Samenvatting Geschiedenis Geschiedenis Samenvatting Werkplaats Hoofdstuk 8

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Geschiedenis Samenvatting Werkplaats Hoofdstuk 8 Samenvatting door S woorden 6 jaar geleden 6,1 28 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats 8.1 kenmerkend aspect: de industriële revolutie die in de westerse wereld een basis legde voor een industriële samenleving. De industriële revolutie was een traag proces, maar het had ingrijpende gevolgen. Het kwam aan het einde van de 18 e eeuw in Groot-Brittannië op gang, de eerste machines waren van hout, die vervingen het spinnewiel. Rond 1800 kwamen er door stoom aangedreven, ijzeren machines. De stoommachine kwam uit de landbouw. Groot-Brittannië bezat veel steenkool, dat werd met een stoompomp uit de grond gehaald, het bracht de machineindustrie tot bloei. Na 1820 werd katoen weven in de fabriek gedaan m.b.v. het stoomweefgetouw. Vanaf doe 18 e eeuw kwam de agrarische revolutie, er kwam een snellere productie en er konden meer mensen gevoed worden, hierdoor waren er veel mensen over om in de industrie te werken, er kwam ook meer vraag naar kleding en voedsel. Aan het einde van de 18 e eeuw kwam de transportrevolutie, er kwam een toename in scheepsvaart een de transportkosten daalden scherp. Er ontstond een net van verbonden kanalen, voor snel vervoer door het land. Daaraan kwamen werven en fabrieken die producten afvoerden en grondstoffen aanvoerden. Er kwam ook een stoomlocomotief, en in 1830 kwam de eerste spoorlijn. 20 jaar later had Groot-Brittannië en dicht spoorwegennet, het stimuleerde de stedengroei, en de treinenbouw bevorderde de machine-industrie en de steenkool- en ijzerwinning. Er ontstond een nationale markteconomie en GB werd het middelpunt van de wereld. Groot-Brittannië: levert industrieproducten, werd voorzien van voedsel en grondstoffen, de economie bleef groeien, er kwam een industriële samenleving. 8.2 kenmerkend aspect: de opkomst van politiekmaatschappelijke stromingen: nationalisme, liberalisme, socialisme, confessionalisme, feminisme. De Europese regeringen wilden de macht van de monarchie en de adel handhaven, er ontstonden drie stromingen Pagina 1 van 5

2 die zich ertegen verzetten: het liberalisme, het nationalisme en het socialisme. Na de nederlaag aan Napoleon spraken de Europese mogendheden af een machtsevenwicht te maken. De monarchie en adel werden weer omhoog geholpen, Frankrijk kreeg een koning en Nederland werd een koninkrijk, er werd geen rekening gehouden met het volk. Liberalisme: de liberalen waren erfgenamen van de gematigde burgerij uit de democratische revoluties, ze wilden een grondwet die de macht van de koning beperkte en de burgerrechten garandeerde, de wet moest voor iedereen gelijk zijn en de regering moest zich onderschikken aan de volksvertegenwoordiging. De individuele vrijheden stonden voorop, als het individu werd vrijgelaten zou hij zich ontplooien, de hele maatschappij profiteert daarvan. Particulier bezit was de basis voor een gezonde economie, mensen moesten met hun bezit kunnen doen wat ze wilden en de overheid moest zich er niet mee bemoeien. Er moest vrijhandel zijn, en beperkingen van het vrije ondernemerschap moest worden opgeruimd. Na 1840 groeide dankzij het liberalisme de burgerrechten en de macht van de volksvertegenwoordiging nam toe, vrijhandel en particulier bezit werden de basis van de economie. Nationalisme: liberalisme en nationalisme keren zich beiden tegen de autoritaire monarchieën, waardoor ze in de eerste helft van de 19 e eeuw nog samenwerkten. Door de democratische revoluties groeide het idee dat volkeren een eigen taal, cultuur, geschiedenis hadden, die ze tot 1 volk maakten. Volgens romantici hadden volkeren een unieke volksgeest; een nationaal karakter dat zich in hun geschiedenis openbaarde. In plaats van het koude verstand kwam het warme gevoel. Hierdoor kwam een politiek socialisme in Duitsland, dat verenigde heel Duitsland tot 1 natiestaat, dit gebeurde ook bij Italië. In februari 1848 kwam er een volksopstand in Parijs die een einde maakte aan de monarchie, dit sloeg over op andere Europese landen. In 1871 kwam er een Duitse eenheid, onder leiding van de Pruisische staat, eerst had de Pruisische elite zich tegen het nationalisme verzet, totdat Bismarck ontdekte dat hij het nationalisme in kon zetten voor staatsbelang, tegen het liberalisme. Dit kon goed met een oorlog, daarom lokte hij er in 1862 een uit met Denemarken, in 1866 tegen Hamburg, en in 1870 Frankrijk, de oorlogen waren snel gewonnen. Bismarck dwong de Duitse vorsten zich bij Pruisen aan te sluiten, en in 1871 werd de koning van Pruisen de keizer van Duitsland, het volk werd overal buiten gehouden. Duitsland kreeg een grondwet en een rijksdag, maar de democratische rechten werden niet geregeld en de volksvertegenwoordiging had weinig invloed. Er kwam een nieuw nationalisme tegen de erfvijand Frankrijk, de Duitse cultuur en geschiedenis werden opgehemeld, er kwamen herdenkingsdagen en monumenten om het nationalistische gevoel te creëren. Na 1980 kwamen er nog radicalere nationalistische organisaties en bewegingen, deze verheerlijkten het nationale ras, het individu moest zich onderschikken aan de nationale bloedseenheid, ze zagen de joden als vijanden van het Arische ras. Rond 1900 werd het nationalisme overal agressiever en het rijk dreigde te verscheuren, meerdere volkeren wilden zich afscheiden. De Oostenrijkse volksnationalisten wilden bij Duitsland horen, het parlement zat vol fanatiekelingen, het debat liep uit op een vechtpartij, waarna de partijen allebei hun eigen volkslied aanhielden, de dagen van de veelvolkerenstaat waren voorbij. Socialisme: het socialisme was een beweging van de arbeidersklasse, het nationalisme en liberalisme van de burgerij, de socialisten wilden gelijkheid, ze bestreden de machts- en inkomensverschillen en hielpen de onderdrukten. Tijdens crises werd het socialisme steeds populairder bij arbeiders, werklozen en handwerkslieden. Na 1870 werd het socialisme goed georganiseerd, toen ontstond er een grote industriële arbeidersklasse, in Duitsland werd het marxisme de dominante stroming, deze streefden naar omverwerping van het kapitalisme, daarmee werd het socialisme de vijand van het nationalisme. Door de welvaartsstijging kwam er een gematigde vleugel van het socialisme, deze stelden dat het lot van de arbeiders verbeterd kon worden, de nationale staat werd gezien als middel om hervormingen door te voeren, daarom stelden sociaal democraten zich achter de regering en het leger bij Pagina 2 van 5

3 de 1 e wereldoorlog. 8.3 kenmerkend aspect: voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politiek proces. in 1915 was overal de invloed van de volksvertegenwoordiging gegroeid en het kiesrecht uitgebreid, alleen Frankrijk had geen koning meer. en rond 1920 hadden de meeste landen algemeen kiesrecht. Nederland werd weer onafhankelijk nadat Napoleon weg ging, Willem II werd de koning van Nederland en België (koninkrijk der Nederlanden), er kwamen een grondwet en een parlement, maar het parlement had weinig te zeggen, de eerste kamer werd door de koning benoemd, en de tweede door provinciebesturen. De koning kon de ministers zomaar ontslaan als hij dat zou willen. In België was er oppositie, tot de scheiding van Nederland in 1830, maar in Nederland kwam dat er pas toen het land zowat failliet was. Eerst maakte de koning zelf een grondwet, maar in 1848 liet hij hem toch maar maken door Thorbecke; hij gaf Nederland een parlementair stelsel, de 1 e kamer werd benoemd door de provinciebesturen, en die werden gekozen. De 2 e kamer, met de meeste macht, werd gekozen door de burgers, de koning was onschendbaar en de ministers waren verantwoordelijk, zij moesten zich tegen het parlement verantwoorden voor hun beleid en voor de daden van de koning, de regering kon alleen regeren met steun van de meerderheid. Alleen mannen die genoeg belasting betaalden kregen kiesrecht, dit waren de burgers die zelfstandig en rationeel konden oordelen; het verlichte deel der natie. Hierdoor domineerde de liberalen de politiek. Vanaf 1870 gingen socialisten en linkse liberalen kiesrechtuitbreiding eisen, daarvoor moest de grondwet worden gewijzigd, daarvoor was er een 2/3 e meerderheid nodig en die was er niet door de verzettende liberalen en confessionelen. In 1887 werd het stemrecht uitgebreid tot een kwart van de mannelijke bevolking. In 1890 wilden de linkse liberalen verdere kiesrechtuitbreiding, ze wilden de arbeiders voor zich winnen, en ze vertrouwden de gegoede burgerij niet meer. As de bezittende alleen mochten stemmen, kon de belasting niet omhoog gaan en konden de sociale verschillen niet worden opgelost. Conservatieve liberalen wilden niet dat mensen die niet betalen mogen beslissen waar het aan uitgegeven wordt, democratie was voor de domme menigte. In 1901 mocht de helft van de mannen stemmen, in 1913 was dat 65% door de welvaartsstijging en de stijging van het opleidingsniveau. De SDAP haalde handtekeningen op die ze op Prinsjesdag in Den Haag aan de regering wilden geven, daarvoor kwamen socialisten daarheen, maar het werd genegeerd, en in 1916 haalden feministen handtekeningen op voor het vrouwenkiesrecht, en in 1918 mochten alle mannen stemmen, en de vrouwen hadden passief kiesrecht. 4 jaar later was er algemeen kiesrecht. 8.4 kenmerkend aspect: de opkomst van emancipatiebewegingen. Confessionalisme: het confessionalisme kwam in de 2 e helft van de 19 e eeuw, ze waren bezorgd over de achteruitgang van het christendom en de klassentegenstellingen in de industriële samenleving. Ze wilden een Christelijke samenleving met vredige samenwerking tussen werkgever en werknemer. Calvinisten en katholieken streefden naar gelijkberechtiging van hun aanhangers aan de verlichte burgerij. De katholieken waren een achtergestelde minderheid sinds de 16 e eeuw, de orthodoxe protestanten werden dit ook steeds meer, het kerkvolk raakte vervreemd van de verlichte burgers. De liberalen vonden hun geloof achterlijk en bekrompen, het stond de vooruitgang in de weg, het ergerde hun dat de confessionelen eigen scholen gingen oprichten, dit mocht vanaf Ze moesten het wel zelf betalen. In 1878 werden de kwaliteitseisen verhoogd, de openbare scholen kregen hier geld voor, de bijzondere scholen niet. De confessionelen haalden hiervoor handtekeningen op en de Antirevolutionaire Partij (ARP) werd opgericht tegen de liberalen. In 1888 werden de liberalen uit de regering gejaagd, Pagina 3 van 5

4 dat gebeurde weer na de uitbreiding in 1901, maar financiële gelijkstelling is niet gelukt. De schoolstrijd verdeelde de natie, de vrede kwam pas tijdens de 1 e wereldoorlog. In 1917 kwam er gelijkstelling tussen de scholen, en algemeen kiesrecht. Doordat de confessionelen een halve eeuw de meerderheid in de 2 e kamer hadden, en door de gelijkstelling van openbare en bijzondere scholen kwam er verzuiling. Elke stroming maakte een eigen netwerk, een eigen vakbond etc. zo ontstonden sterk op eigen groep gerichte katholieke en gereformeerde volksdelen. Feminisme: het feminisme kwam op rond 1900, ze steunden vrouwenkiesrecht en dubbele seksuele moraal (vrouw moet kuis zijn, man niet, dit mocht niet). De feministen wilden ook meer kansen op de arbeidsmarkt voor vrouwen, steeds meer burgermeisjes gingen naar het middelbaar onderwijs en steeds meer burgervrouwen gingen werken buitenshuis. (alleen in vrouwenberoepen ) Ze moesten nog steeds stoppen met werken als ze gingen trouwen, en doordat de arbeiderslonen stegen hoefden steeds minder vrouwen te werken. 8.5 kenmerkend aspect: discussies over de sociale kwestie. In 1870 kwam er in Nederland een debat over de slechte werk- en woonomstandigheden van de arbeiders en over hun integratie in de samenleving. Er waren stakingen, er kwamen vakbonden en het socialisme werkte ook mee. De leef- en arbeidsomstandigheden waren al een tijd zo, maar het schoot los door: de economische veranderingen. De economische groei maakte een beter leven mogelijk, dus de arbeiders wilden niet meer lijden. ambachtelijke werklieden kwamen in moeilijkheden, zijn richtten de eerste vakbonden op en maakten een deel uit van het vroege socialisme. de industrialisatie leidde tot verharing, in de traditionele bedrijven kenden de werknemers en werkgevers elkaar, en waren ze verbonden. In de nieuwe fabrieken niet, wie niet mee kon dien, moest weg en overtredingen werden streng bestraft. In 1870 kwamen er liefdadigheidsinstellingen voor de armen, maar dan moesten ze wel hun driften beheren en stoppen met drinken, ze moesten zuinig en arbeidzaam leven, burgerdames gaven de gesteunden advies over opvoeding, geldbesteding en hygiëne. Wie zich misdroeg kreeg niets meer. De burgers wilden dat de overheid de kinderen ging helpen, o.a. door kinderarbeid te verbieden, het was slecht voor de lichamelijke en geestelijke opvoeding. De tegenstanders vonden dat dit niet mocht, de armen hadden het geld van de kinderen nodig om rond te komen, en het zou teveel staatsbemoeienis worden. 1874: het kinderwetje van Van Houten verbood hem om kinderen jonger dan 12 te laten werken in een fabriek of een werkplaats, Van Houten wilde zelf leerplicht en verbod op alle kinderarbeid, maar dan zouden de ouderlijke rechten teveel worden aangetast, vonden de Kamerleden, kinderarbeid was onmisbaar op het platteland. Door de economische crisis van 1880 kwamen er stakingen, hongermarsen en opstootjes, de boeren waren zwaar geraakt en gingen naar de stad. Door Domela Nieuwenhuis (socialisten leider) werd de haat tegen de rijken groter. Er kwam een parlementaire enquête naar de toestanden in de fabriek, gegoede burgers wisten niks over het arbeiders leven. De enquête leidde tot de Arbeidswet van 1889; die verbood nachtarbeid voor vrouwen en jongen tot 16 jaar in de industrie, en de werkdag beperkte tot 11 uur, Domela was het enigste kamerlid dat het er niet mee een was, omdat het niet ver genoeg ging. Volgens de conservatieve liberalen zorgden sociale wetten dat de mannen lui en onzelfstandig werden. Linksliberalen vonden dat de staat sociale misstanden moest bestrijden. In 1900 kwam de Ongevallenwet (uitkering bij arbeidsongeschiktheid). En de Woningwet (kwaliteitseisen aan de volkswoningen). Volgens conservatieve confessionelen gaf God armoede als prikkel tot werken, en arbeiders moesten hun heer onderdanig zijn. Sociale confessionelen wilden de arbeiders beschermen tegen hebzucht van de bazen, zij wilden dat de werkgevers en vakbonden afspraken gingen maken zonder hulp van de overheid. Door de nieuwe socialisten leider in 1900 (Troelstra), kregen gematigde socialisten de overhand, zij wilden ook overheidsmaatregelen net als de Pagina 4 van 5

5 linksliberalen. Daardoor kwam er in 1919 een wettelijke beperking van de arbeidsduur. 8.6 kenmerkend aspect: de moderne vorm van imperialisme die verband hield met de industrialisatie. De Britten hadden met economische overwicht en hun superieure vloot grote invloed in Amerika en Azië, ze waren voor vrijhandel vanwege al hun kolonies. Tijdens het modern imperialisme had GB in 1870 veel Europese concurrentie, deze wilden ook uitbreiden, tussen werd bijna heel Afrika onderworpen, ze wilden de witte vlekken op de aarde invullen, alleen Liberia en Ethiopië waren nog onafhankelijk, de Europese machten konden nooit heel China bezitten. De Europeanen gingen hun kolonies goed exploiteren en beheersen, de VOC had in de 17 e en 18 e eeuw handelsmonopolie in de Indonesische archipel., vanaf de 19 e eeuw werd Nederland de erkende kolonisator, het heette daarom Nederlands-Indië. In grote delen van de Archipel was Nederland tot 1870 nooit geweest, de plaatselijke vorsten moesten alleen zorgen dat ze de Nederlandse belangen niet schaadden. Nederland was geïnteresseerd in de Javaanse koffie en suiker, daarom werd in 1830 het cultuurstelsel ingevoerd; inheemse vorsten zorgden dat boeren genoeg koffie (naar afspraak) verbouwden en de overheid kocht de koffie tegen vaste prijzen. Na 1870 kregen westerse en inheemse ondernemers alle ruimte, er kwam een grote economische ontwikkeling, het kreeg een positie op de wereldmarkt voor nieuwe producten zoals tabak, rubber en aardolie, het Nederlandse bestuur werd ook uitgebreid, alle eilanden werden militair onderwerpen rond 1900, de inheemse vorsten werden uitvoerders van het Nederlandse beleid. De industriële revolutie kwam in 1900 in een stroomversnelling, waardoor nieuwe industrieën en grote concerns opkwamen (zoals de olie-industrie). Er ontstond wereldwijde arbeidsverdeling: de koloniën leverden agrarische producten, en Europa leverde industrieproducten en kapitaal en zorgde voor transport, aan het eind van de 19 e eeuw was India de belangrijkste afzetmarkt voor de Britse textielindustrie, ze leverden alleen nog ruwe katoen. De koloniale expansie werd versterkt door de ontwikkeling van de transportsector, (bv de opening van het Suezkanaal door Egypte heen in 1869), de reistijd liep verder terug door het stoomschip, ze konden meer vervoeren voor minder kosten. In Indië kwam verbinding tussen de eilanden, spoorwegen waren belangrijk voor transport over land, India had in een spoorwegennet van km. Door de stoomschepen en spoorwegen werd het leger ook machtiger, de wapenindustrie produceerde steeds betere wapens, de Afrikanen waren machteloos. Blanken waren tot de 19 e eeuw kwetsbaar voor tropische ziektes, 6% van de Britse soldaten stierf maar op het slagveld, de rest aan malaria en andere ziektes. Dit nam af door het gebruik van het tropische product Kinine. De inheemse bevolking werkte niet tegen de Europese overmacht, ze werkten zelfs voor de kolonie. Het Britse leger had 2 keer zoveel Indiase soldaten als blanken. Het verzet tegen de blanken bleef regionaal of lokaal, pas na de kolonisatie werd Nederlands-Indië een eenheid, net als Brits-Indië, en toen in Afrika in de 20 e eeuw een nationaal bewustzijn ontstond, kreeg Europa het moeilijk. De blanken waren overtuigd van hun superioriteit, ze hadden een humanistische taak: de hogere rassen moesten de lagere rassen bescherming brengen, daarnaast speelde nationale geldingsdrang ook mee, iedereen wilde een groot rijk. Pagina 5 van 5