spellingzwakke leerlingen raken heel snel het overzicht kwijt. Van belang is dan ook dat leerkrachten de gebruikte uitleg en terminologie uit de methode blijven gebruiken en geen anderen/eigen regels en afspraken gaan gebruiken. Taal op Maat biedt een goed organisatiemodel waardoor de zwakke spellers die behoefte hebben aan extra instructie deze instructie ook kunnen krijgen. Het organisatiemodel biedt de leerkracht de ruimte en tijd om dit te doen. Zowel binnen de lessen via de verlengde instructie als via de opbouw van het lesprogramma waarbij er na elke drie weken een herhalingsweek is. In de handleiding staan na elk zinsdictee adviezen voor de leerkracht hoe hij de spellingzwakke leerlingen bij hun specifieke uitval kan helpen. Taal op Maat maakt gebruik van convergente differentiatie waardoor leerlingen met spellingsproblemen zich meer competent blijven voelen, doordat ze niet hoeven af te haken van de leerstof. Door het hierboven beschreven organisatiemodel is dit mogelijk, maar ook doordat er binnen de opdrachten in het werkboek gedifferentieerd wordt. In het werkboek is duidelijk aangegeven welke oefenstof tot de basisstof behoort. Voor de leerkracht staat kort en bondig aangegeven welke opdrachten bij de verlengde instructie horen en hoe deze verlengde instructie geven moet worden. Het digibord biedt daarnaast de leerkracht een perfect middel om deze verlengde instructie die de spellingzwakke kinderen hard nodig hebben te geven. Het uitgangspunt van Spelling op Maat is het gesproken woord. De instructie van de leerkracht gaat hier ook van uit. Wat hoor je? Welke moeilijkheid schuilt hierin? Hoe pak je dat aan. Om grip op de schrijfwijze van deze woorden te krijgen zijn deze in Taal op Maat onderverdeeld in 3 spellingstrategieën. Deze spellingstrategieën hebben ieder hun eigen leerstrategie die Taal op Maat omgezet heeft in stappenplannen. En het steeds maar weer opnieuw deze stappenplannen hanteren is voor de spellingszwakke kinderen van het grootste belang, omdat hierdoor de koppeling van visuele en auditieve informatie versterkt wordt. Bij elke les en bij elke verlengde instructie worden deze stappenplannen ingezet en staan ze in de handleiding beschreven. Een sterk punt van Taal op Maat is het Spelling-maatje, een overzichtelijk opzoekboekje waar alle spelling categorieën één voor één uitgelegd worden, met behulp van kenmerk, de regel en van de stappenplannen. Met name spellingzwakke leerlingen kunnen hier veel profijt van hebben wanneer het consequent gebruikt wordt Voor spellingzwakke kinderen is het inprenten van woordbeelden ook van groot belang. Vanwege dit inprenten moeten leerling altijd hele woorden opschrijven en nooit delen van woorden. 39