Watervogeltellingen in Nederland Nieuwsbrief seizoen 2013/2014, juli 2013

Transcriptie

1 Watervogeltellingen in Nederland Nieuwsbrief seizoen 213/214, juli 213 Nederland is bij uitstek een land van wetlands en watervogels. Met watervogeltellingen worden objectieve gegevens verzameld over aantallen, verspreiding en de veranderingen daarin. Het landelijke project vindt plaats in het kader van het Netwerk Ecologische Monitoring en wordt ondersteund door het Ministerie van Economische Zaken, Rijkswaterstaat - Water, Verkeer en leefomgeving en het Centraal Bureau voor de Statistiek. De landelijke coördinatie wordt verzorgd door Sovon Vogelonderzoek Nederland. De tellingen worden uitgevoerd door een groot aantal waarnemers van vogelwerkgroepen, beherende instanties, provincies en instituten. Er worden maandelijks tellingen uitgevoerd in monitoringgebieden (alle watervogelsoorten, in Rijkswateren en overige Vogelrichtlijngebieden), pleisterplaatsen (ganzen en zwanen) en in januari de Midwintertelling. Beste tellers, Nijmegen, 9 juli 213 Deze maand is het 39e telseizoen van de watervogelmonitoring van start gegaan. Het seizoen 213/14 is het 22e dat door Sovon georganiseerd wordt. Toch hoeft een groot deel van de tellers niet meteen te beginnen: in de maand juli wordt slechts een honderdtal steekproefgebieden geteld. Dat zal gaan gebeuren op 13 juli, zowel in het binnenland als in het Waddengebied. Het reguliere programma gaat in september van start. Dat gezegd hebbende gaat die vlieger dit seizoen niet helemaal op, want volgende maand is er - bij wijze van uitzondering op 1 augustus een integrale telling in het Waddengebied. Die extra, vijfde, telling wisselt jaarlijks tussen de acht maanden waarin niet regulier geteld wordt, zodat er altijd in de afgelopen acht jaar in elke maand minstens een telling is geweest. De julitelling valt in hartje zomer. Momenteel is ook het weer ernaar. Hoewel midden in de zomer is er desondanks flink wat te tellen. Eenden en ganzen concentreren zich wat meer nu na het broedseizoen. De meeste jongen zijn uitgevlogen en hebben zich bij de ouders gevoegd, waardoor de aantallen hoger zijn dan in de twee maanden daarvoor. Andere soorten zoals Lepelaar gaan zwerven en ook verschillende soorten steltlopers komen al weer terug van de broedgebieden. Krombekstrandloper piekt bijvoorbeeld in juli. Vorig jaar werden er tijdens de julitelling bijna 15 geteld, vrijwel allemaal in de Friese buitendijkse gebieden. Opvallend waren toen ook de ruim 5. Kanoeten. Dat is aanmerkelijk meer dan de jaren ervoor. Toch moet enige voorzichtigheid betracht worden, want hoewel enigszins gecheckt op dubbeltellingen zijn deze nog niet helemaal uit te sluiten. De grootste groep van maar liefst 35. werd geteld op Engelmansplaat (Rif). Daarnaast herbergden ook Griend en Friesland buitendijks flinke aantallen. Ten opzichte van vorig jaar is de waterstand in veel uiterwaarden een stuk hoger dankzij het hoge water vorige maand. Een maand geleden leverde het zakkende water in IJsseluiterwaarden een ongebruikelijk (voor juni), maar bijzonder fraai beeld op. De hele IJsseluiterwaarden waren omgetoverd in plas-dras. Langs de Waal en Nederrijn was de grote golf toen al een tijdje weg en daar resteerden alleen her en der nog kleine plasjes of drassige stukken. Inmiddels zijn die laatsten veelal verdwenen, maar staat het water in de uiterwaardplassen hoger dan normaal in deze maand. Wie weet wat dat nog gaat opleveren! Veel plezier bij de komende telling! Voor degenen die op vakantie gaan een fijne vakantie toegewenst! Menno Hornman Nederland (binnenland): 13 juli selectie van monitoring gebieden Waddengebied: 13 juli steekproeftelling (13:4 HW 18) Overige teldata 17 augustus selectie van monitoringgebieden 14 september monitoringgebieden, ganzen en zwanentelling 12 oktober monitoringgebieden, ganzen en zwanentelling 16 november monitoringgebieden, ganzen en zwanentelling 14 december monitoringgebieden, ganzen en zwanentelling 18 januari midwintertelling, monitoringgebieden, ganzen en (tussen haakjes tijdstip hoog water &cm verhoging) 1 augustus integrale telling (12:45-121) 21 september integrale telling (11:34-131) 19 oktober steekproeftelling (1:37-127) 23 november integrale telling (12:4-85) 21 december steekproeftelling, ganzen en zwanentelling (11:35-96) 18 januari midwintertelling, integrale telling (1:4-96) NB. Bij voorkeur niet van de teldatum afwijken, echter bij slecht weer of andere overmacht kunnen tellingen nog één dag voor tot twee dagen na de teldatum worden uitgevoerd.

2

3 Watervogeltellingen in Nederland Nieuwsbrief seizoen 213/214, augustus 213 Nederland is bij uitstek een land van wetlands en watervogels. Met watervogeltellingen worden objectieve gegevens verzameld over aantallen, verspreiding en de veranderingen daarin. Het landelijke project vindt plaats in het kader van het Netwerk Ecologische Monitoring en wordt ondersteund door het Ministerie van Economische Zaken, Rijkswaterstaat - Water, Verkeer en leefomgeving en het Centraal Bureau voor de Statistiek. De landelijke coördinatie wordt verzorgd door Sovon Vogelonderzoek Nederland. De tellingen worden uitgevoerd door een groot aantal waarnemers van vogelwerkgroepen, beherende instanties, provincies en instituten. Er worden maandelijks tellingen uitgevoerd in monitoringgebieden (alle watervogelsoorten, in Rijkswateren en overige Vogelrichtlijngebieden), pleisterplaatsen (ganzen en zwanen) en in januari de Midwintertelling. Beste tellers, Nijmegen, 1 augustus 213 Zoals al op vele manieren is aangekondigd vindt op 1 augustus een integrale Waddentelling plaats. Het is de jaarlijks wisselende telling die dit seizoen dus in augustus is gepland. De andere vier integrale tellingen vinden plaats in de vaste maanden september, november, januari en mei. Ik kan alvast zeggen dat de wisselende telling in het volgende seizoen (214/15) pas in april (215) zal plaats vinden, dus dat is nog heel ver weg. Augustus is een mooie maand om te tellen en niet alleen vanwege het lekkere weer. Romke beschrijft op de achterzijde van deze nieuwsbrief wat er deze maand zoal te tellen valt aan de hand van alle integrale augustustellingen uit het verleden (1996, 2 en 26) en dat is niet gering! Komende maand wordt er ook weer in de binnenlandse steekproefgebieden geteld. De integrale telling valt vanwege het tij een week eerder dan de voorkeursdatum. Die is op 17 augustus en dan vindt er wel een telling in de steekproefgebieden plaats. Een maand later gaat dan het volledige telprogramma van start en schuiven ook de ganzentellers aan. Op 14 september worden alle maandelijkse gebieden geteld en een week later (weer vanwege een veel gunstiger tij) op 21 september staat de tweede integrale Waddentelling op het programma. Ook de slaapplaatstellingen gaan weer van start. In augustus worden drie weekenden achter elkaar Reuzensterns geteld (16, 23, 3 augustus) en begin september op de 7e staat de slaapplaatstelling van Wulpen op het programma. Duizelen die data al? Je kunt ze rustig nog eens nalezen op sovon.nl/nl/teldata. Een soort die momenteel volop in de belangstelling staat is de Casarca. Wellicht heeft u al gelezen of erover gehoord dat er dit jaar hard aan is gewerkt om zenders te financieren voor onderzoek naar de herkomst van de jaarlijks terugkerende grote groep ruiende vogels op het Eemmeer. Voorgaande jaren werden daar flinke aantallen geteld, met vorig jaar een maximum van 773 vogels op 1 juli. Dit jaar zijn er al 8 gemeld. Dat kunnen haast niet allemaal vogels zijn uit Nederland Nederland (binnenland): 17 augustus selectie van monitoring gebieden Waddengebied: 1 augustus integrale telling (12:45 HW 121) Overige teldata 17 augustus selectie van monitoringgebieden 14 september monitoringgebieden, ganzen en zwanentelling 12 oktober monitoringgebieden, ganzen en zwanentelling 16 november monitoringgebieden, ganzen en zwanentelling 14 december monitoringgebieden, ganzen en zwanentelling 18 januari midwintertelling, monitoringgebieden, ganzen en zwanentelling 15 februari monitoringgebieden, ganzen en zwanentelling 15 maart monitoringgebieden, ganzen en zwanentelling 12 april monitoringgebieden, ganzen en zwanentelling 17 mei selectie van monitoringgebieden, telling Brand- en Rotgans 14 juni selectie van monitoringgebieden (tussen haakjes tijdstip hoog water &cm verhoging) 1 augustus integrale telling (12:45-121) 21 september integrale telling (11:34-131) 19 oktober steekproeftelling (1:37-127) 23 november integrale telling (12:4-85) 21 december steekproeftelling, ganzen en zwanentelling (11:35-96) 18 januari midwintertelling, integrale telling (1:4-96) 22 februari steekproeftelling, ganzen en zwanentelling (13:2 85) 22 maart steekproeftelling, ganzen en zwanentelling (12:54-82) 19 april steekproeftelling, telling Brandgans en Rotgans (13:15-94) 3 mei telling Brand- en Rotgans 17 mei integrale telling (12:35 11) 14 juni Steekproeftelling (11:36 13) NB. Bij voorkeur niet van de teldatum afwijken, echter bij slecht weer of andere overmacht kunnen tellingen nog één dag voor tot twee dagen na de teldatum worden uitgevoerd.

4 (11 broedparen vorig jaar..) of uit de omliggende landen, vandaar dat met spanning op de resultaten wordt gewacht. Wie weet, heeft misschien een deel van de vogels wel een wilde herkomst! Op het moment van schrijven hebben zeven (manlijke) vogels een zender en ruim 45 een halsband om gekregen (ook de gezenderde vogels hebben een halsband gekregen). Het is nog even afwachten op de eerste resultaten want de gemerkte vogels zijn allen in actieve rui en blijven nog even in en rond het Eemmeer (zie een kaartje onder aan het volgende bericht: index.php?topic= msg #msg In eerdere jaren zien we dat de grote groep in augustus uit elkaar begint te vallen en in september ontstaan op verschillende locaties in het land kleinere concentraties. Let dus de komende tijd op de aanwezigheid van (gele) halsbanden bij Casarca s. Op onze Sovonwebsite ( is meer informatie te vinden, ook over donaties voor de zenders. Ik hoop dat niet iedereen op vakantie is, zodat gewoon alle gebieden geteld kunnen worden. Maak er een mooie telling van! Menno Hornman Extra integrale hvp-telling Waddenzee augustus We hebben het voorjaar nog maar amper achter de kiezen of de extra integrale hvp-telling in de Waddenzee staat op de agenda. Ditmaal in augustus. Eerder telden we de Waddenzee integraal in die maand in 1996, 2 en 26, dus het werd wel weer eens hoog tijd voor een integrale in augustus. Niet bepaald een onbelangrijke maand, met uitzwermende meeuwen en sterns, de aanwezigheid van grote aantallen ruiters en soorten die in deze periode de Waddenzee gebruiken als ruigebied, zoals Bergeend. Zeventien jaar geleden was de Kokmeeuw de talrijkste soort tijdens de integrale hvp-telling in augustus met 213. individuen, gevolgd door Scholekster (181.) en Bonte Strandloper (175.). In augustus 2 was die top 3 van soorten vrijwel hetzelfde met 321. Bonte Strandlopers, 198. Scholeksters en 185. Kokmeeuwen. In augustus 2 werden Bonte Strandloper (135.), Kokmeeuw (116.) en Wulp (111.5) als talrijkste soorten genoteerd; van de Scholekster werden er toen nog 18. geteld. Ruiters pieken doorgaans in juli en augustus. Tijdens de drie integrale hvp-tellingen in augustus 1996, 2 en 25 bedroeg het aantal Zwarte Ruiters 26-47, Groenpootruiters 6-85 en Tureluurs De trend van de Zwarte Ruiter in zowel de internationale als Nederlandse Waddenzee is negatief. Bij ons nemen de aantallen in de Dollard bijvoorbeeld af, vermoedelijk samenhangend met een afnemend aanbod aan slijkgarnalen als gevolg van een afnemende eutrofiëring (zie Prop et al. in Limosa 85.1). In het Lauwersmeergebied laat de soort echter een toename zien. Groenpoten laten echter al jaren een gestage toename zien, die op het conto van de Waddenzee komt. Vooral de oostelijke Waddenzee is van belang (o.a. Schiermonnikoog, Groninger Noordkust). Augustus is ook de maand waarin het met name tussen de Friese kust en Terschelling en Ameland letterlijk wit ziet van de ruiende Bergeenden. Begin augustus zal hiervoor een speciale telling worden uitgevoerd met de inzet van de schepen van de WaddenUnit van het Ministerie van EZ, aansluitend op tellingen in de Duitse en ook Deense Waddenzee die in het kader van de trilaterale samenwerking dit jaar gezamenlijk op zijn Waddenzeebreedst worden uitgevoerd. Het Deense en Duitse wad wordt gelijktijdig per vliegtuig tijdens laag water geteld. Vorig jaar leverde de boottelling van ruiers op het Nederlandse wad maar liefst 66. Bergeenden op. Vraag is of er eenzelfde soort verschuiving is van Kluten als die van Bergeenden. Net als bij de Bergeend neemt het aantal Kluten in de ruipriode (in augustus/vroege najaar) op het Duitse wad af. In Nedersaksen ging het begin jaren 9 om gem. 1., in de periode gem. 8. In Sleeswijk-Holstein is de afname veel sterker, van gem. 65 Kluten begin jaren 9 naar gem. 17 in Ook in de Deense Waddenzee neemt het aantal Kluten bij de Rømø-dam, wat van oudsher ook een belangrijke ruiplaats is. In het Nederlandse Waddengebied namen de aantallen Kluten in augustus echter niet toe, maar bleven vrijwel gelijk (gem. ruim 11.). Sinds 25 ligt het gemiddelde aantal Kluten overigens wel hoger in augustus (17.). Meer regionaal laat het belangrijkste klutengebied (de Friese waddenkust) in de afgelopen 2 jaar wel een toename zien, met name sinds de eeuwwisseling. Waar al die Kluten van het Duitse wad gebleven zijn, is dus nog de vraag en vraagt om een nadere (internationale) uitwerking. Ik wens iedereen een voortreffelijke, zomerse telling toe en ben benieuwd naar die aantallen meeuwen, sterns, bontjes, ruiters, Kluten en wat dies meer zij Romke Kleefstra

5 Watervogeltellingen in Nederland Nieuwsbrief seizoen 213/214, nr 1, september 213 Nederland is bij uitstek een land van wetlands en watervogels. Met watervogeltellingen worden objectieve gegevens verzameld over aantallen, verspreiding en de veranderingen daarin. Het landelijke project vindt plaats in het kader van het Netwerk Ecologische Monitoring en wordt ondersteund door het Ministerie van Economische Zaken, Rijkswaterstaat - Water, Verkeer en leefomgeving en het Centraal Bureau voor de Statistiek. De landelijke coördinatie wordt verzorgd door Sovon Vogelonderzoek Nederland. De tellingen worden uitgevoerd door een groot aantal waarnemers van vogelwerkgroepen, beherende instanties, provincies en instituten. Er worden maandelijks tellingen uitgevoerd in monitoringgebieden (alle watervogelsoorten, in Rijkswateren en overige Vogelrichtlijngebieden), pleisterplaatsen (ganzen en zwanen) en in januari de Midwintertelling. Beste tellers, Augustus gaf de afgelopen weken nog even een mooie uitloper van de zomer. Broedvogeltellingen zijn gestopt, trektellingen opgestart en vanaf september worden maandelijks weer zoveel mogelijk belangrijke watervogelgebieden geteld. In de zomer is er in een selectie van gebieden doorgeteld en afgelopen augustus was er nog een integrale telling in het waddengebied. Romke Kleefstra die in de watervogelnieuwsbrieven maandelijks verhaalt over de zoute vogels doet hiervan verderop verslag. Seizoen 213/214 is het 39 e telseizoen van watervogels in Nederland. We beginnen op 14 september met de belangrijke watervogelgebieden in het binnenland. Een week later op 21 september volgt het waddengebied met opnieuw een integrale telling. Voor ganzentellers de oproep om ganzenstippen digitaal in te blijven voeren. In de watervogelnieuwsbrief zal maandelijks verlag worden gedaan over de zoute soorten door Romke, de zoete soorten door Jan Schoppers, Ganzen en Zwanen door Kees Koffijberg en Olaf Klaassen doet tussendoor verslag van slaapplaatstellingen. De digitale invoer van de tellingen verloopt jaarlijks beter. Er zijn steeds minder vragen en er worden steeds meer tellingen digitaal ingevoerd. Na bijna Nijmegen, 1 september 213 negen jaar digitale invoer komt er maandelijks nog maar een handvol papieren formulieren binnen. Deze worden hier op kantoor direct ingevoerd waardoor er altijd een volledig overzicht is van de getelde aantallen. Voor diegene die nog wel formulieren krijgen maar deze niet meer hoeven is een mailtje naar mij voldoende of even aanvinken nadat je bent ingelogd onder het kopje pers. gegevens persoonlijke gegevens. Watervogeltellers hebben als het goed is het rapport watervogels in nederland 21/211 in de bus gehad. De digitale versie in pdf is te vinden onder Trends van watervogels in een *.xls bestand zijn te downloaden van: sovon.nl/nl/content/watervogeltrends. Een chronologisch overzicht van alle teldata voor dit seizoen is te vinden op de website onder: Ik hou het kort want er is nog een hoop ander nieuws. Iedereen veel succes de komende maanden. Wens ik iedereen nog een mooie septembermaand en een goede telling. Michel Klemann Nederland (binnenland): 14 september selectie van monitoringgebieden, ganzen- en zwanentelling Overige teldata 12 oktober monitoringgebieden, ganzen en zwanentelling 16 november monitoringgebieden, ganzen en zwanentelling 14 december monitoringgebieden, ganzen en zwanentelling 18 januari midwintertelling, monitoringgebieden, ganzen en zwanentelling 15 februari monitoringgebieden, ganzen en zwanentelling 15 maart monitoringgebieden, ganzen en zwanentelling 12 april monitoringgebieden, ganzen en zwanentelling 17 mei selectie van monitoringgebieden, telling Brand- en Rotgans 14 juni selectie van monitoringgebieden Waddengebied: 21 september integrale telling (11:34 HW 131) (tussen haakjes tijdstip hoog water &cm verhoging) 19 oktober steekproeftelling (1:37-127) 23 november integrale telling (12:4-85) 21 december steekproeftelling, ganzen- en zwanentelling (11:35-96) 18 januari midwintertelling, integrale telling (1:4-96) 22 februari steekproeftelling, ganzen- en zwanentelling (13:2 85) 22 mrt steekproeftelling, ganzen- en zwanentelling (12:54-82) 19 april steekproeftelling, telling Brand- en Rotgans (13:15-94) 3 mei telling Brand- en Rotgans 17 mei integrale telling (12:35 11) 14 juni steekproeftelling (11:36 13) NB. Bij voorkeur niet van de teldatum afwijken, echter bij slecht weer of andere overmacht kunnen tellingen nog één dag voor tot twee dagen na de teldatum worden uitgevoerd.

6 Ganzen & Zwanen: nieuws van het opvangbeleid Vooruitlopend op het nieuwe ganzen- en zwanenseizoen vinden jullie hieronder een overzicht van de belangrijkste nieuwtjes sinds het afgelopen voorjaar. In de eerste plaats verschenen in de afgelopen maanden twee nieuwe Sovonrapporten die met behulp van de ganzentellingen werden samengesteld. Beide hebben te maken met het opvangbeleid voor ganzen in de winter. Een evaluatie van de werking van de opvanggebieden over het seizoen 211/12 dat voor het Faunafonds werd uitgevoerd liet zien dat de concentratie van ganzen binnen de huidige opvanggebieden nog steeds tegenvalt: in totaal 59% van de gansdagen van de vier relevante soorten (Kleine Riet-, Kol-, Grauwe- en Brandgans) werd binnen de opvanggebieden doorgebracht, vergelijkbaar met eerdere seizoenen (zie ook nieuwsbericht op index.asp?p=17&t=nieuws). Nu de beheersovereenkomsten aflopen en nieuwe plannen voor rustgebieden in de winter worden gemaakt, heeft het Faunafonds gevraagd de verspreiding in de afgelopen jaren nog eens nauwkeurig in kaart te brengen, zodat de actuele verspreiding gebruikt kan worden om de locatie van nieuwe rustgebieden te bepalen. Daarvoor werden de gegevens van de ingetekende groepen en alle andere telresultaten van de afgelopen vijf seizoenen geanalyseerd en in kaartbeelden samengevat, zowel op landelijke schaal als per provincie. Deze uitwerking heeft betrekking op de vier bovengenoemde soorten, aangevuld met Toendrarietgans en Rotgans. Net als in de eerdere Atlas van ganzen, zwanen en Smienten in Nederland (Sovon-onderzoeksrapport 24/8) worden dichtheden in gansdagen gepresenteerd. Van de rapporten is geen gedrukte oplage verschenen, maar ze zijn als pdf op te halen, zie de links onderaan. Laat het even weten als je de rapporten wilt lezen, maar problemen bij het ophalen hebt. Nieuwe ringcombinaties De ringaflezers onder jullie kunnen vooruitblikken op een groot aantal nieuwe halsbanden en pootringen. Op het eiland Kolguyev in Rusland werden door Helmut Kruckenberg e.a. in augustus in totaal 161 Kolganzen en 8 Toendrarietganzen van halsbanden voorzien. Hier is ook een nieuw type halsband gebruikt, wit met een inscriptie van drie cijfers (zie voor foto s). Deze vogels dragen in de halsband een gps-zender die met behulp van een laptop in het veld wordt uitgelezen. Na invoer bij wordt automatisch een mail naar de ringers verstuurd, zodat die de vogel kunnen gaan uitlezen (vergelijkbaar met de eerdere zenderhalsbanden van Kleine Zwanen). Een kleiner aantal vogels heeft ook een echte rugzakzender gekregen, maar deze zijn niet met een halsband geringd. In het Deltagebied ringden Henk van der Jeugd e.a. in juli 11 Brandganzen. Ook hier zijn deels nieuwe combinaties gebruikt: links lime en rechts rood. Deze rode kleur kan voor verwarring zorgen want het neigt naar paars of roze. Maar rood is dus de kleur die moet worden ingevoerd. Verder zijn er ook nieuwe inscripties gebruikt: 4, R, U, V en X. Zie je geringde Brandganzen, let dan extra goed op bij deze nieuwe combinaties. Daarnaast werden in Nederland ook weer de nodige Grauwe Ganzen, Canadese Ganzen en (nieuw) Casarca s geringd. Alle meldingen kunnen worden ingevoerd in waar ook wordt gewerkt aan een nieuwe versie. Broedgebieden Uit de broedgebieden is weinig informatie over het broedsucces beschikbaar. Van de vier nog operationele gezenderde Kolganzen die de afgelopen winter in Hongarije werden geringd lijkt er eentje succesvol te zijn (ten minste, uitgaande van het relatief kleine gebied waar de vogel wordt gepeild), de andere drie vertrokken richting ruiplaatsen op Taimyr (zie en zullen vermoedelijk dan ook zonder jongen terugkeren. In de loop van oktober zullen we een eerste indruk krijgen hoe de diverse soorten het hebben gedaan in de afgelopen zomer. Links naar recent verschenen ganzenrapporten: Kees Koffijberg Evaluatie opvang Beleidskader Faunabeheer: nl/nl/content/monitoring-van-het-gebruik-van-ganzenfoerageergebieden-nederland Actueel overzicht verspreiding: Slaapplaatsen: nieuwe teldata seizoen 213/14 Het is nog steeds zomer maar het slaapplaatsenseizoen is al in volle gang. In augustus zijn slaapplaatsen van sterns geteld: Zwarte Sterns, Reuzensterns en dit jaar voor het eerst ook Lachsterns. In september staat een telling van Wulpen op het programma. Compacter telschema Het telschema is wat korter dan gebruikelijk. Dit is het gevolg van een paar kleine wijzigingen ten opzichte van voorgaande seizoenen. De belangrijkste is dat de teldata van Aalscholvers en Grote Zilverreigers (vaak samen slapend) zijn samengevoegd en het minimum aantal tellingen per seizoen voor alle soorten naar twee is verlaagd. In het schema (volgende pagina) kun je voor alle 19 meetnetsoorten zien hoe we zo efficiënt mogelijk de telmaand hebben laten samenvallen met de piekperiodes. We denken met een compacter telschema meer deelname te kunnen genereren. In deze nieuwe opzet zijn de teldata dan de verplichte telmomenten, en daarbuiten hopen we zoveel mogelijk extra tellingen te mogen verwelkomen. Dat kan in de vorm van een frequent getelde slaapplaats (b.v. omdat een waarnemer geïnteresseerd is in een seizoenspatroon), of omdat een specifieke (regionale) situatie aanleiding geeft tot extra tellingen. Denk bijvoorbeeld aan een strenge vorstperiode die ongebruikelijk grote aantallen in een gebied samenbrengt. Als mensen hun decembertelling van Grote Zilverreigers willen voortzetten (want die telling is komen te vervallen) of bijvoorbeeld na het broedseizoen Grutto s willen tellen (mei/ juni) juichen we dat alleen maar toe. Organisatie en veldwerk Wat blijft is de tweewekelijkse telperiode rondom de officiële teldatum. De teldatum ligt in principe een week vóór het watervogeltelweekend. Dit geeft jullie als watervogeltellers de mogelijkheid om je tellingen op dezelfde dag te combineren (b.v. eerst uitvliegende ganzen op de slaapplaats tellen en vervolgens starten met de dagtelling van watervogels). Hieronder staan alle teldata voor seizoen 213/14 op een rij. Een slaapplaatstelling neemt normaal gesproken hooguit 1,5 uur in beslag. Starttijden zijn uiterlijk een half uur voor zonsondergang of een uur voor zonsopgang. In de vorig jaar vernieuwde Handleiding Sovon Watervogel- en Slaapplaatstel-

7 Figuur 1. Gebruik van slaapplaatsen gedurende het jaar (voor een selectie van 19 Natura 2-soorten). lingen wordt de telmethode uitgebreid beschreven. Daarnaast zijn op de website van Sovon nog soortspecifieke telrichtlijnen te vinden (Vogelinfo/Soorten/Telrichtlijnen). Voor aanvang van elke telling zal steeds een aankondigingsmail worden verstuurd. Voor meer informatie kun je contact opnemen met een van de regionale coördinatoren (voor adressen zie onderaan deze nieuwsbrief). Wisseling van de wacht in Zeeland en Zuid-Holland Van de vier regionale slaapplaatscoördinatoren moest Jan- Willem Vergeer zijn werkzaamheden beëindigen. Hiermee Soepeend ontstond een vacature voor Zeeland/Zuid-Holland. We hebben in Albert de Jong een prima vervanger gevonden. Hij komt ook uit de regio (Zuid-Holland), heeft veel affiniteit met slaapplaatsen, en heeft in de Biesbosch al pionierend coördinatorschap vervuld. Albert welkom en Jan-Willem bedankt! Laatste nieuws is dat er momenteel hard wordt gewerkt aan een nieuwe invoermodule voor de slaapplaatstellingen, een beetje à la de Atlas-invoer, maar later meer daar over. t.o.v. perc. t.o.v. perc. Ik wens iedereen een heel fijn t.o.v. seizoen! perc. t.o.v. perc. Olaf Klaassen Gebied 8/81 groei 1/2 groei Gebied 8/81 groei 1/2 groei NL maandelijkse gebie ++ 6,7,6 overige gebieden ++ 12,6 + 6,5 De Soepeend doet niet voor spek en bonen mee Waddengebied ++ 8,7? 2,3 Zoete Rijkswateren -, ,3 Zoute In de laatste DeltaLimosa staat een uitgebreid? 8,1 artikel over? vreemde 8,1 Regionale aanwezig zijn. gebieden De hoogste aantallen ++ worden 9,1geteld + in januari 2,6 vogels oftewel exoten. Exoten zijn soorten die bij ons niet van tijdens de midwintertelling waarbij het jaarlijks varieert tussen nature voorkomen maar zijn door menselijk handelen bij ons ex. In de afgelopen 1 jaar was de landelijke NL maandelijkse gebieden overige gebieden terechtgekomen. Voorbeelden zijn de Nijlgans, Fazant en populatie stabiel. In de regionale gebieden was er een toename Halsbandparkiet. 3. De Soepeend had in het begin nog wel eens en in 1.2 de Zoete Rijkswateren een afname. In het BMP was er de oneerbiedige wetenschappelijke naam Anas unox maar heet een lichte toename en in MUS een lichte afname. Kortom de tegenwoordig 2.5 Anas latyrhynchos f. domesticus. Het is dus Soepeend 1. doet volledig mee in onze meetnetten. Het artikel een gedomesticeerde soort die in de 17-19e eeuw (dankzij de sluit af met een oproep aan alle waarnemers om de exoten, Romeinen) 2. werd gehouden voor vlees, eieren en dons. Door geïntroduceerde 8 en gedomesticeerde soorten ook te tellen en een afwijkend verenkleed ziet de Soepeend er anders uit dan door te geven voor de Vogelatlas. 1.5 t.o.v. perc. t.o.v. perc. 6 zijn wilde voorvader, vooral door een aandeel witte veren in De basis van het artikel in Limosa t.o.v. vormt perc. het goed t.o.v. gedocumenteerde 4 rapport 8/81 groei 1/2 groei perc. Gebied het 1. kleed. Daarnaast zijn ze vaak 8/81 ook minder groei schuw. 1/2 Ze komen groei Gebied vooral voor in het stedelijk gebied en zijn hoofdzakelijk standvogel. maandelijkse gebie ++ 6,7,6 overige gebieden ++ 12,6 + 6,5 Bureau_Waardenburg_rapporten/11-49-Rapport_vogelexoten-vestiging_en_uitbreiding-19apr213-web.pdf 2 NL 5 Zie ook soortinformatie op Waddengebied soort/1869 Het aantal broedparen ++ wordt 8,7 geschat op? >65. 2,3 Zoete Rijkswateren -, ,3 wat betekend dat er in het winterhalfjaar Jan Schoppers Zoute 75/76 Delta8/81 85/86 9/91? 95/968,1 /1? 5/6 1/11 8,1 Regionale 75/76 gebieden 8/81 85/86 9/ /96 9,1/1+ 5/6 1/11 2,6 gemiddeld aantal gemiddeld aantal gemiddeld aantal gemiddeld aantal NL Waddengebied maandelijkse gebieden gemiddeld aantal aantal Zoete overige Rijkswateren gebieden 75/76 8/81 85/86 9/91 95/96 /1 5/6 1/11 75/76 8/81 85/86 9/91 95/96 /1 5/6 1/11 Figuur 2. De aantalsontwikkeling landelijke (links) en in de Zoete Rijkswateren (rechts) van de Soepeend. Zoute Waddengebied Delta Regionale Zoete Rijkswateren gebieden

8 Waddenzee: Eerste resultaten van extra integrale augustustelling In augustus werden alle hoogwatervluchtplaatsen in de Waddenzee bekeken op aantallen overtijende watervogels. Nog niet alle gegevens zijn binnen. Zo ontbreken de resultaten van Schiermonnikoog, Griend, Blauwe Balg, Dollard en delen van de Groninger noordkust nog. Zodoende valt over de ruiters, doorgaans talrijk in augustus, nog weinig te zeggen. Bij diverse andere soorten zijn al duidelijke aantalsveranderingen ten opzichte van eerdere integrale augustustellingen in respectievelijk 1996, 2 en 26 te zien. Van de soorten die in grotere aantallen werden vastgesteld, is de Kanoet mogelijk wel (weer) de opvallendste. Na opmerkelijk grote aantallen in het najaar van 212, staat de teller inmiddels al bijna op 123., terwijl er naar verluid op de Blauwe Balg ook nog enkele tienduizenden zaten. Het totaal zal daarmee beduidend hoger komen te liggen dan tijdens de eerdere integrale augustustellingen (5.-13.). De meeste Kanoeten werden geteld op Vlieland (67.), gevolgd door de Richel (27.) en Ameland (15.). Ook de aantallen van Rosse Grutto en Drieteenstrandloper pakken naar verwachting hoger uit. Voorlopige totalen liggen op resp. 98. rosse grutten en 68 drieteentjes en dat zijn er meer dan de augustustellingen in 1996, 2 en 25 (resp Rosse Grutto s en 4-67 Drieteenstrandlopers). Ook in het geval van de Rosse Grutto werden de meeste geteld op Vlieland (48.5), gevolgd door Terschelling (21.) en Engelsmanplaat (9). Ook werden er behoorlijk wat meer Grote Sterns geteld. Tegenover 3-64 bij de eerdere tellingen, zijn inmiddels al 81 doorgegeven. Ook hiervan de meeste van Vlieland (254), gevolgd door Terschelling (2155) en Noorderhaaks (25). Wellicht een open deur, maar wanneer we kijken naar de aantallen Grauwe Ganzen in augustus in het waddengebied, dan ging het tijdens de eerdere integrale augustustellingen om resp. 9, 2 en 58. Inmiddels ligt het voorlopige totaal al op 8 en met Schiermonnikoog erbij worden dat er onherroepelijk nog wat meer. Soorten waarvan de aantallen duidelijk lager liggen zijn Scholekster, Kokmeeuw, Stormmeeuw, Zilvermeeuw en Visdief. Bij de Scholekster komt het voorlopige totaal op 82., wat al gauw een 1. minder is dan met de tellingen in 1996 en 2 werden vastgesteld. Tot nu toe zijn Kokmeeuwen doorgegeven. Dat komt overeen met augustus 25, maar is bijna de helft van wat er in 1996 werd geteld. Bij Storm- en Zilvermeeuw vormen voorlopige totalen, resp. 46. en 35., slechts een derde van de aantallen in augustus 1996 en 2. In het geval van de Visdief betreft het nog geen 29. Dat komt al wel in de buurt van de 31 in augustus 2, maar staat in schril contrast met de 98 in augustus Aan zogenoemde krenten in pap werden er 8 Kleine Zilverreigers geteld (Texel, Friese kust en Zuiderduin), 12 Slechtvalken, 1 Grauwe Franjepoot (Vlieland), 26 Kleine Jagers (1 op Noorderhaaks, rest op Vlieland), 2 Pontische Meeuwen (Texel) en 4 Geelpootmeeuwen (Texel). Bij Koehool (Friese kust) werd wederom de jaarlijks terugkerende groep Sneeuwganzen gezien (7 stuks), waarvan bekend is dat ze afkomstig zijn uit de omgeving van het Duitse Neuss waar ze broeden (Nordrhein-Westfalen). Zodra de ontbrekende gegevens binnen zijn, kunnen we de balans echt opmaken en zien hoe groot het aantal Kanoeten en hoe laag de aantallen meeuwen in werkelijkheid waren. Later meer daarover. Eerst staat de integrale van september op het programma. Tellen maar weer! Romke Kleefstra Watervogeltellingen projectcoördinatie formulieren etc. (Alle coördinatoren zijn telefonisch te bereiken via ) Menno Hornman (menno.hornman@sovon.nl) Michel Klemann (michel.klemann@sovon.nl) Wie coördineert wat: regiocoördinatie De eerstgenoemde persoon coördineert de maandelijkse tellingen, voor de midwintertelling is er soms een aparte coördinator. (ZO) Zoute Delta Mervyn Roos ( , mervyn.roos@rws.nl) (NH) Noord-Holland Michel Klemann ( , michel.klemann@sovon.nl) (ZH) Zuid-Holland Jan-Willem Vergeer ( , jan-willem.vergeer@sovon.nl) (ZL) Zeeland Jan-Willem Vergeer ( , jan-willem.vergeer@sovon.nl) (FR) Friesland Romke Kleefstra ( romke.kleefstra@sovon.nl), Midwintertelling VACANT (GR) Groningen Kees Koffijberg ( , kees.koffijberg@t-online.de), Midwintertelling Jelle Postma ( , jelle.postma@sovon.nl) (DR) Drenthe Jaap Ruiter ( , jaap-ruiter@planet.nl), Midwintertelling Harold Steendam ( , harold_ steendam@hotmail.com) (FL) Flevoland Jan Schoppers ( , jan.schoppers@sovon.nl) (OV) Overijssel Symen Deuzeman ( , symen.deuzeman@sovon.nl) (GL) Gelderland Jan Schoppers ( , jan.schoppers@sovon.nl) (UT) Utrecht Michel Klemann ( , michel.klemann@sovon.nl) (NB) Noord-Brabant Vincent de Boer ( , vincent.deboer@sovon.nl) (Li) Limburg Ton Cuijpers ( , a_cuijpers@hetnet.nl) (WG) Waddengebied Romke Kleefstra ( romke.kleefstra@sovon.nl) (RG) Grote Rivieren Jan Schoppers ( , jan.schoppers@sovon.nl) Informatie over coördinatie in (IJ) IJsselmeergebied, (RM) Randmeren, (BR) Beneden Rivieren, (NZ) Noordzee via Sovon Menno Hornman ( , menno.hornman@sovon.nl) coördinatoren slaapplaatsen: Zeeland, Zuid-Holland: Albert de Jong ( , albert.dejong@sovon.nl) Noord-Holland, Utrecht: Vincent de Boer ( , vincent.deboer@sovon.nl) Friesland, Groningen: Jelle Postma ( , jelle.postma@sovon.nl) Drenthe, Overijssel: Jan Schoppers ( , jan.schoppers@sovon.nl) Gelderland, Flevoland: Jan Schoppers ( , jan.schoppers@sovon.nl) Limburg, Noord-Brabant: Vincent de Boer ( , vincent.deboer@sovon.nl) Deze nieuwsbrief wordt toegezonden aan tellers en/of coördinatoren. De resultaten van de komende telling a.u.b. zo spoedig mogelijk naar Sovon Vogelonderzoek Nederland, Antwoordnummer 98189, 65 VA Nijmegen sturen. Vergeet niet de gebiedscodes in te vullen. Een postzegel is niet nodig!! Nb! In deze nieuwsbrieven genoemde aantallen zijn voorlopig en vaak nog onvolledig! Ze zijn dus niet geschikt voor verder gebruik.

9 Watervogeltellingen in Nederland Nieuwsbrief seizoen 213/214, nr 2, oktober 213 Nederland is bij uitstek een land van wetlands en watervogels. Met watervogeltellingen worden objectieve gegevens verzameld over aantallen, verspreiding en de veranderingen daarin. Het landelijke project vindt plaats in het kader van het Netwerk Ecologische Monitoring en wordt ondersteund door het Ministerie van Economische Zaken, Rijkswaterstaat - Water, Verkeer en leefomgeving en het Centraal Bureau voor de Statistiek. De landelijke coördinatie wordt verzorgd door Sovon Vogelonderzoek Nederland. De tellingen worden uitgevoerd door een groot aantal waarnemers van vogelwerkgroepen, beherende instanties, provincies en instituten. Er worden maandelijks tellingen uitgevoerd in monitoringgebieden (alle watervogelsoorten, in Rijkswateren en overige Vogelrichtlijngebieden), pleisterplaatsen (ganzen en zwanen) en in januari de Midwintertelling. Beste tellers, Vandaag zijn hier over het kantoor van Sovon de eerste groepen Kolganzen over gevlogen. Ook op trektellen.nl zijn vandaag vooral in Noord-Nederland de eerste grotere groepen gemeld. De aankomst van Kolganzen is voor velen een teken dat het winterseizoen echt weer begint. Kees gaat verderop in de nieuwsbrief hier op in. Aan de ganzentellers wil ik dit seizoen wederom vragen om ganzengroepen in te tekenen in en rond de opvanggebieden. Hoewel er nog geen officieel verzoek is vanuit het Faunafonds gaat er dit jaar zoveel gebeuren omdat veel contracten aflopen, dat het goed is dit vast te leggen. Het rapport met de evaluatie van seizoen 211/12 dat dankzij jullie inzet is verschenen, speelt daarin een belangrijke rol. Dankzij het intekenen hebben we bovendien deze zomer nog een rapport kunnen maken, waarin we de actuele verspreiding konden weergeven op een hoog detailniveau. Deze verspreiding wordt weergegeven in relatie tot het huidige opvangbeleid. Feitelijk is het dus een nieuwe ganzenatlas zoals deze negen jaar geleden ook is verschenen. Helaas was er een beperkt budget voor het drukwerk waardoor deze alleen in zeer kleine oplage gedrukt is verschenen. Wel is een pdf op te halen via de website van Sovon: sovon.nl/verspreiding-van-ganzen Hetzelfde geldt voor de evaluatie van seizoen 211/12: Net als vorig jaar blijkt ook dat in seizoen 211/12 het beoogde leereffect uitblijft. Nijmegen, 25 september 213 Een groot deel van de Waddentellers heeft deze maand vrij na twee achtereenvolgende integrale tellingen in augustus en september. Beide tellingen leverden spectaculaire aantallen op van de Kanoet. Romke licht dit verder toe in zijn stuk op de achterzijde van deze nieuwsbrief. Ik wil jullie graag nog eens wijzen op de specifieke telrichtlijnen en aanwijzingen van alle watervogelsoorten die op de Sovon-site te vinden zijn. Ga naar sovon.nl/ soorten, vul de soortnaam in en kies voor Telrichtlijnen. De telrichtlijnen zijn geheel herschreven en geüpdatet ten opzichte van die, die inmiddels lang gelden in het vermaarde Handboek Vogelinventarisatie (1985) zijn gepubliceerd. Neem ook eens een kijkje op de watervogeltellingenpagina van Sovon: sovon.nl/watervogeltelling. Via de hiervoor genoemde pagina of direct op: youtube.com/watch?v=mzsmtyxlaqi) is nog steeds een instructiefilmpje te zien waarin kort een instructie wordt gegeven voor het uitvoeren van een watervogeltelling. Ik moet het kort houden, want de nieuwsbrief zit weer bomvol met wetenswaardigheden. Kees geeft weer het verse ganzen- en zwanennieuws. Jan Schoppers werpt een blik op de Wulp, Olaf geeft een overzicht van wat ons komende seizoen aan slaapplaatstellingen staat te wachten en Romke blikt zoals gezegd terug op de afgelopen septembertelling in de Wadden. Ik wens iedereen een plezierige en goede telling! Menno Hornman Nederland (binnenland): 12 oktober selectie van monitoring gebieden, ganzen- en zwanentelling Overige teldata Waddengebied: 19 oktober steekproeftelling (1:37 HW 127) (tussen haakjes tijdstip hoog water &cm verhoging) 16 november monitoringgebieden, ganzen en zwanentelling 14 december monitoringgebieden, ganzen en zwanentelling 18 januari midwintertelling, monitoringgebieden, ganzen en zwanentelling 15 februari monitoringgebieden, ganzen en zwanentelling 15 maart monitoringgebieden, ganzen en zwanentelling 12 april monitoringgebieden, ganzen en zwanentelling 17 mei selectie van monitoringgebieden, telling Brand- en Rotgans 14 juni selectie van monitoringgebieden november integrale telling (12:4-85) 21 december steekproeftelling, ganzen- en zwanentelling (11:35-96) 18 januari midwintertelling, integrale telling (1:4-96) 22 februari steekproeftelling, ganzen- en zwanentelling (13:2 85) 22 mrt steekproeftelling, ganzen- en zwanentelling (12:54-82) 19 april steekproeftelling, telling Brand- en Rotgans (13:15-94) 3 mei telling Brand- en Rotgans 17 mei integrale telling (12:35 11) 14 juni steekproeftelling (11:36 13) NB. Bij voorkeur niet van de teldatum afwijken, echter bij slecht weer of andere overmacht kunnen tellingen nog één dag voor tot twee dagen na de teldatum worden uitgevoerd.

10 Ganzen & Zwanen: nieuws van het opvangbeleid De vliegomstandigheden voor trekkende ganzen en zwanen zijn momenteel door de noordelijke tot oostelijke winden ideaal. Op 25 september jl. kwamen dan ook de nodige ganzen binnen en lijkt het nieuwe seizoen echt van start gegaan. Zowel in Noord- Duitsland als in Nederland werden in de nacht van september veel overvliegende Kolganzen gehoord. Bij de meldingen die via trektellen.nl binnenkomen bleef de teller op 25 september staan bij ruim 47 vogels (zie nieuws/eerste-kolganzen-vallen-binnen). Vergeleken met voorgaande jaren is de aankomst een fractie eerder (figuur 1). Op 26 september werden ook de eerste vijf halsbanden van het seizoen afgelezen (4 in Friesland, 1 Niederrhein D). Geen van de ringen had nog betrekking op het nieuwe type dat deze zomer in Rusland is aangelegd (zie nieuwe-ringcombinaties-bij-kolganzen). In de Waddenzee werd verder op september massale aankomst van Rotganzen gezien en werden de eerste ringen afgelezen, terwijl aan de Elbemonding in Noord-Duitsland in de loop van de dag 3. Brandganzen arriveerden. Bij de gegevens op trektellen.nl leverde dat echter nog geen grote aantallen op. Ook van Toendrarietgans zijn nog amper vogels gezien. Afgaande op de aankomst van de afgelopen jaren (figuur 1) is dat eerder rond 1-2 oktober te verwachten. In Brandenburg in Duitsland werden op de bekende Datum / dagnr. (3 = 3 sep) Kolgans Toendrarietgans Rotgans Figuur 1. Aankomst van Toendrarietgans, Kolgans en Zwartbuikrotgans, gebaseerd op de datum dat voor het eerst meer dan 1 vogels bij trektellen.nl werden gemeld. De datum is weergegeven als dagnummer vanaf 1 september (3 = 3 september). Bron: slaapplaats op de Gülper See op 25 september al meer dan 1 Toendrarietganzen geteld. Aankomst van Toendrarietganzen is daar vaak nog een fractie eerder dan van Kolganzen, terwijl dat bij ons eerder andersom is. Thomas Heinicke kon in Zweden al tientallen halsbanden van Toendra- en Taigarietganzen aflezen. Ook daar zijn dus al grote aantallen gearriveerd. Bij de komende oktobertelling is er dus waarschijnlijk meer werk aan de winkel. Misschien dat dan ook de eerste grotere aantallen Kleine Rietganzen zijn aangekomen. Van deze eerste soort zitten al de nodige concentraties in Denemarken. Kleine Zwanen zijn eveneens onderweg, maar vooralsnog niet verder gekomen dan de Baltische Staten. Misschien zijn bij de oktobertelling ook de eerste in Nederland. Berichten uit Zweden wijzen op een erg klein aantal Dwergganzen dat onze kant op gaat komen (daarover meer in de volgende nieuwsbrief). In de afgelopen weken verschenen ook een aantal nieuwe ganzenrapportages. De Engelse collega s stuurden hun jaarlijkse Goose News rond, met daarin veel nieuws over de op de Britse Eilanden overwinterende populaties, alsmede een Nederlandse co-productie over het broedsucces van Kolganzen. Goose News 13 is op te halen via de link Daarnaast is door collega Hans Schekkerman in het afgelopen jaar een analyse uitgevoerd van de tot dusverre uitgevoerde ganzentellingen in juli. Zomer ganzen, en hun aanwezige aantallen staan momenteel volop in de discussie vanwege de plannen van het ganzenakkoord van de G7 (inmiddels G19 met toevoeging van de provincies). Dit rapport staat los van de zogenaamde nulmeting die afgelopen zomer voornamelijk door de wildbeheerseenheden onder coördinatie van de KNJV is uitgevoerd. Het rapport wil vooral een bijdrage leveren aan de manier waarop schattingen voor aantallen in de zomer tot stand kunnen komen (er is bijv. niet alleen gebruik gemaakt van tellingen, maar er zijn ook gegevens van bijv. afschot, overleving en broedsucces verdisconteerd), en welke betrouwbaarheidsmarge we bij die schattingen moeten hanteren. Bij een plus of min van enkele duizenden ganzen is het immers noodzakelijk te weten of dergelijke schommelingen binnen de betrouwbaarheidsmarge vallen, of dat het om echte aantalsveranderingen gaat. Het rapport is op te halen via www. sovon.nl/aantalsschattingen-broedende-ganzen en is ook onder de betrokkenen van het ganzenakkoord verspreid. Kees Koffijberg Slaapplaatsen: gecombineerde telling van Grote Zilverreigers en Aalscholvers Het telschema van de slaapplaatstellingen is vanaf dit seizoen iets compacter geworden. Dit komt onder meer omdat de teldata van Aalscholvers en Grote Zilverreigers zijn samengevoegd (zie tabel). Er is voldoende overlap in de piekperiodes van beide soorten om dat met een gerust hart te kunnen doen. Bovendien blijken deze soorten heel vaak dezelfde slaapplaatsen te gebruiken. En dat is niet zonder reden, want er bestaat een vorm van symbiose tussen Grote Zilverreigers en Aalscholvers. Als Aalscholvers in sociale groepen jagen in plassen met ondiepe oeverzones staan de Grote Zilverreigers de vluchtende visjes langs de oever op te wachten. Dit is kennelijk zo profijtelijk dat de Grote Zilverreigers de Aalscholvers al opzoeken op de slaapplaats, om zodoende bij het krieken van de dag de vertrekkende Aalscholvers te kunnen volgen. Commensalisme wordt dit met een mooi woord genoemd, waarbij de ene soort profiteert van de aanwezigheid van de andere. Vanaf dit seizoen zijn er voor de Grote Zilverreiger en Aalscholver nog maar twee tellingen, net zoals dat voor de andere Grote Zilverreigers en Blauwe Reiger op een plas. Foto: Harvey van Diek.

11 Soort Datum Start Wulp 7 september uur Grote Zilverreiger, Aalscholver 5 oktober uur ganzen, zwanen 9 november uur ganzen, zwanen 11 januari uur Wulp 8 februari uur Grote Zilverreiger, Aalscholver 22 februari uur Scholekster, Kemphaan, Grutto 15 maart uur Scholekster, Kemphaan, Grutto 5 april uur soorten ook al gold. Voor de Grote Zilverreiger is daarbij de decembertelling gesneuveld. Dat deden we met pijn in het hart, want bij slaapplaatstellingen geldt: hoe meer tellingen (vooral in de piekperiode!), hoe robuuster de gegevens. We vonden het echter belangrijker om één lijn te trekken in de landelijk teldata. In deze nieuwe opzet zijn de teldata dan de verplichte telmomenten, en daarbuiten hopen we zoveel mogelijk extra tellingen te mogen verwelkomen. In sommige regio s gebeurt dat al, bijvoorbeeld in Friesland, waar geprobeerd wordt om maandelijks alle slaapplaatsen van Grote Zilverreigers en Aalscholvers te tellen. Als mensen advies willen over de door ons gewenste telfrequentie neem dan gerust contact met ons op. Het gewoon voortzetten van de decembertelling is een optie, maar de regionale piekperiode kan ook aanleiding geven om een extra telling in een andere maand uit te voeren. Wat blijft is de tweewekelijkse telperiode rondom de officiële teldatum. Voor de oktober telling betekent dit een telperiode van 28 september t/m 13 oktober, met een voorkeursdatum van 5 oktober. De zon gaat dan onder rond 19.1 uur, dus start uiterlijk om 18.3 uur. Iedereen een hele goede telling gewenst! Wulp Olaf Klaassen Wulp seiz seiz. 2. Nederland Wulpen gem. in de lift Zoete Rijkswateren gem seiz seiz. Zijn snavel wijst naar beneden, maar onze Nederland landelijke populatie gem. 8. Zoete Rijkswateren gem. zit al decennia lang in een stijgende lijn. Die toename komt 1. waarschijnlijk door een herverdeling van overwinteringsbieden 6. in West-Europa vanwege de klimaatverandering. Recent lijken ze bij ons te stabiliseren. De toename zit hem vooral in 4. het Waddengebied en de Zoute Delta waar het grootste deel 6. (ca. 9%) van 1. de 5. Wulpen verblijft. Vanaf halverwege de jaren 2. zeventig is de soort ook toegenomen in de Zoete Rijkswateren. 4. In de Regionale gebieden is de soort in de hele periode stabiel 5. hoewel de jaarlijkse aantallen jul aug sep nogal oktfluctueren. nov dec jan feb mrt apr mei jun 2. jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun De aantallen zijn het hoogst in de maanden augustus-oktober door de aantallen in Nederland Wadden 11/12 en de Delta. min-max In het 7-11 binnenland gem 7-11 jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun worden ze het meest gezien in januari-maart. Koud winterweer jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun kan zorgen voor een uittocht naar de Britse Eilanden en het seiz seiz. zuiden. In september Nederland was er 11/12 de landelijke min-max slaapplaatstelling 7-11 gem 7-11 NL: Zoet-Zout gem. Regionale gebieden 2.7 gem. van deze soort. 2. Tussen eind augustus en eind september zijn tellingen ingevoerd vooral uit ZW-Friesland, het rivierengebied en het zuidwesten van ons NL: land. Zoet-Zout Als we het maximum gem. Regionale gebieden 2.7 gem seiz seiz. 6. per slaapplaats aanhouden -diverse waarnemers hebben meerdere tellingen ingevoerd- dan zijn er (voorlopig) bijna Wulpen geteld. Gemiddeld zijn er, inclusief de nullen, per slaapplaats gezien. De hoogste aantallen zijn geteld in het Hisse- en Piekmeer bij Sneek (1454), Grutte Brekken, Lemmer (19), zandwinning Azewijnsche Broek (95), Markiezaatsmeer-Oost (918) en Everdinger Uiterwaard (738) De slapende vogels zullen in de regio foerageren en ook weer geteld worden in de monitorgebieden. jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun 1. Een groep Wulpen in het grasland zien foerageren is fascinerend. jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun Ze lopen dikwijls allemaal dezelfde kant op en het lijkt Figuur 2. Seizoenverloop van de Wulp in de Zoete Rijkswateren jul augzoete sep okt gebieden nov dec janzoute feb mrt gebieden apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun of ze geregisseerd worden. De bewegingen gaan best snel voor en de Regionale gebieden in 211/12 (balkjes). Daarachter het zo n grote vogel en je vraagt je min-max af hoe 7-11 ze ontdekken gem waar 7-11 een gemiddelde verloop in de periode (vette lijn) en de emelt of regenworm zit. Zoete gebieden Zoute gebieden spreiding daarin (grijze vlak). min-max 7-11 gem 7-11 Jan Schoppers aantal aantal aantal aantal jul a jul a jul a jul a Wadden: grijze plakkaten Kanoeten in augustus en september In de vorige nieuwsbrief kwam al aan bod dat we in augustus veel Kanoeten telden in het waddengebied. Het vermelde aantal van 123. was echter nog verre van volledig. Inmiddels is het gros van de tellingen binnen en staat de teller op ruim 213. Kanoeten! Dat is een uitzonderlijk groot aantal, ruim tweemaal zoveel als er de laatste jaren voor augustus berekend werden op basis van steekproeftellingen. Op verschillende plekken hadden tellers grijze plakkaten van samengeklonterde Kanoeten voor de lens, bepaald geen sinecure om te tellen. Op Vlieland werden de meeste Kanoeten vastgesteld (64.7), gevolgd door Blauwe Balg (59.), Richel (27.), Rottumerplaat (27.), Ameland (15.) en het Rif bij Engelsmanplaat (14.). Een mobiele soort met een grote actieradius als de Kanoet zorgt er ook voor dat in dit soort gevallen tellers op eilanden en platen onderling