Samenvatting Biologie H5, H6,2 en 6,3 gedrag en Coördinatie

Transcriptie

1 Samenvatting Biologie H5, H6,2 en 6,3 gedrag en Coördinatie Samenvatting door een scholier 2895 woorden 19 juni ,1 21 keer beoordeeld Vak Biologie Samenvatting biologie: hoofdstuk 5 subjectief: een dergelijke beschrijving van het gedrag van een dier waarbij onze eigen gevoelens, waarden en normen centraal staan. Dit kan tot totaal verdeerde uitspraken leiden. Objectief: om de beschrijving van een dier een wetenschappelijke verantwoordelijke conclusie te geven, moet het gedrag nauwkeurig genoteerd worden. Externe factoren zijn bijvoorbeeld jonge roofvogels die bedelen om eten bij het waarnemen van een muis, de interne factoren is de drang om voor de jongeren te zorgen. De roofvogel doodt daardoor de muis en neemt hem mee naar het nest. Nu bedelen de jongeren niet meer. Dit kan je het doel van het/een gedrag noemen. Ethogram: een lijst van alle mogelijke gedragingen van een diersoort. Handelingen: een Ethogram bevat herkenbare eenheden van gedrag van een diersoort. Deze herkenbare eenheden van een gedrag zijn, handelingen. Protocol: met behulp van een Ethogram kun je het gedrag van een dier gaan bestuderen. Daarvoor turf je gedurende een bepaalde tijd welke handelingen je achtereenvolgend hebt waargenomen. Doel van gedragstudie: 1) economische nut: rupsen eten komkommerplant bladeren aan. Zo gaat een deel van oogst verloren. Ze zijn met bestuderen van het gedrag van een rups erachter gekomen dat vrouwtjes de mannetjes lokken met bepaalde geur die ze niet kunnen weerstaan. Nu hangen ze van deze doosjes neer met de zelfde geur, en de rupsen sterven. 2) een ander doel kan zijn het beschermen van diersoorten. Het doel van een gedragsstudie is dus het ontdekken van oorzaak en/of functie van gedrag. Vaak is aan het studiedoel een maatschappelijk nut verbonden. Sleutelprikkel: dergelijke specifieke prikkels die doorslaggevend zijn voor een bepaald type gedrag. Neem als voorbeeld het stekelbaarsmannetje, rode buik wordt hij agressief, zilverkleurige buik gaat het mannetje Pagina 1 van 8

2 baltsen. Supernormale prikkel: je kunt een ei weghalen uit een nest. En daarbij een groter kunstei neerleggen. Wanneer de vogel terug komt, zal deze eerst proberen het grote kunstei in het nest te krijgen en deze uit te broeden. Want het gewone ei geeft een sleutelprikkel maar het grote ei een supernormale prikkel. Selectie: het opvallendste mannetje wordt altijd gekozen. Deze zal zich dus vaak voortplanten. Wanneer dit vaak gebeurd komen er veel dezelfde mannetjes. Deze zijn dan niet meer zo opvallend. Wanneer en dan een mannetje wordt geboren die nog iets opvallender is dan deze mannetjes, zal deze gekozen worden. De meeste dieren zijn alleen gemotiveerd tot voortplanting in een bepaald seizoen. De daglengte speelt daarbij waarschijnlijk een belangrijke rol. Motiverende factoren zijn dus inwendige oorzaken van gedrag. Een sleutelprikkel is een uitwendige oorzaak. Een aapje die bedelt om voedsel, heeft geleerd dat wanneer hij dit doet, mensen voedsel naar hem gooien. Het bedel gedrag is een onderdeel van voedselzoekend gedrag. Wanneer een teek zich op de huid van de koe laat vallen. Weet deze waarschijnlijk nog niet dat hij eten zal vinden. Dit hoort toch ook bij voedselzoekend gedrag. Voedselzoekend gedrag is een gedragssysteem. Andere gedragssystemen zijn: territorium gedrag, voortplantingsgedrag, sociaal gedrag, zelfverzorgingsgedrag, agressief gedrag en verzoeningsgedrag. Elk gedragssysteem bestaat uit kenmerkende handelingen. Ambivalent gedrag: een mix van 2 soorten gedrag. Bijvoorbeeld aanvallen en vluchten. Oversprong gedrag: wanneer een dier zomaar een gedrag vertoond van het één naar het andere.. territorium gedrag naar verzorgingsgedrag. Omgericht gedrag: een kat heeft agressief gedrag naar zijn tegenstander. Maar gaat opeens aan een boom krabben. Hij heeft nog wel zelfde gedrag maar dan op een ander object gericht. Conflict gedrag: de gedragtypes samengevat. Inzicht en leren: chimpansees stapelen een paar kisten op elkaar, klimmen erop, en pakken tros bananen. Dit heet inzicht. Een koolmees is niet zo slim. Wel is er een koolmees die dop van melkfles kreeg maar dit heet uitproberen, geen inzicht. Ook een gegeven moment konden alle koolmezen in dat dorp de dop eraf krijgen. Ze imiteerde. Genen en gedrag: wanneer een foetus van 4 maanden in de buik zijn vinger bij zijn lip krijgt begint deze te zuigen aan de vinger. Dit doet de baby ook als hij voor het eerst de tepel van zijn moeder voelt. Dit is een Pagina 2 van 8

3 reflex. Anders zou de baby om kunnen komen van honger. Deel genetisch: kuikens zien het eerste voorwerp dat ze zien als moeder aan. Wanneer dit een mens is zullen ze hem achtervolgen etc. deze manier van reageren ligt voor pas uitgekomen kuikens vast. Het kuiken loop dit wezens gelijk achterna..wanneer ze andere ganzen moeders zien zullen ze hier niet achterna lopen.. inprenting: de kuikens hebben uiterlijk, geluid en geur van hun moeder ingeprent. Dit gebeurt in een korte gevoelige periode na de geboorte. Klassiek conditioneren: wanneer je alleen foei of aai tegen een hond zegt doet dit niets met een hond. Hij weet niet wat je bedoeld. Wanneer je een aai geeft. Krijgt de hond een goed gevoel en gaat hij kwispelen. Wanneer je de combinatie, aai en braaf doet, krijgt hij door dat goed is. Op een gegeven moment hoef je alleen nog maar braaf te zeggen en de hond begint te kwispelen.. zelfde is met foei, maar dan met een ruk aan de riem. Operant conditioneren: wanneer je wilt dat je hond op bevel gaat zitten, zeg je zit! En duwt hem zachtjes zijn achterkant omlaag. Je hond zit dan en je geeft hem een positieve beloning, een aai, koekje of het woord braaf. Gewenning: zet je een opgezette uil in de buurt van een broedende zangvogel, dan reageert de zangvogel hier heftig op. Laat je de uil zo een half uur staan, dan regeert de zangvogel tenslotte nauwelijks meer. Uitdoven van het gedrag: een fobie bij mensen blijkt goed te behandelen te zijn. Zij worden langdurig met dat gene geconfronteerd en zien dat er niets engs aan is. Voordeel van een groep: Bescherming tegen vijanden. Het verkrijgen van voedsel Een dier leeft alleen in een groep als het voordeel groter is dan het nadeel Groepsgedrag: bij groepsgedrag reageert een hele groep in zijn geheel op een bepaalde prikkel. Rangorde: (bijvoorbeeld) wanneer een wolf met een prooi terug komt bij de groep, krijgt de belangrijkste wolf als eerst te eten. Om de restjes mag de rest knokken. In een groep van sociaal levende dieren bestaat over het algemeen een rangorde. In een mierenkolonie wordt door de mierenkoning feromonen (geurstoffen) afgegeven aan de larven. Ze bepaalt hoe de mieren er uit komen te zien. en wat hun taak word in de kolonie. Bij bavianen word het verschillende gedrag bepaald door opvoeding, sekse, kracht en leeftijd. De taakverdeling bij een sociaal levende zoogdieren speelt de rangorde een grote rol. Deze komt tot stand doordat dieren elkaar uitdagen en ervaren wie sterker is.. dit is een leerproces dat was bij de mieren niet zo. Pagina 3 van 8

4 Normen en waarden: een norm kan zijn het hebben van twee kinderen of het netjes buiten zetten van je vuilniszakken. Een waarde van een groep of een cultuur is een bepaald kenmerk van de groep waarop mensen trots zijn. Zo n waarde is bijvoorbeeld dat mensen van andere culturen niet worden gediscrimineerd. Rolpatroon: de normen en waarden die volgens veel mensen typisch bij een man of typisch bij een vrouw horen. manier van zenden: lichaamstaal is de oudste vorm van menselijke communicatie. Later is onze lichaamstaal uitgebreid met gebarentaal. Spaak is in de evolutie van de menselijke communicatie jonger dan de gebarentaal. De belangrijkste uitvoerende organen bij de spraak zijn de longen, stembanden en de tong. Ontvangen: Bij de mens hebben we 5 belangrijke communicatiesystemen. Het belangrijkste is het visuele systeem. De signalen zijn hier bewegingen en kleur, de ontvangers ogen. We hebben het auditieve systeem, dat werkt met geluid en gehoor. Belangrijk zijn verder. Geur/reuk, warmtestraling/warmtezintuigen en aanraken/taszintuigen. Een goed gesprek: Gedragsketen: is een opeenvolging van gedrag tussen zender en ontvanger. Een gesprek is daar ook een onderdeel van.. je praat en je luister afwisselend. Een gedragsketen met een onvoorspelbare afloop. Eerst lach je met iemand bijvoorbeeld aan de telefoon. En daarna hoeft er maar 1 verkeerde opmerking gemaakt te worden en je kan zo omslaan. Chimpansees, net mensen: Opgroeiende chimpansees Een jonge chimpansee volgt het eerste jaar zijn moeder. Zij is zijn voorbeeld. Hij imiteert haar. In de eerste 5 jaar blijft hij dicht bij zijn moeder en speelt hij met andere apen. De apen verdragen veel van hem meer dan bij volwassenen. Na 5 jaar gaat hij steeds meer zelf doen. En de andere apen verdragen nu minder van hem. De puberteit Een chimpansee van ongeveer 9 jaar begint aan de puberteit. Sommige gedrag wordt afgeschaft en ander gedrag beloond. Hij leert door middel van conditionering wat wel en niet mag. Ze beginnen te pesten. Wie agressief reageert wordt meer gepest dan wie vriendelijk reageert. Het jong leert door te pesten welke plaats hij inneemt in de rangorde. Chimpanseepolitiek Rond zijn 15e jaar is hij volwassen. Hij concurreert om voedsel en er is concurrentie om het voortplanten. De genen en de lichaamsbouw van chimpansees komen sterk overeen met die van een mens. Zou het gedrag dan ook met elkaar overeenkomen? Mensen zijn hierin verschillend van mening. Pagina 4 van 8

5 Sociobiologie Sociobiologen zeggen dat als mensen veel van dierlijk gedrag hebben, de samenleving op de zelfde wijzen kan toegepast worden. In het dierenrijk hebben zwakkere minder kans. Op voedsel, nestplaats, voortplanting etc. De sociobiologen zeggen niet omdat we daar veel op lijken op de chimpansee politiek dat, dat de beste politiek is. Het verschil is met ons en het dierenrijk dat bij ons zwakkeren wel kans hebben. Door onze communicatie mogelijkheden worden culturen van ons veel sneller door gegeven dan bij die van de dieren. En natuurlijk is een deel van ons gedrag in onze genen bepaald maar ook een groot deel door de omgeving. Seksuele selectie Vrouwtjes kiezen een belangrijke persoon uit de rangorde om zich mee voort te planten. Een chimpansee zou alleen voor één van de leiders kiezen. Over het algemeen zijn deze sterker, slimmer en behendiger dan andere apen. Zo kunnen er ook slimme sterke en behendige baby aapjes gemaakt worden (niet dat, dat altijd zo is. Maar meestal wel) Hoofdstuk 6 (paragraaf 6.2 en 6.3) Elk oog wordt beschermd door : - de diepe ligging in de oogkas - wenkbrauwen - wimpers - oogleden - en traanklieren 6 spieren aan de buitenkant van een oog zorgen voor de bewegingen van het oog. Dichtbij en veraf Dichtbij kijken vergt meer inspanning dan veraf kijken. De spier rond de ooglens is namelijk aan het werk als we voorwerpen van dichtbij willen bekijken. De ooglens breekt de lichtstralen zo dat er een scherp beeld ontstaat op het netvlies. Deze zit achterin de oogbol. Het scherp stellen op verschillende afstanden is mogelijk doordat de lens van vorm kan veranderen. De ooglens zit vast met lensbandjes. Deze is verbonden met de kringspier (samen heetten ze straalvormig lichaam) wanneer de kringspier aangespannen is zijn de lensbandjes ontspannen. De lens neemt dan een bolle vorm aan. Nu breekt het licht sterker. Het boller worden van de lens heet accommodatie. Knijpen Wanneer je moet knijpen om bijvoorbeeld iets op het bord te kunnen zien ben je bijziend. Dichtbij zie je dan scherp maar veraf niet. Het beeld valt voor het netvlies. Normaal worden de lichtstralen van een punt in de verte door het hoornvlies, de lens en het glasachtig lichaam zo gebroken dat er een scherp beeldpunt wordt gevormd op het netvlies. Verschillende oorzaken: - lengte van je oogbol is te groot. - Ooglens te elastisch, wordt de lens niet plat genoeg. Pagina 5 van 8

6 Lezen op afstand Als je moeite hebt met lezen, en de letters niet scherp ziet. Ben je verziend. Je beeldpunt valt dan achter het netvlies. Dit kan komen door een te korte oogbol of een te zwakke lens. Het kan ook komen door oudere leeftijd dat de kringspier niet meer goed samentrekt. Of dat de veerkracht van de lens is verslechterd. Adequate prikkel: een prikkel die past bij een bepaald soort zintuig. Impulsen: door prikkeling van zintuigcellen ontstaan korte stroomstootjes. (niet adequate prikkel is bijvoorbeeld klap op het oog, deze kan lichtflits veroorzaken. Een niet adequate prikkel reageert allen wanneer deze groter is dan een adequate prikkel) Prikkeldrempel: in een zintuigcel ontstaan alleen impulsen als de prikkel sterk genoeg is. Een zintuigcel heeft een prikkeldrempel waaronder niet gereageerd wordt op een prikkel. De prikkeldrempel voor de adequate prikkel is het laagst, die voor niet adequate prikkels is vele malen grote. Kleurenblindheid: kan je geen nuance maken tussen groen en rood en in sommige gevallen niet tussen blauw en geel. Door middel van kegeltjes kan kleur waargenomen worden. Deze liggen in het netvlies. Er zijn 3 type kegeltjes: één is vooral gevoelig voor groen licht, ander voor blauw- violet en de ander voor rood. Wanneer er 1 type het niet meer goed doet, is er sprake van een vorm van kleurenblindheid. Staafjes liggen ook in het netvlies. Zonder staafjes zou je alleen zwart, wit en grijstinten zien. De kegeltjes liggen centraal in het netvlies. In de gele vlek. De staafjes liggen buiten het gele vlek. Kegeltjes geven een plaatje met meer details, dan de staafjes. Dit komt omdat 1 kegeltje met 1 zenuwtje is verbonden en staafjes met een groepje een aan zenuwtje. Wanneer we dus iets goed willen bekijken richten we het beeld op de gele vlek. Dus een gezicht goed bekijken, scannen we deze als het ware. De staafjes zijn meer schemerzintuigen. Deze hebben minder licht nodig. Hersenen maken het beeld De hersenen maken van een platte kubus op een blad een ruimtelijke kubus. We spreken van gezichtsbedrog. Dat onze hersenen dit doen kan voordelig zijn maar ook nadelig. Het beeld staat op de kop op ons netvlies. Ten tweede is het veel kleiner dan in het echt. Onze hersenen maken de werkelijk mooie dan deze is. De hersenen geven uitleg aan de informatie en vullen ontbrekende delen aan. De plaats waar de oogzenuw het oog verlaat zitten geen lichtgevoelige cellen. Er is als het ware een blinde vlek. Door de hersenen krijgen wij toch een volledig beeld. Afstand schatten Wanneer iets dichtbij is spannen de spieren erg aan in het oog. Iets van veraf zien hoeven de spieren zich Pagina 6 van 8

7 niet heel erg aan te spannen. De hersenen krijgen informatie over de samentrekkingstoestand van de spieren en bepalen aan de hand daarvan de afstand. Stereoscopisch beeld: ze krijgen ook informatie over de hoek waaronder ieder oog naar het voorwerk kijkt, met behulp van bovengenoemde informatie wordt van beide netvliesbeelden 1 driedimensionaal, stereoscopisch beeld samengesteld. Er spelen allerlei factoren bij het juist schatten van een afstand. - Schaduw werking: die maakt van een plat schijfje een paaltje dat in de bodem staat. - Kleiner worden in de verte. Het lijkt of de figuurtjes op verschillende afstanden staan, bij de linkse lijkt het net of ze boven op elkaar staan Leven zonder beelden. Staar: bij staar is je ooglens vertroebeld. Soms is staar aangeboren, maar meestal is het een ouderdomsziekte. De behandeling bestaat uit het wegnemen van de lens. Vervolgens kan er een kunstlens worden geïmplanteerd. Braille: dit is een hulpmiddel voor blinden om te kunnen lezen. Maar over het algemeen maken ze gebruik van hun ander zintuigen om hun omgeving waar te nemen. Gevoelig voor chemie Pijnzintuigen: in de huid bevinden pijnzintuigen. Dat zijn uiteinden van zenuwcellen die gevoelig zijn voor chemische veranderingen. Wanneer deze beschadigd zijn komen er stoffen vrij uit de cel. Die stoffen vormen de adequate prikkel voor pijnzintuigen. Zonder dat we ons ervan bewust zijn registreren inwendige zintuigen veranderingen die in ons lichaam plaats vinden bijvoorbeeld van de zuurgraad van ons bloed. Etc. Smaak en reuk. Reuk speelt een belangrijke rol. Onbewust verwerken we allerlei geuren die invloed kunnen hebben op onze stemming. Je kan geuren toevoegen aan airconditioning, dit kan stemming van de mens veranderen. Geuren nemen we waar met reukzintuig cellen. Boven in onze neus zit ons reukorgaan. Dit bestaat uit slijmvlies met zintuig cellen. Onze reukzintuig cellen zijn gevoelloos voor : zuurstof, koolstofdioxide, koolstofmono oxide. De smaakzintuig cellen werken in feite het zelfde als de reuk cellen. Het belangrijke verschil is de nauwkeurigheid. De reukzintuig cellen kan maar liefst de verschillende geuren herkennen en de smaak maar tientallen. De 4 basis smaken zijn: - zout - zuur - zoet Pagina 7 van 8

8 - bitter tastzintuigen: deze zitten bijvoorbeeld in de snorharen van de kat. Deze zijn erg gevoelig en reageren op de beweging van de snor haar. De omzetting van mechanische prikkels in impulsen berust op de vervorming van de celmembraan. In ons lichaam vinden we ook mechanische zintuigen aan de basis van haartjes. Er zijn ook mechanische zintuigen die werken als bloeddrukmeter, drukzintuigen, rekzintuigen, maar ook het gehoor en evenwichtsorgaan zijn er gevoelig voor. zintuigen en hersenen helpen bij het bewaren van het evenwicht. - evenwichtsorgaan - ogen - drukzintuigen in gewrichten - rekzintuigen in spieren - drukzintuigen in de voetzolen - kleine hersenen - grote hersenen evenwichtszintuigen: houden je hersenen voortdurend op de hoogte van de stand en bewegingen van het hoofd. evenwichtszakjes: bevinden zich zintuigcellen met haartjes. Op de haartjes bevind zich gelei met daarin een korreltje. Wanneer de stand van het hoofd veranderd zorgen de korreltjes dat het haartje buigt halfcirkelvormige kanalen: er zijn er drie. Deze bevatten zintuigcellen die volgens het zelfde principe werken als de zintuigcellen in de evenwichtszakjes. In de kanalen bevind zich vloeistof. Deze vloeistof blijft achter als het hoofd een draaiende beweging maakt. Daardoor verbuigen de haartjes. Doordat de drie kanalen loodrecht op elkaar staan, kunnen knikken, schudden en nee schudden geregistreerd worden. Evenwicht bewaren: dit kan als de hersenen alle gegevens heeft verwerkt. Horen De voorste haartjes zijn voor hoge geluiden en de achterste voor lage geluiden. Volwassenen kunnen hoge tonen meestal niet meer horen omdat de voorste haartje beschadigd zijn. Geluid ontstaat door trillingen in de lucht. Bij geluid gaat het trommelvlies trillen. Via de buis van eustachius staat in het middenoor in verbinding met de neus- keelholte. Zodat de luchtdruk aan beide kanten gelijk blijft. Via de gehoorbeentjes wordt de trilling van het trommelvlies overgebracht op de vloeistof in het slakkenhuis. Zintuigcellen in het slakkenhuis hebben haartjes die met de vloeistof kunnen meetrillen. Daarbij worden impulsen opgewekt. Vanaf het slakkenhuis gaan door de oorzenuw impulsen naar de hersenen. Pagina 8 van 8