Watervogels in Fryslân

Transcriptie

1 Watervogels in Fryslân provinciale nieuwsbrief maandelijkse tellingen ganzen + zwanen, watervogels & slaapplaatsen seizoen 2018/2019 nr 4. December 2018 Beste tellers, 28 november 2018 Beide telweekenden in november hadden we mazzel. Met de integrale hvp-telling in de Waddenzee op 10 november was veel wind en regen voorspeld. Dat viel alleszins mee, want het bleef droog en zo hard was die wind niet. In de week daarna bleven veel ochtenden in dichte mist gehuld, maar op zaterdag 17 was het zicht helder en werden mooi wat ganzen geteld. En ook flink wat muizeneters, zoals Ruigpootbuizerds, Blauwe Kiekendieven en niet te vergeten Grote Zilverreigers op muizenstruin in de weilanden. Na zulke mooie telweekenden, een drukbezochte Landelijke Dag en een gezellige Sovon/FFF-Najaarsbijeenkomst is het hoog tijd voor een nieuwe Friese watervogelnieuwsbrief met de eerste resultaten. Een deel van de vele duizenden Brandganzen nabij Workum op 19 november 2018 (foto: Jan Kramer). Ganzen en zwanen in maart en april Hoewel de ganzen ietwat langzamer Fryslân binnendruppelden dan we gewend zijn, trok het aantal in de loop van oktober toch flink aan. Dat zorgt ervoor dat de aantallen van Toendrarietganzen, Kolganzen en Brandganzen overeen komen met het gemiddelde aantal in november over de afgelopen 20 jaar (tabel 1). Van de bijna 7000 Toendra s zaten de meeste in de omgeving Fochteloo (3130), Hantum (1350) en Olterterp (1176). Kolganzen verspreidden zich ruim in november, maar de grootste concentraties bevonden zich rond De Deelen (43.591), tussen Slotermeer en Fluessen (29.915) en rond het rond Sneekermeer/Terkaplester Poelen (19.222). De Brandganzen zaten juist iets geconcentreerder en waren talrijk in de omgeving van Workum (41.091), Sneekermeer/Terkaplester Poelen (32.392) en langs de Friese Waddenkust (28.572). Grauwe Ganzen waren talrijker dan ooit in november. Er werden bijna geteld. Daarvan zaten er in de veenweiden rond de Alde Feanen, 6023 in de Trynwâlden en 3047 rond De Deelen. Kleine Rietganzen waren andermaal schaars. De novembertelling maakt voor deze soort meteen ook onderdeel uit van de internationale telling van de Pinkfoot, dus is het afwachten wat met name de Denen aan aantallen in petto hebben. Last but not least, de Grote Canadees. Opnieuw veel talrijker dan gemiddeld, maar in minder groten getale dan november vorig jaar (figuur 1). Desondanks lijkt de soort in Fryslân duidelijk aan zijn opmars te zijn begonnen. Tabel 1. Aantallen zwanen en ganzen op het Friese vasteland tijdens de pleisterplaatstelling in november nov gem. nov Knobbelzwaan Kleine Zwaan Wilde Zwaan Toendrarietgans Kleine Rietgans Kolgans Grauwe Gans Grote Canadees Brandgans Rotgans Nijlgans

2 Figuur 1. Aantallen Grote Canadese Ganzen tijdens pleisterplaatstellingen in november op het Friese vasteland. De jaren 2017 en 2018 zijn grijs weergegeven, omdat deze aantallen nog voorlopig zijn. Nijsgjirrige soorten In tabel 2 een overzicht van de nijsgjrrige soorten, exclusief Grote Zilverreiger, want die past er al een paar jaar niet meer in De teller staat voor de Grote Zilverreiger voorlopig op 1218 individuen (figuur 2). Grote aantallen werden gezien in de regio Rottige Meente/Brandemeer (120), De Deelen (119) en Sneekermeergebied (100). De soort wordt ook steeds gewoner in het Waddengebied. Langs de Friese Waddenkust werden 63 geteld, maar ook op een eiland als Terschelling ging het in november om 20 individuen en daar bevindt zich ook al een slaapplaats. Even verderop in deze nieuwsbrief behandelt Sjouke de resultaten van de slaapplaatstellingen van de Grote Zilverreigers oktober. Verder laat de lijst met nijsgjirrige soorten de gebruikelijke soorten zien. Bij de Sneeuwgans is Figuur 2. Voorlopige verspreiding van de Grote Zilverreiger tijdens de maandelijkse telling in november mogelijk sprake van een dubbeltelling, omdat de gebieden erg dicht bij elkaar liggen. Met de resultaten van de integrale hvp-telling in de Waddenzee inbegrepen, kwamen er opnieuw flink wat Pontische Meeuwen op papier. De gegevens van Schiermonnikoog ontbreken nog, wat vermoedelijk ook nog wel wat pontjes oplevert. Tel ze! Romke Kleefstra Tabel 2. Nijsgjirrige soorten in Fryslân tijdens de novembertelling Soort N Naam gebied(en) Waarnemer(s) Roodhalsfuut 1 Terschelling Telploeg Terschelling Roodhalsfuut 1 De Leijen Sipke Booi Roerdomp 1 Bouwepet e.o. Jappie Seinstra, Piet v.d. Polder Roerdomp 1 Kleine Wielen Arno Niehof Roerdomp 1 It Eilân Erik Gorter Roerdomp 1 Bergumermeer Arend Timmerman Indische Gans 1 Deelenput Romke Kleefstra Sneeuwgans 81 Groote Noorderpolder Wil Grond, Jan Heine Sneeuwgans 1 De Warren, Ulesprong Romke Kleefstra Sneeuwgans 70 Koehool-Voorgronden Epi Mulder Kleine Canadees 2 Geaupolder-Graverij Sjoerd Bakker Witbuikrotgans 1 Richel Eelke-Sybren Dijkstra, Jelle Postma Roodhalsgans 1 Dokkumergrootdiep-Oostrum Sieds Boersma Kraanvogel 6 Fochteloo-Tachtig Bunder Dirk Hiemstra Bokje 1 Terschelling Telploeg Terschelling Bokje 1 Ameland-Oost Telploeg Ameland Grauwe Franjepoot 1 Polder Noorderleegs buitenveld Dick Laning Pontische Meeuw 21 Vlieland Team Asadi Pontische Meeuw 7 Terschelling Telploeg Terschelling Geelpootmeeuw 2 Vlieland Team Asadi Geelpootmeeuw 2 Terschelling Telploeg Terschelling Klapekster 2 Fochteloërveen Sjouke Scholten Klapekster 1 Skarlannen, Easterskar Lydia Barkema Raaf 2 Fochteloërveen Sjouke Scholten Raaf 1 Skarlannen, Easterskar Lydia Barkema

3 Extra Soorten Beste tellers, 26 november 2018 De tellers die al op de vrijdag van het telweekend in november hun tellingen deden, troffen het in de morgenuren niet met de weersomstandigheden. Door dichte mist op veel plaatsen slecht zicht. In de middag werd het beter. De rest van het telweekend was het prima telweer. Ook prima omstandigheden voor Torenvalken. In ruim tachtig telgebieden kwamen in dit telweekend dan ook wikeltsjes op papier. De aantallen waargenomen blauwe kieken in ruim dertig telgebieden leverden een maandrecord op voor de telmaand november, sinds Door het nagenoeg ontbreken van Sneeuwgorzen en Strandleeuweriken tijdens de novembertelling kwam voor deze beide soorten een laagterecord voor de maand november sinds 2003 in de boeken. Zie de overzichten hierna voor alle telresultaten van Extra Soorten in de afgelopen telmaand. Aan het eind van deze bijdrage een (voor de betrokken tellers) adrenaline stuwende waarneming van twee met zwarte halsbanden geringde Brandganzen bij Workum. Het kleinere grut van de Extra Soorten in oktober 2018 op het vasteland van Fryslân, stand per 24 november 2018 Bij de kwelderzangers blijven de waargenomen aantallen de al enkele jaren geleden ingezette dalende trend volgen. In november jl. werden 301 Fraters ingeboekt (tabel 4). Het 15-jarig novembergemiddelde voor deze soort is 557 en het gemiddelde van de maanden november van de afgelopen zes jaar staat op 480 exemplaren. Het lage aantal van 5 genoteerde IJsvogels is volgens verwachting. Voor Sneeuwgorzen (24) en Strandleeuweriken (20) waren de getelde aantallen in de telmaand november vanaf 2003 nog niet eerder zo laag. Kor Nijboer en Johan Tielenburg hadden het geluk Sneeuwgorzen op maïsland in hun telgebieden te zien en Harry Feenstra en Henk Hiemstra scoorden in buitendijks Fryslân de Strandleeuweriken. Het grotere spul van de Extra Soorten in november 2018 op het vasteland van Fryslân, stand per 24 november 2018 Bij de telling in november zijn in 81 telgebieden in totaal 177 Torenvalken gespot. Gemiddeld dus ongeveer 2 Torenvalken per telgebied waar Torenvalken zijn genoteerd. N.B.: Bij de telling in oktober zijn in 96 telgebieden in totaal 199 Torenvalken gespot. Net als in november dus gemiddeld ruim 2 Torenvalken per telgebied waar Torenvalken zijn genoteerd. Het aantal van 54 Blauwe Kiekendieven in november was het hoogste aantal in de maanden november sinds 2003 en op twee na het hoogste in alle telmaanden van de winterseizoenen sinds In het telgebied Schoteruitdijken werden maar liefst 8 blauwe kieken gezien! Net als in afgelopen oktober werden ook in november flink wat Ruigpootbuizerds (13) geteld. Het hoogste aantal Rûchpoaten in een telmaand sinds januari De ingeboekte (8) Velduilen werden buitendijks gezien. Alleen in februari 2017 (7 Zeearenden) kwamen in de telmaanden in de winterseizoenen vanaf september 2003 meer Zeearenden op papier dan in november Vijf tellers hadden het genoegen om in totaal 6 Zeearenden te zien. De zwartebanders van Workum Terwijl mijn medeteller Eelco Brandenburg en ik op 19 november jl. bezig waren de groepen met duizenden Brandganzen en wat Kolganzen in de Workumermeer te tellen, werden de groepen opzettelijk verstoord. Even voordat de ganzen massaal op de vleugel gingen, kregen wij de kans om heel snel met de telescoop de gestrekte halzen van de ganzen te scannen. En ja hoor, een van de brandjes was geringd met een zwarte halsband met daarop de code C76. De allereerste Brandgans met een zwarte halsband ooit, die tijdens de Sovon watervogeltellingen is gespot. Even later zagen we een tweede zwart gebanderolleerde Brandgans. Stevig besleine brilleglêzen dus! Brandgans C76 zwart, Workum, 19 november 2018, record shot Jan Kramer Overigens zijn pas sinds augustus 2018 Brandganzen in de Arctic met halsbanden geringd. Ongeveer 200 stuks op het eiland Kolguyev in de Barentszzee. In mei en juli van dit jaar waren op Terschelling al 20 Brandganzen met zwarte halsbanden versierd. Een van die Terschellinger brandjes, geringd in mei jl., werd op 14 oktober in een groep Arctische Brandganzen bij Workum gezien. Veertien dagen later werd ook bij Workum voor het eerst een op Kolguyev geringde zwartebander gesignaleerd. Tot en met 22 november zijn vanuit Nederland 10 Arctische Brandganzen met een zwarte halsband teruggemeld.

4 Vanuit Finland, Zweden en Finland in totaal 13. Best een goede score, dat zo vroeg in het winterseizoen al meer dan 10% van deze op Kolguyev geringde Brandganzen op de trekroute en in het overwinteringsgebied is gezien. Waarnemingen van deze zwartebanders kunnen worden gemeld op de website Freonlike groetnis en in noflike telling tawinske, Jan Kramer Tabel 3. Aantallen Extra Soorten tijdens de maandelijke tellingen van Sovon in november gemidd tm 17 Blauwe Kiekendief ,7 Bruine Kiekendief ,6 Frater ,0 Grote Gele Kwik ,1 IJsgors ,8 IJsvogel ,9 Ruigpootbuizerd ,5 Slechtvalk ,7 Smelleken ,5 Sneeuwgors ,7 Strandleeuwerik ,7 Velduil ,7 Visarend ,5 Zeearend ,3 totaal ,7 Tabel 4. Vanaf januari 2018 is aan de tellers in Fryslân gevraagd om bij de maandelijkse tellingen in alle watervogelen ganzen- en zwanentelgebieden de Torenvalken te tellen. Vóór die datum werden de Torenvalken in een beperkt aantal gebieden incidenteel geteld. In de tabel staat vanaf januari 2018 links in het vakje het maandtotaal van de getelde Torenvalken en rechts het gemiddelde aantal Torenvalken per telgebied waarin Torenvalken zijn gezien. Als referentiekader zijn ook de maandtotalen vóór januari 2018 in het overzicht opgenomen. september oktober november december januari februari maart april 2016/ / / Tabel 5. Extra soorten op de Waddeneilanden en wadplaten in november Blauwe Kiekendief Ruigpootbuizerd Posthuiswad Peter de Boer 1 Strandvlakte Erik van Winden 1 De Groede Marc van Roomen 1 Weilandjes paal Erik van Winden 1 1e Duintjes Marcel Klootwijk 3 Smelleken 3e Duintjes Danny Laponder 1 Strand de Vliehors Peter de Boer,Guus van Duin 1 Weilandjes paal Erik van Winden 1 Vliehors, west Kees Camphuysen 1 Bruine Kiekendief 3e Duintjes Danny Laponder 1 Posthuiswad Peter de Boer 1 Punt en Muy Erik van Winden 1 Frater Sneeuwgors Noordvaarder Hans Schekkerman 1 Strand de Vliehors Peter de Boer, Guus van Duin 1 IJsgors Paal 26 - paal 28 Joost van Bruggen 1 Vliehors, west Kees Camphuysen 1 Vliehors, west Kees Camphuysen 8 Slechtvalk Vliehors, oost L. Hofstee 6 Strand de Vliehors Peter de Boer, Guus van Duin 1 Noordvaarder Hans Schekkerman 77 Vliehors, oost L. Hofstee 1 Punt en Muy Erik van Winden 2 Posthuiswad Peter de Boer 1 Strandleeuwerik Noordvaarder Hans Schekkerman 1 Noordvaarder Hans Schekkerman 52 Midsland - Formerum Piet Zumkehr 1 3e Duintjes Danny Laponder 4 Formerum - Oosterend Hans van Stijn 1 4e Duintjes Joost van Bruggen 1 1e Duintjes Marcel Klootwijk 1 4e Duintjes Joost van Bruggen 1 ** A.R. Dijkstra, B.J. Meerstra, Chris Feenstra Strandvlakte Erik van Winden 1 Blauwe Balg A.R. Dijkstra c.s.** 1

5 Tabel 6. Extra soorten op het Friese vasteland tijdens de maandelijkse telling in november Blauwe Kiekendief Ruigpootbuizerd Holwerder & Blijaerpolder Henk Hiemstra 1 Ferwerd - Birdaard Henk Hiemstra 1 Wide Mar Sieds Boersma 1 Butendiken H Dommerholt, F Tijsterman 2 Wijde Ee - Bergum Albert Jongbloed 1 Bokkumermeer - Birstum Jan Kleefstra 1 Warga - Grouw Joop de Graaf 1 Bloksleatpolder - Langstaartenpoel Sjoerd Bakker, Joost Lommen 1 Bokkumermeer - Birstum Jan Kleefstra 1 Polder De Eijsinga - Spannenburg Anton Silvius, Jacob Bos 1 Sorremorsterpolder - Botmeer Jan Kleefstra 1 Holwerd oost buitendijks Sije Schotanus, M Zondervan 1 Polder Poppenhuizen Jan Kleefstra 1 Blija oost buitendijks Jaap Meindertsma 1 De Deelen e.o. Romke Kleefstra 1 Blija west buitendijks Henk Hiemstra 1 Eestrum - Polder Rohel Jeffrey Huizenga 2 Blija west buitendijks Hendrik van der Wal 1 Augustinusga - Harkema Jeffrey Huizenga 2 Noorderleegs buitenveld-m Dick Laning 1 Parrega - Ferwoude - Workum Jan Kramer, Eelco Brandenburg 1 Oude Bildtpollen west bui Teake Roosjen, R Engelmoer 1 Vlakke - en Oudegaasterbrekken Jouke van der Meulen 1 Oude Bildtpollen oost bui o Marten Sikkema 1 Hieslum - Munnkeburenpolder Jan Kramer 2 Koehool - Westhoek bui Epi Mulder 1 Workumerveld Het Heidenschap Germ Schiphof 0 Slechtvalk Gouden Bodem Bert Zijlstra 1 Polder Cornwerd Cor de Vries 1 Bloksleatpolder - Langstaartenpoel Sjoerd Bakker, Joost Lommen 6 Holwerder & Blijaerpolder Henk Hiemstra 1 Veenpolder Delfstrahuizen J. de Vlas 2 Het Oogvliet Henk Hiemstra 1 Polder Echten - Kromme Warren J. de Vlas 3 De Deelen e.o. Romke Kleefstra 2 Schoteruiterdijken J. de Vlas 8 Eestrum - Polder Rohel Jeffrey Huizenga 1 Schoterzijl - Scherpezeel Theo Meijer 2 Hindeloopen - Koudum Jelle Postma 1 Schoterzijl - Scherpezeel Henk Ruiter 1 Polder Fluessen - Brandeburen Germ Schiphof 0 Slijkenburg - Spanga - Linde Henk Ruiter 1 Geeuwpolder - Graverij Sjoerd Bakker, Joost Lommen 1 Tjonger Krompad-Slijkenburg J. de Vlas 2 Schoterzijl - Scherpezeel Theo Meijer 1 Nieuw Weper e.o. Dirk Hiemstra 1 Schoterzijl - Scherpezeel Henk Ruiter 1 Holwerd oost buitendijks Sije Schotanus, M Zondervan 1 Holwerd oost buitendijks Sije Schotanus, M Zondervan 1 Holwerd oost binnendijks Meino Zondervan, S Schotanus 1 Holwerd oost binnendijks Meino Zondervan,S Schotanus 1 Blija west buitendijks Henk Hiemstra 2 Blija west buitendijks Henk Hiemstra 2 Noorderleegs buitenveld-m Dick Laning 1 Blija west buitendijks Hendrik van der Wal 1 Oude Bildtpollen oost bui w Hans Horstmann 3 Noorderleegs buitenveld-w Dick Laning 1 Oude Bildtpollen oost bui o Marten Sikkema 1 Noorderleegs buitenveld-m Dick Laning 1 Polder de Koning Jan Tuinhof 1 Oude Bildtpollen west bui T Roosjen, Ricus Engelmoer 1 Koehool - Harlingen binn Meinte Engelmoer 1 Oude Bildtpollen oost bui w Hans Horstmann 1 Bruine Kiekendief Koehool - Harlingen bui Meinte Engelmoer 1 Ringwiel, Het Hop Sipko Sikkes 1 Smelleken Fluessen noordwest Sipko Sikkes 1 Polder Kooihuizen Kor Nijboer, Johan Tielenburg 1 Brandemeer/De Hellingen Siep vd Veen, Dick Peters 0 Holwerd oost buitendijks Sije Schotanus, M Zondervan 1 Oude Bildtpollen oost bui w Hans Horstmann 1 Blija west buitendijks Henk Hiemstra 1 Frater Noorderleeg west bui n o A. Dijkstra c.s. * 1 Holwerd oost buitendijks Sije Schotanus, M Zondervan 30 Koehool - Harlingen binn Meinte Engelmoer 1 Blija oost buitendijks Jaap Meindertsma 6 Sneeuwgors Oude Bildtpollen oost bui o Marten Sikkema 60 Polder Kooihuizen Kor Nijboer, Johan Tielenburg 5 Koehool - Westhoek bui E. Mulder 150 zuid van Exmorra - Ritseburen Kor Nijboer, Johan Tielenburg 19 Westhoek - Zwarte Haan bui Jan Tuinhof 55 Strandleeuwerik IJsgors Holwerd west buitendijks Harry Feenstra 6 Blija west buitendijks Henk Hiemstra 1 Blija west buitendijks Henk Hiemstra 14 IJsvogel Velduil Het Oogvliet Henk Hiemstra 1 Noorderleeg west bui n o A. Dijkstra c.s. * 7 Petgaten de Veenhoop Sip Veenstra 1 Westhoek - Zwarte Haan bui Jan Tuinhof 1 Sluishoek Romke Kleefstra 1 Zeearend De Deelen e.o. Romke Kleefstra 1 Sippenfennen e.o. J. Seinstra 1 Gouden Bodem Bert Zijlstra 1 De Deelen e.o. Romke Kleefstra 1 Skarlannen, Easterskar Lydia Barkema-Drost 1 Rottige Meenthe - Linde Henk Ruiter 2 * A. Dijkstra, Jan de Boer, Lydia Barkema-Drost Polder de Koning Jan Tuinhof 1

6 Slaapplaatsen Grote Zilverreigers en Aalscholvers op slaapplaatsen Net als in voorgaande jaren vond halverwege oktober de slaapplaatstelling van Grote Zilverreigers en Aalscholvers plaats. De eerste telling van dit najaar stond tussen 13 en 27 oktober 2018 op de agenda. De telomstandigheden waren zeer aangenaam, al werd het snel fris naarmate de zon verdween. Grote Zilverreigers Van verschillende kanten kwamen her en der al meldingen dat de Grote Zilverreigers op diverse landerijen aan het toenemen waren, zoals gebruikelijk in het najaar. Ook tijdens de watervogel- en ganzenen zwanentellingen was dit al te zien. Dit werd onder meer bevestigd door de aantallen op de slaapplaatsen. In totaal zijn 33 slaapplaatsen geteld. Dit heeft geresulteerd in een totaal van 1522 Grote Zilverreigers. Ter vergelijking; in oktober 2017 zijn 43 slaapplaatsen geteld en zijn 1749 Grote Zilverreigers vastgesteld. Echter, de grote slaapplaatsen bij het Lauwersmeer (in 2017 ruim 400 Grote Zilverreigers) zijn in oktober niet geteld, waarmee het uiteindelijke aantal waarschijnlijk (veel) hoger zou uitvallen. Slaapplaatsen die in oktober niet zijn geteld maar wel in november (13 stuks), zijn nog eens goed voor 353 Grote Zilverreigers tegen 86 in 2017 (8 slaapplaatsen). Het zijn niet alleen de grote slaapplaatsen waar de aantallen Grote Zilverreigers hoger zijn dan in oktober 2017 (tabel 7), maar ook veel kleine slaapplaatsen herbergen grotere aantallen Grote Zilverreigers dan voorheen. Tabel 7. De grootste vijf Grote Zilverreiger slaapplaatsen in oktober 2018 vergeleken met de aantallen in oktober Gebied Alde Feanen Grutte Brekken Brandemeer zuid Wide Mar Rottige Meente Aalscholvers Aalscholvers en Grote Zilverreigers kunnen tijdens een slaapplaatstelling goed gecombineerd worden, wat de afgelopen oktobertelling ook veelvuldig is gedaan. Het aantal waargenomen Aalscholvers was verrassend hoog vergeleken met In oktober zijn op 29 slaapplaatsen maar liefst 9326 exemplaren geteld, waar dat in oktober 2017 nog 4615 exemplaren waren op 34 ingevoerde slaapplaatsen. De grootste aantallen zaten verspreid langs de IJsselmeerkust (tabel 8). Wat de reden van deze grotere aantallen langs de IJsselmeerkust is, is niet bekend. Wellicht een goed, plaatselijk voedselaanbod of dat de droogte en de lage waterstand de Friese IJsselmeerkust geschikter als slaapplaats maakten? Tabel 8. De Aalscholverslaapplaatsen in oktober 2018 met de hoogste aantallen vergeleken met de aantallen in oktober Gebied Workumerwaard Zuid, It Soal Kornwerderzand zuid Bocht van Molkwerum Woudagemaal Lemmer Westerplas Schiermonnikoog De ontwikkelingen op vlak van de Aalscholver zijn natuurlijk erg interessant, we zullen zien wat de toekomst uitwijst. Wie in december op pad gaat voor Grote Zilverreigers, pak de Aalscholvers ook mee! De volgende telperiode is van 15 december 2018 tot en met 29 december 2018 (voorkeur voor 22 december 2018). Deze periode geldt alleen voor de Grote Zilverreiger, maar het tellen van Aalscholvers is ook zeer gewenst, zeker gezien de resultaten van oktober! Sjouke Scholten Sjouke.scholten@sovon.nl Er komen steeds meer meldingen binnen van nieuwe slaapplaatsen voor Grote Zilverreigers, wat natuurlijk fantastisch is! Deze nieuwe slaapplaatsen kunnen ingetekend worden op de Sovon-website. We zien graag deze dan ook daadwerkelijk met enige regelmaat geteld worden, want des te beter wordt het Friese overzicht!