Samenvatting Geschiedenis De Republiek in een tijd van vorsten

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis De Republiek in een tijd van vorsten Samenvatting door een scholier 2426 woorden 25 oktober ,1 29 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden De Republiek in een tijd van vorsten ( ) 1. De Nederlanden onder Habsurgs gezag 1. In de Nederlanden, Frankrijk en Engeland pogen vorsten hun macht te vergroten Nederlanden Filips de Goede centraliseert -> Staten-Generaal (werden bedes gedaan, makkelijker voor Filips) Frankrijk Karel I -> absolute macht, adelijke bestuurders verdrongen door koninklijke ambtenaren Engeland Hendrik VIII, sterk parlement, toch lukte het vaak het parlement naar Hendriks hand te zetten. 2. De Nederlanden onder Habsburgs gezag Karel V zet de centralisatiepolitiek voort (!) - landvoogd, tante en zus (plaatsvervanger) - Drie centrale raden: De Raad van State: Zette regeringsbeleid uit. (hoge edelen) De Geheime Raad: Uitvoering van het beleid. (juristen) De Raad van Financiën: Financiële beleid. (hoge edelen en juristen) Pagina 1 van 12

2 Karel V verhoogt telkens de belastingen Accijnzen belastingconflict met Gent: alle privileges van Gent werden ingetrokken, alsnog betalen. Filips II volgt Karel V op, Habsburgse rijk wordt gesplitst 1555, Habsburgse rijk gesplitst in Oostenrijks en Spaans deel. 3. Economische kern in de Zuidelijke Nederlanden, maar Holland komt op (Zie 3.5) Vlaanderen en Brabant van oudsher de kerngewesten Brugge, Gent en Ieper -> deel van een internationaal handelsnetwerk (Oostzeegebied) Antwerpen overvleugeld -> groeide uit tot grootste handelscentrum van West-Europa De opkomst van Holland Voedselvoorziening bedreigd, lage opbrengsten door vervening (turfwinning uit veengronden) Graanhandel in het Oostzeegebied -> Moedernegotie Landbouw winstgegevend maken door specialisatie en commercialisering. Van autarkie naar commerciële landbouw. (melk, boter & kaas) (vlas, hennep & koolzaad) Karel V profiiteert van de welvaart van de Hollandse steden Karel V voerde veel oorlogen, Holland kon veel belasting betalen. Redenen om belasting te betalen: - Regionale autonomie Vlaanderen en Brabant wilden verdediging tegen Frankrijk - Invloed in andere gewesten van de Noordelijke Nederlanden 4. Godsdienstige conflicten ontstaan De Vorsten proberen de godsdienst te bepalen Splitsing in de christelijke Kerk -> Reformatie (aanhangers = prostestanten) Vorsten wilden eenheid en stonden dus maar één godsdienst toe, andere gelovigen werden vervolgd. Pagina 2 van 12

3 Godsdienstvervolging in West-Europa 1521, Edict van Worms -> verbod van drukken, verspreiden of bezitten van Luthers geschriften. 1522, Karel V stelt de Inquisitie in. 1529, Rijksdag in Spiers -> 5 Duitse vorsten en 14 steden protesteerden tegen Edict van Worms. 1550, Plakkaten werden steeds strenger -> Bloedplakkaat 1555, Oorlog tegen Duitse vorsten (Schmalkaldische Bond), geen succes -> Vrede van Ausburg. -> Nederlaag, Karel V trad af -> Filips II wordt koning. In Frankrijk vervolging van protestanten Hendrik II zag bedreiging van zijn macht, adelen (vaak hugoten) werden vervolgd > Betere bestrijding wanneer er vrede is met Spanje (Vrede van Cateau-Cambrésis) In Engeland wordt de Anglicaanse Kerk staatskerk Hendrik VIII wilde scheiden, paus wees verzoek af. -> Hendrik VIII erkende gezag van de paus niet meer > Church of England (Anglicaanse Kerk) Conflict binnen de Engelse staatskerk Conflict tussen de zuivere protestanten (puriteiten) en katholieken (dissenters) Maria ( Bloody Mary )(opvolger van Edward VI) ((opvolger Hendrik VIII)) -> wilde in Engeland de katholieke Kerk herstellen, wetten tegen ketters werden ingevoerd. -> trouwde met koning Filips II (van Spanje) 2. De Republiek ontstaat ( ) 1. De Nederlanden vallen uiteen in de Noordelijke en Zuideiljke Nederlanden De Nederlanden komen in opstand (!) 1559, Margaretha van Parma wordt landvoogdes (plaatsvervanger van Filips II) Er ontstond opstandigheid tegen Filips II, onvrede over: - de hoge belastingdruk Pagina 3 van 12

4 - de centralisatiepolitiek (vooral de elites) - de strenge godsdienstpolitiek 1565, graaf van Egmont drong aan op de matiging van de plakkaten tegen het protestantisme. -> reactie: brieven uit het bos van Segovia -> strenger handhaven van de inquisitie 1566, Smeekgeschrift -> vervolging matigen. -> Margaretha trad niet hard op-> hagenpreken en de Beeldenstorm 1567, reactie Filips II: Margaretha van Parma werd vervangen door Alva (met een leger) Alva vervolgde strenger en richtte de Raad van Beroerten op (straffen van Beeldenstormers)(Bloedraad) -> Willem van Oranje werd ontslagen als stadhouder + De Tachtigjarige Oorlog De Opstand begint 1568, Mislukte inval bij Heiligerlee, bevolking kwam niet in opstand 1572, Eerste succes van de Opstand, inname van Den Briel 1572, Willem van Oranje (inmiddels weer stadhouder) bevolking kwam weer niet in opstand -> Duitse huursoldaten vermoordden monniken. Spaanse leger heroverde bijna alle opstandige steden Tegenstellingen tussen het katholicisme en het calvinisme De Pacificatie van Gent: alle gewesten in opstand (!) 1576, vredesverdrag en bondgenootschap van Holland en Zeeland met de overige gewesten. Onderhandelingen over: - het vertrek van de Spaanse troepen - niet moeilijk doen over godsdienstverschillen, er niet over praten De Unies van Atrecht en Utrecht: de gewesten raken verdeeld Mislukken van de Pacificatie van Gent: - Calvinisten verboden in een aantal steden het katholicisme - Reactie: Unie van Atrecht (1579), sloot vrede met Spanje en erkende Parma als landvoogd - Reactie: Unie van Utrecht, noordelijke gewesten, doel: verdediging tegen de troepen van Parma Pagina 4 van 12

5 - Gewesten die zich nergens bij hadden aangesloten werden door Parma heroverd - Gewesten raakten verdeeld, Willem van Oranje niet blij. De Republiek ontstaat 1580, Filips II verklaarde Willem van Oranje vogelvrij 1581, Plakkaat van Verlatinghe, gewesten zetten Filips II af, zoeken naar een andere vorst: - hertog van Anjou (conflict met de Staten-Generaal) 1584, Moord Willem van Oranje 1585, Graaf van Leicester, geen succes tegen Parma 1587, Deductie van Vrancken, uitleg waarom Holland een Republiek zou moeten zijn 1588, Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden ontstaan 2. In de Republiek meer godsdienstvrijheid dan elders Andersdenkenden geduld, maar geen gelijke rechten compromis: vrijheid van geweten (geloven wat je wil) & vrijheid van eredienst (geloof openbaar uiten) De Gereformeerde Kerk werd de publieke Kerk Katholieken ondervonden veel hinder: - mochten geen openbare ambten meer bekleden - priesters werden niet toegelaten De situatie in Engeland 1558, Elisabeth I -> meer stabiliteit in de godsdienstige verhoudingen 1588, Filips II niet eens met Elisabeth I, stuurde grote oorlogsvloot, de Armada De situatie in Frankrijk Hugenoten en katholieken bestreden elkaar 1572, Karel IX s zus trouwde met Hendrik IV -> Bloedbruiloft 1574, Hendrik III volgt Karel IX op maar werd in 1589 vermoord -> wettelijke opvolger: Hendrik van Navarra (IV): werd zelf katholiek om een conflict te beïndigen. Pagina 5 van 12

6 vaardigde het Edict van Nantes uit -> gaf hugenoten vrijheid van eredienst en gewetensvrijheid 3. Tijdens de Opstand begint economische groei in de Noordelijke Nederlanden De economische maatregelen van Filips II en Alva versterken het verzet - De opbrengsten v/d vaste belastingen werden vooral gebruikt om de oorlogen van Filips II te bekostigen - tot 1559 voerde Filips oorlog met Frankrijk, handelsblokkade -> kooplieden in de NL leden schade - Alva voerde de Tiende Penning in (10% op roerende goederen) In de Noordelijke gewesten begint tijden de Opstand een economische groei - Oostzeehandel -> uitbouw van een gecommercialiseerde landbouw - mogelijkheden tot schaalvergroting - de nijverheid profiteerde van de groeiende handel , Parma heroverde Antwerpen -> Schelde afgesloten -> Amsterdam groeide uit tot centrum van Europese handel. kooplieden en ambachtslieden trokken van Antwerpen naar Holland, textielnijverheid!! Concurrentie van Engeland en Frankrijk bleef beperkt: - In Engeland bleef grootgrondbezit de belangrijkste bron van welvaart - Engeland richtte zich meer op de internationale handel - In Frankrijk bleef men gericht op traditionele landbouw , burgeroorlog in Frankrijk De Republiek vormde geen economische eenheid -> tolbarrières en andere handelsbeperkingen 3. De vestiging van de Republiek ( ) 1. Het bestuur van de Republiek is uniek in Europa De Republiek werd een statenbond (bond van grotendeels zelfstandige staten/gewesten) De samenwerking werd geregeld door de Staten-Generaal, waarin ieder gewest vertegenwoordigd was. Gewestelijke Staten (bestuur van een gewest) regelden kerkelijke zaken, belastingen en rechtspraak Landsadvocaat (machtigste man in de Staten-Generaal) (later raadpensionaris) Pagina 6 van 12

7 Regenten bestuurden de steden en zaten in de Gewestelijke Staten en de Staten-Generaal Stadhouders voerden het bevel over de legers 2. Conflicten tijdens het Twaalfjarig Bestand 1584, Maurits (zoon van willem van Oranje) wordt stadhouder Ook Johan van Oldenbarnevelt (landsadvocaat) werd een belangrijke machthebber Er wordt een Twaalfjarig Bestand gesloten - De Spaanse financiën raakten uitgeput (Armada & oorlog met Frankrijk) - Filips II vond zijn oorlog tegen Frankrijk belangrijker 1609, Twaalfjarig Bestand werd gesloten Een politiek conflict tijdens het Twaalfjarig Bestand Voorstanders: Johan van Oldenbarnevelt en de Staten van Holland -> gunstig voor de Hollandse handel Tegenstanders: Maurits en de andere gewesten -> Spanje kan zich versterken Een religieus conflict tijdens het Twaalfjarig Bestand Conflict binnen de gereformeerde kerk, Orthodoxen tegenover de vrijzinnigen Maurits -> Orthodoxe richting, Johan van Oldenbarnevelt -> vrijzinnige richting. De stadhouder wint, de raadpensionaris wordt onthoofd 1619, Johan van Oldenbarnevelt ter dood veroordeeld en onthoofd gevolgen: - bevestiging van de overheersende positie van stadhouder Maurits en de Staten-Generaal - benaming landsadvocaat gewijzigd in raadspensionaris 3. Na het Bestand versterking van de positie van de stadhouder en de Republiek 1625, Frederik Hendrik van Oranje volgt Maurits op: positie van de stadhouder en de Republiek versterkt - Frederik Hendrik werd bevelhebber van het hele leger van de Republiek (Staatse leger) - Frederik Hendrik stond onder het gezag van de Staten-Generaal (ipv ieder gewest apart) Pagina 7 van 12

8 - de positie van de Staten-Generaal werd sterker 4. De Republiek wordt erkend als onafhankelijke staat in de internationale publiek 1596, de Republiek erkend, Drievoudig Verbond (gezamelijk tegen Spanje) 1598, Hendrik IV (Frankrijk) gedwongen vrede met Spanje (burgeroorlog) 1603, Jacobus I Stuart (Engeland) vrede met Spanje wegens geldgebrek 1618, Frankrijk weer in oorlog met Spanje (Dertigjarige Oorlog) - Veel meer landen bij betrokken dan de Tachtigjarige Oorlog - In veel meer gebieden gestreden Conflict tussen katholieken en protestanten in het Duitse Habsburgse rijk Frankrijk tegen Spanje, bevreesd voor toenemende invloed Kardinaal Richelieu versterkte de macht van de koning door de macht v/d hugenoten in te perken -> hugenoten behielden wel de godsdienstige rechten van het Edict van Nantes -> liet de adellijke gouverneurs vervangen door koninklijke ambtenaren 1635, verbond tussen Frankrijk en de Republiek werd gesloten -> tegenstanders bang Frankrijk als buurland te krijgen Met Engeland werden de banden hechter: - Karel I had financiële problemen, wilde met steun van de Republiek zijn zelfstandigheid behouden , (Karels dochter) Mary Stuart trouwde met (Frederik Hendriks zoon) Willem II (!) - Karel I overleed dus was Willem koning van Engeland 1644, de eerste grote Europese vredesconferentie 1648, Vrede van Munster (Vrede van Westfalen) getekend -> de Republiek werd internationaal als een onafhankelijke staat erkent -> Schelde bleef gesloten 5. De Hollandse economie blijft groeien Oorzaken van de economische groei (zie 1.3) Pagina 8 van 12

9 - Engeland en Frankrijk waren nog in opbouw (vooral aandacht voor binnenlandse politiek problemen) - Engeland en Frankrijk bleven gericht op traditionele kostbare producten (tin, EN) (zijde, FR) - Zowel de landbouw als de handel overzee werd in de Nederlanden gemoderniseerd 1609, de Amsterdamse Wisselbank werd opgericht, muntgeld wisselen, financiële transacties verrichten 1611, de Amsterdamse Beurs werd opgericht, ontmoetingsplaats van alle handelaars De koopvaardijvloot van de Republiek werd de grootste van Europa - kooplieden gingen onderling samenwerken - de handel van de Republiek groeide, Amsterdam werd de stapelmarkt van Europa genoemd De Oost-Indische Compagnie (VOC) Hollandse kooplieden haalden de specerijen uit Portugal maar voeren later een eigen handelsroute - de Portugese aanvoer liep sterk terug - de Hollandse scheepvaart op Portugal werd getroffen door een handelsblokkade (in 1585 ingesteld) Compagnieën van Verre (voorcompagnieën) werden opgericht De overheid richtte (in de Republiek) de VOC (1602) en (in Engeland) de East India Company op De VOC kreeg van de Staten-Generaal een monopolie op de handel ten oosten van Kaap de Goede Hoop -> richtte zich vooral op de Molukken, de specerijeneilanden -> later ook vooral textiel (uit India en Bangladesh) en thee (uit China) Handelskapitalisme: zoveel mogelijk winst maken Mare Liberum (De Vrije Zee, 1609) van Hugo de Groot De West-Indische Compagnie (WIC) 1621, oprichting van de WIC (kregen het monopolie op de Atlantische handel) driehoekshandel -> Hollandse nijverheidsproducten -> Slaven (goud, ivoor) -> suiker, koffie, cacao, tabak 1621, ook einde Twaalfjarig Bestand, weer oorlog -> Kaapvaart, doormiddel van een officiële kaperbrief. Europese mogendheden vestigen handelsnederzettingen en koloniën in Azië en Amerika Pagina 9 van 12

10 4. De Republiek als internationaal erkende staat ( ) (na Tachtigjarige oorlog) 1. De Republiek krijgt Frankrijk en Engeland als tegenstanders Machtsverhoudingen tijdens het Eerste Stadhouderloze Tijdperk ( ) 1647, Frederik Hendrik 1650, Willem II , geen nieuwe stadhouder -> Eerste Stadhouderloze Tijdperk -> Staatsgezinden, wilden geen stadhouder -> Oranjegezinden, wilden wél een stadhouder , de Republiek geleid door de raadspensionaris van Holland, Johan de Witt Frankrijk wordt een centraal bestuurd land onder Lodewijk XIV als absoluut vorst 1661, Lodewijk XIV neemt de regering over -> absolute bevoegdheden (droit divin, het goddelijke recht) intendanten, koninklijke ambtenaren die de provincies bestuurden. lettres de cachet (gezegelde brieven), bevelen tot arrestatie en gevangenhouding zonder proces In Engeland wint het parlement de strijd tegen de koning 1625, Karel I volgt Jacobus I op , Karel I regeert als absoluut vorst zonder parlement 1640, Schotten kwamen in opstand -> Karel riep het parlement weer bijeen -> Parlement eiste meer rechten -> Karel I liet de 5 belangrijkste parlementsleden arresteren , -> burgeroorlog, werd gewonnen door het parlement 1649, Karel I verslagen, ter dood veroordeeld en onthoofd Oliver Cromwell greep de macht, Lord Protector, daadwerkelijk een dictator. 1654, Acte van Seclussie (bijvoegsel v/d Acte van Navigatie), nooit meer oranje stadhouder in Holland. -> Maakte een einde aan de Eerste Engelse (handels) Oorlog 1658, Cromwell , de Restauratie met Karel II Stuart - Macht v/d koning beperkt Pagina 10 van 12

11 De Republiek wordt bedreigd door de opkomst van Frankrijk en Engeland - Lodewijk XIV streefde naar een groter Frankrijk, met natuurlijke grenzen -> de Rijn - Engeland bedreigde de Republiek op handelsgebied (Eerste en Tweede Engelse Oorlog - De zeegewesten wilden investeren in de oorlogsvloot (tegen Engeland) (bondgenootschap met Frankrijk) - De landgewesten wilden investeren i.h. landleger (besch. tegen Frankrijk) (bondgen. met Engeland) Johan de Witt speelde de bondgenootschappen met Frankrijk en Engeland uit elkaar te spelen In het Rampjaar 1672 lijkt de Republiek ten onder te gaan Lodewijk XIV en Karel II Stuart vallen de Republiek gezamelijk aan (!) -> de vorstbisschoppen van Keulen en Munster sloten zich daarbij aan De Fransen werden tegengehouden door de Hollandse Waterlinie (ondergelopen polders en forten) Johan de Witt trad af en werd met zijn broer Cornelis door een volksmenigte gelyncht Maar dan keren de kansen , Holland & Zeeland benoemden Willem III tot stadhouder, bleek bekwaam politiek en militair leider - Michiel de Ruyter, uitstekende admiraal - Er kwam veel geld ter beschikking -> in korte tijd een sterk leger - Oostenrijk en Spanje gingen de Fransen in de Zuidelijke Nederlanden bestrijden (1673) 1674, Vrede met Engeland 2. De Republiek samen met Engeland tegen Frankrijk Stadhouder Willem III neemt het op tegen Lodewijk XIV Als grote tegenstrever van Lodewijk XIV leidde hij drie coalitieoorlogen tegen Frankrijk - De eerste coalitie was die met Spanje en Oostenrijk (1673) 1685, Edict van Nantes werd ingetrokken, veel hugenoten naar de Republiek (veel steun tegen Frankrijk) Glorious Revolution en bondgenootschap met Engeland Jacobus II (opvolger van Karel II (opvolger van Jacobus I)) werd door het parlement afgezet Pagina 11 van 12

12 Maria Stuart (dochter van Jacobus II, dus nog wettig troonopvolgster) en Willem III gingen naar Engeland -> Jacobus II vluchtte naar Frankrijk en had daardoor afstand gedaan van de troon -> 1689, Willem en Maria werden uitgeroepen tot koning en koningin -> Glorious Revolution -> ondertekenen, instemming met de macht v.h. perlement (Bill of Rights) -> definitief een parlementaire monarchie 1689, bondgenootschap tussen Engeland en de Republiek (Persoonlijke Unie -> zelfde staatshoofd) ^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^ Tweede Coalitieoorlog tegen Frankrijk was met Engeland 1702, Willem III -> Tweede Stadhouderloze Tijdperk ( ) 3. De Republiek verliest haar economische voorsprong Mercantilisme van Frankrijk en Engeland benadeelt de handel van de Republiek Mercantilisme (protectionisme) bescherming van de eigen economie - Frankrijk verhoogde de invoerrechten in 1664 en in Engeland nam in 1651 de Acte van Navigatie aan (Cromwell) -> Alleen Engelse schepen mochten goederen in Engeland invoeren. Mercantilisme leidt tot handelsoorlogen met Engeland , De Eerste Engelse oorlog -> de Republiek verloor en werd gedwongen de Acte van Navigatie te aanvaarden , De Tweede Engelse oorlog, vooral in Amerika -> Nieuw-Amsterdam geruild tegen Suriname (Vrede van Breda, 1667) Pagina 12 van 12