Watervogels in Fryslân

Transcriptie

1 Watervogels in Fryslân provinciale nieuwsbrief maandelijkse tellingen ganzen + zwanen, watervogels & slaapplaatsen seizoen 2017/2018 nr 4. December 2017 Beste tellers, 7 december 2017 Het was een gure zaterdag op 18 november, toen we het Friese binnenland telden: waterkoud, stevige zuidwester, pittige buien met soms hagel en een klap onweer toe. De zaterdag erop, toen de hele Waddenzee integraal werd geteld, was het iets beter. Wat menigeen al een poos opvalt is natuurlijk dat er veel minder ganzen in Fryslân zijn dan wat normaliter in onze ganzenprovincie verblijft. En dan hebben we het met name over de Kleine Rietgans, Kolgans en Brandgans, maar gelukkig hebben we de Canadezen nog. In deze nieuwsbrief de eerste resultaten. Laten we maar duimen dat invallend kou oostelijk van ons land wat meer ganzen en ook zaagbekken e.d. gaat brengen Zien we het Blaupoatsje met de witte ring P25 (midden op de foto) hier nog eens terug of is het stilaan afgelopen met de Kleine Rietganzen in Nederland? Een paar dagen na het binnendijkse telweekend in november zagen de Brabantse vogelaar Peter Matthijssen en Jan Kramer in een groep van zo n 500 Kleine Rietganzen bij Westhem het op 29 maart 2011 in Denemarken geringde vrouwtje wit P25. Het dier is in de afgelopen jaren in totaal ruim 100x teruggemeld uit België, Denemarken en Noorwegen en tot dit seizoen maar 4x uit Nederland (Fryslân): 4 nov 2012, nov 2014 en 6 feb Ze werd op 17 november jl. weer in Nederland gezien, op geoogste maïsakkers bij Sint Nyk. Na een kleine week hadden de ganzen die velden leeggegeten en verhuisde het vrouwtje naar de omgeving Westhem en Greonterp. Daar vandaan kwam op 30 november jl. de tot nu toe laatste terugmelding (bron: (tekst + foto: Jan Kramer) Fijn Sovon/FFF-avondje Op 23 november jl. organiseerden we weer een Sovon/FFF-najaarsbijeenkomst in Grou. Met een kleine 90 belangstellenden werd de avond traditiegetrouw goed bezocht. Volgens mij zullen veel bezoekers van de avond terugkijken op een ontspannen en gezellig avondje, waarin onderzoek aan Grote Zilverreiger, Wilde Eend en Kolgans centraal stond. Daarnaast kon iedereen kennismaken met onze nieuwe Sovon-collega in Noord, ofwel Sjouke Scholten. In maart is er zoals gebruikelijk weer een Sovon/FFF-Voorjaarsbijeenkomst. Meer informatie daarover later. Slaapplaatstelling Grote Zilverreigers In de tweede helft van december staat de tweede landelijke slaapplaatstelling van dit seizoen van de Grote Zilverreiger op het programma. Tellen kan van 16 tot en met 31 december, met als voorkeursdatum 23 december - aanvang 15.30; zon op uur; zon onder uur. Zoals ik al paar keer eerder aanbeval: tellen in de ochtend geeft doorgaans het beste resultaat! De telling in oktober was behoorlijk volledig. Het getelde aantal ging ruim over de Met enkele ontbrekende slaapplaatsen erbij zullen er in oktober naar schatting 2000 Grote Zilverreigers in Fryslân hebben gezeten en dat evenaart het record uit de muizenwinter van 2014/2015. De coördinatie van de telling is in handen van Sjouke (sjouke.scholten@sovon.nl).

2 Midwintertelling Zet alvast met dikke letters in de agenda dat zaterdag 13 januari de Midwintertelling is. Veel ganzen- en zwanentellers tellen dan niet alleen de ganzen en zwanen, maar ook alle andere aanwezige watervogels. Ook in enkele grote plaatsen, zoals Leeuwarden, Sneek en Heerenveen worden dan de watervogels geteld. De afgelopen jaren ontvingen tellers mails en kregen telefoontjes van mij om mee te doen. Dit jaar zal Sjouke die taak op zich nemen! Zwanen en ganzen in november Het is bijna een saaie benoening in de Friese weilanden. Waar zijn de grote aantallen ganzen? Hebben ze het elders beter, lezen ze soms ook de Leeuwarder Courant met alle anti-ganzen retoriek of wachten ze totdat het tijdperk van de huidige gedeputeerde afloopt? Dat waren zoal de analyses van de kleine aantallen ganzen in provincie die ik optekende op de Sovon/FFF-najaarsbijeenkomst Tabel 1 spreekt boekdelen. Met name van Kleine Rietgans, Kol- en Brandgans, soorten die doorgaans talrijk zijn in Fryslân in november, bleven getelde aantallen ver achter bij wat we gewend zijn, maar de Grote Canadees lijkt talrijker dan ooit. Er werden 172 Kleine Zwanen geteld (dit is excl. Lauwersmeer e.o.), waarvan 162 bij de Makkumer Noardwaard. Van de 39 Wilde Zwanen zaten er 21 in telgebied Oud Dokkumerdiep - Nieuwe Zwemmer ten noorden van Aldwâld. Voor de Toendrarietgans bleek het wel belangrijk de vacante telgebieden in de gemeente Opsterland weer eens te doorkruizen. Hier werden 856 Winken geteld, toch dik 11% van het voorlopige totaal. Met name in de prachtige omgeving van De Himrik en de Duerswâlderheide werden enkele honderden teruggevonden. De grootste concentraties toedra s zaten zoals gebruikelijk in het uiterste zuidoosten, bij Ravenswoud en Fochteloo (5100). Voor de Kleine Rietgans maakte de telling op de 18 e onderdeel uit van de internationale telling. Ook de Denen en de Belgen gingen voor de soort op pad. Het leverde in Fryslân slechts 5158 Blaupoatsjes op. Het was nog alle hens aan dek. Ik dacht alle gebieden gedekt te hebben, maar toen bleek dat maar liefst een dikke 1800 kleine rietjes opdoken in maïsstoppelland bij Sint Nyk, waar ze normaliter nooit zitten en op dat moment ook geen teller rondliep. Gelukkig waren er oplettende ganzentellers in omliggende gebieden en kwamen de aantallen toch nog op papier. Ook in november blijft het aantal Kolganzen in Fryslân ver achter bij wat we gewoon zijn. November is doorgaans een topmaand, maar het voorlopige aantal is nog niet de helft van wat we de afgelopen 15 jaar gemiddeld hadden! De grootste concentraties zaten rond De Deelen (27.000), in het centrale merengebied (Sneekermeergebied + Witte en Zwarte Brekken: ) en tussen Fluessen en Slotermeer (14.000). Wat bij de gekleurringde Kolganzen opvalt is dat kollen die in oktober en november doorgaans in Fryslân verblijven, die in deze maanden resp. in de Baltische Staten en in Duitsland gezien werden. Terwijl kollen die we hier de afgelopen weken in Fryslân hadden normaliter in het midden en zuiden van het land zitten en aardig wat daarvan zelfs nog niet eerder in Fryslân werden afgelezen. Het lijkt er daarmee op dat we met een volstrekt andere verspreiding van de Kolganzen te maken hebben. Opvallend is het grote aantal Grote Canadese Ganzen, bijna acht keer zoveel dan gemiddeld in de afgelopen 17 jaar. Er waren nogal wat plekken met dikke aantallen, zoals in het centrale merengebied (319), Augustinusga-Harkema (266), Bergumermeer e.o. (136), Lindevallei-West (135) en De Tynje-De Ulesprong (126). Net als bij de Kolgans ligt het voorlopige aantal Brandganzen ook ver beneden peil. Het betreft een 60% van het 15-jarige gemiddelde en kan nog wat oplopen als de omgeving Lauwersmeer wordt toegevoegd. De grootste aantallen werden genoteerd in het centrale merengebied (21.250), bij Workum (20.000) en langs de Friese Waddenkust (14.150). Tabel 1. Voorlopige aantal zwanen en ganzen op het vasteland van Fryslân tijdens de Sovon-tellingen in het weekend van 18 november gem. nov. nov Knobbelzwaan Kleine Zwaan Wilde Zwaan Toendrarietgans Kleine Rietgans Kolgans Grauwe Gans Grote Canadees Brandgans Rotgans Nijlgans Nijsgjirrige soorten Het lijstje met nijsgjirrige soorten bevat tevens waarnemingen van de integrale hoogwatervluchtplaatstelling in de Waddenzee, zodat ditmaal Terschelling tamelijk prominent in de lijst staat. Vooral het aantal van 49 Pontische Meeuwen valt op. In januari verschijnt in Limosa een prachtig artikel van Ruurd-Jelle van der Leij over de individuele herkenning van Pontische Meeuwen op basis van individuele kenmerken, die hij in Grou vastlegde met de camera. Tel ze! Romke Kleefstra

3 Tabel 2. Nijsgjirrige soorten in Fryslân tijdens de Sovon-tellingen in het binnenland (weekend 18 nov.) en in de Waddenzee (weekend 25 nov.) in november soort N gebiedsnaam waarnemer(s) Roerdomp 1 Wierzijlsterrak Sieds Boersma Roerdomp 1 Bouwe Pet e.o. Jappie Seinstra Kwak 1 polders aan oostzijde Koevordermeer Anton Silvius, J. Bos Kleine Zilverreiger 1 Midsland - Formerum, Terschelling Piet Zumkehr Kleine Zilverreiger 1 De Groede, Terschelling Marc van Roomen Kleine Zilverreiger 1 4e Duintjes, Terschelling Rinse van der Vliet Indische Gans 1 Deelenput, Tjalleberterkrite noord Romke Kleefstra Sneeuwgans 73 Groote Noorderpolder Wil Grond, Heine Lindeboom Sneeuwgans 64 Koehool - Voorgronden Epi Mulder Kleine Canadese Gans (minima) 1 Gaast - Doniaburen - Workum Jan Kramer, Eelco Brandburg Kleine Canadese Gans (minima) 3 Polder Bokkepollen en de Keegen Erik van der Laan Roodhalsgans 2 Stryp, Terschelling Harry Horn Roodhalsgans 2 Midsland - Formerum, Terschelling Piet Zumkehr Muskuseend 1 Ouwsterhaule - Rotsterhaule Peter Schutten Bokje 1 Wierzijlsterrak Sieds Boersma Bokje 1 Meeuwenduinen, Vlieland Menno van Straaten Bokje 1 4e Duintjes, Terschelling Rinse van der Vliet Bokje 2 Blija west buitendijks Henk Hiemstra Rosse Franjepoot 1 Paal 26 - paal 28, Terschelling Joost van Bruggen Pontische Meeuw 2 Oostpunt tot Schietkamp, Vlieland C.J.T. Zuhorn Pontische Meeuw 4 paal 3 - paal 8, Terschelling Jaap Vink Pontische Meeuw 20 paal 8 - paal 14, Terschelling Jaap Vink Pontische Meeuw 8 paal 14 - paal 18, Terschelling Jaap Vink Pontische Meeuw 5 Paal 18 - paal 22, Terschelling Joost van Bruggen Pontische Meeuw 4 Paal 24 - paal 26, Terschelling Joost van Bruggen Pontische Meeuw 4 Paal 26 - paal 28, Terschelling Joost van Bruggen Pontische Meeuw 2 Midsland - Formerum, Terschelling Piet Zumkehr Geelpootmeeuw 2 paal 8 - paal 14, Terschelling Jaap Vink Raaf 2 Nieuw Weper e.o. Dirk Hiemstra Extra Soorten Beste tellers, 6 december 2017 Nogal wat tellers noteerden bij hun telresultaten van afgelopen november dat ze ongunstig telweer troffen, met harde wind en regen, wat ongetwijfeld van invloed zal zijn geweest op de waargenomen aantallen Extra Soorten. Toch werd er nog aardig wat klein grut gescoord. Bij het grotere spul viel vooral een laagterecord Blauwe Kiekendieven op en dat terwijl er toch wel muizen zijn. In mijn eigen telgebieden was het aantal kollen en brandjes ongeveer 1/3 lager dan gebruikelijk voor de maand november. Mijn medeteller en ik kregen zelfs geen enkele Kleine Rietgans op papier. Normaal is de maand november daar, vooral rond Hieslum en in Nijhuizum, altijd goed voor minstens enkele honderden Blaupoatsjes. Zie de toelichting van Romke op de (lage) aantallen van alle soorten ganzen. Hierna een korte terugblik op de kleinere en grotere Extra Soorten van afgelopen november. Het kleinere grut van de Extra Soorten Daar waren dan eindelijk de Sneeuwgorzen en de Strandleeuweriken weer eens op de zeedijk te bewonderen, meldde een teller van de Wadvogelwerkgroep. Net als voor de Fraters (695 exemplaren), kwamen in de afgelopen telmaand voor de Sneeuwgorzen (113) en voor de Strandleeuweriken (83) hogere aantallen in de boeken dan in de maanden november 2015 en 2016 samen. Volgens was in de tweede helft van oktober 2017 de trek van de Sneeuwgorzen echt begonnen. Op diverse plaatsen langs de Nederlandse kust en op de Waddeneilanden werden daarna mooie groepjes van die prachtige vogeltjes gezien. Het aantal van 13 ingeboekte IJsvogels bij de telling in november 2017 is weliswaar twee keer zo hoog als het novembergemiddelde voor deze soort, maar het is wel flink lager het aantal in november 2016 (23 exemplaren). Zie het overzicht hierna voor alle getelde aantallen van de Extra Soorten in de novembermaanden vanaf 2003.

4 Het grotere spul van de Extra Soorten Sinds 2003 zijn bij de watervogeltellingen in de maand november nog nooit zo weinig Blauwe Kiekendieven (13) gescoord als in de afgelopen telmaand. Het langjarige novembergemiddelde is 31, met als uitersten 15 in november 2005 en 49 in november Afgelopen oktober toonde een zelfde beeld. Het getelde aantal blauwe kieken was toen op twee na het laagste in de langjarige reeks. Marten Sikkema en Sipke Booi konden bij de afgelopen telling in de Oude Bildtpollen genieten van vijf Velduilen. Anton Huitema en Freerk Jelsma noteerden in het gebied De Bird-De Wildlanden vijf Zeearenden! Sjoerd Bakker zag zo n joekel in de Geeuwpolder-Graverij. John Weel zag zowaar nog een (late) Visarend in het gebied Idzegaasterpoel en Kerkehop. Allemaal bepaald niet vervelende waarnemingen, lijkt me zo. Tenslotte: de in november jl. getelde aantallen van Bruine Kiekendief, Ruigpootbuizerd, Smelleken en Slechtvalk liggen allemaal rond het novembergemiddelde voor deze soorten. Freonlike groetnis en in noflike telling tawinske, Jan Kramer Sneeuwgorzen bij Harlingen, 13 januari 2013 (foto: Eus de Groot) Tabel 3. Totaalaantallen getelde Extra Soorten op het Friese vasteland in de novembermaanden van 2003 t/m 2017, in vergelijking tot het gemiddelde aantal in november gem Blauwe Kiekendief ,9 Bruine Kiekendief ,8 Frater ,4 Grote Gele Kwik ,1 IJsgors ,0 IJsvogel ,4 Ruigpootbuizerd ,7 Slechtvalk ,4 Smelleken ,7 Sneeuwgors ,2 Strandleeuwerik ,3 Velduil ,6 Visarend ,5 Zeearend ,0 totaal ,1 Romke Kleefstra, Natuurmuseum Fryslân, Schoenmakersperk 2, 8911 EM Leeuwarden tel.: , romke.kleefstra@sovon.nl Jan Kramer, Rixtwei 339, 8915 JC Leeuwarden tel.: , j.r.kramer@hetnet.nl

5 Tabel 4. Extra Soorten op het vasteland van Fryslân in november 2017 met vermelding van telgebied(en) en teller(s). BLAUWE KIEKENDIEF SLECHTVALK Blikfeart Epi Mulder 1 Blikfeart Epi Mulder 1 Ottema Wiersma reservaat J. Seinstra 1 Het Oogvliet Henk Hiemstra 1 Warga - Grouw Joop de Graaf 1 Broeksterwoude-Veenwouden Sietse en Sjoerdtje de Groot 1 Goengahuizen Sip Veenstra 1 De Lauwers - Gerkesklooster Klaas van der Bij 1 Sorremorsterpolder - Botmeer Jan Kleefstra 1 Kl.buren-Eernewoude-Oudega Anton Huitema, Freerk Jelsma 1 Gouden Bodem Bert Zijlstra 1 Sorremorsterpolder - Botmeer Jan Kleefstra 1 Boornzwaag over de Wielen Herman Postma 1 Augustinusga - Harkema Jeffrey Huizenga 1 Veenpolder Delfstrahuizen J. de Vlas 1 Bergum - Eestrum Arend Timmerman Azn 1 Brandemeer - Lemsterhoek Sipko Sikkes 1 Polder Geele Strand Jan Kramer, Eric ten Cate 1 Nieuw Weper e.o. Dirk Hiemstra 1 Geeuwpolder - Graverij Sjoerd Bakker 1 Kooiwaard - Workumerwaard Jan Kramer, Eric ten Cate 1 Witte & Zw. Brekken, Oudhof Sjoerd Bakker 2 Holwerd oost binnendijks Meino Zondervan, Sije Schotanus 1 Schoterzijl - Scherpezeel Theo Meijer 1 Noorderleeg oost bui noord Erik van der Laan 1 Paesemerlannen Marit Heegstra, Antje Postma 1 BRUINE KIEKENDIEF Holwerd oost buitendijks Meino Zondervan, Sije Schotanus 2 't Eiland, Groote Bol Erik Gorter 1 Holwerd west buitendijks Harry Feenstra 1 FRATER Blija west buitendijks Henk Hiemstra, Hendrik v.d. Wal 1 Sluizen - Hoek van de Bant Marit Heegstra, Antje Postma 54 Noorderleeg west bui noordoost Lydia Barkema-Drost, A.Dijkstra 1 Paesemerlannen Marit Heegstra, Antje Postma 30 Noorderleeg oost bui noord Erik van der Laan 1 Holwerd west buitendijks Harry Feenstra 25 Noorderleegs buitenveld-oost Teartse van der Zee, Dick Laning 2 Blija west buitendijks Henk Hiemstra 61 Oude Bildtpollen west buitendijks Teake Roosjen 2 Noorderleeg oost bui noord Erik van der Laan 30 Oude Bildtpollen oost buiwest Klaas van der Wal 2 Oude Bildtpollen oost buiwest Klaas van der Wal 385 Oude Bildtpollen oost bui oost Marten Sikkema, Sipke Booi 1 Oude Bildtpollen oost bui oost Marten Sikkema, Sipke Booi 60 Koehool - Harlingen binn Epi Mulder 1 Koehool - Voorgronden Epi Mulder 50 SMELLEKEN IJSGORS Noorderleeg oost bui noord Erik van der Laan 1 Blija west buitendijks Henk Hiemstra, Hendrik v.d. Wal 1 SNEEUWGORS IJSVOGEL Paesemerlannen Marit Heegstra, Antje Postma 53 Ferwerd - Birdaard Henk Hiemstra 1 Wierum - Ternaard bui Sjouke Kazimier 40 Groote Wielen eo Freek Nijland c.s. * 1 Holwerd oost buitendijks Meino Zondervan, Sije Schotanus 3 Kleine Wielen Arno Niehof 1 Oude Bildtpollen west buitendijks Teake Roosjen 17 De Deelen e.o. Romke Kleefstra 4 STRANDLEEUWERIK De Warren Romke Kleefstra 1 Holwerd west buitendijks Harry Feenstra 7 Bergumermeer Arend Timmerman Azn 1 Blija west buitendijks Henk Hiemstra, Hendrik v.d. Wal 41 polders oost Koevordermeer Anton Silvius, Jacob Bos 1 Oude Bildtpollen west buitendijks Teake Roosjen 35 Tjeukemeer noordzijde Jan Stegeman 1 VELDUIL Schoterzijl - Scherpezeel Theo Meijer 1 Oude Bildtpollen oost bui oost Marten Sikkema, Sipke Booi 5 Tjonger Krompad-Slijkenburg J. de Vlas 1 VISAREND RUIGPOOTBUIZERD Idzegaasterpoel en Kerkehop John Weel 1 Ottema Wiersma reservaat eo Sietse en Sjoerdtje de Groot 1 ZEEAREND De Eijsinga - Spannenburg Anton Silvius, Jacob Bos 1 De Bird - de Wildlanden Anton Huitema, Freerk Jelsma 5 Schoterzijl - Scherpezeel Theo Meijer 1 Geeuwpolder - Graverij Sjoerd Bakker 1 Freek Nijland c.s.*: Fokko Winterwerp, Teike van Minnen, Piet Braams, Anton Hartwig, Marnix Oudega Tabel 5. Extra Soorten op de Friese Waddeneilanden en wadplaten in november 2017 met vermelding van telgebied(en) en teller(s). BLAUWE KIEKENDIEF SLECHTVALK Midsland - Formerum Piet Zumkehr 1 Posthuiswad Peter de Boer 1 Grieën Leo Bot 2 Westerveld Peter de Boer 1 De Groede Marc van Roomen 1 Midsland - Formerum Piet Zumkehr 1 Weilandjes paal Hans Schekkerman 1 Formerum - Oosterend Albert de Jong 1 BRUINE KIEKENDIEF De Groede Marc van Roomen 1 Kroon's polders Peter de Boer 1 1e Duintjes Ruurd Noordhuis 1 1e Duintjes Ruurd Noordhuis 1 4e Duintjes Rinse van der Vliet 1 FRATER Plaat Wout Bakker 1 Vliehors, oost Leon Kelder 33 SMELLEKEN Noordvaarder Hans Schekkerman 5 Midsland - Formerum Piet Zumkehr 1 1e Duintjes Ruurd Noordhuis 14 SNEEUWGORS GROTE GELE KWIKSTAART Strand de Vliehors Carl Zuhorn 124 Harlingen haven noord Jelle Postma 1 Oostpunt tot Schietkamp Carl Zuhorn 4 IJSGORS paal 8 - paal 14 Jaap Vink 4 4e Duintjes Rinse van der Vliet 2 Vliehors, oost Leon Kelder 38 Punt en Muy Joost van Bruggen 1 4e Duintjes Rinse van der Vliet 2 RUIGPOOTBUIZERD Punt en Muy Joost van Bruggen 1 Midsland - Formerum Piet Zumkehr 1 STRANDLEEUWERIK 1e Duintjes Ruurd Noordhuis 1 Vliehors, oost Leon Kelder 10 Weilandjes paal Hans Schekkerman 1 Posthuiswad Peter de Boer 1 VELDUIL Noordvaarder Hans Schekkerman 28 1e Duintjes Ruurd Noordhuis 1 4e Duintjes Rinse van der Vliet 1