Watervogels in Fryslân

Transcriptie

1 Watervogels in Fryslân provinciale nieuwsbrief maandelijkse tellingen ganzen + zwanen, watervogels & slaapplaatsen seizoen 2018/2019 nr 8. April 2019 Beste tellers, 1 april 2019 De achtste en daarmee laatste watervogelnieuwsbrief van dit seizoen... Een seizoen dat weer voorbij vloog, met relatief kleine aantallen ganzen, maar met veel muizeneters, en Grote Zilverreigers in het bijzonder. Hoewel dit de laatste Friese watervogelnieuwsbrief van dit seizoen is, stoppen de tellingen niet. Naast de maandelijkse tellingen in april is er in mei nog een integrale hvp-telling in de Waddenzee en gaan de maandelijkse steekproeftellingen daar ook in de zomer door. Daarnaast zijn er natuurlijk nog de Friese slaapplaatstellingen van steltlopers die doorgaan tot juni. In deze nieuwsbrief blikken we terug op de tellingen in maart. In het weekend van de 16 e was het met de tellingen in het binnenland ronduit herfstachtig, met veel regen en veel wind. Het weekend daarna, toen alle hvp s in de Waddenzee werden geteld, was het rustig voorjaarsweer met een mooi dik tij. In april gaan we er nog een keer voor. Allemaal tellen, al was het alleen maar vanwege de Wulp! Grote aantallen Goudplevieren in maart op de Workumerwaard. Zie bij Extra Soorten hoeveel Jan Kramer en consorten er telden. Foto: Henk Wielens, 23 maart Tel Wulpen! Het is het Jaar van de Wulp en daarin vragen we de ganzen- en zwanentellers óók de Wulpen in te tekenen tijdens de ganzen- en zwanentellingen. Sommige tellers houden het na maart voor gezien, omdat er in april minder ganzen zijn. Echter, er zijn in april steeds meer ganzen (o.a. Brandgans, ook Grauwe Gans), maar omdat we ook de Wulpen geteld willen hebben, vragen we jullie allemaal in april op pad te gaan en te tellen! Ook in maart tekenden jullie Wulpen in. In figuur 1 worden deze vergeleken met de Midwintertelling van januari jl. Toen werden in het binnenland van Fryslân bijna Wulpen geteld en op het Friese wad nog een kleine Maart is natuurlijk nog niet helemaal volledig, zowel wat binnenland als Wadden

2 Figuur 1. Verspreiding van de Wulp in Fryslân tijdens de Midwintertelling in januari 2019 (kaart links) en tijdens de maandelijkse telling in maart 2019 (kaart rechts, waarbij gegevens Ameland en Schiermonnikoog nog ontbreken). betreft, maar in het Friese binnenland werden bijna 5900 Wulpen geteld, de meeste in Oogvliet (Marrumer Mieden: 1200). Voor het Friese wad staat de teller al op dik en dat is dan nog exclusief Ameland en Schiermonnikoog. Vlieland herbergde vooralsnog de meeste Wulpen (19.430). Op Noard- Fryslân Bûtendyks telde de Wadvogelwerkgroep FFF er Tel Wulpen! Mooie Avond van de Wulp Op donderdagavond 28 maart jl. vond in Grou de 51 e Sovon/FFF-avond plaats. De Voorjaarsbijeenkomst stond geheel in het teken van de Wulp. Na een inleiding over het Jaar van de Wulp door Romke Kleefstra volgden lezingen van Henk-Jan Ottens (Kenniscentrum Akkervogels) en Gerrit Gerritsen (Vogelbescherming). Henk-Jan vertelde over het uitrasteren van wulpennesten op Drentse akkers. Dat leidde tot hogere uitkomstsuccessen, maar de kuikenoverleving was desondanks laag. Zodoende dat het onderzoek in 219 vervolgd wordt met het zenderen van enkele kuikens om een indruk te krijgen van wat er mis gaat. Gerrit Gerritsen vertelde over zijn langlopende wulpenonderzoek in Overijssel, waar bijna 30% van de Nederlandse Wulpen broedt. Op basis van kleurringwerk liet Gerrit o.a. zien waar Overijsselse Wulpen overwinteren, hoe trouw ze zijn aan de geboortegrond en op welke leeftijd ze daar terugkeren en gaan broeden. De Sovon/FFF- Voorjaarsbijeenkomst trok zo n 75 belangstellenden. Zwanen en ganzen in maart Opnieuw geen dikke aantallen zwanen en ganzen op het Friese vasteland, hoewel de Knobbelzwaan toch weer talrijker was in maart dan gemiddeld met de 15 voorafgaande maarttellingen (tabel 1). Ook de vorige tellingen waren er bovengemiddelde aantallen Knobbelzwanen aanwezig in Fryslân. De meeste waren te vinden tussen Leeuwarden en Holwerd (telregio FR21; 367), voormalig Wymbritseradiel met Wommels-Wieuwerd (telregio s FR16/FR17; 358) en ten noorden van Dokkum (telregio FR22; 226). Voor mijn gevoel waren er nog redelijk Kolganzen, maar toch pakt het voorlopige totaal laag uit. De meeste zaten rond De Deelen (13.570) en het Sneekermeergebied (13.000), maar het telgebied met het grootste aantal was Polder Cornwerd (7795). Met bijna individuen was ook de Brandgans wederom schaarser. De omgeving Workum zag weer zwart-wit van de paukes (46.107), zo ook Noard- Fryslân Bûtendyks (43.452), op gepaste afstand gevolgd door De Deelen (17.702). De Kolganzen zijn in de laatste week maart vertrokken, maar voor april hebben we nog steeds mooi wat Brandganzen, verspreid door de provincie en natuurlijk ook veel Grauwe ganzen. Tel a.u.b. ook in maart (en teken dus ook de Wulpen in)! Tabel 1. Zwanen en ganzen op het Friese vasteland in maart mrt gem. mrt Knobbelzwaan Kleine Zwaan 0 85 Wilde Zwaan Toendrarietgans Kleine Rietgans Kolgans Grauwe Gans Grote Canadees Brandgans Rotgans Nijlgans

3 Nijsgjirrige soorten In tabel 2 een overzicht van nijsgjirrige soorten. Opvallend is het aantal Kraanvogels, grotendeels uit de zuidoostelijke broedgebieden, maar ook een paar op Noard-Fryslân Bûtendyks. Met de integrale telling in de Waddenzee kwamen ook weer soorten als Pontische Meeuw en Geelpootmeeuw op papier, hoewel ponten ook in het binnenland te vinden zijn, maar dan moeten ze al in de watervogeltelgebieden zitten. De Grote Zilverreiger is vanwege zijn talrijke voorkomen niet in tabel 1 opgenomen, maar wel weergegeven met figuur 2. De resultaten zijn niet helemaal volledig, maar het aantal was ten opzichte van de voorgaande maanden al redelijk teruggelopen naar bijna 590 individuen, wat voor de tijd van het jaar nog altijd een flink aantal is. De meeste werden vooralsnog in veenpolders gezien, zoals ten zuiden van het Tjeukemeer (84; omgeving Oosterzee, Echten), rond De Deelen (54) en in er rond Rottige Meente (41). Tel ze! Romke Kleefstra Figuur 2. Verspreiding van de Grote Zilverreiger in Fryslân in maart (stand 31 maart 2019). Tabel 2. Nijsgjirrige soorten in Fryslân tijdens de maandelijkse tellingen in maart 2019 (stand 31 maart 2019). Soort N Naam gebied(en) Waarnemer(s) Roerdomp 2 Houtwiel Arend Leijstra Roerdomp 1 Kraenlannen Sip Veenstra Roerdomp 1 Schoterzijl-Scherpenzeel Theo Meijer Zwarte Zwaan 1 Bokkumermeer-Birstum Jan Kleefstra Zwarte Zwaan 1 Schotuiterdijken Thijs de Boer / J. de Vlas Zwarte Zwaan 2 Blija West buitendijks Hendrik van der Wal Indische Gans 1 Deelenput Romke Kleefstra Kleine Canadees 2 Workumerveld - It Heidenskip Jan Kramer Kleine Canadees 2 Polder Fluessen - Brandeburen Jan Kramer Witbuikrotgans 1 Posthuiswad, Vlieland Team Asadi Roodhalsgans 1 Polder Noorderleegs buitenveld-west Tjalling Walda & Lucas Hemrica Kraanvogel 2 Fochteloërveen Oostelijke deel Sjouke Scholten Kraanvogel 2 Nieuwe Weper e.o. Dirk Hiemstra Kraanvogel 4 Ravenswoud Dirk Hiemstra Kraanvogel 4 Plantsoen, Fochteloërveen Sjouke Scholten Kraanvogel 2 Noorderleeg west buitendijks noordwest Lydia Barkema & Jan de Boer Bokje 1 Kroon's Polders, Vlieland Team Asadi Bokje 1 Griend Jan Veen, Arie Baas e.a. Zwartkopmeeuw 6 Polder Samenvoeging Libbe Zijlstra Zwartkopmeeuw 1 Posthuiswad, Vlieland Team Asadi Pontische Meeuw 7 Terschelling Telploeg Terschelling Geelpootmeeuw 1 Terschelling Telploeg Terschelling Raaf 1 Plantsoen, Fochteloërveen Sjouke Scholten Romke Kleefstra & Sjouke Scholten, Natuurmuseum Fryslân, Schoenmakersperk 2, 8911 EM Leeuwarden tel.: , romke.kleefstra@sovon.nl / sjouke.scholten@sovon.nl Jan Kramer, Rixtwei 339, 8915 JC Leeuwarden tel.: , j.r.kramer@hetnet.nl

4 Extra Soorten Beste tellers, 30 maart 2019 Het totaal aantal Extra Soorten in het telweekend van maart jl. was met 56 genoteerde vogels het op één na laagste bij de maarttellingen sinds Maart 2017 heeft tot dusver het laagterecord met 55 ingeboekte Extra Soorten. Het langjarige maartgemiddelde van de Extra Soorten op het vasteland van Fryslân is 158. Zie voor alle telresultaten van de Extra Soorten in de maand maart sinds 2004 tabel 3. Het komende en voor veel van jullie het laatste telweekend van het seizoen zal wat Extra Soorten betreft vooral het weekend van de Bruine Kiekendieven worden. In de afgelopen 15 jaar kwamen bij de tellingen in april gemiddeld zo n 75 bruine kieken in de boeken. Tabel 3. Aantallen Extra Soorten tijdens de maandelijkse tellingen van Sovon in maart , met maartgemiddelden per soort uit de periode ter vergelijking. gem Blauwe Kiekendief Bruine Kiekendief Frater Grote Gele Kwik IJsgors IJsvogel Ruigpootbuizerd Slechtvalk Smelleken Sneeuwgors Strandleeuwerik Velduil Visarend Zeearend totaal Het kleinere grut van de Extra Soorten in maart 2019 op het vasteland van Fryslân De aantallen kwelderzangers plus grote gele kwikken en IJsvogels pasten met gemak op een dubbelgevouwen sigarettenvloeitje. De totale oogst bedroeg één IJsvogel in de Deelen en nog zo n blauwe schicht bij de zandwinput Schuilenburg. Vanaf 2004 werden bij de watervogeltellingen in de maand maart gemiddeld 108 exemplaren van de qua formaat kleinere Extra Soorten gezien (tabel 3). Het was overigens pas de tweede keer sinds 2004 dat bij de maarttellingen geen enkele Strandleeuwerik werd ingeboekt. Eind maart fotografeerde Ingrid van Ek een Strandleeuwerik, die in zijn eentje foerageerde op de akkers bij Oudebildtzijl. Strandleeuwerik, Oudebildtzijl, maart Foto: Ingrid van Ek. Het grotere spul van de Extra Soorten in maart 2019 op het vasteland van Fryslân De aantallen van de Blauwe en Bruine Kiekendieven zijn ongeveer gelijk aan die in de maand maart van de afgelopen twee jaar. Het lijkt er op dat de Ruigpootbuizerds voor een deel zijn vertrokken naar hun broedgebieden. In zes telgebieden kon nog zo n vogel genoteerd worden. Van oktober vorig jaar tot en met afgelopen februari kwamen tijdens de watervogeltellingen tussen de 11 en 15 Rûchpoaten op papier. Het totaal van elf waargenomen Slechtvalken is weliswaar lager dan het langjarige maartgemiddelde (14), maar wat hoger dan in maart 2018 (7) en maart 2017 (9). Erik Gorter en Jeffrey Huizenga hadden deze keer het genoegen om een Zeearend in hun telgebied te spotten. Zie voor het laatste over de Zeearend onder anderen Romke s blog via Torenvalken In maart noteerden tellers in 53 telgebieden samen 87 Torenvalken (tabel 4). Op één na hetzelfde aantal als in maart Vanaf januari 2018 is aan de tellers in Fryslân gevraagd om bij de maandelijkse tellingen in alle watervogel- en ganzen & zwanen telgebieden de Torenvalken te tellen. Vóór die datum werden de Torenvalken in een beperkt aantal gebieden incidenteel geteld. In de tabel staat vanaf januari 2018 links in het vakje het maandtotaal van de getelde

5 Wolken Wilsters (Goudplevieren) boven Workumerbinnenwaard, halverwege maart Foto: Ingrid van Ek. Torenvalken en rechts het gemiddelde aantal Torenvalken per telgebied waarin Torenvalken zijn gezien. Wolken Wilsters Voor mij en mijn medetellers had het afgelopen telweekend in maart een zeer grote verrassing in petto! Op de Workumerwaard noteerden we, zo nauwkeurig mogelijk schattend, meer dan Goudplevieren (Wilsters). Volgens regelmatige bezoekers en volgens enkele beroeps waren daar nog nooit eerder zoveel Wilsters gelijktijdig aanwezig. De bijzonder natte Workumerwaard en de vers aangebrachte rûge dong vormden kennelijk extra aantrekkelijke omstandigheden voor deze vogels. Eind maart was nog minstens de helft van de vogels volop foeragerend en vliegend in wolken boven de Workumerwaard aanwezig. Bij de komende telling zullen ze vermoedelijk bijna allemaal vertrokken zijn ik. Brandganzen zijn er dan nog volop in hetzelfde gebied, want daarvan vertrekken de laatste groepen pas half mei vertrekken naar de Russische broedgebieden. Freonlike groetnis en in noflike telling tawinske, Jan Kramer Tabel 4. Aantallen Torenvalken bij de maandelijkse watervogeltellingen in Fryslân. september oktober november december januari februari maart april 2016/ / / Tabel 5. Extra soorten op de Friese Waddeneilanden en wadplaten tijdens de integrale hvp-telling in maart Blauwe Kiekendief Ruigpootbuizerd Vliehors, west Kees Camphuysen 1 De Groede Marc van Roomen 1 Vliehors, oost L. Hofstee 1 Strandvlakte Erik van Winden 1 Noordvaarder Rinse van der Vliet 2 Weilandjes paal Erik van Winden 1 Bruine Kiekendief Slechtvalk Kroon's polders Peter de Boer 3 Vliehors, west Kees Camphuysen 1 Noordvaarder Rinse van der Vliet 1 Posthuiswad Peter de Boer 1 Kroonspolders + Groene Strand Rinse van der Vliet 1 Richel Eelke Sybren Dijkstra 2 Midsland - Formerum Piet Zumkehr 1 Formerum - Oosterend Piet Zumkehr 2 3e Duintjes Popko Wiersma 2 4e Duintjes Danny Laponder 1 4e Duintjes Danny Laponder 1 Plaat Jeroen van Wetten 1 Duinplassen paal 8-13 Freek Zwart 1 Griend Arie Baas, Jan Veen, Theo Baas 1 Smelleken Velduil Strand de Vliehors Carl Zuhorn, Guus van Duin 1 Griend Arie Baas, Jan Veen, Theo Baas 1

6 Tabel 6. Extra soorten op het Friese vasteland tijdens de maandelijkse tellingen in maart Blauwe Kiekendief spoorlijn Wieuwerd - Leeuwarden IJsvogel Paul vd Vegt, Lorette Kleinmeulman 1 De Deelen e.o. Romke Kleefstra 1 Wide Mar Sieds Boersma, Klaas Elgersma 1 Zandwinput Schuilenburg Arjan Wiersma 1 Britsum - Leeuwarden Evert-Jan & Loes Rotshuizen 1 Ruigpootbuizerd Ottema Wiersma reservaat eo Sytze & Sjoerdtje de Groot 1 Oud Dokk.diep-Nwe Zwemmer Klaas van der Bij 1 Eernewoude - Margrietkanaal Anton Huitema 1 Bokkumermeer - Birstum Jan Kleefstra 1 Bokkumermeer - Birstum Jan Kleefstra 1 polders oost Koevordermeer Anton Silvius, Jacob Bos 1 Rietmeer Jouke van der Meulen 1 Noorderleeg west bui nw Lydia Barkema, Jan de Boer 1 Hieslum - Munnkeburenpolder Harry de Vries 2 Noorderleegs buitenveld-oost Teartse van der Zee 1 Boezemlanden Groote Brekken Kerst Boersma 1 Oude Bildtpollen west bui Teake Roosjen, Ricus Engelmoer 1 Polder Echten - Kromme Warren J. de Vlas 1 Slechtvalk Langelille - Munnekeburen Henk Ruiter 1 Blikfeart Epi Mulder 1 spoorlijn Wieuwerd - Paul vd Vegt, Lorette Schoterzijl - Scherpezeel Theo Meijer 1 Leeuwarden Kleinmeulman 1 Slijkenburg - Spanga - Linde Henk Ruiter 3 Holwerder & Blijaerpolder Henk Hiemstra 1 Nieuw Weper e.o. Dirk Hiemstra 1 Ferwerd - Birdaard Henk Hiemstra 1 Fochteloo - Tachtig Bunder Dirk Hiemstra 1 Augustinusga - Harkema Jeffrey Huizenga 1 Ravenswoud Dirk Hiemstra 1 Polder Geele Strand Jan Kramer 1 Holwerd oost binnendijks Meino Zondervan, Sije Schotanus 1 Witte & Zw. Brekken, Oudhof Sjoerd Bakker, Marten Wesselius 1 Noorderleeg west bui nw Lydia Barkema, Jan de Boer 1 Schoterzijl - Scherpezeel Henk Ruiter 1 Bruine Kiekendief Noorderleeg west bui nw Lydia Barkema, Jan de Boer 1 Kolkhuizen - Rinsumageest Bert Kuiper 1 Noorderleegs buitenveld-oost Teartse van der Zee 2 Alde Faenen - Princehof Anton Huitema 1 Velduil Sorremorsterpolder - Botmeer Jan Kleefstra 1 Langweerderwielen Anton Silvius, Jacob Bos 1 Ald Hof - Blaugerzen Akmarijp Sjoerd Bakker, Marten Wesselius 1 Zeearend Skarlannen, Easterskar Lydia Barkema 2 't Eiland, Groote Bol Erik Gorter 1 Schoterzijl - Scherpezeel Theo Meijer 1 Eestrum - Polder Rohel Jeffrey Huizenga 1 Rottige Meenthe - Linde Henk Ruiter 1 Tjonger Krompad-Slijkenburg J. de Vlas 2 Makkumerzuidwaard Kooiwaard Jan Kramer, Eus de Groot 1 Nelleke Geenevasen, Loes de Koehool - Harlingen binnen Vries 2 Slaapplaatsen Slaapplaatstelling Grote Zilverreigers en Aalscholvers Tussen 16 februari en 2 maart 2019 werd de laatste landelijke slaapplaatstelling van de Grote Zilverreiger en Aalscholver van dit seizoen georganiseerd. Waar de Grote Zilverreigers overdag ruim aanwezig waren over het Friese platteland, was dat op de slaapplaatsen uiteraard niet heel anders. Aalscholvers zitten over het algemeen al vroeg bij hun broedkolonie, toch lijken er op diverse slaapplaatsen toch flink wat vogels te overnachten. Grote Zilverreiger Door de langdurige zachte wintermaanden zagen we het voedsel van de Zilverreigers, met name in zuidwest Fryslân, behoorlijk toenemen. De eerste bruine vlekken werden al in het land geconstateerd, wat een toename van de aantallen Veldmuizen betrof. Diverse slaapplaatsen lieten zien dat de Grote Zilverreiger nog behoorlijk aanwezig was in Fryslân. Dit in tegenstelling tot een jaar eerder toen er slechts een kleine 1000 individuen werden waargenomen in februari, dit jaar bijna 2000 (tabel 7). Er waren maar liefst 7 slaapplaatsen die meer dan 100 Grote Zilverreigers konden waarborgen, te weten: Sneekermeer-Zuid (390 ex.), Rottige Meente (342 ex.), It Eilân (202 ex.), Brandemeer (161 ex.), Gaestmermar

7 Dokkum (123 ex.), Kollumerwaard Lauwersmeer (119 ex.) en de Groote Wielen (110 ex.). Tabel 7. Vergelijking tussen het aantal Grote Zilverreigers op Friese slaapplaatsen tussen het seizoen 2018/2019 en 2017/2018. N is het aantal waargenomen individuen, geb. = het aantal getelde gebieden. Seizoen 18/19 Seizoen 17/18 N geb. N geb. Oktober December Februari De verspreiding van de overnachtende Friese Grote Zilverreigers in het afgelopen seizoen laat zien dat de vogels zich binnen Friesland steeds iets zuidelijker zijn opgeschoven. Niet geheel toevallig was het voedselaanbod daar ook redelijk hoog. Gebieden rond het Sneekermeer en Rottige Meente lijken steevast hoge aantallen vast te houden door het seizoen heen (figuur 3). Aalscholvers Diverse Aalscholvers hebben hun broedkolonie opgezocht om te zorgen dat het nageslacht volgend jaar kan worden meegeteld op de slaapplaatsen. Ondanks dat zijn er toch ruim 5000 Aalscholvers waargenomen op hun slaapplaats (tabel 8). De laatste telling van oktober 2018 leverde al een erg hoog aantal op van ruim 9000 individuen, wat met name te danken was aan de hoge aantallen langs de IJsselmeerkust. De februaritelling liet een niet heel ander beeld zien, want wederom was de IJsselmeerkust sterk vertegenwoordigd. Van de 28 getelde Aalscholver slaapplaatsen waren er 12 gebieden waar 100 of meer individuen werden waargenomen, waarbij de opvallendste aantallen werden waargenomen bij: Steile Bank (1000 ex.), Workumerwaard Zuid (987 ex.), Blauhûster Puollen (610 ex.) en de Bocht van Molkwerum (550 ex.). Tabel 8. Vergelijking tussen het aantal Aalscholvers op Friese slaapplaatsen tussen het seizoen 2018/2019 en 2017/2018. N is het aantal waargenomen individuen, geb. = het aantal getelde gebieden Seizoen 18/19 Seizoen 17/18 N geb. N geb. Oktober Februari Zoals eerder geschreven is vooral de IJsselmeerkust een belangrijke overnachtingsplek voor de Aalscholver. Mede omdat deze gebieden simpelweg dicht bij de voedselgebieden liggen. Als we de getelde slaapplaatsen vergelijken dan zien we dat de Aalscholvers zich in de tweede telling meer naar het zuiden en land inwaarts hebben verplaatst. Hierbij vallen de concentraties rond het Sneekermeergebied en de Rottige Meente/Brandemeer het meest op. Belangrijk hierbij is de beweging richting voedselgronden, maar ook de vestiging in de broedkolonies. In oktober 2019 gaan we verder met de vervolg tellingen op deze twee interessante vogelsoorten, hopelijk zijn jullie allen weer van de partij! Sjouke Scholten Figuur 3. Grote Zilverreigers op slaapplaatsen in oktober 2018 (links), december 2018 (midden) en februari 2019 (rechts). Let hierbij op de genoemde aantallen in de legenda.

8 Figuur 4. Aalscholvers op slaapplaatsen in oktober 2018 (links) en februari 2019 (rechts). Let hierbij op de genoemde aantallen in de legenda. Vogelwerkgroep Brandemeer zoekt tellers! De Vogelwerkgroep Brandemeer verzorgt al sinds 1993 broedvogelinventarisaties, watervogel- en slaapplaatstellingen in de Brandemeer bij Oldelamer. Met name bij de watervogeltellingen kan de werkgroep wel wat hulp gebruiken. Wie interesse heeft om in dit fraaie laagveenmoeras te tellen kan contact opnemen met Heine van Dijk, coördinator van de werkgroep. Heine van Dijk,