Watervogels in Fryslân

Transcriptie

1 Watervogels in Fryslân provinciale nieuwsbrief maandelijkse tellingen ganzen + zwanen, watervogels & slaapplaatsen seizoen 2015/2016 nr 7. Maart 2016 Beste tellers, 1 maart 2016 We troffen in het telweekend, afgezien van de zondag toen het ronduit nat was. De zachte omstandigheden in februari werden afgewisseld met perioden met wat vorst. Met name in de telperiode van de slaapplaatsen van Aalscholver en Grote Zilverreiger leidde dat tot wisselende omstandigheden. Zo was de zilverreigerslaapplaats in de Lytse Deelen op 17 februari verlaten vanwege dichtgevroren petgaten, paar dagen later zaten de zilvers er alweer toen de dunne ijslaag verdwenen was. Zo blijf je bezig De tellingen van maart staan voor de deur en die krijgen een zwaar voorjaarstrekje, nu de Grote Lijsters, Veldleeuweriken en Rietgorzen al geruime tijd zitten te zingen. Maart is daarnaast de avond van de vrijwilligersavondjes, waaronder de Sovon/FFF-Voorjaarsbijeenkomst en die staat gepland voor dinsdag 22 maart, met interessant zenderonderzoek op het programma. Kortom, opnieuw prachtig, waardevol onderzoek uit eigen omgeving, wat ons nieuwe inzichten biedt in Gekraagde Roodstaart en Porseleinhoen. Zaal open en koffie om uur, aanvang programma om uur en rond uur is het afgelopen en napraten. Meer informatie via romke.kleefstra@sovon.nl. Gekraagde Roodstaart mannetje en jong, foto: Valentijn van Bergen. SOVON/FFF-Voorjaarsbijeenkomst Zenderonderzoek in de Wâlden Op dinsdag 22 maart is weer de gezamenlijke voorjaarsbijeenkomst van Sovon en FFF in Hotel Oostergoo te Grou. Ditmaal staat de avond in het teken van zenderonderzoek in eigen provincie. In de Noardlike Fryske Wâlden om precies te zijn. Daar doen medewerkers van Altenburg & Wymenga (A&W) interessant onderzoek naar Gekgraagde Roodstaarten en Porseleinhoenen. De Gekraagde Roodstaarten vliegen met hun geolocators naar Afrika en weer terug en dat geeft informatie over timing, gebiedsgebruik en wanneer Gekraagde Roodstaarten het best te tellen zijn. Marten Sikkema zal alles over het onderzoek aan readsturtsjes uit de doeken doen. Zijn collega Ron van der Hut nam ondertussen het Porseleinhoen in Het Houtwiel flink onder de loep. Hij ving er ook enkele en zenderde deze, filmde sommige en peilde de vogels vele avonden lang. Dat leverde veel nieuwe kennis op over de activiteit van Porseleinhoenen, hun favoriete habitat en wanneer de vogel het beste te inventariseren is. Andere avondjes Vanzelfsprekend zijn er nog tal van andere avondjes, waaronder die van It Fryske Gea en Staatsbosbeheer. Hier een paar gerelateerd aan Sovon en FFF: Vr. 4 mrt. Algemene Ledenvergadering FFF, Hotel Oostergoo in Grou, u., met presentaties over de landschapsbiografie van Beekdal Koningsdiep (Lenneke Büller), het FFF-Planteferbân en de Welriekende Agrimonie (Gertie Papenburg) en de oprichting van een weidevogelcoalitie (Meinte Engelmoer). Di. 8 mrt. Startavond Weidevogelmeetnet Friesland, Natuurmuseum Fryslân, uur, met een presentatie over de carrièreplanning en dramatische achteruitgang van de Scholekster in Nederland door Bruno Ens (Sovon). Meer informatie via jelle.postma@sovon.nl. Wo. 23 mrt. Muizenavond van de FFF, Biologysk Wurkferbân en Natuurmuseum Fryslân, in Natuurmuseum Fryslân, uur, met presentaties over de sterke piek van Veldmuizen in Fryslân in 2014/2015 (Nico Beemster, Altenburg & Wymenga) en het na-effect van het goede muizenjaar op weidevogels in Zuidwest-Fryslân (Mo Verhoeven, Rijksuniversiteit Groningen). Zwanen en ganzen in februari Februari leverde een bovengemiddeld aantal Knobbelzwanen op (tabel 1). Op veel plekken werden flinke concentraties gezien (figuur 1), zoals in de omgeving Tzum-Winsum (244), de veenpolders rond Nij Beets (175) en de polders ten zuiden van het Tjeukemeer (111). Ook waren er opvallend veel

2 Toedrarietganzen. Van de 8161 winken zaten er bijna 6700 in de omgeving Ravenswoud en Fochteloo. Het aantal Kolganzen ligt net iets onder het 15-jarige gemiddelde. Grote concentraties zaten in Midden- Fryslân, met in en rond de Alde Feanen , rond De Deelen , en rond het Slotermeer Grauwe Ganzen waren in februari nog nimmer zo talrijk. Van de ruim skieren zaten er in en rond de Alde Feanen, zo n 7050 in de omgeving Bûtenfjild en bijna 4000 rond De Deelen. De Brandgans was opnieuw veruit de talrijkste ganzensoort in Fryslân in februari. Het aantal van ruim past binnen de marges van de aantallen die we de laatste 15 jaar telden, maar is in vergelijking met de laatste vijf februaritellingen nog wat aan de lage kant. De grote concentraties zaten rond Workum (43.400), Alde Feanen e.o. (40.700), De Deelen e.o. (30.500) en langs de Friese Waddenkust (25.700). Tabel 1. Voorlopige aantallen zwanen en ganzen in Fryslân tijdens pleisterplaatstellingen in februari 2016 in vergelijking met het 15-jarig gemiddelde. gem. feb. feb Knobbelzwaan Kleine Zwaan Wilde Zwaan Toendrarietgans Kleine Rietgans Kolgans Grauwe Gans Grote Canadees Brandgans Rotgans Nijlgans Slaapplaatstellingen Aalscholver en Grote Zilverreiger In tabel 2 staan de resultaten van de slaapplaatstellingen van Aalscholvers en Grote Zilverreigers. In februari werden beide soorten landelijk geteld. Voor Fryslân is het overzicht voor beide soorten helaas niet helemaal volledig. Bij de Aalscholver ontbreken enkele belangrijke slaapplaatsen aan het IJsselmeer, wat een aderlating is. Op de binnenlandse slaapplaatsen lagen de aantallen binnen de marges van wat we er de afgelopen jaren veelal tellen. Opvallend is het kleine aantal bij het Woudagemaal, maar bedacht moet worden dat veel Aalscholvers ten tijde van de februaritelling alweer in de broedkolonies op eieren zaten, weer of geen weer. Zoals ik in de inleiding schreef, maakten de weersomstandigheden de slaapplaatstellingen van Grote Zilverreigers er niet makkelijker op. Dan weer ijs, dan weer open water, waardoor Grote Zilverreigers snel wisselden van slaapplek. Daar komt bij dat grote slaapplaatsen steeds meer uiteenvallen in kleinere slaapplaatsen. In het Lauwersmeer overnachtten de zilvers verdeeld over drie plekken, in de Alde Feanen over vier en in de Rottige Meente en De Deelen verdelen ze zich nu al enige tijd over twee plekken. Dat maakt het tellen ook wat lastiger. De resultaten zijn nog niet volledig, maar het voorlopige totaal bedraagt al bijna 1400 Grote Zilverreigers. Met een paar nog ontbrekende plekken zou dat op zo n 1500 kunnen komen. Dat is niet het recordaantal van vorig jaar (2000 zilverreigers), maar gezien het korte tijdsbestek dat de soort zijn imposante opmars maakt, is het opnieuw een bijzonder aantal. Grote aantallen Figuur 1. Verspreiding van de Knobbelzwaan in februari 2016 op basis van de voorlopige resultaten. Figuur 2. Verspreiding van de Grote Zilverreiger tijdens de ganzen- en zwanentellingen in februari 2016.

3 werden aangetroffen in vertrouwde gebieden als Sneekermeer, Lauwersmeer en Alde Feanen, maar noemenswaard zijn ook plekken als de Geastmer Mar bij Dokkum, Hisse- en Piekemar bij IJlst en de eendenkooi van Bakhuizen. Nijsgjirrige soorten Het overzicht met nijsgjirrige soorten in tabel 3 is ditmaal kort. Grote Zilverreigers zijn er niet in opgenomen, omdat de lijst dan weer erg lang zou worden. In het telweekend werden 575 Grote Zilverreigers geteld, wat beduidend lager ligt dan het aantal op de slaapplaatsen. In het voorlopige overzicht ontbreken enkele gebieden in het noordwesten van de provincie (figuur 2), waar tijdens de Midwintertelling in januari juist veel werden gezien. Daarnaast ontbreken de aantallen uit het Lauwersmeer nog, dit in tegenstelling tot het slaapplaatsenoverzicht in tabel 2. Fraai zijn natuurlijk de waarnemingen van Roerdomp, waarvan er in de praktijk natuurlijk veel meer zijn, maar zie ze maar eens. Zelf kwam ik ze nog in de avonduurtjes tegen tijdens slaapplaatstellingen van Grote Zilverreigers, zoals in de Kraanlannen (De Veenhoop) en bij de zandwinput van Nij Beets. Fraai zijn ook de Kraanvogels, waarvan het vanzelfsprekend weer afwachten is hoeveel er gaan broeden in het Fochteloërveen en hoe succesvol ze daar zullen zijn. Opmerkelijk is dat er geen enkele Klapekster werd gezien. Tel ze! Romke Kleefstra Tabel 2. Aantallen Aalscholvers en Grote Zilverreigers op slaapplaatsen in Fryslân (- = geen aantalsopgave). Gebied Aal Aal Aal GrZ GrZ GrZ Gebied Aal Aal Aal GrZ GrZ GrZ okt dec feb okt dec feb okt dec feb okt dec feb Lauwersmeer Leiepoel, WZ Brekken Dokkumer Nieuwe Zijlen De Staten, WZ Brekken Geastmer Mar, Dokkum Rasterhofpark, Sneek Klaarkampermar Gravepoeltje, Langw.wielen Eeindekooi Hallum Jentjemeer, Sneekermeer Wide Mar Spekland, Sneekermeer Wiersylsterrak Sneekermeer-Zuid De Zuiderpolder, Franeker Terkaplester Poelen Zandwinning, Hurdegaryp Fônejacht, Warten Twijzelermieden Alde Feanen Ottema-Wiersmareservaat Kraanlannen Bergumermeer It Eilân De Leijen Botmar, Akkrum Cornerwerderzand Slûshoeke (Lytse Deelen) Makkumer Noardwaard De Deelen Makkumer Súdwaard Terwispeler Grootschar Piamer Koaiwaard zandwinning Nij Beets Warkumerbûtenwaard-Zuid It Easterskar Warkumerwaard Gaastwad Tjeukemeer Stoenckherne, Hindeloopen Koevordermeer Bocht fan Molkwar It Swin Mokkebank Eendenkooi Bakhuizen Steile Bank Groote Brekken Het Vliet, Blauwhuister Poelen Woudagemaal, Lemmer Oudegaasterbrekken Brandemeer Hisse- en Piekemar Rottige Meente Schuttelpoel Lendevallei Idzegaasterpoel Prikkedam Makkinga eilanden WZ Brekken Tabel 2. Nijsgjirrige soorten in Fryslân tijdens de maandelijkse telling in februari Soort N Gebied(en) Waarnemer(s) Roerdomp 2 Terwispeler Grootschar Tjeerd Geertsma Roerdomp 1 Polder Houttoom, Tjeukemeer Wim ten Klooster Roerdomp 1 Boezemlanden Groote Brekken Kerst Boersma Kleine Zilverreiger 1 De Lauwers-Gerkesklooster Klaas van der Bij Zwarte Zwaan 1 Tjongervallei-Katlijk Ingeborg Meutgeert Indische Gans 1 Deelenput Romke Kleefstra Sneeuwgans 15 Groote Noorderpolder Wil Grond, Hein Lindeboom Roodhalsgans 3 west spoorlijn Wiewerd-Leeuwarden Peul van der Vegt Kraanvogel 4 Fochteloo, 80 Bunder, Ravenswoud Dirk Hiemstra

4 Extra Soorten Beste tellers, 1 maart 2016 Ondanks de wisselende omstandigheden in en rond het telweekend in februari waren de Extra Soorten kennelijk toch goed te vinden. Bij het grotere spul zijn, behalve bij de Velduil, bij alle soorten recordaantallen voor de maand februari (sinds 2004) genoteerd. Ook het kleine grut was met uitzondering van de Strandleeuweriken in mooie aantallen aanwezig. Hierna vind je een terugblik op de Extra Soorten in de afgelopen maand op het vasteland van Fryslân. Ter vergelijking is een overzicht opgenomen van de getelde Extra Soorten in de maanden februari vanaf Het gebruikelijke overzicht van de Extra Soorten in de vorige telmaand, met de namen van de tellers en de telgebieden kun je ook weer in dit bericht vinden. Stand per 27 februari Als extraatje de natuur dicht bij huis : een Sperwer die pal voor ons huiskamerraam een Turkse Tortel oppeuzelde. De Sovon overzichten laten een dalende trend zien van de aantallen Sperwers in Nederland. Zowel bij de broedvogels als bij de niet-broedvogels, zie Het grotere spul van de Extra Soorten in Fryslân Bij de maandelijkse watervogeltellingen in Fryslân was februari 2015 tot nu toe de februarimaand met het hoogste aantal Blauwe Kiekendieven (40 stuks) sinds In de afgelopen telmaand werd dat aantal overtroffen en kwamen maar liefst 46 blauwe kieken in de boeken. Verschillende tellers konden zelfs twee of drie exemplaren per telgebied noteren! Volgens het Punt Transect Tellingen project is er sinds 2005 landelijk sprake van een nagenoeg stabiele trend van de winterpopulatie blauwe kieken in december (zie figuur 3). De resultaten van hetzelfde project geven voor de Friese winterpopulatie blauwe kieken in december vanaf 2005 een nog steeds dalende trend aan (zie figuur 4). De aantallen blauwe kieken bij de Watervogeltellingen in Fryslân in de maanden december vanaf 2003 wijzen echter minstens op een min of meer stabiele trend bij deze soort in Fryslân (zie figuur 5). Figuur 4. Friese trendindex van de Blauwe Kiekendief als niet-broedvogel (bron: Figuur 5. Aantallen Blauwe Kiekendieven (blauwe lijn) op het vasteland van Fryslân bij de Watervogeltellingen in de maanden december, vanaf De rode lijn geeft het 13- jarig decembergemiddelde weer. Figuur 3. Landelijke trendindex van de Blauwe Kiekendief als niet-broedvogel (bron: De Bruine Kiekendief scoorde met 7 waargenomen vogels royaal boven het 12-jarige februarigemiddelde (2 stuks) voor deze soort. Ook van de Ruigpootbuizerd (8 ten opzichte van 5), de Slechtvalk (23 t.o.v. 19) en het Smelleken (9 t.o.v. 3) werden duidelijk meer exemplaren geteld dan gemiddeld in de februarimaanden vanaf Weliswaar is het aantal van vijf getelde Velduilen nog net wat hoger dan het 12-jarig gemiddelde, maar veel lager dan de 23 exemplaren van februari vorig jaar. Ongetwijfeld mede een gevolg van het verlaagde muizenaanbod in veel delen van Fryslân. Een andere uil, de Oehoe werd op 13 februari net buiten het Sovon telgebied zuidelijk van Bolsward door de familie Brandenburg gespot en prachtig in beeld gebracht door Patrick Flapper.

5 Het kleine grut van de Extra Soorten op het vasteland van Fryslân Na de matige aantallen Fraters bij de tellingen in februari 2014 en 2015 lag het aantal van 163 Fraters in het telweekend van afgelopen februari nagenoeg op het 12-jarig februarigemiddelde (177) voor deze soort. Zoals gebruikelijk werden de Fraters, op twee exemplaren in het Houtwiel na, allemaal in de telgebieden langs de Waddenkust gezien. De IJsvogels waren net als in de afgelopen maanden met 9 getelde exemplaren weer bovengemiddeld (12-jarig gemiddelde is 2) vertegenwoordigd. Alle 100 Oehoe bij Bolsward op 13 februari jl. (foto Patrick Flapper) Sneeuwgorzen van het vorige telweekend kwamen in de boeken dankzij de waarneming door Wil Grond en Heine Lindeboom in de Dongjumer- en Tzummarumerpolder. Het 12-jarig gemiddelde voor de Sneeuwgorzen is 129. De Strandleeuwerik dreigt in onze contreien zo langzamerhand een zeer schaarse soort te worden. Bij de vorige telling waren alleen Henk Hiemstra en Jaap Feddema zo gelukkig om nog wat van die mooie kwelderzangers (11 stuks) te kunnen waarnemen. Ik ben benieuwd of er bij de komende telling nog wat Strânljurkjes kunnen worden genoteerd. Noflike en succesrijke tellingen toegewenst, Jan Kramer Tabel 3. Aantallen Extra Soorten op het Friese vasteland tijdens februaritellingen in de periode 2003/ / gem. Blauwe Kiekendief Bruine Kiekendief Frater Grote Gele Kwik IJsgors IJsvogel Ruigpootbuizerd Slechtvalk Smelleken Sneeuwgors Strandleeuwerik Velduil Visarend Zeearend totaal Natuur heel dicht bij huis. Sperwer en zijn geplukte prooi (een Turkse Tortel). Foto s van Ciska (l) en Jan Kramer (r).

6 Tabel 4. Extra soorten op het Friese vasteland in februari 2016 met vermelding van telgebied en waarnemer(s). BLAUWE KIEKENDIEF IJSVOGEL VERVOLG Blikfeart Epi Mulder 2 Plas west van Hardegarijp Dick Laning 1 Arumerpolder Bram de Smidt & Joop Leertouwer 1 De Deelen e.o. Romke Kleefstra 1 Schraard - Exmorra Jelle Postma 1 Polder Oldelamer Jan Stegeman 1 Burgwerd - Nijland Jelle Postma 2 Rottige Meenthe noord Henk Ruiter 1 Holwerder & Blijaerpolder Henk Hiemstra 3 RUIGPOOTBUIZERD Ferwerd - Birdaard Henk Hiemstra 1 Holwerder & Blijaerpolder Henk Hiemstra 1 Wide Mar Sieds Boersma 2 Petsloot - Westergeest Klaas van der Bij 1 Hantumerleeg noord Sieds Boersma 1 Munnkeburenpolder Jan Kramer & Eric ten Cate 1 De Lits, Rietveld Sietze de Groot 2 Lemsterpolder oost Kerst Boersma & Jouke Alberda 1 Bouwe Pet e.o. Jappie Seinstra 2 Holwerd oost buitendijks Jaap Meindertsma & B. Hanenburg 1 zuid spoorlijn - Suawoude Joke Leers 1 Noorderleeg west bui noord Jan de Boer 1 Sorremorsterpolder-Botmeer Jan Kleefstra 1 Noorderleegs buitenveld Teartse van der Zee & Dick Laning 1 Polder Poppenhuizen Jan Kleefstra 1 Oude Bildtpollen oost bui o Meino Zondervan & M v. Wieren 1 Bergumermeer A. Timmerman Azn 1 SLECHTVALK Bolsward-Blauwhuis-Abbega Jelle Postma 1 Blikfeart Epi Mulder 1 Zandmeer Sipko Sikkes 1 Holwerder & Blijaerpolder Henk Hiemstra 1 Polder De Samenvoeging Libbe Zijlstra 1 Ferwerd - Birdaard Henk Hiemstra 3 Skarlannen, Easterskar Lydia Barkema-Drost 1 Het Oogvliet Henk Hiemstra 1 Polder Oldelamer Jan Stegeman 1 Wide Mar Sieds Boersma 1 Schoterzijl - Scherpezeel Theo Meijer 1 Ottema Wiersma reservaat Sietze de Groot 1 Mokkebank - Mirnsterklif Y.D. Kuipers 1 Dokk.diep - NwZwemmer Klaas van der Bij 1 Holwerd oost buitendijks Jaap Meindertsma & B. Hanenburg 2 Polder Geele Strand Jan Kramer & Eric ten Cate 1 Holwerd oost binnendijks Jaap Meindertsma & B. Hanenburg 3 Fluessen noordwest Sipko Sikkes 1 Blija west buitendijks Henk Hiemstra & Jaap Feddema 3 Meinesleat - Akkrumerrak Sjoerd Bakker&Tsjepke v.d. Honing 1 Blija oost binnendijks W. v d Heide & W. Spoelstra 1 Ald Hof-Blaugerzen Akmarijp Sjoerd Bakker&Tsjepke v.d. Honing 1 Noorderleeg west bui noord Jan de Boer 2 De Staten Sjoerd Bakker&Tsjepke v.d. Honing 1 Oude Bildtpollen west bui Teake Roosjen & Ricus Engelmoer 2 Schoterzijl - Scherpezeel Henk Ruiter 1 Oude Bildtpollen oost bui w Hans Horstmann& Klaas v.d. Wal 2 Schoterzijl - Scherpezeel Theo Meijer 1 Oude Bildtpollen oost bui o Meino Zondervan & M v. Wieren 1 Fochteloo - Tachtig Bunder Dirk Hiemstra 1 Koehool - Voorgronden Epi Mulder 1 Holwerd oost buitendijks Jaap Meindertsma & B. Hanenburg 1 Koehool - Harlingen binn Johan Taal 1 Blija west buitendijks Henk Hiemstra & Jaap Feddema 1 BRUINE KIEKENDIEF Oude Bildtpollen west bui Teake Roosjen & Ricus Engelmoer 1 Dongjumer-/ Tjumm. Polder Wil Grond & Heine Lindeboom 1 Oude Bildtpollen oost bui w Hans Horstmann& Klaas v.d. Wal 1 Minnega. polder-berlikum Wil Grond & Heine Lindeboom 1 Koehool - Voorgronden Epi Mulder 1 De Deelene.e.o. Romke Kleefstra 1 Koehool - Harlingen binn Johan Taal 1 Oudegaasterbrekken Jouke van der Meulen 1 SMELLEKEN Meinesleat - Akkrumerrak Sjoerd Bakker&Tsjepke v.d. Honing 1 Blikfeart Epi Mulder 1 Schoterzijl - Scherpezeel Theo Meijer 1 Polder de Dulf Jan de Boer 1 Tjonger Krompad-Slijkenburg J. de Vlas 1 polders rond de poelen A. Bosma 1 FRATER Nieuw Weper e.o. Dirk Hiemstra 1 Houtwiel, Kruiswater Arend Leijstra & S. v.d. Werf 2 Wierum-Ternaard buitendijks Klaas van der Bij 1 Holwerd oost buitendijks Jaap Meindertsma & B. Hanenburg 6 Blija west buitendijks Henk Hiemstra & Jaap Feddema 1 Blija west buitendijks Henk Hiemstra & Jaap Feddema 36 Noorderleeg west bui noord Jan de Boer 1 Noorderleeg west bui noord Jan de Boer 26 Oude Bildtpollen oost bui w Hans Horstmann& Klaas v.d. Wal 2 Oude Bildtpollen oost bui o Meino Zondervan & M v. Wieren 43 SNEEUWGORS Koehool - Westhoek bui Epi Mulder 50 Dongjumer-/Tjumm. Polder Wil Grond & Heine Lindeboom 100 IJSGORS STRANDLEEUWERIK Oude Bildtpollen oost bui w Hans Horstmann& Klaas v.d. Wal 3 Blija west buitendijks Henk Hiemstra & Jaap Feddema 11 IJSVOGEL VELDUIL Blikfeart Epi Mulder 1 Holwerder & Blijaerpolder Henk Hiemstra 3 Holwerder & Blijaerpolder Henk Hiemstra 1 Wide Mar Sieds Boersma 1 Ferwerd - Birdaard Henk Hiemstra 1 Schoterzijl - Scherpezeel Theo Meijer 1 Het Oogvliet Henk Hiemstra 1 ZEEAREND Houtwiel, Kruiswater Arend Leijstra & S. v.d. Werf 1 Polder De Samenvoeging Libbe Zijlstra 1 Romke Kleefstra, Natuurmuseum Fryslân, Schoenmakersperk 2, 8911 EM Leeuwarden tel.: , romke.kleefstra@sovon.nl Jan Kramer, Rixtwei 339, 8915 JC Leeuwarden tel.: , j.r.kramer@hetnet.nl