JAARVERSLAG van de Stichting Emeritaatsvoorziening S.E.V. van Nederlands Gereformeerde Kerken. Kerncijfers/vijfjarenoverzicht.

Transcriptie

1 JAARVERSLAG 2007 van de Stichting Emeritaatsvoorziening S.E.V. van Nederlands Gereformeerde Kerken Kerncijfers/vijfjarenoverzicht. 3 pagina Bestuursverslag 5 Jaarrekening 14 Overige gegevens 21 Actuarieel verslag Actuariële verklaring Accountantsverklaring Overzicht beleggingen Utrecht, 17 maart 2008

2 kerncijfers KERNCIJFERS / VIJFJAREN-OVERZICHT Tenzij anders aangegeven zijn de bedragen afgerond in duizenden euro s Bijdragen kerken (bruto) aantal leden per 1 januari (volgens opgave) bijdrage per lid (in euro s) 31,-- 30,-- 28,-- 26,-- 22,75 aftrek werkgeversdeel pensioenpremie pastoraal werkenden Bijdragen kerken (netto) Giften kerken Uitkeringen Opbrengst beleggingen (direct) Koersresultaat effecten (indirect) Beleggingen * obligaties * aandelen * vastgoed * deposito s en internetspaarrekeningen Totaal beleggingen Pensioenvermogen Voorziening Pensioenverplichtingen Over-/(onder)dekking Dekkingsgraad *) 117,4% 124,5% 115,2% 108,9% 100,5% *) zie ook het actuarieel verslag 2

3 bestuursverslag BESTUURSVERSLAG 1. DE SEV EN DE AANGESLOTEN KERKEN 1.1. Algemeen De voorjaarsvergadering van het bestuur met de aangesloten kerken vond plaats op 22 mei 2007 en de najaarsvergadering op 26 november 2007, beide in de Jeruzalemkerk te Utrecht. Van de per 1 januari 2007 bij de stichting aangesloten kerken (91) waren in de voorjaarsvergadering 27 kerken vertegenwoordigd; 25 kerken stuurden een bericht van verhindering. Voor de najaarsvergadering waren die aantallen 28 resp. 22. De extra informatieve bijeenkomst met de kerken op 1 oktober 2007 over de positie van de SEV in relatie tot de nieuwe Pensioenwet, werd goed bezocht. Ook in het afgelopen jaar mocht het bestuur zich verheugen in een grote betrokkenheid bij de aanwezige afgevaardigden. Beraadslagingen en discussies voltrokken zich in een positieve, opbouwend kritische sfeer en ook over de toekomst van de SEV werd vrijuit en op creatieve wijze meegedacht en gesproken. Het bestuur is dankbaar voor de betrokkenheid bij de emeritaatsvoorziening, die daar uit blijkt. Zo dienen kerken en SEV samen de zaak van de emeritaatsvoorziening opdat de dienaren des Woords en hun nabestaanden ook na emeritering of in geval van arbeidsongeschiktheid of overlijden van het Evangelie kunnen leven. In het verslagjaar is er nog geen ondubbelzinnige duidelijkheid gekomen over de positie van de kerkelijke fondsen onder de nieuwe Pensioenwet. Wel heeft De Nederlandsche Bank inmiddels uitgesproken dat de SEV pensioen toezegt in de zin van de wet en zich daarmee kwalificeert als fonds dat onderhevig is aan toezicht. Later in dit verslag wordt inhoudelijk ingegaan op de ontwikkelingen op het terrein van de wetgeving, de niet geringe keuzen waar de SEV voor staat en de stappen die inmiddels zijn genomen om die keuzen op een verantwoorde manier te maken. Het bestuur ziet zich geplaatst voor de taak om de SEV door wellicht de meest ingrijpende periode in haar bestaan te loodsen. Het hecht er aan op deze plaats te benadrukken dat het zich gesterkt weet door het vertrouwen van de kerken die de SEV dragen. Bij alle overwegingen en beslissingen is er telkens weer het nadrukkelijke besef dat de SEV wordt gedragen door de steun en het gebed van de kerken. Zonder dat kan en wil het bestuur zijn werk niet doen. Het beveelt de emeritaatsvoorziening dan ook blijvend in het gebed van de kerken aan Jaarstukken In de voorjaarsvergadering werden de jaarstukken over 2006 ongewijzigd vastgesteld Reglementswijzigingen In het verslagjaar hebben geen wijzigingen in het reglement plaatsgevonden Begroting en bijdrage 2008 De najaarsvergadering keurde de begroting voor het jaar 2008 goed, waarbij de bijdrage per lid voor 2008 met inachtneming van de eerder overeengekomen uitgangspunten werd gesteld op 32, Aantal aangesloten kerken Per 1 januari 2007 waren 91 Nederlands Gereformeerde Kerken aangesloten bij de SEV. 3

4 bestuursverslag 1.6. Bestuurssamenstelling In de najaarsvergadering was br W. van Veen regulier aftredend. Het bestuur is dankbaar dat br Van Veen bereid en in staat was een herbenoeming te aanvaarden. In de voorjaarsvergadering 2007 kon het bestuur door de benoeming van br S. Klaver te Hengelo worden uitgebreid met een tweede bestuurslid met deskundigheid op het gebied van de dagelijkse beleggingspraktijk. Br Klaver is lid van de NGK/CGK in zijn woonplaats, en in het dagelijks leven werkzaam als beleggingsadviseur bij de ING-bank Oost-Nederland. In de najaarsvergadering heeft zr H.G. Bronsveld-Taute, die bereid was na het vertrek van br Wattèl voor een aantal jaren het voorzitterschap te vervullen, de voorzittershamer overgedragen aan br B.P. Vreugdenhil. 2. BESTUURLIJKE ACTIVITEITEN EN AANDACHTSPUNTEN 2.1. Bestuursvergaderingen Het bestuur vergaderde in het verslagjaar negen keer Uitkeringen en uitkeringsgrondslagen Per 1 januari 2007 werden de S.E.V.-uitkeringen, waaronder ook de uitkeringen op grond van een individuele verzekering, verhoogd met 1,1%. Dit percentage is vastgesteld met inachtneming van een klein bedrag dat na de aanvulling van de indexering per 1 januari 2006 nog resteerde van de gift uit 2005 van de voormalige NGK te Bilthoven. De minimum pensioengrondslag werd per 1 januari 2007 vastgesteld op (in 2006 was de minimumgrondslag ). De maximum uitkeringsgrondslag werd per 1 januari 2007 vastgesteld op (in ) Maatschappelijke ontwikkelingen Per 1 januari 2007 verving de Pensioenwet, samen met de Wet Financieel Toezicht en de Wet verplichte beroepspensioenregeling, de oude Pensioen- en Spaarfondsenwet (PSW). De nieuwe wetgeving bracht ten aanzien van kerkelijke fondsen een radicale breuk met het verleden teweeg. Onder de PSW werd het levensonderhoud van predikanten na hun emeritaat naar zijn aard niet aangemerkt als pensioenvoorziening in wettelijke zin. De instellingen die zorg droegen voor deze ouderdomsvoorziening vielen daardoor buiten het toezicht op grond van de PSW. De nieuwe Pensioenwet heeft een andere invalshoek. Wie pensioen toezegt, is onderhevig aan toezicht. De gedachte achter deze wet is de bescherming van de aanspraken van pensioengerechtigden. Die bescherming is in de optiek van het bestuur een goede zaak. Er is immers destijds bij de oprichting van de SEV niet voor niets gekozen voor toekenning van rechten aan de predikanten zélf. Juist ook vanwege de bescherming van de rechten van deelnemers, tracht de SEV zich al vanaf haar oprichting zoveel mogelijk te conformeren aan de regelgeving voor pensioenfondsen. Daarbij past in de visie van het bestuur ook overheidstoezicht op de solvabiliteit. Dat de SEV pensioen toezegt in de zin van de nieuwe wet, was het bestuur dus al snel duidelijk. In de contacten met DNB is het in die overtuiging bevestigd. De nieuwe Pensioenwet is echter allerminst toegesneden op de kerkelijke werkelijkheid. De gesprekken met DNB leidden ertoe dat het bestuur de gelegenheid kreeg zelf een voorstel te ontwikkelen voor het structuur en functioneren van de SEV onder de nieuwe Pensioenwet. DNB heeft inmiddels tijdens een gesprek met een delegatie van het bestuur positief op dat voorstel gereageerd. Een definitief oordeel wacht op de afronding door DNB van een toezichtskader voor de emeritaatsfondsen. Die afronding was voorzien voor december

5 bestuursverslag Om de keuze voor de toekomst van de SEV op verantwoorde manier te maken heeft het bestuur besloten ook een tweede spoor uit te zetten, in de vorm van een onderzoek naar het sluiten van een collectieve rechtstreekse verzekering met een verzekeraar. De deelnemers hebben in zo n constructie geen aanspraken meer jegens de SEV; ze krijgen daarvoor in de plaats een rechtstreekse aanspraak op de verzekeraar. Alle relevante factoren en omstandigheden ten aanzien van beide opties zullen een rol spelen bij de besluitvorming omtrent de toekomst. Om die besluitvorming optimaal voor te bereiden heeft het bestuur uit zijn midden commissies ingesteld die zich respectievelijk bezighouden met: - de uitwerking van de structuur van de SEV in geval van zelfstandig voortbestaan onder de Pensioenwet - de uitwerking van het Financieel Toetsingskader (zie ook paragraaf 3.1.2) - het aanvragen en beoordelen van offertes met het oog op het eventueel sluiten van een rechtstreekse verzekering en het in kaart brengen van overige relevante gegevens en omstandigheden die een rol spelen bij het aangaan van een dergelijke verzekering - de verdeling van de pensioenkosten over de deelnemende kerken Diverse bestuurlijke activiteiten en ontwikkelingen In het jaarverslag 2006 meldde het bestuur dat in het kader van de bezinning op het onderwerp bestuursaansprakelijkheid ook een bestuurdersaansprakelijkheidsverzekering was afgesloten. In het verlengde daarvan is inmiddels ook een verzekering afgesloten tegen wettelijke aansprakelijkheid van de stichting SEV als rechtspersoon. 5

6 bestuursverslag 3. FINANCIËN 3.1. Beschouwingen bij de financiële positie en de dekkingsgraad Doelstelling In het voorjaar 2003 heeft het bestuur een financiële doelstelling geformuleerd, namelijk het bereiken van een dekkingsgraad van 110 à 115% binnen een periode van 10 jaar. De uitkomsten van de toen genomen maatregelen kunnen pas op langere termijn worden geëvalueerd. Afgesproken is dat de evaluatie per 1 januari 2009 zal plaatsvinden. De financiële doelstelling van weleer is inmiddels gehaald. Hierbij moet worden aangetekend dat gevoeligheid voor beursontwikkelingen groot is door de waardering tegen marktwaarde van de beleggingen en de lage rentestand. Bovendien plaatsen de voorschriften en gevolgen van de nieuwe Pensioenwet (zie hieronder) diezelfde doelstelling in een volkomen ander perspectief De nieuwe Pensioenwet De SEV heeft zich alle jaren geconformeerd aan de regels die gelden voor Pensioenfondsen. Maximaal aansluitend aan de nieuwe Pensioenwet en de huidige SEV-structuur, heeft het bestuur een voorstel gedaan aan de toezichthouder De Nederlandsche Bank (DNB) voor de wijze, waarop inhoud zou kunnen worden gegeven aan de Pensioenwet en het toezicht. Dat betekent evenwel dat een andere structuur en organisatie van de SEV nodig wordt. In financieel-economische zin heeft de nieuwe Pensioenwet veel gevolgen, met name uit hoofde van het Financieel Toetsingskader (FTK). Een nieuw administratief systeem voor de registratie van deelnemers, de beleggingen en de verslaglegging moet er voor zorgen dat wij kunnen blijven voldoen aan de vereisten die de wet stelt op het gebied van: Marktwaarde van de beleggingen en Technische voorziening tegen de Rentetermijnstructuur (RTS) Berekening van Minimum Vereist Eigen Vermogen (MVEV), Berekening van Vereist Eigen Vermogen (VEV) met de buffers voor risico s op gebied van rente, valuta, beleggingen, kredieten, verzekeringstechniek, kredietwaardigheid herverzekeraar, etc. De nieuwe voorschriften inzake indexatie vereisen een bijna 100% garantie om de eerstkomende 15 jaar aan de toegezegde indexatie van actieven, gepensioneerden en slapers te kunnen voldoen, alvorens de toezegging kan en mag worden gedaan. Een dergelijke garantie wordt - afhankelijk van de aard van de toezegging - binnen de pensioenwereld op dit moment slechts afgegeven bij een dekkingsgraad van 140% of meer. Dat betekent dat het bestuur zich de komende tijd zal moeten beraden over de oude indexatiedoelstelling en de ambitie voor de toekomst (zie in dit licht ook 3.1.1). De overleggen met DNB hebben opgeleverd dat wij in 2008 specifieke aanwijzingen kunnen verwachten op basis van ons voorstel. Dat betekent dat wij pas met ingang van 2009 aan de wet moeten voldoen en gedurende 2008 de structuur en organisatie van het SEV kunnen herinrichten. Dat betekent eveneens dat de jaarverslaglegging 2007 op basis van de oude waarderingsregels en Pensioenvermogensopstelling plaatsvindt omdat we alle veranderingen ineens willen doorvoeren. 6

7 bestuursverslag Dekkingsgraad De dekkingsgraad is de verhouding tussen de waarde van het Pensioenvermogen (bezittingen minus schulden) en de Voorziening Pensioenverplichtingen. Het Pensioenvermogen van de SEV bestaat nagenoeg volledig uit beleggingen in obligaties, aandelen en vastgoed. De beleggingen worden op beurswaarde gewaardeerd. Bij aandelen is het doel om naast direct rendement in de vorm van dividenden tevens indirect rendement te halen door stijging van de beurskoers. Bij obligaties reflecteert de beurswaarde de ontwikkeling van de marktrente: hogere rentestand, lagere beurswaarde en andersom. De werkelijke waarde van de beleggingen en daarmee van het Pensioenvermogen wordt op het moment van de jaarafsluiting weergegeven en is daarmee een momentopname. Voor de Voorziening Pensioenverplichtingen wordt een rekenrente gehanteerd onder de condities als beschreven in par Berekeningen tonen aan dat 1% daling van de rekenrente een stijging van circa 15% van de Voorziening Pensioenverplichtingen tot gevolg heeft Rekenrente De rekenrente is de rente waartegen de verplichtingen contant worden gemaakt. Deze rekenrente wordt zodanig vastgesteld dat de werkelijke rente- en dividendopbrengsten er bij voorkeur ruimschoots boven liggen. Ultimo 2007 heeft de marktrente (Eurorente) voor alle looptijden zich hersteld tot een niveau boven de 4%. In de nieuwe Pensioenwet per 1 januari 2007 wordt vereist dat zowel de beleggingen als de verplichtingen worden gewaardeerd tegen marktwaarde, waarbij voor de verplichtingen de rentetermijnstructuur (RTS) moet worden gehanteerd. De RTS geeft het verband weer tussen looptijd en rendement. De rendementen per looptijd worden ontleend aan een door DNB gepubliceerde tabel (rentetermijnstructuur). Het rendement dat behoort bij de gemiddelde looptijd van de pensioenverplichtingen van de SEV per ultimo 2007 is 4,85% (2006: 4,26%, 2005: 3,71%). In de jaarrekening 2007 van de SEV wordt de Voorziening Pensioenverplichtingen berekend met een rekenrente van 4% of met de RTS indien deze lager is dan 4%. 3.2 Toelichting op de financiële positie Voor het eerst sinds jaren heeft de SEV te maken met een daling van het Pensioenvermogen. De oorzaak ligt in de ontwikkelingen op de beurzen in het afgelopen jaar. De dekkingsgraad is ultimo 2007 met 7,1 procentpunt gedaald van 124,5% tot 117,4%. Het verloop van de financiële positie kan als volgt worden samengevat. Financiële positie Pensioenvermogen (in duizenden euro s) VPV (in duizenden euro s) Dekkingsgraad (in %) Ultimo ,4 Ultimo ,5 Ultimo ,2 Ultimo ,9 Ultimo ,5 Ultimo ,9 Toename 2007 (477) 551 (7,1) Toename (139) 9,3 Toename ,3 Toename ,4 Toename ,6 In de begroting 2007 werd de dekkingsgraad ultimo 2007 nog geraamd op 118,1%. Een analyse van de verschillen met de begroting vindt u onder punt

8 bestuursverslag In grafieken weergegeven: Pensioenvermogen Voorziening Pensioenverplichting waarde in jaar ,4 124,5 115,2 108,9 100,5 99, Dekkingsgraad 8

9 bestuursverslag 3.3 Beleggingen en performance Samenstelling van de portefeuille De beleggingen bestaan ultimo 2007 uit obligaties, aandelen, hedge funds en vastgoed. De beleggingen in hedge funds worden tot de aandelen gerekend. De beleggingen in vastgoed betreffen uitsluitend participaties in vastgoedfondsen. De onderstaande tabel geeft de werkelijke verdeling over de beleggingscategorieën weer in relatie tot de strategische portefeuille en de normportefeuille. Strategische portefeuille Normportefeuille 2007 Werkelijk 2007 Obligaties 70% 60-75% 64% Aandelen 20% 15-25% 24% Vastgoed 10% 8-12% 7% Liquiditeiten 0% 0-5% 5% Totaal 100% 100% 100% De strategische beleggingsportefeuille betreft de beleggingsmix die de SEV op de lange termijn wil vasthouden. De vastgestelde portefeuille voor enig jaar kan van deze strategische portefeuille afwijken, afhankelijk van de verwachtingen op de korte termijn. Dit noemen we de normportefeuille. Ultimo 2007 zaten bijna alle beleggingscategorieën binnen de bandbreedte van de normportefeuille. Enige uitzondering hierop was het belang in vastgoed dat kleiner was dan de door ons vastgestelde ondergrens van 8%. Dit had deels te maken met de forse koersdalingen van vastgoed gedurende het jaar De samenstelling van de beleggingsportefeuille in relatie tot ultimo vorig jaar is als volgt: (bedragen in duizenden euro s) 2007 in % 2006 in % Obligaties Aandelen Vastgoed Liquiditeiten Totaal De beleggingsperformance van het fonds bedraagt -1,2% over 2007, tegen 7,0% over Obligaties De samenstelling van de obligatieleningen is als volgt: (bedragen in duizenden euro s) 2007 in % 2006 in % Staatsleningen Euroland Financiële instellingen Euroland Overige ondernemingen Euroland High-yield obligatiefondsen Overige leningen Totaal Het rendement op de obligatieportefeuille over 2007 is uitgekomen op 0,79% (2006: 0,14%). Dit werd veroorzaakt door een stijging van de rente die nadelig was voor de koersontwikkeling van obligaties. 9

10 bestuursverslag Het effectieve rendement van de obligatieportefeuille - zijnde het gemiddelde voor de toekomst te verwachten rendement - bedraagt ultimo 2007: 4,8% (2006: 4,2%). Daarmee is het toekomstperspectief van de obligatieportefeuille dus behoorlijk verbeterd. In de loop van 2007 hebben wij een aantal keren kunnen profiteren van de stijging van de kapitaalmarktrente. Gelden konden worden vastgezet tegen percentages die soms opliepen tot boven de 5%. De portefeuille heeft een gemiddelde resterende looptijd ( modified duration ) van circa 6,2 jaar Aandelen Na een aantal sterke aandelenjaren bleek 2007 een relatief mager jaar. Uitzondering hierop waren de emerging markets waarin het SEV bescheiden belegt. Bij de individuele Nederlandse aandelen viel in 2007 het grote aantal overnames op. In de portefeuille van het SEV is daarbij geprofiteerd van de overname van ABN Amro waarop een flinke winst werd gerealiseerd. Door de gevolgen van de kredietcrisis die gedurende 2007 de kop opstak werd deze winst echter grotendeels weer ingeleverd doordat fondsen als Fortis en ING Groep fors in waarde daalden. Over 2007 bedroeg het rendement op aandelen 4,2% ( 2006: 12,9%) Vastgoed Beursgenoteerd vastgoed kende een zeer slecht jaar. Gelukkig hadden wij aan het begin van 2007 ons belang hierin fors afgebouwd. De rendementen waren tot en met 2006 goed geweest en wij waren van mening dat we winst moesten nemen op onze posities. Tevens waren wij (door de forse koersstijgingen) uitgekomen boven onze vastgestelde bandbreedte. Dat de daling die volgde zulke extreme vormen aannam hadden wij echter niet verwacht. Alleen het Aziatische vastgoed hield de schade beperkt, de overige categorieën drukten het totale rendement in grote mate. Door het faillissement van Euro American Investment Group hebben wij ons genoodzaakt gezien om deze niet-beursgenoteerde beleggingen ad geheel af te boeken. Reeds in 2006 is in het beleggingsplan opgenomen en door het bestuur vastgesteld dat de beleggingen direct verhandelbaar en beursgenoteerd moeten zijn. Naast de afgeboekte participaties EAIG hebben wij geen niet-beursgenoteerde beleggingen. Het rendement op de vastgoedportefeuille bedroeg over 2007: -26,4% (2006: 28,7%). 10

11 bestuursverslag 3.4 Vergelijking met de begroting De uitkomsten over het jaar 2007 laten zich als volgt vergelijken met de begroting (bedragen in duizenden euro s) werkelijk 2007 begroting 2007 verschil Toevoegingen aan het pensioenvermogen. bijdragen kerken inkomende waardeoverdrachten -- PM --. opbrengst beleggingen overige baten Onttrekkingen aan het pensioenvermogen. uitkeringen uitgaande waardeoverdrachten -- PM --. premie herverzekering algemene kosten Mutaties in het pensioenvermogen Mutaties in de voorziening pensioenverplichtingen Mutaties in onder-/overdekking Overdekking per 1 januari Overdekking per 31 december De mutatie in het pensioenvermogen is lager dan begroot. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door een lager rendement dan verwacht op de beleggingsportefeuille ad Utrecht, 17 maart 2008, drs B.P. Vreugdenhil, voorzitter W. van Veen, secretaris drs A.J. van der Molen RE RA, penningmeester 11

12 jaarrekening JAARREKENING OVERZICHT VAN DE GROOTTE EN DE SAMENSTELLING VAN HET PENSIOENVERMOGEN Per 31 december toelichting Beleggingen. obligaties aandelen vastgoed deposito s en internetspaarrekeningen Vlottende activa. lopende rente vorderingen liquide middelen Tezamen Af:. overige kortlopende schulden Tezamen PENSIOENVERMOGEN ========= ========= OVERZICHT VAN MUTATIES IN HET PENSIOENVERMOGEN toelichting Toevoegingen. bijdragen kerken giften kerken premies individuele verzekeringen uitkering herverzekering opbrengst beleggingen 2.6. rente en dividend koersresultaat effecten Totaal toevoegingen Onttrekkingen. uitkeringen uitgaande waardeoverdrachten - -. premie herverzekering algemene kosten Totaal onttrekkingen Saldo Pensioenvermogen per 1 januari Pensioenvermogen per 31 december ========= ========= 12

13 jaarrekening OVERZICHT VAN MUTATIES IN DE VOORZIENING PENSIOENVERPLICHTINGEN Stand per 1 januari Verhoging i.v.m. wijziging pensioengrondslagen/aow en 1 jaar inkoop Kosten indexaties Inkoopsom herverzekering wegens arbeidsongeschiktheid Resultaat op sterfte en arbeidsongeschiktheid Benodigde intrest Voorziening omrekening overlevingstafels Uitkeringen Uitkeringen pensioenen herverzekering Uitkeringen bij overlijden herverzekering Overige mutaties Aanvulling voorziening vanwege lage rentestand Stand per 31 december ========= ========= DEKKINGSGRAAD Pensioenvermogen Voorziening pensioenverplichtingen Overdekking ========= ========= Dekkingsgraad *) 117,4% 124,5% *) zie ook het actuarieel verslag 13

14 jaarrekening TOELICHTING 1. Waarderingsgrondslagen Algemeen: De Stichting Emeritaatsvoorziening wordt vooralsnog niet aangemerkt als pensioenfonds in de zin van de nieuwe Pensioenwet. Beleggingen: Beurswaarde; niet beursgenoteerde beleggingen worden gewaardeerd tegen de geschatte opbrengst bij verkoop. Voorziening Pensioenverplichtingen: De verplichtingen uit hoofde van pensioenrechten worden gewaardeerd tegen de contante waarde op basis van 4% rekenrente of lagere marktrente, i.c. de Rente Termijn Structuur (RTS). Daar de marktrente ultimo 2007 (RTS 4,85%) hoger was dan de rekenrente van 4% is de Voorziening Pensioenverplichtingen opgenomen voor de contante waarde op basis van 4% rekenrente per jaar. Voorts is uitgegaan van de overlevingstafels "CRC2003", die geconstrueerd zijn ten behoeve van pensioenverzekeraars met het oog op de toekomstige ontwikkeling van de overlevingskansen. De leeftijdscorrecties op deze tafels zijn: - ouderdomspensioen: min 1 jaar, - weduwepensioen : man plus 2 jaar tot pensioendatum, nul jaar na pensioendatum; vrouw min 1 jaar. De Voorziening Pensioenverplichtingen omvat een voorziening voor een toeslag op de AOW-uitkeringen voor deelnemers geboren in of na 1950 en gehuwd met een jongere echtgenote. Overige activa en passiva: Nominale waarde 2. Specifieke toelichtingen 2.1 Beleggingen obligaties aandelen vastgoed deposito s en internetspaarrek. Totaal Stand begin boekjaar Aankopen Uitlotingen/verkopen Koersresultaten Stand einde boekjaar ========= ======== ======== ======== ========= De nominale waarde van de obligatieportefeuille bedraagt ultimo ,-- (ultimo 2006: ,--). 14

15 jaarrekening 2.2 Vlottende activa Vorderingen Ultimo 2007 Ultimo 2006 Terug te vorderen dividendbelasting Te ontvangen bijdragen Overige te vorderen posten, w.o. commissie TOP Te ontvangen rente bank/internetspaarrekeningen Te ontvangen dividend Te ontvangen rente R/C Fortis en ZwL Te vorderen sociale lasten 0 0 Saldi R/C Fortis en ZwL ====== ====== Liquide middelen Ultimo 2007 Ultimo 2006 ABN AMRO bestuursrekening ABN AMRO Private Banking spaarrekening Postbank ====== ====== 2.3 Overige kortlopende schulden Ultimo 2007 Ultimo 2006 Loonheffing Salaris/spaarloon Accountantskosten Actuariskosten Terug te storten bijdragen Bestuurskosten Kantoorkosten Saldi R/C Fortis en ZwL Te betalen rente ====== ====== 2.4 Bijdragen kerken Per 1 januari 2007 waren er 91 aangesloten kerken. De bijdrage is in 2007 gesteld op 31,-- per jaar per lid (2006: 30,--). Het aantal leden per 1 januari 2007 bedroeg volgens opgave van de kerken (per 1 januari 2006: ). 2.5 Giften kerken De SEV ontving in 2005 een gift van van de voormalige NGK te Bilthoven. Het bestuur heeft deze gift aangewend om voor 2006 de aftopping van de indexering van de uitkeringen ongedaan te maken. Daarmee was het bedrag nagenoeg uitgeput. Het restant is aangewend voor aanvulling van de indexering per 1 januari

16 jaarrekening 2.6 Specificatie directe en indirecte beleggingsopbrengsten direct Indirect totaal direct indirect Totaal Obligaties Aandelen Vastgoed Internetspaarrek Rente bijdragen Af: bankkosten ======= ======= ======= ======= ======= ======== De directe beleggingsopbrengsten hebben betrekking op aan het verslagjaar toegerekende interest en dividenden onder aftrek van aan de beleggingen toegerekende kosten. De indirecte beleggingsopbrengsten hebben betrekking op gerealiseerde en ongerealiseerde waardestijgingen of waardedalingen (koersresultaten). 2.7 Uitkeringen aantal per Bij Af aantal per jaarbedrag uitkeringen einde boekjaar (niveau 2007) in uitkeringen 2007 in Uitkeringen 2006 in Emeriti/a.o Weduwen (Half)wezen Totalen Algemene kosten Salariskosten Sociale lasten Bestuurskosten Accountantskosten Actuariskosten Kantoorkosten Diversen ====== ====== De stichting had, naast het onbezoldigde bestuur, over het boekjaar - evenals over voorgaand boekjaar - 1 personeelslid in dienst. 16

17 jaarrekening VOORZIENING PENSIOENVERPLICHTINGEN (V.P.V.) V.P.V. ULTIMO 2007 V.P.V. ULTIMO 2006 bedragen in euro s aantallen per ultimo 2006 tussen haakjes Opgebouwde aanspraken door 83 (83) op reglementaire basis deelnemende predikanten, inclusief aanspraken op arbeidsongeschiktheidsrenten van 4 (2) geheel of gedeeltelijk arbeidsongeschikte predikanten Voorziening voor AOW-aanvulling vanaf Aanspraken van deelnemers tegen een op individuele basis vastgestelde premie: 1 (1) tegen premiebetaling en 2 (2) premievrij Aanspraken van 18 (18) gewezen deelnemers (reglementaire deelneming tussentijds beëindigd) Ingegane emeritaatsuitkeringen 33 (31) met bijbehorende niet-ingegane weduwe-uitkeringen Ingegane weduwe-en wezenuitkeringen 36 (37) Totale voorziening Af: herverzekering ingegane arbeidsongeschiktheidsuitkeringen ========= ========= 17

18 Kasstroomoverzicht (bedragen in duizenden euro s) Saldo liquide middelen per 1 januari Ontvangsten. bijdragen kerken premies individuele verzekeringen 9 9. herverzekeraars rente/dividend uitlotingen/verkopen obligaties verkopen aandelen verkopen vastgoed van internetrekeningen Totaal ontvangsten Uitgaven. aankopen obligaties aankopen aandelen aankopen vastgoed uitkeringen uitgaande waardeoverdrachten 0 0. herverzekeraars bankkosten algemene kosten afname bankkrediet naar internetrekeningen Totaal uitgaven Saldo liquide middelen per 31 december ===== ===== Dit overzicht is opgesteld volgens de directe methode, waarin wordt uitgegaan van de werkelijke kasstromen. Utrecht, 17 maart 2008, het bestuur: drs B.P. Vreugdenhil, voorzitter W. van Veen, secretaris drs A.J. van der Molen RE RA, penningmeester mr H.G. Bronsveld-Taute drs J.G. van Dalen ds J. van t Hof S. Klaver W.H. Martens MBA H. van Rees, actuaris AG 18

19 overzicht beleggingen Overige gegevens: Actuarieel verslag Actuariële verklaring Accountantsverklaring Overzicht beleggingen 19

20 actuarieel verslag Sl/ ERNST & YOUNG Ernst & Young Actuarissen BV 1 Samenstelling en controle voorziening (Bedragen zijn in duizenden euro 's) De Voorziening Pensioenverplichtingen (VPV) bestaat uit de volgende onderdelen: Voorziening voor opgebouwde aanspraken voor actieve predikanten inclusief de voorziening voor predikanten die met vervroegd emeritaat zijn gegaan Voorziening voor aanspraken voor deelnemers met een individuele bijdrage Voorziening voor gewezen deelnemers Voorziening voor ingegane emeritaatsuitkeringen en weduwenpensioenen Voorziening voor AOW-hiaat verzekeringen De totale VPV ultimo 2007 bedraagt ,0 (2006: ,2), een stijgmg van 550,9 ten opzichte van Een splitsing van de VPV naar bovenvermelde onderdelen is in de toelichting op de jaarrekening opgenomen. De Voorziening Pensioenverplichtingen is berekend op basis van het per ultimo 2007 van kracht zijnde pensioenreglement en is voor het grootste gedeelte berekend als de contante waarde van de opgebouwde pensioenaanspraken, welke overeenstemmen met de tijdsevenredige aanspraken. De voorzieningen zijn berekend op basis van de overlevingstafel CRC2oo3. Deze tafel houdt rekening met toekomstige verwachtingen inzake sterfte. Wij hebben de voorzieningen op 4,00% rekenrente en op marktrente I voor de (opgebouwde) pensioenen voor de actieven, gewezen deelnemers, pensioentrekkenden, weduwen en deelnemers met een individuele bijdrage gecontroleerd en hebben daarbij geen bijzonderheden geconstateerd. In onze controle zijn wij uitgegaan van de aan ons aangeleverde deelnemersgegevens. 2 Herverzekering Zwitserleven Het overlijdensrisico is herverzekerd bij Zwitserleven op basis van éénjarige risicoverzekeringen. Het overlijdensrisico is gelijk aan de contante waarde van het uit te keren nabestaandenpensioen bij overlijden van de deelnemer verminderd met de contante waarde van de reeds opgebouwde aanspraken, in het betreffende verzekeringsjaar. In verband met de additionele herverzekering bij FORTIS ASR is vanaf 1 juli 2004 nog 68% van het totale risico herverzekerd. 3 Herverzekering FORTIS ASR Met ingang van I juli 2004 is het overlijdensrisico gedeeltelijk en het arbeidsongeschiktheidsrisico volledig herverzekerd bij FORTIS ASR. 1 Als uitgangspunt hebben wij gerekend met rentetermijnstructuur zoals is gepubliceerd op de website van DNB. 20

21 actuarieel verslag ä!j ERNST & YOUNG Ernst & Young Actuarissen BV 4 Sterfte grondslagen De voorziening is berekend op basis van de overjevingstafel CRC2003, met voor het ouderdomspensioen een leeftijdscorrectie van -I jaar. Voor het nabestaandenpensioen zijn de leeftijdscorrecties voor vrouwen -I jaar +2 jaar voor mannen voor pensioendatum en 0 jaar na pensioendatum. Voor vrouwen geldt een leeftijdscorrectie van -I jaar. Er is geen voorziening gevormd voor toekomstige administratie- enlof uitkeringskosten. 5 Financiële positie van het fonds De balanswaarde van de tegenover de verplichtingen staande beleggingen bedraagt , I (2006: ,6). De dekkingsgraad van de stichting is per ultimo 2007 gelijk aan 117%, een daling van 8% punt ten opzichte van de dekkingsgraad per ultimo 2006 (125%). De daling van de dekkingsgraad is vooral het gevolg van een daling van de waarde van de obligatie- en vastgoed beleggingen. 6 Toereikendheid voorzieningen Na inwerkingtreding van de Pensioen Wet per zijn de toetsvereisten voor pensioenfondsen die onder de werkingssfeer van de Pensioen Wet vallen, gewijzigd. Aangezien ultimo 2007 nog geen definitief besluit is genomen of SEV onder de werkingssfeer van de Pensioen Wet gaat vallen, is afgesproken is dat over boekjaar 2007 de toetsing van de toereikendheid op dezelfde wijze zal plaatsvinden als vorig jaar. Dat betekent dat getoetst wordt op basis van tot 2006 van kracht zijn Actuariële Principes Pensioenfondsen. Daarin stelt De Nederlandsche Bank (DNB) dat met behulp van een toereikendheidstoets wordt vastgesteld of de aanwezige middelen van het fonds voldoende zijn voor een continue dekking van de minimumvoorziening. Wij hebben voor SEV de toets dus uitgevoerd op basis van de APP richtlijnen. In die situatie dient de minimumvoorziening tenminste te worden gedekt door de in het fonds aanwezige middelen. Hierbij moet rekening worden gehouden met de gevolgen van een eventuele overdracht van (een deel van) de verplichtingen aan een verzekeraar of een ander pensioenfonds, dan wel met de uitvoeringskosten in geval van afwikkeling door het fonds zelf. Vaststelling dient te geschieden op prudente grondslagen, rekeninghoudend met de aard van de pensioenaanspraken. Hierbij wordt geen rekening gehouden met de in de toekomst te ontvangen premies. Ten aanzien van de rekenrente zijn wij van mening dat de voorziening op voldoende voorzichtige grondslagen is gebaseerd, indien deze minimaal gelijk is aan de marktwaarde van de verplichtingen. De marktwaarde kan verkregen worden door de uitkeringenstroom van de verplichtingen contant te maken tegen de rentes uit de door DNB gepubliceerde rentetermijnstructuur van 31 december Indien deze marktwaarde lager is dan de voorziening gebaseerd op een constante rekenrente van 4%, dient ingevolge de Actuariële Principes Pensioenfondsen een rekenrente van maximaal 4% gehanteerd te worden. 21

22 actuarieel verslag ä1j ERNST & YOUNG Ernst & Young Actuarissen BV Het bestuur van SEV heeft besloten de verplichtingen per ultimo 2007 vast te stellen op basis van 4% rekenrente omdat de voorziening op basis van de door DNB gepubliceerde rentetermijnstructuur lager is dan de 4% voorziening. De 4% voorziening is 1.732,7 hoger dan de voorziening op basis van de rentetermijnstructuur. DNB heeft voorgeschreven dat naast de vastgestelde voorziening pensioenverplichtingen een extra reserve algemene risico's benodigd is ter dekking van: Actuarieel risico (met name langlevenrisico); Kostenrisico De benodigde reserve voor algemene risico's is vastgesteld op de algemene norm van de DNB van 5% van de voorziening pensioenverplichtingen en bedraagt 821,3 per 3I december 2007 (793,8 per 3I december 2006). DNB heeft aangegeven dat de norm van 5% geldt voor fondsen die reserveren op een recente overlevingstafel (met enige leeftijdsterugstelling) en een kostenopslag van I à 2%. Fondsen die aanmerkelijk prudentere grondslagen hanteren kunnen met een lager percentage volstaan. Ten aanzien van sterfte worden door SEV prudentere grondslagen gehanteerd dan recente overlevingstafels, maar daarentegen is geen kosten reserve gevormd. In de situatie van SEV achten wij een opslagpercentage voor de reserve algemene risico's tussen de 3% en 5% reëel. Ter beoordeling van de financiële positie hebben wij de zogenaamde "minimumvoorziening" gedefinieerd als de som van de voorziening voor pensioenverplichtingen en de benodigde reserve algemene risico's van 5%. Deze minimumvoorziening bedraagt per 3 I december ,3 (per 31 december ,0). Indien wij rekening houden met een benodigde reserve voor algemene risico's van 3% in plaats van 5%, bedraagt de minimumvoorziening per 31 december ,8 (per 31 december ,5). 6.1 Conclusie De aanwezige middelen van het fonds zijn gedefinieerd als de totale (actuele) balanswaarde minus de waarde van schulden, samen ,1 Bovenstaande leidt tot de volgende opstelling: Aanwezige middelen: -/- Minimumvoorziening (inclusief 5% algemene reserve): Saldo -/ , , ,8 De bovenstaande toetsing van de aanwezige middelen toont naar onze mening aan dat deze middelen per 31 december 2007 voldoende zijn voor dekking van de minimumvoorziening. 22

23 actuarieel verslag Ë11 ERNST &YOUNG Ernst & Young Actuarissen BV Op basis van 3% reserve voor algemene risico's bedraagt de minimumvoorziening ,8 en is het saldo 2.372,3 7 Continue dekking van de minimumpositie In aanvulling op de toets op de minimumvoorziening, hebben wij ook getoetst of ultimo 2008 voldoende vermogen aanwezig is om de éénjaarsrisico's op te vangen, zodat ultimo 2008 nog steeds voldoende vermogen aanwezig is ter dekking van de minimumpositie. Uitgangspunt bij de toetsing is dat de kerken in 2008 de bijdragen voor de pensioenopbouw storten en dat vervolgens geen stortingen meer plaatsvinden. Naast de risico's die het fonds loopt indien het per 31 december 2007 liquideert, loopt het fonds op de volgende onderdelen gedurende het jaar 2008 risico's: Actuarieel risico; Kostenrisico; Beleggingsrisico. Actuarieel en kostenrisico Ten behoeve van de continue dekking van de minimumpositie is voor SEV geen aanvulling benodigd op de in de vorige paragraaf vastgestelde reserve voor algemene risico's. De reserve voor algemene risico's bedraagt derhalve 821,3 per 31 december 2007 (793,8 per 31 december 2006). Beleggingsrisico De reserve beleggingsrisico's is benodigd als buffer om in geval van waardedalingen van de tegenover de pensioenverplichtingen staande beleggingen de rninimumpositie op niveau te kunnen houden. Hierdoor wordt de kans beperkt dat ten gevolge van exceptioneel ongunstige ontwikkeling op de financiële markten de benodigde minimumvoorziening niet gedekt kan worden uit de in het fonds aanwezige middelen. De benodigde reserve beleggingsrisico's wordt vastgesteld aan de hand van de door DNB in haar brieven van 30 september 2002 en 17 maart 2004 voorgeschreven methode. Benodigde reserve beleggingsrisico 's op basis van door PVK gedefinieerde risicotolerantie In haar brief van 30 september 2002 heeft DNB richtlijnen aangegeven voor de toetsing van de financiële opzet en positie van pensioenfondsen. Hierop is in een brief van 17 maart 2004 een aanvulling gegeven. Volgens deze richtlijnen dienen pensioenfondsen: in staat te zijn voor beleggingen in aandelen en andere zakelijke waarden, door het aanhouden van buffers of anderszins, een waardedaling op te vangen van ten minste 25%; voor beleggingen in vastrentende waarden bij een marktrente van 4% te beschikken over een buffer van ten minste 10% van de waarde van die beleggingen en bij een marktrente van 5% van ten minste 5% van de waarde van die beleggingen, terwijl bij een marktrente van 6% of hoger geen buffer aanwezig hoeft te zijn (bij tussenliggende marktrentes naar rato). 23

24 actuarieel verslag ajj ERNST & YOUNG Ernsl & Young Actuarissen BV De stand van de kapitaalmarktrente per 31 december 2007 is 4,76%2, wat leidt tot een buffer van 6,20% van het vermogen in obligaties. Conform de strategische beleggingsmix van het pensioenfonds wordt nagestreefd dat 30% in zakelijke waarden (inclusief vastgoed) en 70% in obligaties wordt belegd. Dit leidt tot een benodigde reserve beleggingsrisico's van 13% van de pensioenverplichtingen waarover het pensioenfonds beleggingsrisico's loopt. Deze pensioenverplichtingen waarover het pensioenfonds beleggingsrisico's loopt bestaan uit de voorziening voor tijdsevenredige pensioenverplichtingen en de benodigde reserve algemene risico's. De reserve beleggingsrisico' s bedraagt dan 2.316,3 Ter beoordeling van de financiële positie hebben wij de zogenaamde "minimumvoorziening" gedefinieerd als de som van de voorziening voor pensioenverplichtingen, de benodigde reserve algemene risico's van 5% en de reserve beleggingsrisico. Deze minimumvoorziening bedraagt ,3 7.1 Conclusie De aanwezige middelen van het fonds zijn gedefinieerd als de totale (actuele) balanswaarde minus de waarde van schulden, samen ,1. Bovenstaande leidt tot de volgende opstelling: Aanwezige middelen -/- Minimumvoorziening (inclusief 5% algemene reserve): Saldo -/- Benodigde reserve beleggingsrisico's Saldo -/- -/ , , , ,3. (272,5) Indien rekening wordt gehouden met 3% algemene reserve bedraagt het saldo 56,0 positief. De bovenstaande toetsing van de aanwezige middelen toont naar onze mening aan dat de beschikbare middelen per 31 december 2007 net niet voldoende zijn voor continue dekking van de minimumvoorziening. Deze toets is gemaakt naar de stand van ultimo 2007 en het streven van het fonds is om de dekkingsgraad (aanwezige middelen gedeeld door pensioenverplichting) voor 2014 op het niveau van 110% - 115% te brengen. Naar de stand per ultimo 2007 wordt hieraan net voldaan. Wij blijven van mening dat de financiële positie van het fonds nauwlettend gevolgd dient te blijven worden. De clekkingsgraad is erg afhankelijk van de ontwikkeling van de aandelen en vastgoed portefeuille. De dekkingsgraad, rekening houdend met de buffers, wordt precies 100% bij een waarde van de aanwezige middelen van ,6. Dit is 272,5 hoger dan de huidige waarde van de aanwezige middelen. 2 Gelijk aan de 10 jaarsrente uit de DNB rentetermijnstructuur per 3)

25 actuarieel verslag gjj ERNST & YOUNG Ernst & Young Actuarissen BV 8 Sterfte Voor sterfte is al deels geanticipeerd op toekomstige sterfteverwachtingen het gebruik van de overlevingstafel CRC2003 voor de vaststelling van de verplichtingen. Wij achten dit, gezien de samenstelling van het deelnemersbestand, een adequate grondslag. Recente sterfte onderzoeken hebben echter uitgewezen dat de toekomstige verwachte overlevingskansen nog steeds toenemen. Dit is door het Actuarieel Genootschap verwerkt in prognosesterftetafels die rekening houden met verwachte sterfte tot De verwachting is dat omrekening van de verplichtingen naar deze sterftetafels, een stijging van de verplichtingen tot gevolg heeft. Het verdient aanbeveling te anticiperen op de verwachte ontwikkelingen door rekening te houden met een mogelijke verzwaring van de verplichtingen op basis van recente sterfte onderzoeken. 9 Technisch resultaat Het resultaat op sterfte is dit jaar 196,7 negatief. In 2007 is één weduwe overleden en de daarmee vrijgevallen voorziening van 43,4 is lager dan de benodigde risicopremie voor het totale bestand, vermeerderd met de herverzekeringspremie. Het technisch resultaat op arbeidsongeschiktheid (na herverzekering) is nagenoeg nihil. De schade bij arbeidsongeschiktheid is afgedekt door herverzekering. 25

26 actuariële verklaring Ë11 ERNST &YOUNG Ernsl & Young Actuarissen BV Actuariële verklaring (bedragen in duizenden euro's) Opdracht Ingevolge de opdracht van het bestuur van Stichting Emeritaatsvoorziening "SEV" hebben wij de onderstaande post ultimo 2007 gecontroleerd. Voorziening pensioenverplichtingen ,0 De voornoemde post is opgesteld onder verantwoordelijkheid van het bestuur van de stichting. Het is onze verantwoordelijkheid daarbij een verklaring van de externe actuaris te verstrekken. Werkzaamheden De controle is zodanig gepland en uitgevoerd, dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de genoemde actuariële post geen onjuistheden van materieel belang bevat. Onze controle omvat onder meer een onderzoek door middel van deelwaarnemingen van informatie ter onderbouwing van de bovengenoemde post en een beoordeling van de grondslagen, methoden en modellen die bij het berekenen en toetsing van de genoemde post zijn toegepast. Wij zijn van mening dat onze controle een deugdelijke grondslag vormt voor ons oordeel. Oordeel Wij zijn van oordeel dat bovengenoemde post juist is vastgesteld. Wij hebben geconstateerd dat voor de bepaling van de voorziening de juiste factoren zijn gebruikt. Verder leiden de toegepaste methoden en grondslagen naar ons oordeel, in samenhang met de overige waarderingsgrondslagen, tot een prudente voorziening. Tevens hebben wij vastgesteld dat de in het fonds aanwezige middelen voldoende zijn voor dekking van de minimum voorziening en dat de aanwezige middelen net niet voldoende zijn voor continue dekking van de minimumvoorziening als bedoeld in de door De Nederlandsche Bank vastgestelde actuariële principes pensioenfondsen. Voor de beoordeling van de financiële positie en de toereikendheid van de verplichtingen, zijn wij uitgegaan van de uitgangspunten vermeld in het Actuarieel verslag Risico wordt gelopen over langleven en beleggingen. Terzake van langleven is thans geanticipeerd door omrekening naar overlevingstafel CRC2003. Voor algemene risico's en beleggingen hebben wij de volgende normatieve buffers berekend: Algemene risico's Beleggingsbuffer Totaal , , , , , ,4 26

27 actuariële verklaring Ë11 ERNST & YOUNC Ernst & Yotlng Actuarissen BV Na verwerking van de beleggingsbuffer bedraagt de dekkingsgraad 99%3 (ultimo 2006 :102%), hetgeen ons het oordeel geeft dat de dekking hier net niet voldoende is. Utrecht, 17 maart 2008 Ernst & Young Actuarissen BV namens deze R.W. van Leijenhorst actuaris AG drs. CD. Snoeks actuaris AG Als volgt berekend: ,1/ (16.426, ,6) 27

28 accountantsverklaring Deloitte~ Deloitte Accountants B.V. Admiraliteitskade 50 Rotterdam Postbus AK Rotterdam Tel: (010) Fax: (010) Tel: (010) Fax: (010) Het bestuur van Stichting Emeritaatsvoorziening "S.E.V" Datum 17 maart 2008 Behandeld door Drs. R.R. Bijvoet RA Kenmerk /0802 Accountantsverklaring Wij hebben de in dit verslag opgenomen jaarrekening 2007 van Stichting Emeritaatsvoorziening "S.E.V." te Rotterdam, bestaande uit het overzicht van de grootte en de samenstelling van het pensioenverrnogen per 31 december 2007, gecontroleerd. Verantwoordelijkheid van het bestuur Het bestuur van de stichting is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het pensioenvermogen en de omvang van de pensioenverplichtingen alsmede de wijzigingen in het pensioenverrnogen en de pensioenverplichtingen getrouw dient weer te geven, alsook voor het opstellen van het bestuursverslag. Deze verantwoordelijkheid omvat onder meer: het ontwerpen, invoeren en in stand houden van een intern beheersingssysteem relevant voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van het pensioenvermogen en de omvang van de pensioenverplichtingen alsmede de wijzigingen in het pensioenverrnogen en de pensioenverplichtingen, zodanig dat deze geen afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten bevat, het kiezen en toepassen van aanvaardbare grondslagen voor financiële verslaggeving en het maken van schattingen die onder de gegeven omstandigheden redelijk zijn. Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle velticht in overeenstemming met Nederlands recht. Dienovereenkomstig zijn wij verplicht te voldoen aan de voor ons geldende gedragsnormen en zijn wij gehouden onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Deloille Accountants B V. is ingeschreven in het handelsregister van de Kamer van Koophandel Ie Rotlerdam onder nummer Member of Delollte Touche Tohmatsu 28