Effecten van natuurontwikkeling in uiterwaarden op riviervissen. Financiering: Ministerie van LNV, Rijkswaterstaat Oost-Nederland & Limburg

Transcriptie

1 Effecten van natuurontwikkeling in uiterwaarden op riviervissen Martijn Dorenbosch (Natuurbalans) Harriët akker (RWS Limburg) Financiering: Ministerie van LNV, Rijkswaterstaat Oost-Nederland & Limburg

2 Inhoud Kort overzicht onderzoek naar gebruik van uiterwaardwateren door riviervissen uit Eerste indicatie van de mogelijke effecten van exoten op inheemse riviervissen op basis van gegevens van 2009 en Opsomming van conclusies & aanbevelingen.

3 chtergrond Raakvlak KRW: Natuurontwikkeling in uiterwaarden als maatregel om populaties riviervissen te vergroten belangrijke bijdrage in behalen van KRW doelstellingen. Doelstelling van het onderzoek in 2009: Evaluatie van natuurontwikkeling in uiterwaarden voor juveniele riviervissen. Inzicht verkrijgen in habitateisen van juveniele riviervissen om natuurontwikkeling verder te optimaliseren.

4 Vraagstelling Welke vissoorten maken als juveniel gebruik van nieuwe habitats? etekenis tradionele rivieroevers versus nieuwe habitats? Voorkomen van vissen te relateren aan inrichtingseisen omgeving? Vormen exotische vissen een bedreiging voor inheemse soorten? Welke inrichtingsmaatregelen bieden de meeste kansen voor stroomminnende vissoorten?

5 Habitattypes & terminologie Vijf habitattypes onderzocht: angetakte rivierarmen/plassen angetakte strangen Geïsoleerde plassen Meestromende nevengeulen Rivieroevers Doelsoorten: stroomminnende / rheofiele vissen: o.a. winde, barbeel, sneep, serpeling, riviergrondel, rivierdonderpad

6 2009: Veldbemonsteringen (37 locaties) Methode: Zegen-visserij (n=153) Electro-visserij (n=93)

7 Resultaten Functie van de vijf habitattypes op gemeenschapsniveau: 1) Geïsoleerde plassen afwijkende visgemeenschap t.o.v. wateren in open verbinding met de rivier. 2) Weinig differentiatie tussen meestromende nevengeulen, aangetakte strangen en plassen en rivieroevers.

8 Correspondentie analyse Gemiddelde soortenrijdkom + SE Soortenrijkdom (vlakke & stortsteen bodem) aangetakte rivierarm/plas aangetakte strang geïsoleerde plassen meestromende geul rivieroever 0 Totaal Limnofiel Rheofiel Eurytoop Exoot

9 Resultaten Wat betreft dichtheden : wel degelijk differentiatie in habitatgebruik tussen aangetakte wateren. fzonderlijke soorten hebben een habitatvoorkeur. Habitattypes worden gekenmerkt door dominante soorten.

10 Gemiddelde visdichtheid + SE + SE (100 m -2-2 ) ) Rheofiele Visgilden soorten (inheems) Winde C aangetakte rivierarm/plas aangetakte strang geïsoleerde plassen meestromende geul rivieroever Eurytoop Exoot (rheofiel) Limnofiel Rheofiel C (inheems) C C C aangetakte rivierarm/plas aangetakte strang geïsoleerde plassen meestromende geul rivieroever Totaal bot aangetakte aangetakte serpeling geïsoleerde sneep meestromende rivieroever rivierarm/plas strang plassen geul C

11 meestromende geul aangetakte strang winde baars roofblei pos snoekbaars brasem blankvoorn witvingrondel Kesslers grondel overig winde blankvoorn baars roofblei snoekbaars brasem/kolblei pos bot overig aangetakte rivierarm/plas rivieroever baars blankvoorn brasem/kolblei winde roofblei bittervoorn overig baars winde blankvoorn roofblei witvingrondel sneep overig geïsoleerde plas brasem brasem/kolblei snoekbaars baars pos rietvoorn driedoornige stekelbaars vetje blankvoorn overig

12 ehalve een effect van habitattype, zijn ook locatie effecten aanwezig: b) angetakte strangen Meestromende nevengeulen Rheofiel (inheems) Eurytoop Exoot rheofiel 50 0 Klompenwaard (Waal) Passewaay (Waal) Ravenstein (Maas) Scheren Welle (IJssel) Schoonhoven (Lek) Uitweg (Lek) Vreugderijkerwaard Zuid (IJssel) akenhof (Nederrijn eneden Leeuwen (Waal) Gameren (Waal) Loonse Waard (Maas) Opijnen (Waal) Vreugderijkerwaard (IJssel) Gemiddelde dichtheid + SE (100 m -2 )

13 Variabelen van invloed op visdichtheden in nevengeulen:

14 Waterstand in meestromende geulen sterk variabel: Korte afvoer piek in het voorjaar. Stilstand in de zomer en najaar nadelig voor rheofiele vissen (barbeel, kopvoorn, riviergrondel, rivierdonderpad).

15 Invloed exoten Laatste decennia sterke opkomst exoten: roofblei Kesslers grondel marmergrondel zwartbekgrondel Pontische stroomgrondel Plaatselijk in zeer hoge dichtheden Maken veelvuldig gebruik van de nieuwe habitat types.

16

17 Effect van exoten op inheemse vissen: Nederlandse situatie uniek, meerdere exotische grondelsoorten. Weinig bekend over negatieve effecten. Literatuur: competitie om geschikte habitats & voedsel. Substraatrijke habitats (stortsteen) faciliteren exotische grondels. Eerste aanwijzing negatieve effecten in de Maas.

18 Sterke uitbreiding exotische grondels langs natuurvriendelijke oevers Maas in 2011:

19 In één seizoen negatief effect op rivierdonderpad waarschijnlijk. Onduidelijk of deze trend zich doorzet. Onduidelijk of deze trend ook geldt voor andere soorten.

20 Conclusies (1-4) Functionaliteit van natuurontwikkeling in uiterwaarden: 1. Hoogste visdiversiteit bij combinatie geïsoleerde wateren en aangetakte wateren. 2. lgemeen: nieuwe habitats meerwaarde t.o.v. traditionele rivieroevers. 3. angetakte strangen en meestromende nevengeulen verhogen dichtheid van rheofiele vissen, meest duidelijk voor winde.

21 Conclusies (2-4) Functionaliteit van natuurontwikkeling in uiterwaarden: 4. Duidelijk soort-effect: bijv. sneep, bot, rivierdonderpad. 5. Sommige doelsoorten ontbreken: barbeel, kopvoorn. 6. Geulen en strangen: variabelen zeer waarschijnlijk van invloed: ph: kwelindicaties bodemstructuur: slib, klei, vegetatie lengte van de nevengeul/strang: >> nevengeulen >> dichtheden

22 Conclusies (3-4) Exoten hebben mogelijk een negatief effect op inheemse vissen: 1. Maken veelvuldig gebruik van nieuwe habitattypes. 2. Mogelijk negetieve effecten op inheemse vissen door concurentie en verdringing. 3. Effecten zijn mogelijk te mitigeren: Minimaliseren kunstmatige oever versteviging. Kleine breukstenen (grind) beter dan grote stortstenen. Ruimte voor vrij eroderende oevers. 4. Echter: nog relatief weinig bekend voor de situatie in Nederland.

23 Conclusies (4-4) Probleemstelling huidige inrichting: 1. Nevengeulen en strangen vaak klein, weinig variatie in habitatstructuur. 2. Veel gebruik van stortstenen: faciliteert exotische grondels. 3. Meestromende nevengeulen staan vaak stil door lage waterstanden, mogelijk verklaring ontbreken van doelsoorten. Voor rheofiele soorten: lange meestromende nevengeulen. Voor hoge soortenrijkdom: combinatie van habitattypes resulteert in hoge diviersiteit.

24 edankt voor uw aandacht! Het onderzoek werd door de volgende personen uitgevoerd: rthur de ruin, Nils van Kessel, Rob Leuven, Wilco Verberk, Dirk Heijkers, Paul van Hoof, Jelger Herder, Joran Janse Martijn Dorenbosch, Jan Kranenbarg, Frank Spikmans, Hein van Kleef, Vincent de Jong, Tako rouwer, Jeroen osveld