Watervogels in Fryslân

Transcriptie

1 Watervogels in Fryslân provinciale nieuwsbrief maandelijkse tellingen ganzen + zwanen, watervogels & slaapplaatsen seizoen 2017/2018 nr 8. April 2018 Beste tellers, 3 april 2018 Terwijl de kou zich nog eens meester maakte van het Friese land en de harde oostenwind een hoog tij in de Waddenzee buiten de deur hield, telde ik zelf met 30 C en volop zon het rijke wad van Barr al Hikman in Oman (waar de ljippen al jongen hadden). Ik was vlak na het telweekend nog net op tijd thuis om de watervogels in De Deelen te tellen met 30 graden verschil en te voet, omdat er te veel ijs lag om te varen. De extra integrale telling in de Waddenzee werd vanwege de sterke verlaging van het tij afgeblazen en enkele tellers telden hun watervogeltelgebied in het binnenland niet vanwege ijs. Uiterst uitzonderlijke omstandigheden. Des te warmer zaten we er donderdags bij in Grou op een zeer drukbezochte Sovon/FFF-Voorjaarsbijeenkomst. Indische Kievit met drie jongen in de Omaanse hoofdstad Muscat, 17 maart 2018 (foto: Romke Kleefstra) Allemaal tellen in april! Dit is alweer de laatste nieuwsbrief van het seizoen 2017/2018. Het seizoen vloog voorbij en wordt wellicht door de meesten herinnerd als het seizoen met tegenvallende aantallen ganzen. Tot en met december lagen de aantallen ver beneden wat we gewend zijn in Fryslân. Na de jaarwisseling trok dat iets bij naar redelijk normale waarden, maar daar is alles mee gezegd. Een dik seizoen was het niet. April is voor de meesten de laatste telmaand, behalve voor de tellers in het Waddengebied en op enkele andere plekken worden in mei ook nog Brandganzen geteld. Ik wil iedereen, dus ook alle ganzentellers, oproepen in april te gaan tellen. Sommigen doen dat niet, omdat het ganzenseizoen traditiegetrouw van oktober tot en met maart liep, but the times they are a changing en ook april is van belang, vanwege Brandganzen en vanwege Grauwe Ganzen. Ook zijn er nog de nodige groepen Knobbelzwanen in het veld, dus ga tellen. Dan krijgen we een beter zicht op de aantallen in april!

2 Albert de Jong presenteert het Jaar van de Huiszwaluw op de Sovon/FFF-Voorjaarsbijeenkomst in Hotel Oostergoo te Grou, 22 maart 2018 (foto: Romke Kleefstra) Zwanen en ganzen in maart Het overzicht van zwanen en ganzen in maart houden jullie van mij te goed. Op het moment van schrijven (3 april) ontbreken nog te veel gebieden, zals Het Bildt, omgeving Fluessen en Slotermeer, Alde Feanen en Tjongervallei. Daardoor is geen goed overzicht van de aantallen te geven. Bomvolle zaal voor de Huiszwaluw Al sinds begin jaren 90 organiseren Sovon en de Fryske Feriening foar Fjildbiology (FFF) gezamenlijke bijeenkomsten voor de vrijwilligers in Friesland. De 49 e editie daarvan stond geheel in het teken van de Huiszwaluw. Bijna 90 belangstellenden kwamen af op lezingen van Theunis Piersma en Albert de Jong. De voor- en najaarsbijeenkomsten van Sovon en FFF vinden jaarlijks plaats in het dorp Grou, in de maanden maart en november en trekken doorgaans belangstellenden. Vaak staan de avonden in het teken van lezingen over steltlopers, roofvogels of ganzen, soorten die in Friesland veel geteld worden. Ditmaal ging alle aandacht uit naar Huiszwaluwen. Theunis Piersma s lezing kwam goeddeels overeen met die op de Landelijke Dag. Hij presenteerde resultaten van zijn huiszwaluwenonderzoek in Gaast, ging in op de relatie tussen de achteruitgang van de Huiszwaluw en de staat waarin ons boerenland anno 2018 verkeerd en gaf hypothesis voor de problemen waarmee de Huiszwaluw kampt. De verspreiding en trends van de soort laat zien dat de Huiszwaluwen nabij waterrijke gebieden, zoals IJsselmeer, Friese meren en Lauwersmeer, nog stand houden. Verderop van nattigheid is het kommer en kwel met de soort. Kennelijk spelen de insecten van rietland en water een belangrijke rol voor de Wytgatsweltsjes (Friese naam voor Huiszwaluw). Albert de Jong nam het publiek na de pauze mee in de toekomst: hoe we met het Jaar van de Huiszwaluw proberen uit te vinden wat er aan de hand is met de Huiszwaluw. Informatie over hoe je mee kan doen aan het Jaar van de Huiszwaluw is hier te vinden: Tellen in Oman Zoals in de inleiding van deze nieuwsbrief vermeld staat, telde ik zelf in de eerste helft van maart hoogwatervluchtplaatsen langs de kusten van het waddengebied Barr al Hikman in Oman. Dat deed ik al eens eerder in december 2013, toen we er een half miljoen vogels telden. Bijna jaarlijks zijn er expedities om het gebied integraal te tellen, om zo met teldata aan te tonen wat het grote internationale belang van dit gebied is. Het wad is er bijzonder rijk. Als je er met laag water wandelt en de wadbodem bekijkt, tolt het voor je ogen. Kreeftjes, krabben, schelpdieren, wormen, zeegras, koraalachtige begroeiingen, schildpadden, slenken en plassen vol jongen vis. Tel daar de grote diversiteit aan steltlopers en sterns bij op. Het wad is nog onberoerd. Er wordt wel gevist door de plaatselijke bevolking, maar daar is alles mee gezegd. Geen mechanische schelpdiervisserij, geen zoutwinning of gasboringen. Barr al Himan is nog een kraamkamer van vis. Als het wad droogvalt maken groepen van meer dan 100 Westelijke Rifreigers, geflankeerd door grote groepen Dunbekmeeuwen en de nodige Reuzensterns, Grote Kuifsterns en Saunders Dwergsterns, zich laar om jonge vis te bemachtigen. Krombekstrandlopers zijn er talrijk en naast veel steltjes die in onze contreien ook te vinden zijn, wordt het soortenpallet verrijkt met Woestijnplevieren, Mongoolse Plevieren, Terekruiters, Breedbekstrandlopers, Grote Kanoeten en de fraaiste van allemaal: de Krabplevier. Ook de data van de

3 Hybride Witoogeend x Tafeleend op de Terkaplester Poelen, 16 maart 2018 (foto: Trineke Bakker) Vissende Westelijke Rifreigers en Dunbekmeeuwen in Barr al Hikman, Oman, 15 maart 2018 (foto: Romke Kleefstra) Oman-telling is nog niet helemaal rond, dus ook die houdt u van mij tegoed. Nijsgjirrige soorten In tabel 1 een kort lijstej nijsgjirrige soorten. Meest opmerkelijke is wellicht de hybride Witoogeend x Tafeleend, die Sjoerd Bakker spotte op de Terkaplester Poelen (zie foto). Witoogeenden zijn een zeldzaam verschijnsel in onze provincie, laat staan een hybride. Verder springt de zuidoosthoek eruit met Kraanvogels en Raven. Tige tank! Iedereen bedankt voor een seizoen tellen! Sommige tellers namen na jarenlange inzet afscheid, we verloren gedurende het seizoen enkele tellers maar blijven ze herinneren (Jouke Albada, Johan Taal), anderen draaiden deze winter voor het eerst mee, o.a. na een succesvolle cursus Wad- en watervogels tellen. Die cursus gaat komend najaar op herhaling om ons tellegioen op peil te houden en de monitoring in Fryslân voort te zetten. Tige tank allegearre! Tel ze! Romke Kleefstra Tabel 1. Nijsgjirrige soorten op het vasteland van Fryslân tijdens de Sovon-tellingen in maart Soort N Naam gebied(en) Waarnemer(s) Roerdomp 1 Polder Houttoom Wim ten Klooster Roerdomp 1 Galgelân, Sneekermeer Sjoerd Bakker Indische Gans 1 Wide Mar, Stiens Sieds Boersma Indische Gans 1 Polder De Samenvoeging Libbe Zijlstra Indische Gans 1 Piet Boltjes Ballingbuer-Goïngarijp Witbuikrotgans 1 Oude Bildtpollen buitendijks Teake Roosjen, Ricus Engelmoer Casarca 2 Koehool-Voorgronden Epi Mulder Witoogeend x Tafeleend 1 Terkaplester Poelen Sjoerd Bakker Kraanvogel 1 Ald Hof-Blaugêrzen Sjoerd Bakker Kraanvogel 2 Nieuwe Weper e.o. Dirk Hiemstra Kraanvogel 14 Fochteloo-Tachtig Bunder Dirk Hiemstra Kraanvogel 2 Ravenswoud Dirk Hiemstra Kraanvogel 1 Plantsoen, Fochteloërveen Sjouke Scholten Raaf 2 Nieuwe Weper e.o. Dirk Hiemstra Raaf 1 Plantsoen, Fochteloërveen Sjouke Scholten Romke Kleefstra, Natuurmuseum Fryslân, Schoenmakersperk 2, 8911 EM Leeuwarden tel.: , romke.kleefstra@sovon.nl Jan Kramer, Rixtwei 339, 8915 JC Leeuwarden tel.: , j.r.kramer@hetnet.nl

4 Extra Soorten Beste tellers, 27 maart 2018 Voor die tellers die net als ik voor het uitvoeren van (een deel van) hun tellingen op de zaterdag waren aangewezen, was het in het telweekend in maart vooral door de snijdende noordooster een kâld putsje. Ook op de andere dagen in dat weekend was het trouwens bepaald geen zomer. Een illustratie hiervan zijn nul waargenomen IJsvogels. Daartegenover stonden zeven Ruigpootbuizerds, het hoogste aantal bij de maarttellingen sinds De 72 waargenomen Fraters zijn trouwens ook een record voor maart, maar dan wel sinds Ondanks de koudeperiode werden toch nog bijna 3700 Grutto s genoteerd, waaronder 300 op de door de harde noordoostelijke wind leeggeblazen kuststrook voor Gaast (zie foto). In orde van grootte is het totaalaantal vergelijkbaar met de aantallen in maart van de afgelopen twee jaren, maar is het vier- tot vijfduizend lager dan in dezelfde maand in de twee jaren daarvoor. Net als bij de telling in februari kregen ook in maart kennelijk nogal wat tellers geen Torenvalk te zien. In totaal werden bij de maarttelling in 52 telgebieden wikeltsjes ingeboekt. Om de aantalsontwikkeling van de Torenvalk als nieuwe Rode Lijstsoort te kunnen blijven volgen, herhalen we ons verzoek aan de Friese tellers om bij de maandelijkse tellingen de waargenomen Torenvalken (zo mogelijk met de sexe-aanduiding) te noteren en tegelijk met de andere waargenomen soorten in te voeren in de database van Sovon. Grutto's langs de IJsselmeerkust bij Gaast, met barre kou en een snijdende noordooster, 17 maart 2018 (foto Jan Kramer) Het kleinere grut van de Extra Soorten in maart Kwamen bij de telling in februari nog 8 IJsvogels in de boeken, in maart dus nul. Ongetwijfeld een effect van de vorstperiode. Tjalling Walda & Lucas Hemrica noteerden als enigen bij de maarttelling Fraters. Het was meteen ook een record: maar liefst 72 exemplaren ten opzichte van het langjarige maartgemiddelde van 26. De enige waarneming van Sneeuwgorzen kwam in maart vanuit een binnendijks gebied. Kor Nijboer zag 15 exemplaren in polder Kooihuizen. Met 12 genoteerde Strandleeuweriken in maart jl. in buitendijks Fryslân - nog geen kwart van het langjarige gemiddelde sinds blijft deze soort de dalende tendens volgen. Het grotere spul van de Extra Soorten in maart Het aantal van 20 Blauwe Kiekendieven bij de telling in maart ligt in lijn met het langjarige maandgemiddelde (18). De 15 genoteerde Bruine Kiekendieven zijn exact gelijk aan het aantal in maart 2017, maar hoger dan het gemiddelde (9) voor maart. In maart werden binnendijks 6 Ruigpootbuizerds gezien en buitendijks ook nog een exemplaar. Zoveel Rûchpoaten kwamen er sinds 2004 in de maand maart nog niet eerder in de boeken. Zelfs niet in de topseizoenen voor de hier verblijvende Ruigpootbuizerds bij de wintertellingen in 2011/2012 en 2012/2013. Net als in maart 2017 was het aantal van 7 Slechtvalken in maart van dit jaar extreem laag vergeleken met het maartgemiddelde (14) en met de gebruikelijke maartscores voor deze soort. Erik Gorter en Epi Mulder hadden het genoegen om Velduilen in hun telgebieden te zien. Respectievelijk vier op t Eiland (Goïngahuizen) en drie tussen Koehool en Harlingen. In het gebied bij Suawoude zag Joke Leers twee Zeearenden (vermoedelijk het paar uit de Alde

5 Feanen) en Dirk Hiemstra zag in het gebied Nieuwe Weper ook zo n joekel. besloten m n medeteller Eelco Brandenburg en ik tijdens onze telling op zaterdag 17 maart. Tot onze verrassing foerageerden in de nagenoeg drooggeblazen baai, vlak tegen de voet van de dijk zo n 300 Skriezen op de voor een deel met een vliesdun laagje ijs bedekte IJsselmeerbodem ter plaatse. Daar moesten vast een paar gekleurringde exemplaren tussen zitten! Om de telescoop zoveel mogelijk uit de wind en trillingvrij in stelling te brengen, eerst op de knieën op een drooggevallen schelpenbank en later plat tegen de zeedijk om te proberen wat ringen af te lezen. En met succes: van maar liefst 14 Skriezen kon de kleurringencombinatie worden genoteerd. Biddend mannetje Torenvalk, Workum, 17 maart 2018 (foto Jan Kramer) Torenvalken, aantallen in Fryslân vanaf januari 2018 In maart 2018 werden in 52 telgebieden in totaal 86 Torenvalken genoteerd. In 34 telgebieden werd één wikel gezien, in 13 telgebieden twee en in 5 telgebieden drie of meer. Topgebied was in maart het telgebied west van de spoorlijn Wieuwerd - Leeuwarden met 7 waargenomen exemplaren. Hierna een overzichtje met de aantallen vanaf september Tabel 2. Aantallen Torenvalken tijdens tellingen in Fryslân, waarbij tellers vanaf januari 2018 zijn opgeroepen alle Torenvalken door te geven. Vanaf januari wordt ook het gemiddelde aantal Torenvalken per telgebied weergegeven. maand / /2018 gem 17/ Tot en met december 2017 zijn bij de maandelijkse watervogeltellingen maar in een klein deel van de Friese telgebieden de aanwezige Torenvalken geteld. Vanaf januari 2018 is aan de tellers in Fryslân gevraagd om bij de maandelijkse tellingen in alle watervogeltelgebieden, inclusief de ganzen- en zwanentelgebieden, de Torenvalken te tellen. Vanaf januari 2018 staat het totaal aantal getelde Torenvalken links in het vakje. Het rechtergetal is het gemiddelde aantal Torenvalken per telgebied. Bron: Sovon watervogeltellingen Warme wangen veroorzakende Skriezen op de IJsselmeerbodem Ondanks de harde noordooster toch maar even bovenop de IJsselmeerdijk bij het dorp Gaast kijken, Grutto's en Flamingo's in een rijstbak bij l'albufera bij Valencia, Spanje, feb (foto: Rennie Kramer-van den Akker) Bij het later raadplegen van de database van de Rijksuniversiteit Groningen, bleek een deel van de geringde vogels oude bekenden van Eelco en mij te zijn. Feest der herkenning dus. Eén van de vogels, de Skries B3YRBR zorgde toen bij mij voor extra warme wangen : die Skries hadden mijn dierbare echtgenote en ik in februari 2015 in een vers geploegde rijstbak in het Nationaal Park l Albufera bij Valencia in Spanje gezien. In een groep van meer dan duizend foeragerende Skriezen en honderden Flamingo s. B3YRBR is op 30 mei 2013 als adult mannetje in de Workumermeer geringd, is 25 keer teruggemeld vanuit Nederland en twee keer tijdens twee voorjaarsmigraties vanuit de omgeving van Valencia. In het voorjaar van 2014 werd deze Skries voor het eerst op 28 maart vanuit Nederland (lees: ZW-Fryslân) teruggemeld, in 2015 op 27 maart, in 2016 op 9 maart en vorig jaar op 7 maart. Nu dus op 17 maart. Het grootste deel van de geringde Skriezen fan Gaast (vrij naar Theunis Piersma s Sweltsjes fan Gaast ) was trouwens tijdens de voorjaarstrek van dit jaar door Nederlandse waarnemers ook op pleisterplaatsen in Portugal gezien. Freonlike groetnis en in noflike telling tawinske, Jan Kramer

6 Tabel 3. Totaalaantallen Extra Soorten tijdens tellingen in maart , waarbij 2018 wordt vergeleken met het gemiddelde aantal over de periode gem Blauwe Kiekendief Bruine Kiekendief Frater Grote Gele Kwik IJsgors IJsvogel Ruigpootbuizerd Slechtvalk Smelleken Sneeuwgors Strandleeuwerik Velduil Visarend Zeearend totaal extra soorten Tabel 4. Extra Soorten op het vasteland van Fryslân tijdens de tellingen in maart BLAUWE KIEKENDIEF FRATER Ferwerd - Birdaard Henk Hiemstra 1 Noorderleegs buitenveld-oost Tjalling Walda, Lucas Hemrica 72 Hantumerleeg noord Sieds Boersma 2 RUIGPOOTBUIZERD Hantumhuizen - Bollingawier Sieds Boersma 1 Groote Wielen eo Freek Nijland, Fokko Winterwerp 1 Groote Wielen eo Freek Nijland, Fokko Winterwerp 1 It Greate Ear - Burum Klaas van der Bij 1 Monnikeburenpolder Jan Kramer, Eric ten Cate 1 Plassen bij De Merriedobbe Teartse van der Zee, Dick Laning 1 Hieslum - Munnkeburenpolder Jan Kramer, Eric ten Cate 1 Kalfpolder - IJlst Fokje Altenburg 1 Ald Hof - Blaugerzen Akmarijp Sjoerd Bakker, Trineke Bakker 1 Vlakke - en Oudegaasterbrekken Jouke van der Meulen 1 Petgaten Akmarijp Gerben Veenstra, Duco Veenstra 2 Potskar Sjoerd Bakker, Trineke Bakker 1 Bloksleatpolder,Langstaartenpoel Sjoerd Bakker, Trineke Bakker 2 Oude Bildtpollen west binn Teake Roosjen, Ricus Engelmoer 1 Veenpolder Delfstrahuizen J. de Vlas 1 SLECHTVALK Moddergat - Wierum binn Klaas van der Bij 1 Het Oogvliet Henk Hiemstra 1 Holwerd oost buitendijks Meino Zondervan, Sije Schotanus 1 Eeltjemeer Dick Laning 1 Holwerd west buitendijks Harry Feenstra 1 De Lits, Rietveld Sytze en Sjoerdtje de Groot 1 Blija oost buitendijks W. v d Heide 1 Kaappolder, Kaepwei Bert Zijlstra 1 Noorderleegs buitenveld-oost Tjalling Walda, Lucas Hemrica 1 Potskar Sjoerd Bakker, Trineke Bakker 1 Oude Bildtpollen oost bui w Klaas van der Wal 2 Holwerd oost binnendijks Meino Zondervan, Sije Schotanus 1 BRUINE KIEKENDIEF Koehool - Harlingen binnen Epi Mulder 1 Polder Cornwerd Cor de Vries 1 SNEEUWGORS Britsum - Leeuwarden Evert-Jan en Loes Rotshuizen 1 Polder Kooihuizen Kor Nijboer 15 Ottema Wiersma reservaat eo Sytze en Sjoerdtje de Groot 1 STRANDLEEUWERIK Bouwe Pet e.o. J. Seinstra, Piet van de Polder 1 Holwerd west buitendijks Harry Feenstra 9 't Eiland, Groote Bol Erik Gorter 1 Oude Bildtpollen west bui Teake Roosjen, Ricus Engelmoer 3 De Deelen Romke Kleefstra 1 VELDUIL Polder Kooihuizen Kornelis Nijboer 1 't Eiland, Groote Bol Erik Gorter 4 zuid van Exmorra - Ritseburen Kornelis Nijboer 1 Koehool - Harlingen binnen Epi Mulder 3 Geeuwpolder - Graverij Sjoerd Bakker, Trineke Bakker 2 ZEEAREND De Staten Sjoerd Bakker, Trineke Bakker 2 zuid spoorlijn - Suawoude Joke Leers 2 Petgaten SBB Oldelamer Siep van der Veen, Dick Peters 1 Nieuw Weper e.o. Dirk Hiemstra 1 Langelille - Munnekeburen Henk Ruiter 1 Koehool - Voorgronden Epi Mulder 1