1. Hoe Chemie en Samenleving tot stand kwam

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "1. Hoe Chemie en Samenleving tot stand kwam"

Alexander Dijkstra
8 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 1. He Chemie en Samenleving tt stand kwam Verschenen in: Chemie en Samenleving - Handleiding vr dcenten (1974) Auteur(s): L. Mlenaar en P. Kiman Literatuur: Cardwell, D.S.L., Technlgy, Science and Histry. Feibleman, J.K., Pure Science, Applied Science, Technlgy, Engineering; An Attempt at Definitins. In: N. de Nevers, Technlgy and Sciety. Utah University. Kingsfrd, P.W., Engineers, Inventrs and Wrkers. Lilley, S., Men, Machines and Histry. Rsenberg, N., Technlgy and Ecnmic Grwth. De verige verwijzingen zijn te vinden nder Literatuur. Aanpak: In de peride studeerden wij, auteurs van Chemie en Samenleving, af aan de TH Delft, met als hfdvak: didactiek van de scheikunde. In dat kader maakten we twee publicaties: Scheikundedidactiek vr het VWO; een verkenning, en Van kleurstf tt kunstmest. Een en ander gebeurde nder verantwrdelijkheid van de tenmalige dcent scheikundedidactiek, dr ir Gerard van Welie. Het in 1973 verschenen Scheikundedidactiek vr het VWO; een verkenning richt zich vral p de didactische achtergrnden van het inleidend scheikundenderwijs. Daarbij kmen nder andere aan de rde: de delstellingenprblematiek;- de Nederlandse leerbeken en prjecten zals CMLS, WEI en TUE; enkele buitenlandse vernieuwingsprjecten zals CBA, CHEMstudy, Nuffield en Chemistry takes shape.

Kingsfrd, P.W., 1964. Engineers, Inventrs and Wrkers. Lilley, S., 1968. Men, Machines and Histry. Rsenberg, N., 1972. Technlgy and Ecnmic Grwth. De verige verwijzingen zijn te vinden nder Literatuur.

2 Er wrdt p het vlak van de prjecten vral plemisch stelling genmen tegen een visie p het VWO-scheikundenderwijs waarin het ntdekkend leren een verheersende rl speelt. Op het vlak van de delstellingen wrdt de reeks van algemeen aanvaarde delstellingen van het VWO-scheikundenderwijs gegrepeerd in drie clusters: 1. het verwerven van kennis van en inzicht in de theretische inhud van de chemie; 2. het pden van inzicht en ervaring in de methdlgie van de natuurwetenschappen, in het bijznder van de chemie; 3. het inzicht verwerven in de ecnmische, sciale en culturele rl van de chemie. Ten aanzien van de laatste delstelling cnstateerden we grte tekrtkmingen en zelfs een zekere hulpelsheid bij zwel het gangbare scheikundenderwijs als de Nederlandse en buitenlandse experimenten. Daarm kzen we vr het verzrgen van een nderwijstekst, waarin getnd werd he aan die delstelling rnd 'chemie en samenleving' vrmgegeven kan wrden. Dit leidde tt Van kleurstf tt kunstmest (1974), waarin we aan de hand van een vrbeeld uit de geschiedenis van de chemie beschreven he chemie en maatschappij wederzijds p elkaar inwerken.

het verwerven van kennis van en inzicht in de theretische inhud van de chemie; 2. het pden van inzicht en ervaring in de methdlgie van de natuurwetenschappen, in het bijznder van de chemie; 3.

3 Werkwijze: Onze werkwijze was kennelijk een bijzndere, gezien het aanbd in de sectr chemie en samenleving in Wij begnnen met een cncretisering van wat verstaan mest wrden nder de rl van natuurwetenschap in de samenleving. Daarte gingen we uit van de algemene literatuur, die ten ng vral in het buitenland, met name in Grt-Brittannië en de Verenigde Staten, gezcht mest wrden (Bernal, Rse en Rse, Crwther, Cardwell, Lilley, Mussn en Rbinsn, Rsenberg, Singer, Feibleman e.a.). Op basis van deze algemene literatuur kwamen we tt het frmuleren van zeven algemene verbanden, die in nze ude Handleiding (1974) wrden pgesmd. Ik geef hier twee vrbeelden van stellingen die als uitgangspunt hebben gediend: 1: De relaties tussen wetenschap en maatschappij zijn wederkerig. Zals er binnen de wetenschap veranderingen wrden teweeggebracht dr de invled van maatschappelijke vraagstukken, z wrden k maatschappelijke veranderingen geïnduceerd dr wetenschappelijke ntwikkelingen. Er zijn veel van deze wederzijdse invleden, en ze werken direct f indirect in p de maatschappij en p de ideeën waarp de samenleving steunt en die haar k weer den veranderen. Pas in de lp van de industriële revlutie vindt een zdanige vruitgang van de natuurwetenschappen plaats, dat deze een nmisbaar instrument werden m zich te verzekeren van ecnmisch gewin en daardr k van plitieke macht. Daardr werden ze in die tijd een factr van betekenis in het plitieke en sciale leven. Z werd in de lp van de industriële revlutie de wetenschap steeds hechter ingeschakeld bij de prductie, en de schaal waarp deze integratie plaatsheeft is sindsdien alleen maar vergrt. De bttlenecks van de industriële prductie stimuleerden de fundamentele en tegepaste wetenschapsbeefening enrm. Allerwegen brak het besef dr van de perspectieven die de wetenschapsbeefening zu penen vr nieuwe, sms nverwachte, industriële ntwikkelingen. 2: Een belangrijke factr vr het begrijpen van deze verbanden tussen wetenschap, techniek en samenleving is dat men ze in histrisch perspectief weet te plaatsen. Z wrdt een helder licht gewrpen p de relatie tussen chemische wetenschapsbeefening en industriële prductie dr de kppeling van de histrische grei van de natuurwetenschappen aan die van de industriële prductie. Z neemt k de staatsbemeienis te naarmate de wetenschap een steeds belangrijker ecnmische en sciale factr wrdt. Wat betreft de chemie is de wetenschap als achtergrnd vr technlgie een relatief recente zaak, die pas in de tweede helft van de 19e eeuw grtere vrmen begint aan te nemen. Vóór die tijd lag het accent in de chemische prductie ndgedwngen p het dr intuïtie geleide prberen. Dit hangt nauw samen met de stand van de chemische wetenschap in deze beide fasen. Na het frmuleren van deze algemene verbanden bgen we ns pnieuw ver de algemene geschiedschrijving van natuurwetenschap en samenleving. We zchten daarbij naar chemische nderwerpen waarin z veel mgelijk van de gefrmuleerde verbanden pen en blt zuden kmen te liggen, m dan een nderwerp uit te kiezen en te verwerken tt nderwijstekst. Uit deze literatuur kwam een aantal geschikte thema's naar vren: - de vrege industriële revlutie, feitelijk gebaseerd p nieuwe ntwikkelingen in de machinebuw waarin de metallurgie een grte rl speelt (Bernal, Kingsfrd, Rsenberg, Mussn en Rbinsn);

Daarte gingen we uit van de algemene literatuur, die ten ng vral in het buitenland, met name in Grt-Brittannië en de Verenigde Staten, gezcht mest wrden (Bernal, Rse en Rse, Crwther, Cardwell,

4 - de pkmst van Duitsland als industriële natie met de kleurstffenindustrie en het werk van Haber (Rse en Rse, Mussn en Rbinsn, Crwther, Rsenberg); - de rl van de chemie in de Eerste Wereldrlg, zals die uit het vrige thema vrtvleit (Crwther, Rse, Bernal); - de geschiedenis van de sda-industrie en de verschuivingen van het zwaartepunt erin (Rsenberg, Mussn en Rbinsn); - de ntwikkeling van de steenkltechnlgie in Engeland p grnd van de vr dit land specifieke structuur van natuurlijke hulpbrnnen (Rsenberg); - de ntwikkeling van synthetische rubber als gevlg van het wegvallen van de Maleisische natuurrubber dr de Japanse bezetting in 1941 (Rsenberg). Vervlgens hielden we met een aantal randvrwaarden rekening: - het nderwerp mest een behrlijke en veelzijdige theretisch-chemische inhud hebben (niet luter prcestechnlgisch); - het mest actuele chemische en maatschappelijke raakvlakken hebben en in geen geval pgevat kunnen wrden als 'ude kek'; - het nderwerp mest in de chemische geschiedschrijving al p hg niveau behandeld zijn, pdat we daar niet eerst zelf nderzek naar behefden te den (dat slt de meest actuele nderwerpen uit); - het nderwerp mest niet al te specialistisch zijn mdat de VWO-chemie als aanknpingspunt mest kunnen dienen. Op basis van de ns destijds ter beschikking staande infrmatie kzen we als nderwerp de rl van de chemie bij de pkmst van Duitsland als industriële natie, tt en met de Eerste Wereldrlg ( ). De wetenschappelijke geschiedschrijving lag klaar in de vrtreffelijke studies van J.J. Beer en L.F. Haber. Het nderwerp was chemisch zeer veelzijdig en zwel rganisch als anrganisch van karakter. Het mvatte naast ideale histrische cmpnenten (ntstaan mderne chemische industrie en research, ntstaan staatsbemeienis, ntstaan kleurstfindustrie, enz) k een aantal actuele thematieken zals het vedselvraagstuk, synthetische stffen en de Derde Wereld, chemie en rlgsprductie, enzvrt. Na deze keuze begnnen we te werken aan een nderwijstekst waarin p basis van de wetenschappelijke geschiedschrijving z veelzijdig mgelijk de dr ns a priri mschreven verbanden naar vren zuden kmen. Elk van deze verbanden kwam truwens - niet tevallig - in het bestudeerde materiaal saillant en cncreet naar vren. In elk van de hfdstukken werden een f meer van deze verbanden als leidraad vr de didactische uiteenzetting genmen. Naarmate het bek vrdert mest de cmplexiteit van de p elkaar inwerkende verbanden tenemen. De taak van het nderwijs zu dan zijn deze verbanden te expliciteren. Vandaar dat een Handleiding k in de eerste versie een vereiste was. Wij legden begin 1974 een cncepttekst vr aan een tiental lerare(sse)n scheikunde en geschiedenis ter berdeling. Met hun cmmentaar, en dat van een aantal van nze leerlingen, maakten we een definitieve tekst. In 1974 slten we een cntract tt publicatie met uitgeverij Malmberg, die daar in 1981 eenzijdig van afzag, mdat zij de uitgave had willen kppelen aan de chemieleergang Chemix die het niet haalde. Cntacten met Natuur & Techniek leidden tt deze uitgave. Daarbij kwam het tt een nieuwe redactie, een gedegen illustrering, een nieuw slthfdstuk 8 (p basis van de vregere zeven stellingen), acht intermezz's en de nieuwe, uitgebreide Handleiding.

steenkltechnlgie in Engeland p grnd van de vr dit land specifieke structuur van natuurlijke hulpbrnnen (Rsenberg); - de ntwikkeling van synthetische rubber als gevlg van het wegvallen van de

5 Deze theretische aanpak van de delstelling rnd 'chemie en samenleving' is in 1986 ng steeds uniek. Gelukkig zijn er inmiddels prjecten die langs andere wegen in deze urgente nderwijsbehefte prberen te vrzien. En dat mag k wel als k het nieuwe VWOleerplan reeds als eerste delstelling aanmerkt: dat de leerlingen meten kunnen inzien dat de scheikunde een rl speelt in de hedendaagse cultuur, in de samenleving, in het dagelijks leven (...) en in de andere natuurwetenschappen.

En dat mag k wel als k het nieuwe VWOleerplan reeds als eerste delstelling aanmerkt: dat de leerlingen meten kunnen

Vergelijkbare documenten

Observatielijst: Zelfregulatie in het onderwijs

Observatielijst: Zelfregulatie in het nderwijs ZO! Observatielijst zelfregulatie in het nderwijs 1 Inhud 1. Inleiding 1.1 Uitgangspunten van de ZO! 1.2 Wat is de ZO!? 1.3 Het del van de ZO! 1.4 Delgrep