Watervogels in Fryslân

Transcriptie

1 Watervogels in Fryslân provinciale nieuwsbrief maandelijkse tellingen ganzen + zwanen, watervogels & slaapplaatsen seizoen 2018/2019 nr 3. November 2018 Beste tellers, 31 oktober 2018 De ganzen lieten even op zich wachten. Wie rond 20 september begon te turen naar de lucht bleef dat lange tijd doen. Boven mijn woonplaats Ulesprong verschenen zondag 7 oktober groepen Kolganzen in de strak blauwe lucht. Dezelfde avond en volgende ochtend lieten ze zich horen op de slaapplaats van de Frieswykpolder. Op maandag 8 oktober zaten er 310 in de veenweiden van De Warren, twee dagen later waren dat er 1200 en las ik er ook de eerste Arctische halsband af. In het telweekend stuitten we op uitzonderlijk zomerse omstandigheden met temperaturen van 20+. En met her en der opmerkelijk veel muizeneters in de weilanden, waaronder Grote Zilverreigers die groepsgewijs het graslanden afstruinden op muizen. In deze nieuwsbrief vanzelfsprekend weer de nodige resultaten. Kolganzen in De Warren bij Ulesprong, 14 oktober 2018 (foto: Romke Kleefstra) Sovon/FFF-Najaarsbijeenkomst: Steltloperavondje Iets later dan gebruikelijk vanwege de publicatie van de Vogelatlas vindt de Sovon/FFF-Najaarsbijeenkomst plaats op woensdag 28 november aanstaande. Een avond die in het teken staat van steltlopers. Zo zal 2019 het Jaar van de Wulp zijn en dus staan we stil bij hoe de Wulp het doet en wat wij aan wulpentellingen kunnen doen. Bruno Ens zal een presentatie geven over de resultaten van CHIRP, het grootschalige onderzoek aan Scholeksters, waarbij ook de nodige Scholeksters uitgerust zijn met zenders. Wat hebben Krombekstrandlopers, Kluten, Tureluurs en Bergeenden gemeen? Dat ze graag bij Westhoek zitten! Maar waarom eigenlijk? Daarover ook meer op het steltloperavondje. Verder de nodige aandacht voor lopende projecten, waaronder de Friese slaapplaatstellingen van Kemphanen en andere steltlopers die in het voorjaar van 2019 weer zullen plaatsvinden. Komt allen dus! Ook de Vogelatlas is verkrijgbaar op de Najaarsbijeenkomst! Plaats: Hotel Oostergoo, Nieuwe Kade 1, 9001 AE Grou. Zaal open en koffie vanaf 19:15 uur. Aanvang programma 19:45 uur (tot uur). Informatie: romke.kleefstra@sovon.nl). Zwanen en ganzen in oktober Jammer genoeg waren bij het schrijven van deze nieuwsbrief opnieuw niet alle gebieden ingediend (figuur 1). Daarom een dringende oproep aan iedereen om de gegevens liefst direct na de telling in te voeren (voor wie dat niet direct tijdens de telling doet via Avimap). Dan kunnen in de Friese nieuwsbrief beter laten zien wat de resultaten zijn. Onvolledig of niet, het beeld voor oktober is wel duidelijk (tabel 1). Het is een schrale oogst als het om

2 Tabel 1. Zwanen en ganzen op het Friese vasteland in oktober 2018 (stand 29 okt. 2018). okt gem. okt Knobbelzwaan Kleine Zwaan Wilde Zwaan 4 10 Toendrarietgans Kleine Rietgans Kolgans Grauwe Gans Grote Canadees Brandgans Rotgans Nijlgans zwanen en ganzen gaat. Van de Toendrarietgans was er maar een handjevol, vrijwel alle in de zuidoosthoek. Wie me een paar jaar geleden had gezegd dat in oktober twee keer zoveel Grote Canadese Ganzen dan Kleine Rietganzen zouden worden geteld in Fryslân had ik gek verklaard, maar zie daar, het is zo ver. Dat zegt meer over de Kleine Rietgans dan de Grote Canadees, want de Blaupoatsjes komen nog maar in kleine aantallen naar Fryslân. Evenals vorig jaar oktober is het aantal Kol- en Brandganzen ook marginaal. Het aantal Kolganzen bedraagt maar zo n 10% van wat we in de voorgaande 15 oktobermaanden telden, bij de Brandgans is dat al niet veel beter. De Grauwe Gans daarentegen lijkt relatief talrijk te zijn geweest, ook omdat een deel van de gebieden met doorgaans redelijke aantallen nog binnen moet komen. De grootste concentraties Grauwe Ganzen werden gevonden in Sneekermeer/Terkaplester Poelen (3333), tussen Fluessen en Slotermeer (3148), op Noard-Fryslân Bûtendyks (2615), in de Rottige Meente (2514) en Alde Feanen (2513). Pover broedseizoen Kolgans? Al lange tijd komen Kolganzen terug met weinig jongen. Sinds de jaren 90 lopen de percentages juvenielen die we s winters vaststellen terug. Ook dit jaar lijken de Kolganzen weinig jongen mee te brengen uit hun Arctische broedgebieden. In de eerste groep die ik op 8 oktober bij Ulesprong spotte zag ik 22 jongen (7,1%). Twee dagen later waren er 1200 Kolganzen, waarvan ik 570 op leeftijd controleerde en wat 31 jongen opleverde (5,4%). Dit zijn nog maar de eerste bevindingen, die samen met enkele steekproeven elders (uiteenlopend van 6,6%-9,4%) indiceren dat het opnieuw geen best jaar is geweest. Onze eigen Kolganzen, die rond de Terkaplester Poelen broeden, hadden ook niet zo n best jaar. In Polder Meinesleat-Akkrumerrak, waar ik hun broedverrichtingen nu ruim 20 jaar volg, vond ik 24 nesten met in totaal 147 eieren (gemiddeld 6,1 ei per nest), waarvan 51 eieren uitkwamen (uitkomstsucces van 34,7%). Dat is een beduidend lager uitkomstsucces dan de vier jaren ervoor, toen telkens twee derde van de eieren uitkwam. Uiteindelijk vlogen Figuur 1. Gebieden waarvan eind oktober de telresultaten waren ingediend (in groen weergegeven). 25 jongen uit, wat net iets meer is dan een jaar eerder (22 jongen). Vogels in de Groote Wielen De Wielenwerkgroep bouwt gestaag aan een website over vogels in de Groote Wielen. De website beschrijft de resultaten van 47 jaar vogelonderzoek in het Groote Wielengebied. Het is een project van enkele jaren voor alle soorten behandeld zijn. Er wordt begonnen met de algemene soorten, zowel broedvogels als nietbroedvogels. Elke soort krijgt een (korte) beschrijving met aandacht voor trends en voorkomen gedurende het jaar. Een ferme klus, maar zoals moderator Freek Nijland het stelt: het houdt me van de straat. Houdt de site maar goed in de gaten. Figuur 2. Grote Zilverreigers op het Friese vasteland in oktober 2018 (stand 29 okt. 2018).

3 Nijsgjirrige soorten Hoewel de Grote Zilverreiger een behoorlijk algemene is geworden door de jaren heen, houden we hem in stand als nijsgjirrich, al was het alleen maar omdat de soort prima mee te tellen is tijdens de ganzen- en zwanentellingen. Het voorlopige aantal bedraagt 1166 en die zaten zo n beetje overal waar geteld werd (figuur 2), afgezien van de Zuidoosthoek. Grote aantallen zaten in en rond De Deelen (126), in en rond Rottige Meente (86) en in de polders rond Bantega (82). Ook op veel andere plekken ging het om tientallen, veelal met meerdere tegelijk struinend in grasland. Dat lijkt erop te wijzen van er een goed aanbod aan Veldmuizen is. De overige vastgestelde nijsgjirrige soorten staan in tabel 2. Benieuwd wat er in november op papier/in Avimap komt, als we ook weer integraal de Waddenzee tellen. Tel ze! Romke Kleefstra Tabel 2. Nijsgjirrige soorten in Fryslân tijdens de tellingen in oktober 2018 (stand 29 okt. 2018). Soort N Naam gebied(en) Waarnemer(s) Roerdomp 1 It Eilân Erik Gorter Roerdomp 1 Tussen Krompad-Slijkenburg J. de Vlas Dwerggans 2 Gaast-Doniaburen-Workum Jan Kramer Sneeuwgans 38 Groote Noorderpolder Wil Grond, Heine Lindeboom Sneeuwgans 70 Koehool-Voorgronden Epi Mulder Kleine Canadees 1 Schiermonnikoog Erik Jansen Roodhalsgans 2 Schiermonnikoog Erik Jansen Casarca 2 Cornelia 3 Hoeve (Nij Beets) Sjouke Scholten Kraanvogel 8 Fochteloo-Tachtig Bunder Dirk Hiemstra Kraanvogel 4 Plantsoen (Fochteloërveen) Sjouke Scholten Raaf 1 Fochteloërveen-Oost Sjouke Scholten Raaf 2 Fochteloo-Tachtig Bunder Dirk Hiemstra Extra Soorten Beste tellers, 22 oktober 2018 Dankzij het uitzonderlijk zomerse weer in het telweekend van oktober zal het voor de meeste tellers een waar genoegen zijn geweest om hun telgebieden te checken op watervogels, steltlopers, ganzen en zwanen en Extra Soorten. Mijn medeteller en ik genoten extra door de verrassende aanwezigheid van een paartje Dwergganzen in een klein groepje Kolganzen in de omgeving van Ferwoude. Voor het eerst in bijna tien jaar weer van die prachtige gansjes in dat gebied! Een paar dagen eerder had een Grote Zilverreiger bij Hieslum al voor een bonus waarneming gezorgd, door via z n gecodeerde witte pootring z n land van herkomst te laten weten. Aan het eind van dit bericht vind je nog wat nijsgjirrichheden over de Belarus fan Hieslum en zijn soortgenoten en over de Goudeachjes fan Ferwâlde. Extra Soorten Bij het kleine grut van de Extra Soorten kregen drie tellers van de Wadvogelwerkgroep FFF samen een record aantal Fraters in beeld en bij het grotere spul scoorde de telster bij het plasdras gebied bij Oudega binnen een straal van 150 meter zes buizerds, waarbij twee Ruigpootbuizerds! Ook daar vermoedelijk veel muizen (zie ook Nijsgjirrige soorten hierboven). Bij de afgelopen telling werden in 75 telgebieden in totaal 162 Torenvalken gespot. Gemiddeld dus ruim 2 Torenvalken per telgebied waar Torenvalken werden gezien/genoteerd. In twee telgebieden, waaronder het flink muizenrijke gebied rond Hieslum, werden zelfs 7 Torenvalken gezien. Om de aantallen van de Torenvalk als Rode Lijstsoort te kunnen blijven volgen, vragen we aan de Friese tellers om bij de maandelijkse tellingen de waargenomen Torenvalken (zo mogelijk met de sexe aanduiding) te blijven noteren en die tegelijk met de andere waargenomen soorten in te voeren in de database van Sovon. Nog even dit: op het moment van het opmaken van dit gedeelte van de Nieuwsbrief zijn nog niet van alle telgebieden de telresultaten binnen. Eventuele aanvullingen volgen in de Watervogelnieuwsbrief van december. Het kleinere grut van de Extra Soorten in oktober 2018 op het vasteland van Fryslân, stand per 22 oktober 2018 Bij het kleine grut viel dus vooral het record aantal van 130 Fraters op. Harry Feenstra (35 exemplaren) en Tjalling Walda & Lucas Hemrica (95 exemplaren) zagen deze kwelderzangertjes in hun buitendijkse telgebieden. Vanaf 2003 kwamen in oktober nog nooit zoveel Fraters in de boeken. Het oktobergemiddelde vanaf dat jaar is 40 getelde Fraters. Zoals verwacht was het aantal ingeboekte IJsvogels lager dan in de

4 Twee Dwergganzen (1 e en 5 e van links) tussen Kolganzen bij Workum, 15 oktober 2018 (foto: Jan Kramer). oktobermaanden van de afgelopen paar jaar, maar met 9 exemplaren nog net boven het 15-jarig oktobergemiddelde (7). Het grotere spul van de Extra Soorten in oktober 2018 op het vasteland van Fryslân, stand per 22 oktober 2018 Zowel van de Blauwe Kiekendief (22) als van de Bruine Kiekendief (18) werden meer waarnemingen gedaan dan gemiddeld in de maanden oktober vanaf Voor de blauwe kieken is dat gemiddelde 18 getelde exemplaren. Bij de bruine kieken kwamen in oktober gemiddeld 13 exemplaren in de boeken. Fokje Altenburg trof bij het plasdras gebied bij Oudega de twee eerder genoemde Ruigpootbuizerds. Het aantal van 7 getelde Ruigpootbuizerds in het afgelopen telweekend is iets hoger dan het 15-jarig oktobergemiddelde (5) voor deze soort. Tellers van It Fryske Gea zag in de Alde Feanen 2 Visarenden en A. Dijkstra zag bij het Easterskar zo n viseter. Bij het Easterskar kon Dijkstra ook nog 2 Zeearenden noteren. Dan ben je bepaald niet slecht bedeeld in je telgebied, lijkt mij! Torenvalken Vanaf januari 2018 is aan de tellers in Fryslân gevraagd om bij de maandelijkse tellingen in alle watervogel- en ganzen- en zwanentelgebieden de Torenvalken te tellen. Vóór die datum werden de Torenvalken in een beperkt aantal gebieden incidenteel geteld. In de tabel 3 staat vanaf januari 2018 links in het vakje het maandtotaal van de getelde Torenvalken en rechts het gemiddelde aantal Torenvalken per telgebied waarin Torenvalken zijn gezien. Als referentiekader zijn ook de maandtotalen vóór januari 2018 in het overzicht opgenomen. De Belarus fan Hieslum De juveniele Grote Zilverreiger K124 wit ontdekt Nederland! Zeer tot mijn genoegen kon ik tijdens m n ganzen- en zwanentelling in oktober jl. de code van een geringde Grote Zilverreiger uit Belarus noteren. In een groep van negen Grote Zilverreigers bij Hieslum liet de Grote Zilverreiger vliegend (zie foto) en foeragerend z n witte pootring met de code K124 zien. Het dier is op 2 juni jl. als juveniel geringd in het Zvanets natuurreservaat in het zuidwesten van Belarus. Ruim 1300 kilometer ten oosten van Hieslum. In diverse broedkolonies in Belarus zijn tot en met het broedseizoen 2017 in totaal 575 juveniele Grote Zilverreigers met witte pootringen geringd. Daarvan zijn tot en met het winterseizoen 2017/2018 in totaal 22 unieke exemplaren uit Nederland teruggemeld, waarvan 4 uit Fryslân. Grote Zilverreiger met witte kleurring K124, Hieslum, 11 oktober 2018 (foto: Jan Kramer). In het muizenrijke gebied bij Hieslum, kwamen behalve de Grote Zilverreigers ook flink wat Buizerds en Torenvalken ruimschoots aan hun trekken. In sommige muizenrijke gebieden in Fryslân (en elders) kun je groepen tot wel 50 foeragerende Grote Zilverreigers aantreffen (figuur 2). Het loont dan zeker de moeite om de telescoop eens op de poten van de vogels te richten. Behalve Grote Zilverreigers uit Belarus overwinteren ook (geringde) exemplaren uit Frankrijk, Hongarije, Letland, Litouwen en Polen in Nederland. Zie voor de mailadressen van de diverse projecten. In het kader van het langlopende Sovon/FFF-onderzoek naar de herkomst van de hier overwinterende buitenlandse

5 Grote Zilverreigers stel ik een cc-tje van een melding van een aflezing zeer op prijs. De Goudeachjes fan Ferwâlde Op 15 oktober jl. kregen m n medeteller Eelco Brandenburg en ik tijdens onze ganzen- en zwanentelling in de omgeving van Ferwoude spontaan stevig last van besleine brilleglêzen. We kregen daar namelijk in een groepje van 18 Kolganzen tot onze verrassing een paartje ongeringde Dwergganzen (zie foto) in beeld! Bij Strijen in Zuid-Holland en bij Petten in Noord- Holland zijn Goudeachjes nog steeds trouwe wintergasten. Voor het gebied rond Ferwoude en Workum gold dat tot en met 11 april voor kleinere aantallen - ook. Maar met het bewust doodschieten van de geringde Dwerggans 953 (zie foto) in mei 2009 bij Stockholm, was het gebeurd met het jaarlijkse bezoek van Goudeachjes rond Ferwoude en Workum. Na voorjaar 2009 zijn in de omgeving van Ferwoude en Workum maar zeer incidenteel Dwergganzen gezien. Ik ken voor die omgeving vanaf 2009 alleen de gedocumenteerde waarneming van een ongeringd exemplaar op 1 november 2015 in het Workumer Nieuwland (waarnemer Peter Matthijssen). Kleine rietganzen- en dwergganzenkenner Fred Cottaar zag in december 2011 een kleine tien kilometer oostelijker Dwerggans 953, Workumerwaard, 30 maart 2009 (foto: Eus de Groot). bij Abbegea zeven Dwergganzen en in november 2012 zag hij bij Blauwhuis vier van die mooie gansjes. En nu pleisterden er na ruim 9 ½ jaar afwezigheid dus weer Dwergganzen bij Ferwoude. De herkomst van deze laatste twee is uiteraard onbekend, maar de Zweedse Dwergganzen onderzoeker Niklas Liljebäck sluit niet uit dat het Russische vogels zijn, die in het gezelschap van de Kolganzenfamilies naar Fryslân zijn getrokken. Hopelijk laat het paartje zich in de rest van dit seizoen en in volgende seizoenen nog vaker aan de ganzenliefhebbers zien. Freonlike groetnis en in noflike telling tawinske, Jan Kramer Tabel 3. Aantallen Torenvalken tijdens maandelijkse tellngen van Sovon op het vasteland van Fryslân (zie voor een nadere omschrijving de tekst onder het kopje Torenvalken. september oktober november december januari februari maart april 2016/ / / Tabel 4. Aantallen Extra Soorten tijdens de maandelijke tellingen van Sovon in oktober gemidd Blauwe Kiekendief ,7 Bruine Kiekendief ,8 Frater ,3 Grote Gele Kwik ,2 IJsgors ,3 IJsvogel ,3 Ruigpootbuizerd ,8 Slechtvalk ,3 Smelleken ,2 Sneeuwgors ,3 Strandleeuwerik ,5 Velduil ,6 Visarend ,2 Zeearend ,9 totaal ,4

6 Tabel 5. Extra Soorten tijdens de maandelijkse telling van Sovon op het Friese vasteland in oktober BLAUWE KIEKENDIEF IJSVOGEL Het Oogvliet Henk Hiemstra 1 Alde Faenen - Princehof Anton Huitema 1 Ottema Wiersma reservaat Sytze En Sjoerdtje de Groot 2 Petgaten de Veenhoop Sip Veenstra 1 Bokkumermeer - Birstum Jan Kleefstra 1 De Deelen e.o. Romke Kleefstra 2 Polder Poppenhuizen Jan Kleefstra 1 Slotermeer Romke Kleefstra 1 Polder Geele Strand Jan Kramer, Eelco Brandenburg 1 polders oost Koevordermeer Anton Silvius, J. Bos 2 Fochteloo - Tachtig Bunder Dirk Hiemstra 1 Veenpolder Delfstrahuizen J. de Vlas 1 Kooiwaard - Workumerwaard Jan Kramer, Eelco Brandenburg 1 Schoterzijl - Scherpezeel Theo Meijer 1 Paesemerlannen Meinte Engelmoer 1 RUIGPOOTBUIZERD Holwerd oost buitendijks Jaap Meindertsma 1 Oudega, plasdras Fokje Altenburg 2 Holwerd west buitendijks Harry Feenstra 1 Vlakke - en Oudegaasterbrekken Jouke van der Meulen 1 Blija west binnendijks Hendrik van der Wal 1 Tjonger Krompad - Slijkenburg J. de Vlas 1 Polder Noorderleegs bui-west Tjalling Walda, Lucas Hemrica 1 Paesemerlannen Meinte Engelmoer 1 Oude Bildtpollen oost binn Hans Horstmann 1 Holwerd west binnendijks Harry Feenstra 1 Oude Bildtpollen oost bui west Hans Horstmann 1 Oude Bildtpollen west bui Teake Roosjen, Ricus Engelmoer 1 Oude Bildtpollen oost bui oost Meino Zondervan 5 SLECHTVALK Koehool - Westhoek bui Epi Mulder 1 Het Oogvliet Henk Hiemstra 1 BRUINE KIEKENDIEF De Lits, Rietveld Sytze En Sjoerdtje de Groot 1 Holwerder & Blijaerpolder Henk Hiemstra 1 Cornelia 3 Hoeve Sjouke Scholten 1 De Lits, Rietveld Sytze En Sjoerdtje de Groot 1 Akkrum - Monnikerak Romke Kleefstra 1 Polder Geele Strand Jan Kramer, Eelco Brandenburg 1 Sluishoek Romke Kleefstra 1 Dedgum - Blauwhuis Albert Jongbloed 1 Koudum - Molkwerum Tryntsje Albada 1 Monnikeburenpolder Jan Kramer, Eelco Brandenburg 1 Ald Hof - Blaugerzen Akmarijp Sjoerd Bakker 1 Groote Noordwolder polder Anne Gersjes, Jan Heins 2 Schoterzijl - Scherpezeel Theo Meijer 1 Slotermeer - Spannenburg Anne Gersjes, Jan Heins 1 Richel Romke Kleefstra, Marten Sikkema 1 Koevordermeer Anton Silvius, J. Bos 1 Paesemerlannen Meinte Engelmoer 1 Rottige Meenthe - Linde Henk Ruiter 1 Holwerd oost buitendijks Jaap Meindertsma 1 Kooiwaard - Workumerwaard Jan Kramer, Eelco Brandenburg 1 Holwerd west buitendijks Harry Feenstra 1 Holwerd oost buitendijks Jaap Meindertsma 1 Blija west buitendijks Hendrik van der Wal 1 Blija west buitendijks Hendrik van der Wal 2 Noorderleeg west bui n o A. Dijkstra, Klaas Elgersma 1 Noorderleeg west bui n w A. Dijkstra, Klaas Elgersma 1 Polder Noorderleegs bui-west Tjalling Walda, Lucas Hemrica 1 Noorderleeg west bui n o A. Dijkstra, Klaas Elgersma 1 Oude Bildtpollen west bui Teake Roosjen, Ricus Engelmoer 1 Oude Bildtpollen oost binn Hans Horstmann 1 Oude Bildtpollen oost bui west Hans Horstmann 1 Oude Bildtpollen oost bui oost Meino Zondervan 1 Oude Bildtpollen oost bui oost Meino Zondervan 1 FRATER SMELLEKEN Holwerd west buitendijks Harry Feenstra 35 Tzum - Waaxens Bram de Smidt, Joop Leertouwer 2 Polder Noorderleegs bui-west Tjalling Walda, Lucas Hemrica 11 oost van de Leijen - Rottevalle Sjouke Scholten 1 Polder Noorderleegs bui-midden Tjalling Walda, Lucas Hemrica 84 Oude Bildtpollen west bui Teake Roosjen, Ricus Engelmoer 1 GROTE GELE KWIKSTAART VISAREND zandgat Nij Beets Sjouke Scholten 1 Alde Faenen - Princehof Anton Huitema 1 Sluizen - Hoek van de Bant Meinte Engelmoer 1 Eernewoude-Margrietkanaal Anton Huitema 1 ZEEAREND Skarlannen, Easterskar A. Dijkstra 1 Skarlannen, Easterskar A. Dijkstra 2 Romke Kleefstra, Natuurmuseum Fryslân, Schoenmakersperk 2, 8911 EM Leeuwarden tel.: , romke.kleefstra@sovon.nl Jan Kramer, Rixtwei 339, 8915 JC Leeuwarden tel.: , j.r.kramer@hetnet.nl