Panel Survey of Organizations in Flanders (PASO) flanders

Transcriptie

1 Panel Survey of Organizations in Flanders (PASO) AS flanders

2 Panel Survey of Organizations in Flanders (PASO) Editie 2003 Regionaal rapport Profiel van de Antwerps-Wase organisaties op basis van de PASO-enquête Steven Marx, Gert Theunissen, Monique Ramioul (HIVA) m.m.v. Kris Vanherpe (Kamer van Koophandel en Nijverheid van Antwerpen-Waasland) Een onderzoek in opdracht van de Kamer van Koophandel en Nijverheid van Antwerpen-Waasland

3

4 Colofon Regionaal rapport. Profiel van de Antwerps-Wase organisaties op basis van de PASO-enquête / Steven Marx, Gert Theunissen, Monique Ramioul & Kris Vanherpe - Leuven: Katholieke Universiteit Leuven. Hoger instituut voor de arbeid (HIVA), 2003, 82 p. Auteurs: Lay-outontwerp: Tekstverwerking: Omslagontwerp: Steven Marx is socioloog en wetenschappelijk medewerker aan het HIVA Gert Theunissen is socioloog en wetenschappelijk medewerker aan het HIVA Monique Ramioul is socioloog, hoofd van de sector Arbeid en Organisatie van het HIVA en copromotor van het PASOonderzoek Kris Vanherpe is manager van de Cel Arbeidsmarkt van de Kamer van Koophandel en Nijverheid van Antwerpen-Waasland. Sandra Volders Evy Van Dael en Sandra Volders Rudy De Wit Deze resultaten waren slechts mogelijk dankzij de financiële bijdrage van de Kamers van Handel en Nijverheid aan het PASO-onderzoek. De minister vice-president van de Vlaamse regering en Vlaams minister van Werkgelegenheid en Toerisme nam het initiatief en gaf de opdracht om PASO te starten. Het project kadert binnen het onderzoeksprogramma van het Vlaams Interuniversitair Onderzoeksnetwerk Arbeidsmarktrapportering (VIONA). De Vlaamse minister van Economie, Buitenlands Beleid en E-government is medeopdrachtgever. Het spoort met de doelen van het Steunpunt Ondernemerschap, Ondernemingen en Innovatie. De volgende partners ondersteunen het project: - de Stuurgroep Strategisch Arbeidsmarktonderzoek, - de administratie Werkgelegenheid, - de administratie Economie, - het Europees Sociaal Fonds. Resultaten geven niet de visie weer van de VIONA-Stuurgroep of de Vlaamse Regering. Copyright (2003) Hoger instituut voor de arbeid (K.U.Leuven) E. Van Evenstraat 2e, 3000 Leuven Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Bij gebruik van gegevens en informatie is een correcte bronvermelding verplicht.

5

6 Voorwoord Vijf jaar geleden werd, met de financiële ondersteuning van het Sociaal Impulsfonds van de stad Antwerpen het initiatief genomen om de vraagzijde van de arbeidsmarkt in kaart te brengen. Vanaf 2002 integreerde de Kamer van Koophandel en Nijverheid Antwerpen-Waasland haar onderzoek in de PASO-enquête. PASO staat voor Panel Survey of Organizations in Flanders. Hiermee wou de Kamer een antwoord bieden op de vaak gehoorde opmerking van bedrijven omtrent overbevraging. In de eerste plaats gaat onze dank uit naar de cel Werkgelegenheid van de stad Antwerpen. Zij gaven ons de mogelijkheid om dit vijfde rapport uit te brengen. Onze dank gaat ook uit naar de volledige onderzoeksequipe van PASO. Zij stonden in voor de wetenschappelijke uitvoering en analyse van het onderzoek, op maat van de regio Antwerpen-Waasland. Zij leverden de resultaten aan en verrichtten met grote nauwkeurigheid en inzet de analyses die wij nodig achtten. Dit laat ons nu toe om voor de vijfde maal een uniek rapport uit te brengen met conclusies en beleidsvoorstellen, gestoeld op betrouwbare gegevens. Wij willen hierbij de 366 ondernemingen uit de regio Antwerpen-Waasland danken voor hun medewerking aan deze uitgebreide bevraging. Zij vertegenwoordigen de werkgelegenheid van ruim mensen. De coördinatie van de eindredactie werd verzorgd door Kris Vanherpe en Dirk Bulteel. 3

7

8 Inhoud Lijst tabellen en figuren 7 Hoofdstuk 1. Inleiding 13 Hoofdstuk 2. Het ruimere onderzoekskader PASO Flanders Regionale omschrijving Het organisatielandschap in Antwerpen-Waasland Responsanalyse Welke organisaties hebben deelgenomen? 22 Hoofdstuk 3. Werkgelegenheid Tijdelijke arbeid Uitzendarbeid Deeltijdarbeid Diversiteit: aanwezigheid van kansengroepen op de arbeidsmarkt 32 Hoofdstuk 4. Vacatures en selectie Waren er vacatures? Vacatures ter uitbreiding of ter vervanging? Hoe werden vacatures ingevuld? Vacatures ja, en aanwervingen? Geen vacatures of aanwervingen, maar waarom niet? Selectiecriteria bij de aanwerving van uitvoerend personeel Moeilijk invulbare vacatures en hoe men daarmee omgaat 54 Hoofdstuk 5. Dynamiek op de arbeidsmarkt Instroom, uitstroom en groei Verwachte evolutie van de werkgelegenheid 64 5

9 Inhoud Hoofdstuk 6. Opleiding Vorming in organisaties Participatie van werknemers aan vorming 69 Hoofdstuk 7. Conclusies voor de regio Antwerpen-Waasland Enkele vaststellingen in de vergelijking tussen de stad Antwerpen en haar ruimere omgeving Grote versus kleine ondernemingen Hoe zit het met de aanwezigheid van kansengroepen in onze ondernemingen? Knelpunten Opleiding op de werkvloer 75 Hoofdstuk 8. Operationele beleidsaanbevelingen voor de regio Antwerpen-Waasland Een specifiek werkgelegenheidsbeleid voor de grootstedelijke regio Het ruime aanbod van de arbeidsmarkt beter promoten Levenslang leren als voorwaarde voor een duurzame werkgelegenheid Een pleidooi voor meer publiek-private samenwerking 79 Bibliografie 81 6

10 Lijst tabellen Hoofdstuk 2 Tabel 2.1 Tabel 2.2 Tabel 2.3 Tabel 2.4 Tabel 2.5 Tabel 2.6 Tabel 2.7 HET RUIMERE ONDERZOEKSKADER Vergelijking van de populatiegegevens voor de regio Antwerpen-Waasland met deze voor Vlaanderen 19 Vergelijking van de populatiegegevens voor de fusiestad Antwerpen en de rand 20 Vergelijking van de respons- en de populatiegegevens voor de regio Antwerpen-Waasland en voor Vlaanderen 21 Familiaal karakter van de niet-publieke vestigingen voor de regio Antwerpen-Waasland en voor Vlaanderen, in % 23 Familiaal karakter van de niet-publieke vestigingen voor de fusiestad Antwerpen en de rand, in % 23 Structuur van de vestigingen voor de regio Antwerpen-Waasland en voor Vlaanderen, in % 24 Structuur van de vestigingen voor de fusiestad Antwerpen en de rand, in % 25 Hoofdstuk 3 Tabel 3.1 Tabel 3.2 Tabel 3.3 Tabel 3.4 Tabel 3.5 Tabel 3.6 Tabel 3.7 Tabel 3.8 WERKGELEGENHEID Contractvorm van werknemers naar grootte voor de regio Antwerpen-Waasland en voor Vlaanderen, in % 28 Contractvorm van werknemers naar sector, voor vestigingen met twintig werknemers of meer in de regio Antwerpen-Waasland, in % 28 Percentage vestigingen dat in 2001 uitzendkrachten heeft ingezet naar sector voor de regio Antwerpen-Waasland 30 Arbeidsregime van werknemers naar grootte voor de regio Antwerpen-Waasland en voor Vlaanderen, in % 31 Arbeidsregime van werknemers naar sector voor de regio Antwerpen- Waasland, in % 32 Tewerkstelling van mannen en vrouwen voor de regio Antwerpen- Waasland en voor Vlaanderen, in % 33 Arbeidsregime van werknemers naar geslacht voor de regio Antwerpen-Waasland, in % 34 Opleidingsniveau van werknemers voor de regio Antwerpen- Waasland en voor Vlaanderen, in % 36 7

11 Lijst tabellen Tabel 3.9 Tabel 3.10 Tabel 3.11 Opleidingsniveau van werknemers naar sector voor de regio Antwerpen-Waasland, in % 37 Percentage vestigingen met minstens één werknemer afkomstig uit een niet-eu-land of uit Turkije of een Maghrebland naar grootte voor de regio Antwerpen-Waasland en voor Vlaanderen 39 Percentage vestigingen met minstens één werknemer afkomstig uit een niet-eu-land of uit Turkije of een Maghrebland naar sector voor de regio Antwerpen-Waasland 39 Hoofdstuk 4 VACATURES EN SELECTIE Tabel 4.1 Percentage vestigingen met vacatures in 2001 voor de regio Antwerpen-Waasland en voor Vlaanderen 42 Tabel 4.2 Percentage vestigingen met vacatures in 2001 naar sector voor de regio Antwerpen-Waasland 42 Tabel 4.3 Aantal uitbreidings- en vervangingsvacatures tussen 1 januari 2001 en 31 december 2001, voor vestigingen in de regio Antwerpen- Waasland met twintig werknemers of meer 44 Tabel 4.4 Manier van invulling van vacatures naar personeelscategorie voor de regio Antwerpen-Waasland, in % 46 Tabel 4.5 Percentage vestigingen dat in 2001 al dan niet tijdelijk nieuwe werknemers via externe kanalen heeft aangeworven, berekend op het aantal vestigingen met vacatures, voor de regio Antwerpen- Waasland en voor Vlaanderen 47 Tabel 4.6 Percentage vestigingen dat in 2001 al dan niet tijdelijk nieuwe werknemers via externe kanalen heeft aangeworven, berekend op het aantal vestigingen met vacatures, naar sector voor de regio Antwerpen-Waasland 47 Tabel 4.7 Redenen voor de afwezigheid in 2001 van vacatures of externe aanwervingen, naar grootte en voor de regio Antwerpen-Waasland en voor Vlaanderen, in % 49 Tabel 4.8 Selectiecriteria bij de aanwerving van uitvoerend personeel voor de regio Antwerpen-Waasland en voor Vlaanderen, in % 51 Tabel 4.9 Selectiecriteria bij de aanwerving van uitvoerend personeel naar sector, voor vestigingen met twintig werknemers of meer in de regio Antwerpen-Waasland, in % 52 Tabel 4.10 Selectiecriteria bij de aanwerving van uitvoerend personeel voor de fusiestad Antwerpen en de rand, in % 53 Tabel 4.11 Redenen voor de aanwezigheid van moeilijk invulbare vacatures naar sector, voor vestigingen met twintig werknemers of meer in de regio Antwerpen-Waasland, in % 56 Tabel 4.12 Maatregelen als oplossing voor moeilijk invulbare vacatures naar sector, voor vestigingen met twintig werknemers of meer in de regio Antwerpen-Waasland, in % 58 8

12 Lijst tabellen Hoofdstuk 5 Tabel 5.1 Tabel 5.2 DYNAMIEK OP DE ARBEIDSMARKT Instroom, uitstroom en werkgelegenheidsgroei in 2001 naar sector voor de regio Antwerpen-Waasland, in % 63 Verwachte evolutie van het aantal personeelsleden in 2002 naar sector voor de regio Antwerpen-Waasland, in % 66 Hoofdstuk 6 Tabel 6.1 Tabel 6.2 Tabel 6.3 Tabel 6.4 OPLEIDING Percentage vormingsorganisaties in 2001 voor de regio Antwerpen- Waasland en voor Vlaanderen 68 Gemiddeld aandeel van de opleidingsuren naar opleidingsvorm voor de regio Antwerpen-Waasland en voor Vlaanderen, in % 68 Gemiddeld aandeel van de opleidingsuren naar opleidingsdoel voor vestigingen met twintig werknemers of meer in de regio Antwerpen- Waasland en in Vlaanderen, in % 69 Percentage werknemers dat in 2001 binnen vormingsorganisaties opleiding volgde voor de regio Antwerpen-Waasland en voor Vlaanderen 71 9

13

14 Lijst figuren Hoofdstuk 3 Figuur 3.1 Figuur 3.2 Figuur 3.3 Figuur 3.4 WERKGELEGENHEID Percentage vestigingen dat in 2001 uitzendkrachten heeft ingezet, voor Vlaanderen, de regio Antwerpen-Waasland, de fusiestad Antwerpen en de rand 29 Tewerkstelling van mannen en vrouwen naar sector voor de regio Antwerpen-Waasland, in % 33 Percentage voltijds werkende mannen en vrouwen naar sector voor de regio Antwerpen-Waasland 35 Opleidingsniveau van werknemers voor de fusiestad Antwerpen en de rand, in % 37 Hoofdstuk 4 Figuur 4.1 Figuur 4.2 VACATURES EN SELECTIE Percentage vestigingen met moeilijk invulbare vacatures, berekend op het aantal vestigingen met vacatures, naar personeelscategorie voor de regio Antwerpen-Waasland en voor Vlaanderen 54 Percentage vestigingen met moeilijk invulbare vacatures, berekend op het aantal vestigingen met vacatures, naar sector voor de regio Antwerpen-Waasland 55 Hoofdstuk 5 Figuur 5.1 Figuur 5.2 Figuur 5.3 Figuur 5.4 DYNAMIEK OP DE ARBEIDSMARKT Instroom, uitstroom en werkgelegenheidsgroei in 2001 voor de regio Antwerpen-Waasland en voor Vlaanderen, in % 62 Instroom, uitstroom en werkgelegenheidsgroei in 2001 voor de fusiestad Antwerpen en de rand, in % 63 Verwachte evolutie van het aantal personeelsleden in 2002 voor de regio Antwerpen-Waasland en voor Vlaanderen, in % 64 Verwachte evolutie van het aantal personeelsleden in 2002 voor de fusiestad Antwerpen en de rand, in % 65 Hoofdstuk 6 Figuur 6.1 OPLEIDING Percentage werknemers dat in 2001 opleiding volgde voor de regio Antwerpen-Waasland en voor Vlaanderen 70 11

15

16 Hoofdstuk 1 Inleiding In 2002 werd de optie genomen om het prospectief onderzoek naar de vraagzijde van de Antwerps-Wase arbeidsmarkt te integreren in het PASO-panel. Deze integratie vergde enige voorbereiding en overleg, teneinde het werk dat de voorgaande jaren door de Kamer van Koophandel werd gepresteerd niet verloren te laten gaan. De resultaten van dit onderzoek moesten immers toelaten om trends te analyseren, een vergelijking te maken tussen de rand en de fusiestad en de thema s Knelpunten, kansengroepen en oplossingsstrategieën te behouden. In het voorjaar van 2002 werd het Antwerps-Wase bedrijfsleven op de hoogte gebracht van de samenwerking met PASO via een uitgebreid interview met de onderzoekscoördinatoren prof. Luc Sels van de K.U.Leuven en Monique Ramioul van het HIVA, in het ledenblad Ondernemers. Vervolgens werden de ondernemingen die geselecteerd werden per brief aangemoedigd om deel te nemen aan de enquête. De arbeidsmarkt is een evolutief gegeven en uiteraard sterk onderhevig aan de economische conjunctuur. Als werkgeversorganisatie is het belangrijk om deze polsslag te voelen en tijdig via beleidsaanbevelingen en concrete acties bij te sturen. Voortdurende bijstelling van kwalificaties is slechts één greep uit de vele aanbevelingen tot levenslang leren. Wanneer men zicht wenst te krijgen op evoluties en trends dan is een longitudinale bevraging van eenzelfde groep van ondernemingen aangewezen. De referteperiode van de bevraging was 2001; de verwachte evoluties in de werkgelegenheid had betrekking op Het specifieke aan dit onderzoek is niet alleen het Vlaamse niveau, maar ook de opname van de quartaire sector (overheid en non-profit) in de steekproef. Deze ruimere steekproef liet dan ook toe om te stratificeren naar sector (primair/secundair, tertiair en quartair). Ten slotte werd er ook geselecteerd op werkgevers vanaf één werknemer. Dit laat toe om in de analyse telkens een onderscheid te maken tussen de kleine onderneming van minder dan twintig werknemers en de andere. Zoals reeds werd vermeld, werden aan de onderzoeksequipe specifieke analyses gevraagd omtrent de verhouding rand en fusiestad. Deze vergelijking leidt bij bepaalde thema s tot opmerkelijke vaststellingen. 13

17

18 Hoofdstuk 2 Het ruimere onderzoekskader 2.1 PASO Flanders Dit rapport is het eindresultaat van een samenwerking tussen de verschillende Vlaamse Kamers voor Handel en Nijverheid en het PASO-team. Alvorens dieper in te gaan op de resultaten van dit project, willen we kort PASO Flanders aan u voorstellen. PASO Flanders is een consortium van onderzoekers verbonden aan de universiteiten van Leuven en Antwerpen, het Hoger Instituut voor de Arbeid en IDEA Consult. In opdracht van VIONA en de Administratie Werkgelegenheid meet PASO jaarlijks de polsslag bij een zelfde groep van Vlaamse organisaties en bedrijven aan de hand van een vragenlijst die peilt naar het strategisch management van personeel, organisatie, technologie en innovatie. In wat volgt, geven we toelichting bij de doelstelling van het onderzoek, de beoogde onderzoekseenheid, de wijze van steekproeftrekking en de methode van bevraging Doelstellingen Het PASO-project heeft een dubbele doelstelling. Enerzijds is dit onderzoek een tegemoetkoming aan de behoefte aan accurate informatie over evoluties aan de vraagzijde van de arbeidsmarkt. Anderzijds moet PASO door een betere coördinatie van wetenschappelijk vraagzijdeonderzoek een antwoord bieden op de meermaals gesignaleerde problemen van overbevraging bij organisaties. Veel van de actuele problemen op de arbeidsmarkt krijgen vorm binnen de bedrijfsmuren. Denken we aan de impact van reorganisaties op de in- en uitstroom van personeel of de gevolgen van product- en procesinnovaties voor de vereiste en gevraagde kwalificaties van werknemers. Vraagzijdeonderzoek kan het beleid voorzien van essentiële informatie omtrent de dagelijkse realiteit in bedrijven, zodat beter kan worden ingespeeld op specifieke problemen. Deze informatieverstrekkende functie krijgt een extra dimensie door het longitudinaal karakter van de bevraging. Aangezien deze panelstudie jaarlijks een zelfde groep Vlaamse organisaties ondervraagt, wordt een basis gecreëerd voor de opvolging van evoluties in het product-, technologie-, organisatie- en 15

19 Hoofdstuk 2 personeelsbeleid. Naast het opsporen van trends schept het longitudinaal karakter van de studie ook mogelijkheden op het vlak van beleidsevaluatie en -planning. De meeste evaluatiestudies slagen niet in hun opzet, omdat ze zich beperken tot eenmalige, cross-sectionele metingen en daardoor de impact van beleidsmaatregelen niet accuraat kunnen vatten. Het evalueren van het huidige beleid, het opsporen van knelpunten en opportuniteiten en het detecteren van behoeften aan de vraagzijde zijn essentiële stappen in de richting van een meer gerichte beleidsplanning. Ten tweede tracht PASO bij te dragen tot een betere coördinatie en een verhoogde efficiëntie en effectiviteit van wetenschappelijk vraagzijdeonderzoek. De opvolging van een panel levert een unieke dataset op, die onder bepaalde voorwaarden ter beschikking kan gesteld worden aan andere onderzoeksteams die zich op het terrein van het arbeidsmarktonderzoek bewegen. Hierdoor kan het evenwicht tussen dataverzamelings- en analysetijd hersteld worden. Naast de exploitatie (in functie van valorisatie) van de databank, kunnen jaarlijks externe onderzoeksgroepen aansluiten bij het ontwerp van de vragenlijst zodat ook op dit niveau de krachten gebundeld worden en overbevraging wordt tegengegaan. Hier situeert zich de oorsprong van de samenwerking met de Vlaamse Kamers voor Handel en Nijverheid. De overlap inzake bevraagde thema s met de tewerkstellingsenquête van de Kamer van Koophandel en Nijverheid van Antwerpen-Waasland vormde de aanleiding om samen in zee te gaan. Concreet houdt deze samenwerking het opleveren van provinciale rapporten in Bevraging van de ganse economie op vestigingsniveau We hebben ervoor geopteerd organisaties te benaderen op vestigingsniveau. Een vestiging omschrijven we als elk filiaal waar al dan niet meerdere economische activiteiten worden uitgevoerd. Waarom onderzoek op vestigingsniveau? We gaan ervan uit dat een vestiging een relatief autonoom organisatie- en personeelsbeleid kan voeren (dit is onafhankelijk van de overkoepelende organisatie). Belangrijke beslissingen worden vaak op vestigingsniveau genomen. Daar komt bij dat een bevraging op vestigingsniveau de correctheid en volledigheid van de verzamelde informatie ten goede komt. De respondent moet immers enkel antwoorden voor de vestiging waarin hij/zij werkt en niet voor een groter geheel. Tot slot heeft een bevraging op vestigingsniveau als belangrijk voordeel dat de lokale arbeidsmarktproblemen beter in kaart kunnen worden gebracht. Bij de selectie van vestigingen werden geen exclusiecriteria gehanteerd. Dit wil zeggen dat alle organisaties met minstens één werknemer in aanmerking kwamen en dat alle sectoren (privaat en publiek; profit en non-profit) vertegenwoordigd zijn in de steekproef. 16

20 Het ruimere onderzoekskader Steekproef Er bestaan weinig bronnen die informatie verstrekken over Vlaamse organisaties op vestigingsniveau. De meest volledige informatie kan worden gevonden bij de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ). Deze instelling verzamelt de gegevens van alle Belgische werkgevers (het RSZ-werkgeversbestand) en hun inrichtingen (het RSZ-inrichtingenbestand). Op basis van het unieke RSZnummer werden deze twee bestanden geïntegreerd. Het resultaat was een bestand met alle Belgische vestigingen, met inbegrip van de private, de overheids- en de non-profitsectoren. De gemeente en het postnummer werden gebruikt om de Vlaamse organisaties uit het bestand te filteren. Naast haar volledigheid schuilt een ander belangrijk voordeel van het bestand in de informatie die ze bevat. De data lieten ons toe een gestratificeerde toevalssteekproef te trekken met sector, grootte en provincie als stratificatievariabelen. Hierdoor wordt de representativiteit van de steekproef op deze drie variabelen gegarandeerd Bevraging Er is geopteerd de bevraging te organiseren in de vorm van een websurvey. Dit houdt in dat alle geselecteerde organisaties een folder toegestuurd kregen met de situering van het onderzoek en het adres van de vragenlijst op het web. Door middel van een unieke gebruikerscode en bijhorend paswoord konden de respondenten inloggen en de vragenlijst on line invullen. De kleinste vestigingen (minder dan tien werknemers) en vestigingen die geen toegang hadden tot het web, kregen een schriftelijke versie van de vragenlijst (postenquête). De eerste brief met folder werd gevolgd door een schriftelijke rappel en twee telefonische follow-ups. Ook hier kregen de organisaties uitdrukkelijk de mogelijkheid een schriftelijke vragenlijst aan te vragen. We peilden tevens naar de redenen van non-respons bij organisaties die niet wensten deel te nemen aan het onderzoek. 2.2 Regionale omschrijving In de reeks Kamerrapporten neemt dit verslag een aparte plaats in: de analyses hebben voor een keer niet op één provincie betrekking, maar op twee arrondissementen, meerbepaald het arrondissement Sint-Niklaas - een deel van Oost-Vlaanderen dat beter bekend staat als het Waasland - en het arrondissement Antwerpen, dat samen met de arrondissementen Mechelen en Turnhout de provincie Antwerpen vormt. Bijzonder is ook dat we voor een aantal belangrijke variabelen niet enkel de cijfers geven voor de regio Antwerpen-Waasland als geheel, maar dat we het kengetal in kwestie ook berekenen voor de fusiestad Antwerpen en wat we 17

21 Hoofdstuk 2 tegenover deze kern als rand, periferie of hinterland beschouwen. Onder fusiestad Antwerpen verstaan we de stad Antwerpen en haar zeven fusiegemeenten: Deurne, Borgerhout, Merksem, Ekeren, Berchem, Wilrijk en Hoboken. De rand omvat het Waasland en het deel van het arrondissement Antwerpen dat we niet tot de fusiestad rekenen, met gemeenten als Brasschaat, Schoten en Kapellen. Waar nodig hebben we gebruik gemaakt van weegvariabelen om te corrigeren voor scheeftrekkingen in het bestand, zowel deze die het gevolg waren van het steekproefdesign (onder andere de opname van een onevenredig groot aantal grote organisaties) als deze die te wijten zijn aan differentiële responsratio s. 1 De sectorindeling die als achtergrondvariabele wordt gebruikt in de regionale rapporten deelt de organisaties op in drie groepen. De eerste groep is de primaire/secundaire sector. In deze groep zijn verschillende subsectoren opgenomen, namelijk Landbouw, Industrie en Bouw. In de tweede groep, de tertiaire sector, zitten Handel en Horeca, Vervoer, Opslag, Communicatie en Financiële en Zakelijke Dienstverlening. De derde en laatste groep is de quartaire sector, bestaande uit Openbaar Bestuur en Gemeenschapsvoorzieningen, Gezondheidszorg en Onderwijs. 2.3 Het organisatielandschap in Antwerpen-Waasland In dit deel wordt kort een overzicht gegeven van het organisatielandschap in Antwerpen-Waasland. In tabellen 2.1 en 2.2 wordt de verdeling over sector en grootte voorgesteld voor alle vestigingen uit Antwerpen-Waasland. Vlaanderen is ook steeds opgenomen in deze tabellen om door middel van een vergelijking de specifieke kenmerken van de economie in het arrondissement te ontdekken. Deze informatie kan later van pas komen bij de interpretatie van de cijfers. Een eerste opvallende vaststelling is de grote overeenkomst tussen Antwerpen-Waasland en Vlaanderen. Naar grootte zijn de verschillen zelfs te klein om te bespreken. Ook naar sector zijn de afwijkingen klein. Zoals te verwachten, is de sector Landbouw en Ontginning in Antwerpen-Waasland zeer klein. Daarnaast maken ook de Industrie, Bouw, Openbaar Bestuur en Gezondheidszorg en Onderwijs in Antwerpen een kleiner aandeel uit van de totale groep van organisaties dan in Vlaanderen. Sterker uitgebouwd is dan weer de 1 Voor organisaties met minder dan twintig werknemers werd gewogen naar sector, tenzij de analyses zelf naar sector waren opgesplitst. Voor de grotere vestigingen wogen we naar een combinatie van grootte en sector, naar grootte per sector als sector een analysevariabele was of, waar de organisatiegrootte in overweging werd genomen, naar sector per grootteklasse. 18

22 Het ruimere onderzoekskader tertiaire sector, met de deelsectoren Handel en Horeca, Vervoer, Opslag en Communicatie en Financiële en Zakelijke Dienstverlening. Tabel 2.1 Vergelijking van de populatiegegevens voor de regio Antwerpen-Waasland met deze voor Vlaanderen Antwerpen- Vlaanderen Waasland N % N % Sector Landbouw en Ontginning 453 1, ,0 Industrie , ,3 Bouw , ,0 Handel en Horeca , ,2 Vervoer, Opslag en Communicatie , ,7 Financiële en Zakelijke Dienstverlening , ,9 Openbaar Bestuur en Gemeenschapsvoorzieningen , ,6 Gezondheidszorg en Onderwijs , ,4 Grootte <10 werknemers , , werknemers , , werknemers 781 2, , werknemers 382 1, ,2 200 werknemers 292 0, ,8 Totaal , ,0 * Ongewogen. Bron: Populatiegegevens berekend op basis van het werkgevers- en inrichtingenbestand van de RSZ van 2001 Ook tussen de fusiestad Antwerpen en de rand zijn de verschillen naar grootte miniem. Hoewel de fusiestad een iets groter aandeel van grote organisaties heeft, is de verdeling over de grootteklassen ongeveer gelijklopend. Naar sector zijn er hier echter meer afwijkingen. De sectoren Landbouw en Ontginning, Industrie en Bouw zijn duidelijk minder aanwezig in de fusiestad dan in de rand. Anderzijds is er in de stad een duidelijke oververtegenwoordiging van de tertiaire sectoren. Zowel Handel en Horeca als Vervoer, Opslag en Communicatie en Financiële en Zakelijke Dienstverlening zijn er prominenter aanwezig dan in de rand. Vooral de Financiële en Zakelijke Dienstverlening is zeer sterk ontwikkeld in de fusiestad: 31% van de organisaties in de stad zijn actief in deze sector, terwijl dit in de rand 22% is. 19

23 Hoofdstuk 2 Tabel 2.2 Vergelijking van de populatiegegevens voor de fusiestad Antwerpen en de rand Stad Rand N % N % Sector Landbouw en Ontginning 8 0, ,5 Industrie , ,5 Bouw 763 5, ,6 Handel en Horeca , ,9 Vervoer, Opslag en Communicatie , ,8 Financiële en Zakelijke Dienstverlening , ,4 Openbaar Bestuur en Gemeenschapsvoorzieningen 477 3, ,4 Gezondheidszorg en Onderwijs 965 6, ,0 Grootte <10 werknemers , , werknemers , , werknemers 384 2, , werknemers 204 1, ,0 200 werknemers 187 1, ,6 Totaal , ,0 * Ongewogen. Bron: Populatiegegevens berekend op basis van het werkgevers- en inrichtingenbestand van de RSZ van Responsanalyse De verdeling van de verschillende sectoren en grootteklassen in het responsbestand wijkt in sommige gevallen sterk af van de verdelingen die we hierboven zagen voor de populatiegegevens. Tabel 2.3 geeft een vergelijking tussen de respons en de populatie voor de regio Antwerpen-Waasland en het Vlaamse Gewest. We bespreken hieronder in beknopt verslag de respons en populatie van Antwerpen-Waasland, samen met de gevolgen voor het bestand en het wegen van de data. Een analoge redenering kan worden toegepast op de data voor Vlaanderen. Eerst bekijken we de respons en de populatiegegevens naar grootte. Dit is ook waar de grootste afwijkingen tussen respons en populatie zitten. Uit de populatiegegevens bleek dat de overgrote meerderheid van de organisaties (88%) minder dan twintig werknemers telt. De grote organisaties daarentegen maken slechts 2% uit van het totale populatiebestand. Uit het responsbestand komt een geheel ander beeld naar voren. Hier zijn de organisaties namelijk ongeveer gelijk verdeeld over de drie grootteklassen. Deze afwijking tussen respons en populatie was echter gepland. Bij het uittekenen van het steekproefplan beslisten we immers om aan grote organisaties een grotere trekkingskans toe te kennen. Twee redenen lagen aan de grondslag van deze 20

24 Het ruimere onderzoekskader ingreep. Ten eerste staan grotere organisaties in voor een groter gedeelte van de werkgelegenheid. Omdat we uitspraken wilden doen over de werknemers in Vlaanderen en de verschillende regio s, moesten we ervoor zorgen dat er voldoende grote organisaties in het onderzoek opgenomen waren. Ten tweede, en hiermee samenhangend, zijn deze grote vestigingen sterk ondervertegenwoordigd in het Vlaamse organisatielandschap. Indien we alle organisaties, ongeacht de grootte, een zelfde kans hadden gegeven om in de steekproef terecht te komen, zou ook onze steekproef uit bijna 90% kleine organisaties bestaan hebben. Het resultaat zou dan geweest zijn dat het databestand onvoldoende grote organisaties bevatte om representatieve uitspraken te kunnen doen per grootteklasse. Samengevat laat de gecreëerde afwijking tussen respons en populatie ons toe om per dimensieklasse veralgemeenbare uitspraken te doen. Bovendien voerden we bij de analyses waar geen onderscheid werd gemaakt naar grootte steeds een weging door. Dit wil zeggen dat de antwoorden van de organisaties uit de verschillende grootteklassen een bepaald gewicht meekrijgen, waardoor ze sterker of minder sterk meetellen in de analyse. De gewogen cijfers representeren de populatie in kwestie op correcte wijze. Tabel 2.3 Vergelijking van de respons- en de populatiegegevens voor de regio Antwerpen-Waasland en voor Vlaanderen Respons Antwerpen- Waasland Populatie Antwerpen- Waasland Respons Vlaanderen Populatie Vlaanderen N % N % N % N % Sector Primair/secundair 73 19, , , ,3 Tertiair , , , ,8 Quartair , , , ,0 Grootte <20 werknemers , , , , werknemers , , , ,5 100 werknemers , , , ,0 Totaal , , , ,0 * Ongewogen. Bron: Responscijfers berekend op basis van PASO 2002; populatiegegevens berekend op basis van het werkgevers- en inrichtingenbestand van de RSZ van 2001 Ook naar sector laten respons en populatie een andere verdeling zien. Zo blijkt dat in het bestand organisaties uit de quartaire sector oververtegenwoordigd zijn, en dat de tertiaire sector ondervertegenwoordigd is. Deze afwijkingen waren niet gepland. We reiken twee verklaringen aan voor de vastgestelde 21

25 Hoofdstuk 2 deviaties. Enerzijds is er de samenhang met grootte. Zoals we zagen in tabel 2.2 bestaat de tertiaire sector voor een groot deel uit vestigingen uit de Handel en Horeca. Daar deze vestigingen vaak kleinere vestigingen zijn, kregen zij dus een kleinere kans om aangeschreven te worden. Hoewel ongewild, kan ook de sectorafwijking dus voor een gedeelte verklaard worden vanuit het steekproefplan. Anderzijds hebben we ook gemerkt dat de responscijfers niet voor alle sectoren even hoog lagen. Zo was de respons in de quartaire sector iets hoger dan deze in de tertiaire sector. Ook hier weer wordt er gewerkt met wegingen die de vastgestelde afwijkingen teniet doen. Concreet wil dit zeggen dat in de tabellen waar geen onderscheid wordt gemaakt tussen de verschillende sectoren, een weging wordt toegepast die vestigingen uit de tertiaire sector iets zwaarder laat meetellen, en organisaties uit de quartaire sector iets minder zwaar. Het uiteindelijke databestand bevat gegevens over Vlaamse organisaties. Berekend op het totaal aantal verzendingen (11 491) bedraagt de respons 17,5%. 2 De RSZ-gegevens waren tijdens de steekproeftrekking echter reeds een jaar oud, waardoor er onvermijdelijk een aantal gefaalde organisaties of foute adresgegevens in het steekproefbestand slopen. Rekening houdend met deze fouten, en de dubbels (organisaties die twee maal in het steekproefbestand zaten) die tijdens de telefonische rappel aan het licht kwamen, bedraagt de uiteindelijke respons 19% (2 007/10 574). Een vergelijking tussen de respons op de postenquête en de websurvey brengt geen verschillen aan het licht. Dit is opmerkelijk aangezien de postenquête beduidend korter was dan de websurvey. 2.5 Welke organisaties hebben deelgenomen? Nu we weten hoe de uiteindelijke steekproef is samengesteld, kunnen we verder enkele achtergrondkenmerken van de deelnemende vestigingen bespreken. Concreet zullen we het familiaal karakter en de structuur van de vestigingen bekijken Familiaal karakter van de vestigingen Een organisatie kan als een familiebedrijf worden geklasseerd wanneer de eigendom en het management niet gescheiden zijn maar worden gecontroleerd door één familie. Wat betreft eigendom, moet de meerderheid ( 50%) van de aandelen in familiale handen zijn. Wat het management aangaat, moeten de leidinggevende functies overwegend door familieleden worden uitgeoefend. Het familiale karakter is dus een samengestelde variabele op basis 2 De respons kan op deze manier niet worden berekend per provincie of arrondissement, omdat de analyse van dubbels en afvallers niet op dit niveau is gebeurd. 22

26 Het ruimere onderzoekskader van twee vragen. De antwoordpercentages op deze vragen zijn ook weergegeven in tabel 2.4. Deze vragen werden enkel gesteld aan vestigingen die aangaven geen publieke instelling te zijn, dus enkel aan de private organisaties. Tabel 2.4 Familiaal karakter van de niet-publieke vestigingen voor de regio Antwerpen- Waasland en voor Vlaanderen, in % Antwerpen- Vlaanderen Waasland (N=273) (N=1 310) <20 wns. 20 wns. <20 wns. 20 wns. Familiaal karakter 66,2 30,2 74,6 41,3 Bedrijfsleiding in handen van één familie 70,4 30,2 77,9 42,0 Eigendom in handen van één familie 71,7 36,8 77,9 47,4 * <20 werknemers gewogen naar sector, 20 werknemers gewogen naar grootte en sector. In twee op drie kleine Antwerps-Wase vestigingen is zowel de leiding als de eigendom in handen van één familie. Bij de organisaties vanaf twintig werknemers daalt het aandeel organisaties met een familiaal karakter tot drie op tien. Beide percentages liggen ongeveer tien procentpunten onder het Vlaamse gemiddelde. In het arrondissement Antwerpen-Waasland zijn er dus gevoelig minder familiaal getinte organisaties dan in Vlaanderen algemeen. Uit tabel 2.5, die een vergelijking maakt tussen de fusiestad Antwerpen en de rand, blijkt dat deze afwijking tussen Vlaanderen en het arrondissement uitsluitend te wijten is aan het lage aantal familiale organisaties in de fusiestad Antwerpen. In de rand rond Antwerpen liggen de percentages zelfs iets hoger dan de hierboven besproken Vlaamse gemiddelden. Bij de grote organisaties in de rand krijgt bijna de helft (46%) het predikaat familiaal karakter opgeplakt; in de stad is dit slechts één organisatie op zes. De fusiestad scoort inzake familiaal karakter lager op zowel het managementaspect als de eigendomskwestie. Tabel 2.5 Familiaal karakter van de niet-publieke vestigingen voor de fusiestad Antwerpen en de rand, in % Stad (N=147) Rand (N=126) <20 wns. 20 wns. <20 wns. 20 wns. Familiaal karakter 56,3 16,2 75,0 46,1 Bedrijfsleiding in handen van één familie 61,8 16,2 78,2 46,1 Eigendom in handen van één familie 63,6 24,2 78,9 51,1 * <20 werknemers gewogen naar sector, 20 werknemers gewogen naar grootte en sector. 23

27 Hoofdstuk Structuur van de vestigingen Een tweede achtergrondvariabele die we even op de voorgrond wensen te plaatsen, is de (hiërarchische) structuur. Vermits de PASO-bevraging plaatsvond op het niveau van vestigingen, is het belangrijk te weten of deze vestigingen zelfstandige organisaties zijn, ofwel de hoofdzetel vormen van een geheel met meerdere vestigingen ofwel een vestiging zijn van een groter geheel, maar niet de hoofdzetel. Bij de deelvestigingen en hoofdzetels werd een onderscheid gemaakt tussen Belgische en internationale entiteiten (tabel 2.6). Tabel 2.6 Structuur Structuur van de vestigingen voor de regio Antwerpen-Waasland en voor Vlaanderen, in % Antwerpen- Vlaanderen Waasland (N=359) (N=1 980) <20 wns. 20 wns. <20 wns. 20 wns. Zelfstandige vestiging zonder bijkomende vestigingen 71,0 42,9 78,5 47,6 Hoofdzetel van een Belgische vestiging of overheid 13,3 22,0 7,2 19,5 met meerdere vestigingen Hoofdzetel van een buitenlandse vestiging of overheid 0,0 2,3 1,3 1,7 met meerdere vestigingen Vestiging van een Belgische vestiging of overheid, 7,0 12,9 8,3 19,0 niet de hoofdzetel Vestiging van een buitenlandse vestiging of overheid, niet de hoofdzetel 8,7 19,9 4,8 12,2 * <20 werknemers gewogen naar sector, 20 werknemers gewogen naar grootte en sector. Kleine organisaties vormen veel vaker dan grotere een op zich staande eenheid: 71% van deze kleinere vestigingen is in Antwerpen-Waasland een zelfstandige organisatie zonder bijkomende vestigingen, tegenover 43% van de macro-organisaties. Deze situatie verschilt op twee punten van de Vlaamse. Eerst en vooral valt het op dat het percentage organisaties dat aangeeft de hoofdzetel te zijn van een geheel met meerdere vestigingen iets groter is dan wat aangegeven wordt in Vlaanderen. Maar wat uit de cijfers vooral naar voor komt, is het internationaal karakter van de organisaties uit Antwerpen-Waasland: het percentage organisaties dat aangeeft een vestiging te zijn van een buitenlandse organisatie of overheid ligt met 20% voor de macro-organisaties ver boven het Vlaamse cijfer. Net als bij het familiaal karakter zijn er enkele duidelijke verschillen tussen de fusiestad Antwerpen en de rand (tabel 2.7). Bij de kleine vestigingen is er een verschil in internationaal karakter: in de rand vormen de kleine vestigingen vaker een Belgische hoofdzetel, terwijl ze in de stad frequenter deel zijn van een internationaal geheel. Bij de grotere vestigingen is er geen onder- 24

28 Het ruimere onderzoekskader scheid in internationaal karakter vast te stellen: zowel in de fusiestad als de rand heeft iets meer dan een vijfde van de macro-organisaties een internationaal karakter. Wel liggen er in de rand iets meer hoofdzetels van buitenlandse vestigingen. Deze internationale hoofdzetels vormen echter een kleine minderheid van de totale groep organisaties (4,1%). Het grote verschil zit bij het al dan niet hoofdzetel of vestiging zijn van een Belgische organisatie of overheid. In de fusiestad Antwerpen vinden we duidelijk meer hoofdzetels terug, wat natuurlijk ook te verwachten is in een metropool als Antwerpen: bijna 30% van de Antwerpse organisaties vanaf twintig werknemers is een hoofdzetel van een Belgisch geheel en slechts 8% een deelvestiging. In de rand is de verhouding meer in evenwicht. Tabel 2.7 Structuur van de vestigingen voor de fusiestad Antwerpen en de rand, in % Structuur Stad (N=189) Rand (N=170) <20 wns. 20 wns. <20 wns. 20 wns. Zelfstandige vestiging zonder bijkomende vestigingen 70,7 43,5 71,3 42,2 Hoofdzetel van een Belgische vestiging of overheid 6,5 27,6 19,0 16,0 met meerdere vestigingen Hoofdzetel van een buitenlandse vestiging of overheid 0,0 0,6 0,0 4,1 met meerdere vestigingen Vestiging van een Belgische vestiging of overheid, 7,5 7,7 6,7 18,6 niet de hoofdzetel Vestiging van een buitenlandse vestiging of overheid, niet de hoofdzetel 15,4 20,6 3,1 19,2 * <20 werknemers gewogen naar sector, 20 werknemers gewogen naar grootte en sector. 25

29

30 Hoofdstuk 3 Werkgelegenheid De opdracht van de Kamer van Koophandel voor PASO betrof in het bijzonder analyses inzake werkgelegenheid, een thema dat sterk was uitgewerkt in de enquête. Zo is er onder meer gevraagd naar een opdeling van de werknemers naar statuut (arbeiders/bedienden), naar geslacht, naar contractvorm (onbepaalde/bepaalde duur), naar arbeidsregime (voltijds/deeltijds en verschillende vormen van deeltijdarbeid) en naar opleidingsniveau. Verder is er ook informatie gevraagd over het aantal werknemers van buitenlandse oorsprong (afkomstig van buiten de Europese Unie, afkomstig uit Turkije of een Maghrebland). Omwille van het grote aantal cijfergegevens in dit stuk van de vragenlijst bleek de respons ten opzichte van andere thematische onderdelen iets terug te vallen. Een hogere non-respons voor cijferdelen in enquêtes is een gekend en helaas moeilijk te voorkomen gegeven. Voor Antwerpen-Waasland betekent dit dat de globale respons van 366 eenheden (cf. tabel 2.3) iets terugvalt: 324 organisaties hebben minstens één vraag ingevuld waarin gepeild werd naar werknemersaantallen. De respons verschilt echter van vraag tot vraag en wordt om die reden in elke tabel vermeld. De totale werkgelegenheid in de 324 organisaties bedraagt werknemers. Opnieuw blijkt de scheeftrekking naar vestigingsgrootte. De gemiddelde werkgelegenheid per vestiging ligt met 121 werknemers immers zeer hoog. Het (gewenste) gevolg is echter wel dat we over een voldoend groot aantal werknemers informatie hebben om representatieve uitspraken te doen over de Antwerps-Wase werkgelegenheid. Bovendien blijkt deze werkgelegenheid gelijk verdeeld te zijn over onze drie sectoren (32% primaire/secundaire sector, 33% tertiaire sector, 35% quartaire sector). Ook naar sector kunnen we dus veralgemeenbare uitspraken doen. In wat volgt zal een overzicht worden gegeven van de belangrijkste kenmerken van de werkgelegenheid in Antwerpen-Waasland. Eerst komen tijdelijke arbeid, deeltijdarbeid en uitzendarbeid aan bod. Vervolgens wordt er een apart deel besteed aan diversiteit op de arbeidsmarkt. 27

31 Hoofdstuk Tijdelijke arbeid Op basis van de eerste golf van de PASO-bevraging stellen we vast dat gemiddeld genomen 90% van alle Vlaamse werknemers is tewerkgesteld met een contract van onbepaalde duur (tabel 3.1). Dit geldt zowel voor de organisaties met minder dan twintig werknemers als voor de grotere organisaties vanaf twintig werknemers. Voor de regio Antwerpen-Waasland is dit niet anders. Ook hier werkt ongeveer 90% van de werknemers met een contract van onbepaalde duur en stijgt dit percentage in de grotere organisaties vanaf twintig werknemers zelfs tot 94%. Enkel bij de kleinere organisaties valt er iets meer werk van bepaalde duur te noteren in de regio Antwerpen-Waasland. Tabel 3.1 Contractvorm van werknemers naar grootte voor de regio Antwerpen-Waasland en voor Vlaanderen, in % Contractvorm <20 werknemers werknemers 100 werknemers Antwerpen- Vlaanderen Antwerpen- Vlaanderen Antwerpen- Vlaanderen Waasland (N=107) (N=574) Waasland (N=88) (N=519) Waasland (N=77) (N=408) Onbepaalde duur 87,0 91,2 93,5 89,5 94,5 91,1 Bepaalde duur 10,0 5,6 5,8 8,6 4,7 8,0 Andere 3,1 3,2 0,8 1,9 0,9 0,9 * Gewogen naar sector per grootteklasse. Deze percentages verschillen echter wel per sector (tabel 3.2). De quartaire sector maakt in grotere mate gebruik van contracten van bepaalde duur (iets meer dan 9%). Dit is een bevestiging van een gegeven dat reeds langer gekend is, met name dat de overheid(ssectoren) vaker met precaire contracten werkt dan de private sectoren. In de primaire/secundaire sector is het contract van onbepaalde duur nog duidelijk de norm (97%). Tabel 3.2 Contractvorm van werknemers naar sector, voor vestigingen met twintig werknemers of meer in de regio Antwerpen-Waasland, in % Contractvorm Primair/secundair (N=60) Tertiair (N=135) Quartair (N=77) Onbepaalde duur 97,0 94,4 90,0 Bepaalde duur 1,9 4,9 9,4 Andere 1,0 0,7 0,6 * Gewogen naar grootte per sector. 28

32 Werkgelegenheid 3.2 Uitzendarbeid Uitzendarbeid kan bekeken worden als een specifieke vorm van tijdelijk werken. Nog meer dan tijdelijke arbeid is uitzendarbeid een flexibiliteitsinstrument. Bij stijgingen in de vraag of onvoorziene problemen, kunnen dankzij uitzendarbeid vlot extra werkkrachten worden ingezet voor een korte termijn. Uit een vraag rond gebruikte flexibiliteitsvormen bleek zelfs dat in de grotere organisaties uitzendarbeid de meest toegepaste flexibiliteitsvorm is om voorziene stijgingen in de vraag op te vangen. Ook bij onvoorziene stijgingen in de vraag wordt door veel grote organisaties uitzendarbeid als hulpmiddel ingeroepen, maar bij dit soort fluctuaties is overwerk de meest populaire maatregel. Bij de kleine vestigingen was het beeld helemaal anders. Hier antwoordde bijna niemand dat uitzendarbeid wordt toegepast om stijgingen in de vraag op te vangen. Overwerk bleek hier, naast extra tijdelijke contracten, inzet van collega s en variabele arbeidstijden de meest gehanteerde oplossing te zijn. Figuur 3.1 geeft het aandeel weer van de vestigingen die in 2001 uitzendkrachten hebben ingezet. Zoals ook reeds uit de gebruikte flexibiliteitsvormen bleek, is uitzendarbeid duidelijk meer ingeburgerd in grotere organisaties. Bij de kleine vestigingen maakte slechts 15% gebruik van uitzendarbeid in 2001, een percentage dat oploopt tot 46% bij de grote vestigingen. Het verschil moet wel enigszins genuanceerd worden, daar de kans dat een macro-organisatie uitzendkrachten inzet per definitie groter is dan een organisatie waar maar weinig mensen werken. Figuur 3.1 Percentage vestigingen dat in 2001 uitzendkrachten heeft ingezet, voor Vlaanderen, de regio Antwerpen-Waasland, de fusiestad Antwerpen en de rand Vl-G A-W stad rand tot 20 wns vanaf 20 wns * <20 werknemers gewogen naar sector, 20 werknemers gewogen naar grootte en sector. 29

33 Hoofdstuk 3 Hoewel in de fusiestad Antwerpen meer gebruik gemaakt wordt van uitzendarbeid dan in de rand, blijft het aandeel kleine vestigingen dat er gebruik van maakt, relatief gering (figuur 3.1). Van de grotere organisaties die in de fusiestad gelegen zijn, heeft ongeveer de helft uitzendkrachten ingezet. In vergelijking met de Vlaamse cijfers scoort de fusiestad een stuk hoger, de rand iets lager. De grootste verschillen in het gebruik van uitzendarbeid zijn echter terug te vinden tussen de verschillende sectoren (tabel 3.3). Vooral de quartaire sector hinkt achterop. Geen enkele van de ondervraagde kleine vestigingen en slechts tien procent van de grote vestigingen heeft in deze sector uitzendkrachten ingeschakeld. In de andere sectoren heeft meer dan 60% van de organisaties vanaf twintig werknemers in 2001 gebruik gemaakt van uitzendarbeid. Bij de kleinere organisaties is deze flexibiliteitsvorm vooral in de tertiaire sector relatief populair. Tabel 3.3 Percentage vestigingen dat in 2001 uitzendkrachten heeft ingezet naar sector voor de regio Antwerpen-Waasland Uitzendarbeid Primair/secundair (N=55) Tertiair (N=120) Quartair (N=76) <20 wns. 20 wns. <20 wns. 20 wns. <20 wns. 20 wns. Ja 7,1 64,9 18,7 60,8 0,0 11,1 * <20 werknemers ongewogen, 20 werknemers gewogen naar grootte per sector. 3.3 Deeltijdarbeid Tabel 3.4 geeft een vergelijking tussen Antwerpen-Waasland en Vlaanderen op het gebied van deeltijdwerk. De Antwerps-Wase werknemers werken iets vaker deeltijds, behalve in de vestigingen met meer dan honderd werknemers. Verder blijkt uit de tabel de verdeling van de verschillende regimes in deeltijdse arbeid. Binnen de deeltijdse regimes is de klassieke halftijdse job (50-75%) nog steeds dominant. In elke grootteklasse neemt deze vorm het grootste aandeel deeltijdwerknemers voor zijn rekening. In Antwerpen-Waasland is de halftijdse baan in verhouding nog populairder. Het aandeel van de zogenaamde grote deeltijdbaan (75-100%) is redelijk constant over de verschillende categorieën, maar deze vorm is toch minder in trek dan de traditionele halftijdse job. Het duidelijkste verschil naar organisatiegrootte noteren we bij de kleine deeltijdse jobs (<50%). Deze komen duidelijk meer voor in de kleinere organisaties. Zowel in Antwerpen-Waasland als in Vlaanderen staan deze kleine deeltijdse jobs in voor ongeveer 5 tot 6% van de werkgelegenheid in de vestigingen tot twintig werknemers. In de middencategorie daalt dit aandeel 30

34 Werkgelegenheid lichtjes naar 4 tot 5%, terwijl in de grotere organisaties nog slechts 1 tot 2% van de werknemers een kleine deeltijdjob heeft. Tabel 3.4 Arbeidsregime van werknemers naar grootte voor de regio Antwerpen-Waasland en voor Vlaanderen, in % Arbeidsregime <20 werknemers werknemers 100 werknemers Antwerpen- Vlaandere Antwerpen- Vlaandere Antwerpen- Vlaandere Waasland (N=109) n (N=580) Waasland (N=81) n (N=503) Waasland (N=68) n (N=371) 100% (voltijds) 70,2 75,3 72,5 77,0 78,9 75, % (deeltijds) 8,2 8,2 9,7 7,7 5,4 9, % (deeltijds) 15,5 11,3 13,0 11,2 14,3 13,5 <50% (deeltijds) 6,2 5,2 4,8 4,1 1,4 1,9 * Gewogen naar sector per grootteklasse. Een belangrijke determinant in het fenomeen van de deeltijdarbeid is de sector. De sectorale verschillen in deeltijdarbeid worden weergegeven in tabel 3.5. We stellen vast dat deeltijdarbeid het meest voorkomt in de quartaire sector en het minst in de primaire/secundaire sectoren. In de quartaire sector trekt niet enkel het lage aandeel voltijdsen de aandacht, maar ook het relatief hoge aandeel van de kleine deeltijdbanen. Hoewel de klassieke deeltijdjob (50-75%) globaal genomen nog de bovenhand houdt, ligt het aandeel kleine deeltijdbanen in organisaties met minder dan twintig werknemers toch reeds op 19%, wat voor deze kleine organisaties hoger is dan de traditionele deeltijdjob. Dit wordt natuurlijk in grote mate verklaard door de Onderwijssector, waar dergelijke kleine jobs meer voorkomen dan elders. In de industriële sectoren wordt er zoals gesteld relatief minder gebruik gemaakt van deeltijdarbeid. Hier valt het grote verschil tussen de kleine en grotere vestigingen op. Waar het verschil tussen de twee grootteklassen in de tertiaire en quartaire sector vooral ligt in de vormen van deeltijdarbeid, en niet zozeer in het al dan niet deeltijds werken, zien we dat in de industriële sectoren deeltijdarbeid meer verspreid is in de kleinere organisaties. In de grotere organisaties is er zelfs amper sprake van deeltijdwerk: 94% van het personeel werkt hier voltijds. Deeltijdarbeid vinden we dus vooral terug in dienstverlenende sectoren en veel minder in productiesectoren. Een combinatie van factoren ligt hieraan ten grondslag, waarbij de aard van het werk zeker een niet te onderschatten determinant is. Dienstverlenend werk is gemakkelijker in deeltijdarbeid te organiseren en productiviteitswinsten kunnen gemakkelijker in deeltijdse regimes worden gerealiseerd dan dit in industriële organisaties het geval is. 31